1. SPORZĄDZANIE

ROZTWORÓW

1. Sporządzanie roztworu CuSO4 o stężeniu procentowym

Zasada:

Stężeniem roztworu określa się ilość substancji (wyrażoną w jednostkach masy

lub objętości) zawartą w określonej jednostce objętości lub masy roztworu, cza-

sami rozpuszczalnika. Do wyrażania stężeń roztworów najczęściej używa się

stężenia molowego. Stężenia bywają również wyrażane w procentach. Jednak

zarówno według norm międzynarodowych ISO ( International Organization

Standarization), jak i polskich metoda ta jest traktowana jako niewłaściwa, po-

nieważ procent nie jest jednostką miary. Jednak powszechność ich stosowania,

szczególnie w diagnostyce klinicznej, zobowiązuje do ich poznania, omówienia

i zdobycia umiejętności przeliczenia na inne jednostki stężenia. Stężenie pro-

centowe masowe (%; %m/m) – dawniej procent wagowy – wyraża liczbę części

masowych substancji rozpuszczonej w 100 tych samych częściach masowych

roztworu. Istotną cechą stężenia procentowego masowego jest niezależność od

temperatury. Najprościej stężenie to wyraża liczbę gramów substancji obecną

w 100 g roztworu. Stężenie procentowe masowo-objętościowe (% m/V; g/dl)

wyraża liczbę części masowych substancji rozpuszczonej w 100 częściach obję-

tościowych roztworu. Stężenie procentowe objętościowe (% v/v) wyraża liczbę

części objętościowych substancji w 100 tych samych częściach objętościowych

roztworu. Ten rodzaj stężenia procentowego odnosi się do roztworów substancji

ciekłych.

Wykonanie:

W celu sporządzenia 10 ml 20% m/v roztworu CuSO4 należy:

• Obliczyć, ile soli in subst. należy odważyć – uwaga! – trzeba sprawdzić sto-

pień uwodnienia soli dostępnej na ćwiczeniach.

• Odważyć na wadze analitycznej stosowną odważkę.

• Odważkę soli przenieść ilościowo do kolby miarowej na 10 ml, rozpuścić

w niewielkiej ilości wody mieszając, po czym uzupełnić wodą do kreski.

1

Obliczenia:

⇒ Stężenie sporządzonego roztworu wyrazić w innych znanych jednostkach,

np. mol/l oraz w jednostkach masy na 1 ml roztworu, np. mg/ml.

⇒ Obliczyć, ile mmoli soli zawarte jest w 10 ml sporządzonego roztworu i wy-

razić w mmol/10 ml.

⇒ Sporządzony roztwór zawiera określoną ilość każdego pierwiastka (np. mie-

dzi) w danej objętości, obliczyć zawartość miedzi, siarki lub tlenu w całości

sporządzonego roztworu i wyrazić stężenie w stosownych jednostkach masy

na 1 ml (mg/ml), na 1 µl (ng/µl) lub w ppm. Roztwór zachować do następ-

nego ćwiczenia.

2. Sporządzanie roztworów wodnych Na2CO3 o różnym

stężeniu molowym

Zasada:

Stężenie molowe wyraża liczbę moli składnika w jednym litrze roztworu, czyli

w 1 dm3 roztworu. Wymagana jest znajomość masy molowej. Masa jednego

mola związku chemicznego wyrażona w gramach odpowiada wartości jego ma-

sy cząsteczkowej. Podstawową jednostką stężenia molowego roztworu jest

mol/l. W przypadku roztworów rozcieńczonych stosuje się podwielokrotności

stężenia molowego, mianowicie: stężenie milimolowe (mmol/l), mikromolowe

(µmol/l), nanomolowe (nmol/l). Sporządzając roztwór o danym stężeniu molo-

wym, należy rozpuścić określoną liczbę moli substancji w mniejszej ilości roz-

puszczalnika niż oczekiwana objętość końcowa, po czym uzupełnić w kolbie

miarowej rozpuszczalnikiem do ostatecznej objętości 1 litra roztworu.

Wykonanie:

• Sporządzić 50 ml wodnego roztworu węglanu sodowego o stężeniu 0,02 mol/l,

0,03 mol/l lub 0,04 mol/l.

• W celu sporządzenia 50 ml danego roztworu należy obliczyć, ile soli in subst.

należy odważyć.

• Odważyć na wadze analitycznej stosowną odważkę.

• Odważkę soli przenieść ilościowo do kolby miarowej na 50 ml, rozpuścić

w niewielkiej ilości wody mieszając, po czym uzupełnić wodą do kreski. Stę-

żenie roztworu wyrazić również w innych znanych jednostkach. Przygotowa-

ne roztwory zachować do następnego ćwiczenia.

2

3. Sporządzanie roztworu NaCl o stężeniu molowym

Wykonanie:

W celu sporządzenia 10 ml 0,154 M roztworu NaCl należy:

• Obliczyć, ile soli in subst. należy odważyć i posługując się wagą analityczną

przygotować stosowną odważkę.

• Odważkę soli przenieść ilościowo do kolby miarowej na 10 ml, rozpuścić

w niewielkiej ilości wody mieszając, po czym uzupełnić wodą do kreski. Stę-

żenie roztworu wyrazić również w jednostkach stężenia procentowego. Go-

towy roztwór zachować do następnego ćwiczenia.

4. Rozcieńczanie 20% m/v roztworu CuSO4

Zasada:

Rozcieńczając wodą roztwory bardziej stężone, można opierać się na zależno-

ści, że iloczyn stężenia roztworu (wyrażonego w procentach, mol/l bądź innych)

i jego ilości (wyrażonej w gramach, mililitrach lub litrach) jest wielkością stałą:

cxV(ml)x = cyV(ml)y

stężeniex ⋅ ilośćx = stężeniey ⋅ ilośćy

Podczas rozcieńczania wodą roztworów bardziej stężonych ma miejsce zjawi-

sko kontrakcji. Polega ono na tym, że objętość mieszaniny powstałej po roz-

cieńczeniu roztworów wyjściowych jest mniejsza od sumy objętości zmiesza-

nych cieczy. Przykładowo, zmieszanie 50 ml etanolu z 50 ml H2O daje łączną

objętość 97,79 ml. Dlatego należy po odmierzeniu żądanej objętości roztworu

wyjściowego rozcieńczyć go w kolbie miarowej do oczekiwanej objętości.

Wykonanie:

• Przygotować 5 probówek kalibrowanych, które ustawić w statywie.

• Do dwóch pierwszych probówek wprowadzić po 1 ml 20% roztworu CuSO4.

Następnie do drugiej probówki dodać 1 ml H2O destylowanej, wymieszać, po

czym z tej drugiej probówki pobrać 1 ml roztworu i przenieść do probówki

trzeciej, do której dodać również 1 ml H2O, wymieszać, odpipetować z niej

1 ml roztworu i przenieść do czwartej probówki, dodać do niej 1 ml wody,

wymieszać i odpipetować z niej 1 ml roztworu, który przenieść do piątej pro-

bówki i dodać do niej 1 ml wody. Zaobserwować barwy otrzymanych roz-

3

tworów, odczytać ich objętości na skali probówek kalibracyjnych i zinterpre-

tować uzyskane wyniki.

• Wszystkie roztwory zachować do następnego ćwiczenia.

Obliczenia:

⇒ Obliczyć stężenie wyrażone w procentach oraz w jednostkach mol/l we

wszystkich rozcieńczanych roztworach.

⇒ Określić stopień rozcieńczenia roztworu w poszczególnych próbach w od-

niesieniu do pierwszej próby i względem kolejnych prób.

5. Rozcieńczanie roztworu NaCl

Zasada:

Zasada jest taka sama, jak w ćwiczeniu poprzednim. Podczas rozcieńczania roz-

tworu NaCl ma miejsce zjawisko kontrakcji. Zmieszanie np. 50 ml 0,5 M roz-

tworu NaCl z 50 ml H2O daje łączną objętość 96,84 ml. Zjawisko kontrakcji

praktycznie nie występuje przy rozcieńczaniu roztworów o niskim stężeniu.

Błąd wynikający z kontrakcji podczas rozcieńczania, np. 0,2 M roztworu HCl

do 0,1 M roztworu HCl, jest mniejszy od błędu pomiaru objętości.

Wykonanie:

• Rozcieńczyć wodą destylowaną 5 ml 0,154 M roztworu NaCl do stężenia

0,03 M. W tym celu do cylindra miarowego należy odpipetować 5 ml

0,154 M roztworu NaCl i uzupełnić wodą destylowaną do wymaganej objęto-

ści. Obliczyć i podać końcową objętość 0,03 M roztworu NaCl.

• Rozcieńczyć 5 ml 0,154 M roztworu NaCl przez dodanie 50 ml wody desty-

lowanej. Obliczyć stężenie rozcieńczonego roztworu w mol/l oraz w % m/v.

6. Mieszanie roztworów CuSO4

Zasada:

W wyniku mieszania ze sobą roztworów tej samej substancji o różnych stęże-

niach otrzymuje się roztwór tej substancji o stężeniu odmiennym od stężeń wyj-

ściowych. Można je obliczyć, znając stężenia roztworów wyjściowych oraz

wartości jednostek objętościowych lub masowych, w których roztwory zmie-

szano. W celu otrzymania roztworu o żądanym stężeniu należy obliczyć stosu-

nek objętościowy lub masowy, w którym należy zmieszać ze sobą oba roztwory

4

wyjściowe. Wykonanie takich obliczeń jest możliwe, gdy stężenia mieszanych

ze sobą roztworów są wyrażone w tych samych jednostkach, natomiast jeśli są

podane w odmiennych jednostkach, to przed przystąpieniem do obliczeń należy

je przeliczyć na te same jednostki. Podczas obliczania stężenia otrzymanego

roztworu (c) w wyniku zmieszania dwóch roztworów wyjściowych (c1, c2)

można korzystać z poniższych zależności:

V1c1 + V2c2 = (V1 + V2) ⋅ c,

gdy stężenia objętościowe; lub

m1c + m2c2 = (m1 + m2) ⋅ c,

gdy stężenia masowe.

Podczas ustalania stosunku objętościowego lub masowego, w którym należy

zmieszać roztwory wyjściowe dla otrzymania roztworu o żądanym stężeniu,

można korzystać również z tzw. schematu krzyżowego. Wartości liczbowe stę-

żeń roztworów układa się wtedy w kwadracie, przy czym po lewej stronie pisze

się liczby wyrażające stężenia roztworów wyjściowych (w narożach kwadratu),

np. roztwór A o stężeniu 20 jednostek i roztwór B o stężeniu 4 jednostki, a na

przecięciu przekątnych wpisuje się żądane stężenie sporządzanego roztworu C,

np. 10 jednostek. Następnie po przekątnej odejmuje się od większej liczby

mniejszą, a wynik wpisuje się w przeciwległym kącie kwadratu z prawej strony.

A(20j) (C-B)6j = mA lub VA

C(10j)

B(4j) (A-C)10j = mB lub VB

Stosunek otrzymanych różnic (w narożach z prawej strony kwadratu) wskazu-

je, w jakim stosunku masowym lub objętościowym należy zmieszać roztwory

wyjściowe, np. 3 jednostki roztworu A z 5 jednostkami roztworu B.

Podczas mieszania roztworów może również mieć miejsce zjawisko kontrakcji

roztworu. Można go pominąć w przypadku roztworów rozcieńczonych w tym

samym rozpuszczalniku, jednak należy pamiętać, że suma objętości roztworów

wyjściowych nie musi być równa objętości roztworu sumarycznego.

Wykonanie:

• Mając do dyspozycji wcześniej sporządzony pełny zestaw roztworów CuSO4

o różnych stężeniach (z poprzedniego ćwiczenia), zmieszać 3 ml roztworu

5

1,25 M z 2 ml roztworu CuSO4 o stężeniu 0,078 M. Obliczyć stężenie molo-

we uzyskanego roztworu.

• Sporządzić 1,1 ml roztworu 2% (m/v) CuSO4, wykorzystując wcześniej roz-

cieńczone roztwory CuSO4, podać które i w jakiej proporcji należy zmieszać,

w celu uzyskania żądanej objętości.

ODCZYNNIKI, SZKŁO I SPRZĘT LABORATORYJNY

Na2CO3 in subst. , CuSO4 in subst. , NaCl in subst. , kolby miarowe 10 i 50 ml,

cylindry miarowe, probówki kalibracyjne, wagi laboratoryjne.

NOTATKI

6