ROLA I FUNKCJE ZAPASÓW
ROLA I FUNKCJE ZAPASÓW
W SYSTEMACH
W SYSTEMACH
LOGISTYCZNYCH
LOGISTYCZNYCH
Wprowadzenie
Zapasy to zwykle stosy surowców, materiałów, części zamiennych,
produkcji w toku czy wyrobów gotowych, które gromadzone są
w niezliczonych ilościach punktów w obrębie systemu logistycznego. Koszt
utrzymywania tych zapasów w skali roku może sięgać 20-40% ich
wartości. Dlatego też występuje potrzeba sprawnego i precyzyjnego
zarządzania zapasami, co daje przedsiębiorstwu określone korzyści
ekonomiczne.
Współczesne przedsiębiorstwa coraz częściej próbują minimalizować lub
eliminować zapasy wszędzie tam, gdzie to tylko możliwe, ale zrozumienie
przyczyn utrzymywania lub gromadzenia przez przedsiębiorstwa zapasów
może być bardzo pożyteczne.
Przyczyny utrzymywania zapasów w zaopatrzeniu
Zapasy w zaopatrzeniu wspierają realizowanie w firmie funkcji
przetwarzania, produkcji i montażu. Główne przyczyny gromadzenia
zapasów w zaopatrzeniu:
1. Ekonomia skali zakupów
Jedną z przyczyn gromadzenia zapasów po stronie zaopatrzenia jest
możliwość uzyskania przez firmę oszczędności na zakupach
(przedsiębiorstwo może nabywać surowce w dużych ilościach ze
względu na oferowane rabaty cenowe  koszty utrzymywania takich
zapasów mogą się zrekompensować oszczędnościami, jakie firma
uzyskała kupując duże ilości materiałów). W takich wypadkach firmy
dokonują wyboru między niższą ceną zakupu, a kosztami
składowania.
2. Oszczędności na transporcie
Oszczędności na ładunkach (całowagonowych, całopojazdowych) -
przyczyną gromadzenia zapasów po stronie zaopatrzenia może być
chęć uzyskania oszczędności na transporcie. Firmy często łączą
oszczędności na transporcie z oszczędnościami wynikającymi ze skali
dostaw (firma dokonując zakupów w dużych ilościach może także je
przewieść w takich ilościach). W celu zmniejszenia kosztów
transportu wiele firm przewozi surowce całymi wagonami lub
w partiach pozwalających wypełnić całą ładowność ciężarówki lub
barki.
Wpływ na cenę sprzedaży  koszt transportu zazwyczaj stanowi
znaczną część końcowej ceny sprzedaży surowców. Że względu na
dużą skalę przemieszczanego ładunku i zaangażowany w to
transport, nawet mała obniżka stawki przewozowej na jednostkę wagi
może dać znaczącą oszczędność na danej przesyłce.
3. Zapas bezpieczeństwa
Ta przyczyna może zapobiegać awaryjnym przestojom produkcji. Wiele
firm utrzymuje pewną wielkość zapasu, jako bufor lub zapas
bezpieczeństwa na wypadek pojawienia się opóz
nień w dostawach
albo problemów z realizacją zamówień na surowce, materiały i części.
Wielkość utrzymywanego zapasu bezpieczeństwa danego surowca
zależy od prawdopodobieństwa opóz
nienia jego dostawy oraz od
wielkości zużycia tego surowca przez firmę.
4. Zakupy spekulacyjne
Spekulacje lub chęć zabezpieczenia się przed ewentualnymi
podwyżkami cen, strajkami, opóz
nieniami w dostawach lub spadkiem
stóp procentowych, a także wahaniem kursów walut mogą być
przyczynami gromadzenia zapasów (groz
ba strajku hutników
prowadzi do gromadzenia stali w firmach, które działają np.
w przemyśle samochodowym).
5. Sezonowość podaży
Przykładem może być gromadzenie pewnych produktów rolnych, takich jak
pszenica i zboża. W przypadku tych produktów przedsiębiorstwa mogą być
zmuszone do gromadzenia zapasów wystarczających do zaspokojenia
popytu w ciągu całego roku.
6. Ustalone z
ródła dostaw
Duże przedsiębiorstwa często korzystają z usług małych dostawców,
którzy wytwarzają dla nich podzespoły, półprodukty. Takie firmy mogą
korzystać z usług tych dostawców, jak z usług ogólnie dostępnego
magazynu. Rozwiązanie to powoduje pewien problem, który polega
na tym, że mniejsi dostawcy mogą stać się  jeńcem dużego
przedsiębiorstwa. Odbiorcą produktów takiego dostawcy może być
jeden lub dwóch dużych producentów. Gdyby taki producent przestał
przez pewien czas kupować potrzebne mu dobra u tego dostawcy, to
ten mógłby być całkowicie pozbawiony zbytu, co doprowadzić by
mogło do likwidacji działalności tego dostawcy. Jeżeli duży producent
znowu potrzebowałby materiałów od tego dostawcy, a on nie mógłby
już zatrudnić swoich byłych pracowników, tylko musiałby szukać
nowych, co prowadziłoby do spadku jakości produktów lub wzrostu
cen. Z tych powodów duży producent może utrzymywać działalność
małego dostawcy poza sezonem, wykorzystując przynajmniej
częściowo jego potencjał. Oznacza to dla dużego producenta pewne
nagromadzenie zapasów, ale takie rozwiązanie może być mniej
kosztowne niż zmiana dostawców lub ponowne uruchomienie
zaopatrzenia od małego dostawcy.
Przyczyny utrzymywania zapasów w dystrybucji
Zapasy w dystrybucji to zasadniczo wyroby gotowe oczekujące na
dostarczenie ich do klientów. Przyczyny gromadzenia zapasów
w dystrybucji:
1. Oszczędności na transporcie
Przedsiębiorstwo może uzyskać niższe jednostkowe stawki przewozowe
dostarczając produkty całymi wagonami, ciężarówkami itp. zamiast
w mniejszych ilościach. Dopóki oszczędności na kosztach transportu
przewyższają koszty magazynowania dodatkowych ilości produktu,
dopóty przesyłanie go w większych ilościach będzie korzystne.
2. Oszczędność na skali produkcji
Serie produkcyjne  wiąże się to z uzyskaniem oszczędności związanej
ze skalą produkcji, poprzez poszukiwanie metod efektywnej produkcji
w mniejszych ilościach, np. przez zmniejszanie kosztów przestawiania
linii produkcyjnej czy obniżanie jednostkowych kosztów produkcji.
Produkcja na zamówienie, a nie na zapas  oznacza krótsze serie
produkcyjne (firmy opanowały sztukę obniżania wydatków związanych
z częstym przestawianiem linii produkcyjnej). Produkcja na
zamówienie niemal zupełnie eliminuje potrzebę utrzymywania
zapasów wyrobów gotowych.
3. Sezonowość popytu
Utrzymanie zdolności produkcyjnej tylko po to, aby zaspokoić popyt
w szczycie sezonu nie jest uzasadnione. Lepsze rezultaty daje
produkcja w ciągu całego roku, ale w mniejszym zakładzie
produkcyjnym. Jeżeli firma zdecyduje się na taką strategię, to będzie
potrzebowała magazynów do składowania wyrobów gotowych
w okresach mniejszego popytu, aby uzyskać niższe jednostkowe
koszty produkcji. W tym wypadku firma wybiera między niższym
kosztem zapasów a niższymi kosztami produkcji.
4. Obsługa klienta
Możliwość poprawienia obsługi klienta lub zmniejszenie kosztów
utraconej sprzedaży. Tam gdzie substytucyjność jest duża, firmy
lokalizują zapasy wyrobów gotowych w bliskiej odległości od swoich
klientów, co przyspiesza dostawy.
5. Stabilność zatrudnienia
Bardzo ważna kwestia dla firmy, która nie chce tracić wykwalifikowanej
siły roboczej. W tym przypadku wybór dotyczy długookresowego
kosztu pracy i jakości produktu. Chociaż utrzymywanie zapasów
w celu stabilizacji zatrudnienia nie jest możliwe na dłuższy czas, to
firmy mogą uznać, że jest to działania zasadne w krótki okresie, jako
taktyka uzyskiwania oszczędności na kosztach.
6. Towary na sprzedaż
Ostatnią przyczyną utrzymywania zapasów w dystrybucji jest dążenie
firm terminowego zaspokajania potrzeb klienta. Firma powinna
dysponować zapasami wystarczającymi do zaspokojenia popytu
w miarę, jak się on pojawi, a jednocześnie powinna ściśle
współpracować z klientami, aby uniknąć ponoszenia dodatkowych
kosztów utrzymania nadmiernie wysokiego poziomu zapasów.
Funkcjonalny
podział
zapasów
1. Zapas bieżący (cykliczny)  jest to część zapasów zużywanych
1. Zapas bieżący
w toku normalnej sprzedaży i odtwarzanych w rutynowym procesie
zamawiania. Odnosi się również do produktów, które firma regularnie
zużywa w toku normalnej działalności gospodarczej.
2. Zapasy w produkcji  zapasy te, czasami nazywane produkcją
2. Zapasy w produkcji
w toku, produktami przetwarzanymi lub półproduktami, są ważne
w sferze wytwarzania. Termin  zapas w drodze odnosi się to zapasu
transportowanego przez przewoz
nika do nabywcy.
3. Zapas bezpieczeństwa  nazywany także zapasem buforowym.
3. Zapas bezpieczeństwa
Chroni on przed niepewnością w dynamice popytu lub czasie
dostawy. Utrzymanie zapasu bezpieczeństwa pomaga firmie uniknąć
negatywnych dla klientów skutków wyczerpania zapasu w przypadku
nieoczekiwanego wzrostu popytu.
4. Zapas sezonowy  gromadzony i utrzymywany przez
4. Zapas sezonowy
przedsiębiorstwo przed sezonem, w którym będzie go potrzebować
(przemysł spożywczy, odzieżowy, artykułów sportowych,
zabawkowy).
5. Zapas promocyjny  utrzymywany po to, aby system logistyczny
5. Zapas promocyjny
firmy mógł sprawnie zareagować na promocję marketingową lub
ofertę cenową.
6. Zapas spekulacyjny  kojarzony z materiałami potrzebnymi firmom
6. Zapas spekulacyjny
produkcyjnym i montażowym. Chroni przed zwyżką ceny lub
ograniczeniem dostępności produktów.
7. Zapas martwy  nie ma wartości z punktu widzenia normalnych
7. Zapas martwy
celów gospodarczych. Firma może wysłać zapas martwy do miejsca,
w którym ma on wartość ekonomiczną, sprzedać go lub przekazać do
dystrybucji na rynkach zagranicznych, albo pozbyć się go zgodnie
z wymogami ochrony środowiska naturalnego.