MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Luiza Bojarska
Nawiązywanie kontaktów społecznych 322[15].O1.03
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Ewa Goliszek
dr Marek Żak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Luiza Bojarska
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].O1.03
 Nawiązywanie kontaktów społecznych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Pojęcia i procesy psychologiczne 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Komunikacja interpersonalna 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Komunikacja osób z niepełnosprawnością narządu wzroku i/lub słuchu 20
5.3.1. Ćwiczenia 20
5.4. Asertywność 22
5.4.1. Ćwiczenia 22
5.5. Zjawisko konfliktu 24
5.5.1. Ćwiczenia 24
5.6. Proces negocjacji 31
5.6.1. Ćwiczenia 31
5.7. Zasady etyki 34
5.7.1. Ćwiczenia 34
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 36
7. Literatura 52
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny
w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie terapeuta zajęciowy.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,
 przykładowe scenariusze zajęć,
 ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania-uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,
 ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
 wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone z wykorzystaniem metod
aktywizujących, tj. burzy mózgów, metody sytuacyjnej, inscenizacji, elementów dramy,
dyskusji i ćwiczeń. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy
od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub inne zaproponowane przez
nauczyciela, uczeń będzie poznawał mechanizmy rządzące ludzkim zachowaniem oraz
mechanizmy związane z procesem uczenia się i zapamiętywania, ułatwi mu to poznanie
własnej osobowości i zrozumienie własnych reakcji. Integralną część poradnika stanowi
poznawanie zagadnień dotyczących złożonego procesu komunikowania się, pokonywania
barier komunikacyjnych, zasad prowadzenia rozmów oraz roli zachowań asertywnych
w procesie nawiązywania kontaktów społecznych. Materiał nauczania poradnika dla ucznia
proponuje również zagadnienia dotyczące konfliktów, sposobów radzenia sobie z nimi a także
tak popularnego i przydatnego w dzisiejszych czasach procesu negocjacji. Porusza także
zagadnienia etyczne zawodu terapeuty zajęciowego.
Poznanie przez ucznia wiadomości na temat nawiązywania kontaktów społecznych
będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu
przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży
się zestawem testów zawierającym różnego rodzaju zadania.
Zestaw zadań testowych, zawiera:
- plan testu w formie tabelarycznej,
- punktacje zadań,
- propozycje norm wymagań,
- instrukcję dla nauczyciela,
- instrukcję dla ucznia,
- kartę odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[15].O1
Podstawy działalności usługowej
322[15].O1.01
322[15].O1.03
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
Nawiązywanie
i higieny pracy, ochrony
kontaktów społecznych
przeciwpożarowej, ochrony środowiska
i udzielanie pierwszej pomocy
322[15].O1.04 322[15].O1.02
Prowadzenie działań Stosowanie przepisów
profilaktycznych prawa i zasad ekonomiki
i promocji zdrowia w ochronie zdrowia
322[15].O1.05
Korzystanie z programów
komputerowych
wspomagających działania
terapeutyczne
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu psychologii ogólnej i stosunków
międzyludzkich,
 rozróżniać zachowania ludzkie,
 dokonywać krótkiej autoprezentacji na zajęciach,
 korzystać z urządzeń wspomagających prezentację,
 rozróżniać rodzaje dyskusji jako środka dydaktycznego,
 radzić sobie z tremą w czasie treningu interpersonalnego,
 sporządzać krótkie scenariusze do określonych zajęć,
 współpracować w grupie,
 pracować samodzielnie,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu psychologii ogólnej,
 scharakteryzować procesy psychiczne-emocjonalne i motywacyjne,
 określić rolę procesów poznawczych w poznawaniu rzeczywistości,
 określić znaczenie komunikacji w relacjach międzyludzkich,
 wyjaśnić istotę komunikacji werbalnej, niewerbalnej, parawerbalnej,
 ocenić możliwości komunikowania się osób w podeszłym wieku,
 scharakteryzować style porozumiewania się,
 określić sposoby wyrażania komunikatów niewerbalnych,
 zastosować zasady skutecznego komunikowania się,
 zastosować techniki aktywnego słuchania,
 rozróżnić czynniki wpływające na proces komunikowania się,
 zastosować techniki zachowań asertywnych,
 rozpoznać czynniki powodujące konflikt,
 rozwiązać konflikty interpersonalne,
 określić zasady i warunki skutecznego negocjowania,
 poradzić sobie w trudnych sytuacjach zawodowych,
 rozpoznać potrzeby pacjenta,
 przewidzieć oczekiwania pacjenta,
 porozumieć się skutecznie z pacjentem,
 rozpoznać trudności w komunikowaniu się,
 zastosować społecznie przyjęte normy etyczne,
 opracować projekt powinności terapeuty zajęciowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15]
Moduł: Podstawy działalności usługowej 322[15].O1
Jednostka modułowa: Nawiązywanie kontaktów społecznych 322[15].O1.03
Temat: Znaczenie, rodzaje i bariery komunikacji międzyludzkiej.
Cel ogólny: Poznanie rodzajów barier komunikacyjnych i ich znaczenia w kontaktach międzyludzkich.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
 rozróżnić komunikację werbalną i niewerbalną,
 wymienić rodzaje wypowiedzi i formy komunikacji niewerbalnej,
 określić znaczenie komunikacji niewerbalnej,
 odczytać podstawowe komunikaty niewerbalne,
 określić najważniejsze cechy przekazu werbalnego,
 zidentyfikować bariery komunikacji.
Metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 praca z tekstem,
 drama,
 dyskusja.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 praca w grupach,
Czas: 3 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
 arkusze papieru,
 przybory do pisania,
 karta pracy.
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjno-porządkowe, nawiązanie do tematu, określenie celów zajęć,
metod pracy oraz kryteriów oceny.
2. Przebieg zajęć:
Wprowadzenie
- wyjaśnienie pojęć: komunikacja werbalna i komunikacja niewerbalna,
- omówienie rodzaju wypowiedzi,
- omówienie umiejętności aktywnego słuchania,
- wyjaśnienie znaczenia barier komunikacyjnych w procesie komunikacyjnym,
- omówienie metody dramy i wprowadzenie uczniów w sytuację dramową poprzez
opowiedzenie zdarzenia.
3. Cześć główna zajęć  proces komunikacji werbalnej i niewerbalnej:
- uczniowie wyjaśniają terminy komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- uczniowie wymieniają rodzaje wypowiedzi,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- uczniowie objaśniają na czym polega umiejętność aktywnego słuchania,
- uczniowie wymieniają cechy dobrego słuchacza,
- uczniowie wyjaśniają znaczenie barier komunikacyjnych w procesie komunikacyjnym,
- uczniowie podzieleni są w grupach 3 4 osobowych,
- każda grupa przygotowuje jedną scenkę na podstawie własnego scenariusza,
- czas przygotowania scenariusza  10 minut,
- odgrywanie scenki na forum klasy  czas 2 3 minuty,
- uczniowie nie odgrywający ról  pozostają obserwatorami i uczestniczą w dyskusji na
temat odgrywanej scenki po jej przedstawieniu.
4. Podsumowanie zajęć  ocena poziomu osiągnięć uczniów i ich aktywności.:
- nauczyciel zwraca uwagę na trudności w definiowaniu najważniejszych terminów,
wyróżnia uczniów aktywnych,
- uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy zajęć sprawiły im najwięcej
trudności,
- uczniowie wskazują swoje mocne i słabe strony,
- nauczyciel analizuje wypowiedzi uczniów wspólnie z nimi.
Zakończenie zajęć
Praca domowa
Przygotuj scenkę metodą dramy wybierając jeden z poniższych tematów:
- scenka bez słów, polegająca na stosowaniu komunikatów niewerbalnych (na przykład
przywitanie i przyjęcie w domu członka rodziny, który wiele lat przebywał za granicą),
- perswazja (na przykład nakłanianie przez sprzedawcę do zakupu rzeczy, której klient nie
potrzebuje),
- aktywne słuchanie (na przykład prezentacja  wykład z interesującej uczniów dziedziny
i reakcja aktywnych słuchaczy),
- przedstawienie wybranych barier komunikacyjnych (na przykład próba przekonania
kogoś połączona z groz
bą, obrażaniem, moralizowaniem).
Plan pracy należy umieścić w karcie pracy (załącznik 1):
Załącznik 1. KARTA PRACY
Tytuł scenki
Streszczenie akcji
Aktorzy
(rola, imię i nazwisko)
Rekwizyty
Czas i miejsce akcji
Czas trwania scenki
Przebieg akcji (aktor,
wypowiadane kwestie,
uwagi o zachowaniu)
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
i nabytych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Terapeuta zajęciowy 322[15]
Moduł: Podstawy działalności usługowej 322[15].O1
Jednostka modułowa: Nawiązywanie kontaktów społecznych 322[15].O1.03
Temat: Rodzaje zachowań, postawa asertywna.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności zachowań asertywnych w różnych sytuacjach.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wyjaśnić, na czym polega postawa asertywna,
- odróżnić postawę asertywną od agresywnej i biernej (pasywnej),
- zareagować asertywnie w kilku podstawowych sytuacjach problemowych w warunkach
symulacyjnych (na przykład odrzucenie próśb, wyrażanie uczuć negatywnych),
- przeanalizować mocne i słabe strony swojej osobowości,
- wyjaśnić znaczenie pojęć: egoizm, konformizm,
- ocenić swoje predyspozycje do dalszej drogi kształcenia i rozwoju kariery zawodowej.
Metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- praca z poradnikiem,
- praca w grupach,
- inscenizacja.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna, grupowa.
Czas: 3 godziny dydaktyczne.
Środki dydaktyczne:
- film przedstawiający przykładowe zachowania asertywne,
- plansza przedstawiająca prawa asertywności,
- kamera wideo,
- odtwarzacz.
Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjno-porządkowe, nawiązanie do tematu, określenie celów zajęć,
metody pracy oraz kryteriów oceny.
2. Przebieg zajęć:
Wprowadzenie
- wyjaśnienie znaczenia asertywności w zachowaniach, postawach, przy wyrażaniu opinii
i uczuć,
- uczniowie oglądają film dotyczący zachowań asertywnych i stosowania technik
asertywnych,
- wyjaśnienie na przykładach  praw asertywności przedstawionych na planszy lub
foliogramie (załącznik 1).
3. Część główna zajęć: rodzaje zachowań, postawa asertywna:
- uczniowie wyjaśniają termin asertywności,
- uczniowie wymieniają przykłady zachowań asertywnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
- uczniowie wymieniają rodzaje technik asertywnych,
- uczniowie notują krótką notatkę z treści oglądanego filmu,
- uczniowie łączą się w 3-osobowe grupy,
- nauczyciel podaje tematy scenek, które uczniowie mają odegrać  dokonanie jej wyboru,
- każda z osób w grupie przedstawia inną postawę: pasywną, agresywną i asertywną,
- nauczyciel filmuje odgrywane scenki,
- dyskusja podczas oglądania nagranych scenek - refleksja nad sytuacjami, w których jest
szczególnie trudno zachować się asertywnie.
4. Podsumowanie zajęć  ocena poziomu osiągnięć uczniów i ich aktywności:
- nauczyciel zwraca uwagę na trudności w definiowaniu najważniejszych terminów,
wyróżnia uczniów aktywnych,
- uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy zajęć sprawiły im najwięcej
trudności,
- uczniowie wskazują swoje mocne i słabe strony,
- nauczyciel analizuje wypowiedzi uczniów wspólnie z nimi.
Zakończenie zajęć
Praca domowa
Wpisz do tabeli mocne i słabe strony własnej osobowości. Uzasadnij, nad którymi wadami
powinieneś popracować w pierwszej kolejności, aby stać się bardziej asertywnym.
Mocne strony (zalety) Słabe strony (wady)
Uzasadnienie:
Załącznik 1 PRAWA ASERTYWNOŚCI
Masz prawo oczekiwać szacunku.
Nie musisz usprawiedliwiać swojego postępowania.
Masz prawo zmienić zdanie.
Masz prawo powiedzieć  nie , nie czując się z tego powodu winnym.
Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Masz prawo powiedzieć:  To mnie nie interesuje .
Masz prawo prosić o to, czego chcesz.
Masz prawo mieć i wyrażać swoje zdanie.
Masz prawo postępować nielogicznie i nie uzasadniać tego.
Masz prawo decydować, czy chcesz się zaangażować w problemy innych ludzi.
Masz prawo nie wiedzieć, nie rozumieć.
Masz prawo odnosić sukcesy.
Masz prawo do prywatności.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
 anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
i zdobytych umiejętności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Pojęcia i procesy psychologiczne
5.5.1 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Stwórz własną piramidę potrzeb.
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na hierarchię potrzeb dokonaną przez uczniów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować tekst opisujący hierarchię potrzeb wg Abrahama H. Maslowa,
2) wypełnić przygotowaną piramidę,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy,
4) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Potrzeby
wyższego
rzędu
Potrzeby
niższego
rzędu
Rys. do ćwiczenia 1. Piramida potrzeb według Abrahama Maslowa [29, s. 472]
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- dyskusja.
Środki dydaktyczne:
- wydrukowana piramida,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca hierarchii potrzeb.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Spójrz na przygotowaną listę wyrazów. Do każdego wyrazu oznaczonego literą
Z wymyśl inny wyraz, tak aby wiązał się z jego znaczeniem. Nie oznacza to, że oba wyrazy
muszą oznaczać to samo  do wyrazu  nóż można dopasować na przykład  widelec . Do
każdego wyrazu oznaczonego literą R znajdz
rym, na przykład kołek  stołek.
mysz (Z) łódka (R)
torba (R) płot (Z)
szopa (Z) krzesło (Z)
kamień (R) kubek (R)
papier (R) nos (Z)
chmura (R) szczotka (Z)
drzewo (Z) dywan (Z)
staw (R) chleb (R)
Teraz odłóż tę listę, tak aby jej nie widzieć i napisz wszystkie zapamiętane wyrazy, które się
na niej znajdowały. Sprawdz
, ile jest wyrazów oznaczonych na liście literą Z, a ile literą R.
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na sposób zapamiętywania przez poszczególnych uczniów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypełnić przygotowany arkusz z wyrazami,
2) zaprezentować wyniki na forum grupy,
3) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
4) skonfrontować swoje wyniki z wyjaśnieniem (załącznik 1),
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- gra dydaktyczna,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- wydrukowana lista z wyrazami,
- czyste arkusze papieru,
- wyjaśnienie ćwiczenia w formie foliogramu (załącznik 1),
- rzutnik do folii,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca procesu zapamiętywania..
Załącznik 1
Wyjaśnienie do ćwiczenia 2
Przypuszczalnie zapamiętaliście więcej wyrazów z literą Z niż z R.
Zgodnie z teorią poziomu przetwarzania informacji w tym zadaniu powinniśmy zapamiętać
więcej wyrazów z Z niż z R, ponieważ przetwarzanie semantyczne (związane ze znaczeniem)
przebiega na głębszym poziomie niż przetwarzanie akustyczne (oparte na brzmieniu
wyrazów). Ta zasada zwykle się sprawdza, ale można znalez
ć wyjaśnienie alternatywne do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
powyższego, zakładającego, że skuteczność zapamiętywania zależy od poziomu
przetwarzania informacji. Znalezienie synonimów sprawia ludziom zwykle większą trudność
i pochłania więcej czasu niż znalezienie rymu, może więc to ilość poświęconego czasu
i włożonego wysiłku decyduje o tym, jak zostaną zapamiętane określone informacje.
Ćwiczenie 3
Przetestuj swoją pamięć, odpowiadając na poniższe pytania.
1. Jak często nie rozpoznajesz miejsc, w których byłeś/aś wcześniej?
2. Jak często zapominasz, czy coś zrobiłeś/aś, np. zamknąłeś/aś drzwi, wyłączyłeś/aś gaz
itd.
3. Jak często zapominasz, kiedy coś się wydarzyło  zastanawiasz się, czy to było
wczoraj, czy w ubiegłym tygodniu?
4. Jak często zapominasz, gdzie położyłeś/aś, portfel, klucze itp.?
5. Jak często zapominasz coś, co powiedziano ci ostatnio i musiano o tym przypominać?
6. Jak często nie możesz przypomnieć sobie słowa czy nazwiska, mimo iż masz je na
końcu języka?
7. Jak często zdarza ci się zapomnieć podczas rozmowy, o czym właściwie rozmawiasz?
Punktacja:
W ciągu ostatnich sześciu miesięcy ani razu  1 pkt.
Raz lub dwa razy w ciągu ostatnich sześciu miesięcy  2 pkt.
Mniej więcej raz na miesiąc  3 pkt.
Mniej więcej raz na tydzień  4 pkt.
Codziennie  5 pkt.
Częściej niż raz dziennie  6 pkt.
Wyniki:
7  14 pkt  pamięć lepsza niż przeciętna
15  25 pkt  pamięć przeciętna
26 i więcej pkt  poniżej średniej
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na sposób i rzetelność przy poddaniu się testowi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypełnić przygotowaną tabelę z pytaniami,
2) zaprezentować wyniki na forum grupy,
3) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- wydrukowana tabela z pytaniami,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca procesu zapamiętywania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Komunikacja interpersonalna
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierzcie się w zespoły dwuosobowe. Jedna osoba z ożywieniem opowiada
o przeżyciach z wakacji lub o swojej randce, druga zaś nie śledzi rozmowy, nie okazuje
zainteresowania, tylko przy pierwszej nadarzającej się okazji mówi o rzeczach dla niej
ważnych i zajmujących.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na rolę dialogu w komunikacji
międzyludzkiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować informacje dotyczące aktu komunikacyjnego, komunikacji werbalnej
i niewerbalnej i parawerbalnej,
2) dobrać kolegę/koleżankę do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować scenki: opowiedzieć interesujące wydarzenie z własnego życia, następnie
zamienić się rolami z partnerem,
4) określić znaczenie dialogu w kontaktach międzyludzkich,
5) zaprezentować wyniki na forum grupy,
6) wyjaśnić odczucia jakie towarzyszyły przy odgrywaniu scenek na forum grupy,
7) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
8) wskazać obszary własnych zachowań wymagających poprawy i doskonalenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pogadanka,
- gry dydaktyczne symulacyjne,
- inscenizacja.
Środki dydaktyczne:
- propozycje tematów do rozmów,
- przybory do pisania,
- arkusz papieru,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Ćwiczenie 2
Przekaż koleżankom/kolegom z grupy kilka komunikatów, ale przy ograniczonym
zakresie przekazywania sygnałów niewerbalnych. Tematy komunikatów i ograniczenia w ich
przekazie przedstawia poniższa tabela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Lp. Temat komunikatu (wypowiedzi) Ograniczenia w przekazie niewerbalnym
1 Jak samodzielnie usunąłem usterkę Opowiadający powinien trzymać ręce
przy moim rowerze. złączone z tyłu.
2 Jak nauczyłem się jez
dzić na Opowiadający powinien stać nieruchomo.
rowerze lub jak nauczyłem się
pływać.
3 Moje pasje i hobby.  Kamienna twarz .
4 Moja pierwsza miłość lub mój Jednostajny, monotonny przekaz słowny.
najlepszy przyjaciel.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę podczas pokazu na zachowanie ograniczeń
w przekazie niewerbalnym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować się do prezentacji poszczególnych komunikatów,
2) przekazać komunikaty w ustalony sposób,
3) udzielić odpowiedzi na poniższe pytania:
- czy łatwo było znosić narzucone ograniczenia w przekazie niewerbalnym?
- czy koledzy zauważyli nieświadome (instynktowne) stosowanie zakazanych sygnałów?
- czy mieli wrażenie, że przekaz nie jest pełny? Czy byłeś dla nich wiarygodny?
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- ćwiczenia przedmiotowe.
- pokaz połączony z przeżyciem.
Środki dydaktyczne:
 tabela z tematami komunikatów i ograniczeniami ich przekazu,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Ćwiczenie 3
Na zamieszczonym schemacie zapisz różne możliwości przekazywania informacji
w sposób niewerbalny.
1& & & & & & & & & & & & 7& & & & & & & & & & & ..
2. & & & & & & & & & & & .. 8& & & & & & & & & & & ..
3& & & & & & & & & & & & 9& & & & & & & & & & & ..
4& & & & & & & & & & & & 10& & & & & & & & & & & .
5& & & & & & & & & & & & 11& & & & & & & & & & & .
6& & & & & & & & & & & & 12& & & & & & & & & & & ..
Rys. do ćwiczenia 3. Sylwetka człowieka [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę na zaprezentowanie wszystkich możliwych opcji
przekazywania informacji uwzględniając różne partie ciała.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować informacje dotyczące komunikacji niewerbalnej,
2) wypełnić zamieszczony schemat,
3) ocenić wagę komunikatu przekazywanego drogą niewerbalną,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) wyjaśnić wątpliwości, które nasuwały się podczas wypełniania schematu,
6) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- objaśnienie,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- kopia schematu do wypełnienia,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Ćwiczenie 4
Uzupełnij rysunek. Korzystając z zamieszczonej listy, wpisz w odpowiednie miejsca
emocje, jakie wyrażają twarze przedstawione na rysunkach.
Emocje:
gniew,
zdziwienie,
strach,
irytacja,
radość,
smutek.
Rys. do ćwiczenia 4. Wyrażanie emocji [4]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Ćwiczenie to może być również zadane jako praca domowa po
omówieniu rozdziału dotyczącego komunikacji międzyludzkiej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować treści dotyczące komunikacji niewerbalnej, zwłaszcza mimiki,
2) uzupełnić zamieszczony powyżej rysunek,
3) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- objaśnienie,
- ćwiczenia przedmiotowe.
Środki dydaktyczne:
- kopia rysunku do wypełnienia,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Ćwiczenie 5
Wyobraz
sobie, że jesteś terapeutą zajęciowym. Na zajęcia przyszedł klient w złym
nastroju. Klient zwraca uwagę na niewłaściwie wykonywane zajęcia, dokonuje niemiłych
uwag pod adresem fizjoterapeuty. Uzupełnij tabelę, opisując, w jaki sposób zachowałaby się
osoba uległa, agresywna i asertywna w przedstawionej sytuacji.
OSOBA ULEGA
A OSOBA AGRESYWNA OSOBA ASERTYWNA
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Należy położyć
nacisk na wyraz
ne granice w trzech typach zachowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować informacje dotyczące styli komunikowania się,
2) wypełnić tabelę,
3) wypowiedzieć się na forum grupy, które z zachowań jest najwłaściwsze,
4) uzasadnić swoją wypowiedz
,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- przewodniego tekstu,
- ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Środki dydaktyczne:
- kopia tabeli,
- materiały piśmiennicze,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Ćwiczenie 6
W każdej z podanych sytuacji dana osoba komunikuje, że ma problem. Opisz najpierw
swoje uczucia i doznania, które  słyszysz w komunikacie. Sformułuj następnie odpowiednią
parafrazę.
Określona sytuacja Uczucia Parafraza
Dlaczego babcia musiała umrzeć?
Chciałabym, aby tu była.
Gdy robisz taką minę tato, chciałbym
najchętniej ukryć się przed tobą.
Kiedy przytuliłeś mnie ostatnio?
Czy ty też czułaś już kiedyś taki ostry ból
w okolicy serca?
Nienawidzę Adama. Życzyłabym sobie,
żeby się nigdy nie urodził! Zawsze nosisz
go na rękach!
Nie lubię prosić tatę o kieszonkowe.
Zawsze jest tyle gadania, jakbym nie
znała wartości pieniądza.
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na formę wyrażania uczuć przy inscenizacji i prawidłowe
posługiwanie się parafrazą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować opis aktywnego słuchania,
2) wypełnić przygotowaną tabelę z komunikatami,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy,
4) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pokaz z objaśnieniem,
- inscenizacja.
Środki dydaktyczne:
 wydrukowana tabela z komunikatami,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 7
Przeczytaj rozmowę, w której nadawca (N) przekazuje odbiorcy (O) komunikaty
stwarzające blokady. Określ rodzaj barier i ich z
ródła. Wnioski wpisz do tabeli.
Komunikaty Rodzaj barier y
ródło barier
N: Gdzie Ty wczoraj przepadłaś?
Dzwoniłam cały dzień a Ciebie nie było.
O: Poszłam z rodziną na spacerze w lesie.
N: Też coś. Nie szkoda Ci czasu, to takie
głupie łazić cały dzień po lesie.
O: No wiesz, obiecałam im wcześniej.
N: Ta Twoja rodzinka to ma pomysły. A
ja chciałam, żebyś mi przyniosła
rozwiązanie zadania z matematyki, bo nie
chce mi się robić. Pewnie masz już
rozwiązanie?
O: Owszem, zrobiłam na brudno, ale
wiesz&
N: To daj to z brudnopisu. Przy okazji
pomożesz mi przepisać do zeszytu.
O: Ale& nie wiem, czy jest dobrze
zrobione.
N: Jasne, że dobrze zrobiłaś. To przynieś
ten zeszyt. Chyba mi nie odmówisz?
Jesteśmy przecież przyjaciółkami,
prawda?
O:
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na właściwą ocenę rodzaju barier i określenie ich z
ródeł.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować opis dotyczący blokad komunikacyjnych,
2) wypełnić przygotowaną tabelę z komunikatami,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy,
4) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 wydrukowana tabela z komunikatami,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca komunikacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.3. Komunikacja osób z niesprawnością narządu wzroku i/lub
słuchu
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprezentuj bez użycia słów emocję z obrazka wskazanego przez nauczyciela. Zadaniem
pozostałych uczniów jest rozpoznanie i nazwanie demonstrowanej emocji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę formę wyrazu zaprezentowaną przez
poszczególnych uczniów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przemyśleć sposób zaprezentowania formy wyrazu uczucia lub emocji,
2) zaprezentować zadanie na forum grupy,
3) zastanowić się po prezentacji, jaki element był najtrudniejszy do przekazu na forum
grupy,
4) wyjaśnić odczucia jakie towarzyszyły przy wykonywaniu ćwiczenia,
5) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
6) wskazać obszary własnych zachowań wymagających poprawy i doskonalenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- pokaz połączony z przeżyciem,
- gry symulacyjne,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- plansza lub wycinki z prasy z rysunkami przedstawiającymi różne emocje i uczucia,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca wyrażania emocji.
Ćwiczenie 2
Posługując się wybraną metodą uniwersalną przekaż koleżance/koledze krótką
informację na temat Twojego nastroju.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do ćwiczenia,
2) dokonać wyboru metody uniwersalnej,
3) wykorzystując wybraną metodę przekazać partnerowi krótką informację,
4) skonfrontować z partnerem czy zrozumiał przekaz,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5) omówić na forum grupy trudności w przekazie informacji,
6) wskazać obszary własnych zachowań wymagających poprawy i doskonalenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- gry dydaktyczne,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- tablice z metodami uniwersalnymi,
- rzutnik multimedialny,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca metod uniwersalnych.
Ćwiczenie 3
Posługując się tablicą układu znaków daktylograficznych przekaż partnerowi swoje imię,
nazwisko, znak zodiaku.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dobrać partnera do ćwiczenia,
2) przekazać informację partnerowi posługując się tablicą znaków daktylograficznych,
3) omówić na forum grupy trudności w przekazie informacji,
4) wskazać obszary własnych zachowań wymagające poprawy i doskonalenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- gry dydaktyczne,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:
- tablica znaków daktylograficznych,
- rzutnik multimedialny,
- literatura z rozdziału 7 dotycząca wykorzystania znaków daktylograficznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.4. Asertywność
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie własnych obserwacji wpisz do tabeli przykłady zachowań agresywnych,
biernych i asertywnych.
Przykłady zachowań
Rodzaje komunikatów werbalnych
i niewerbalnych
agresywnych biernych asertywnych
mimika
postawa ciała
gestykulacja
intonacja
często używane, kluczowe
sformułowania
nieużywane kluczowe słowa i zdania
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Ćwiczenie to
powinno być wykonane w grupach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) utworzyć 3 zespoły: zachowania agresywne, bierne, asertywne,
2) wynotować rodzaje komunikatów przyporządkowując je do określonego zachowania,
3) uzupełnić zamieszczoną tabelę,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
5) zaprezentować pracę grupy na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- dyskusja dydaktyczna,
- metaplan,
- ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:,
- tabela formatu A1,
- przylepce do papieru,
- arkusze papieru do notowania argumentacji,
- przybory piśmiennicze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Ćwiczenie 2
Przygotuj i zaprezentuj scenkę dotyczącą sytuacji, w których można zastosować techniki
asertywne.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wyszukać w dostępnych materiałach informacje na temat technik asertywnych zawartych,
2) utworzyć grupę 2 4 osobową,
3) dokonać wyboru techniki, do której scenka będzie przygotowywana,
4) zaplanować scenkę oraz ją przećwiczyć,
5) zaprezentować scenkę  nagrać na wideo,
6) obejrzeć nagrany materiał wszystkich grup, ocenić poszczególne techniki, sposób
wyrażania komunikatów, postawę uczestników scenek,
7) wyjaśnić odczucia jakie towarzyszyły przy odgrywaniu scenek oraz podczas oglądania
siei na ekranie, gdy widać bardzo dokładnie perswazję, błędy jakie zostały popełnione 
na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 dyskusja dydaktyczna,
 pokaz połączony z przeżyciem,
 ćwiczenia.
Środki dydaktyczne:,
 kamera wideo,
 odtwarzacz,
 arkusze papieru A4,
 materiały piśmiennicze,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca technik asertywnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5.5. Zjawisko konfliktu
5.5.1 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj ostatnie doniesienia prasowe dotyczące konfliktów społecznych lub
politycznych na świecie i w Polsce. Przedstaw przyczyny powstania tych konfliktów.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni być wcześniej
poinformowani o zbieraniu i segregowaniu notatek prasowych. Warto zwrócić uwagę na
różnorodność doniesień i odpowiedni ich dobór. Ćwiczenie należy wykonać w grupach 2 4
osobowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować wydarzenia prasowe odpowiednio je segregując,
2) uzupełnić zamieszczoną poniżej tabelę,
3) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
4) zaprezentować pracę grupy na forum grupy.
Konflikt Rodzaj konfliktu Przyczyny konfliktu
(strony i miejsce konfliktu)
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 metoda przypadków.
Środki dydaktyczne:
 informacje prasowe z ostatniego tygodnia z kraju i świata,
 wydruk tabeli do wypełnienia,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca przyczyn powstawania konfliktów.
Ćwiczenie 2
 Sytuacja konfliktowa powstaje nie wtedy, gdy oczekiwania wzajemne są wysokie, ale
wtedy, gdy oczekiwania wzajemne są niezgodne .
Przygotuj scenkę rodzajową w parach  ustosunkowując się do powyższego
sformułowania. Warto przytoczyć przykład z życia codziennego, w szkole lub w domu.
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na prawidłowy dobór sytuacji konfliktowych oraz metod ich
rozwiązania. Ćwiczenie powinno być wykonane w parach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokonać wyboru sytuacji konfliktowej i podzielić się rolami,
2) zaprezentować scenkę na forum grupy,
3) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 metoda sytuacyjna,
 inscenizacja.
Środki dydaktyczne:
 materiały piśmiennicze,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca sytuacji konfliktowych.
Ćwiczenie 3
Określ jakimi cechami osobowości powinien się charakteryzować kierownik  lider
grupy, który w pracy zespołowej odgrywa ważną rolę.
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić szczególną uwagę na zasady pracy w grupach. Ćwiczenie należy
wykonać w 2 3 osobowych grupach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować informacje na temat roli lidera grupy przy rozwiązywania konfliktów,
2) określić jak najwięcej cech pożądanych u skutecznego lidera grupy,
3) dokonać oceny poprawności wykonania zadania,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 gra dydaktyczna,
 ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
 przybory do pisania,
 arkusze papieru,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca roli lidera grupy przy rozwiązywaniu konfliktów.
Ćwiczenie 4
Przyporządkuj wybrane style/strategie rozwiązywania konfliktów do opisu i krótko
scharakteryzuj ich podstawowe wady i zalety.
Style/strategie:
walka (rywalizacja),
uleganie,
unikanie,
kompromis,
współpraca (dostosowywanie się).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
styl/strategia opis zalety wady
pełna współpraca w celu doprowadzenia do
satysfakcji obu stron
dążenie do uzyskania przewagi nad drugą stroną
i osiągnięcia założonych celów
odstępstwo od pewnych zasad i przekonań,
rozstrzygnięcie sporu w wyniku ustępstw
zostawienie spraw własnemu biegowi, aż same
się jakoś ułożą
rezygnacja z własnych celów, przyznanie się do
winy
Wskazówki do realizacji
Należy zwrócić uwagę na prawidłowy dobór stylów do podanego opisu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypełnić przygotowaną tabelę,
2) zaprezentować wyniki na forum grupy,
3) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
4) dokonać oceny poprawności wykonania zadania.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pogadanka,
 pokaz z objaśnieniem.
Środki dydaktyczne:
 wydrukowana tabela,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca strategii rozwiązywania konfliktów.
Ćwiczenie 5
Określ swój styl rozwiązywania konfliktów.
Wskazówki do realizacji
Warto starannie i indywidualnie podejść do tego ćwiczenia, ponieważ tylko szczere
odpowiedzi będą mogły dać adekwatne rozwiązanie testu. Polecam to ćwiczenie jako pracę
domową. Prezentację ćwiczenia dokonują tylko osoby chętne. Wynik ćwiczenia ma służyć
głównie autorefleksji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wypełnić indywidualnie kwestionariusz rozwiązywania sytuacji konfliktowych,
2) przeanalizować interpretację testu,
3) określić swoje tendencje do rozwiązywania sytuacji konfliktowych,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) omówić odczucia i wątpliwości jakie towarzyszyły przy rozwiązywaniu testu,
6) porównać swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
7) wskazać obszary własnych zachowań wymagające poprawy i doskonalenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 objaśnienie,
 gry dydaktyczne psychologiczne,
 ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
 kwestionariusz rozwiązywania sytuacji konfliktowych (załącznik 1),
 interpretacja testu (załącznik 2),
 interpretacja kategorii (załącznik 3),
 przybory do pisania,
 arkusz papieru,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca stylów rozwiązywania sytuacji konfliktowych.
Załącznik 1
KWESTIONARIUSZ ROZWI
ZYWANIA SYTUACJI KONFLIKTOWYCH
Instrukcja: Kwestionariusz ten przeznaczony jest do zidentyfikowania Twojego stylu
rozwiązywania konfliktów. Zamieszczono w nim 30 par stwierdzeń, które pomogą
w scharakteryzowaniu Twoich zachowań w sytuacjach konfliktowych. Z każdej pary wybierz
stwierdzenie, które najtrafniej opisuje Twoje zachowanie. Następnie nanieś swoje odpowiedzi
na arkusz z kluczem oraz zsumuj liczbę punktów w poszczególnych kategoriach.
1.
a. Jestem zazwyczaj stanowczy w realizacji własnych celów.
b. Próbuję z każdą sprawą wychodzić na zewnątrz i stawiać sprawy otwarcie.
2.
a. Wykładam zawsze swoje karty na stół i zachęcam drugą osobę do zrobienia tego samego.
b. Gdy powstaje konflikt zawsze próbuję wygrywać swoje interesy.
3.
a. Raz zajętej pozycji bronię bardzo silnie.
b. Wolę nie używać perswazji, lecz wprost wskazywać na najlepsze rozwiązanie problemu.
4.
a. Niekiedy poświęcam własne interesy na rzecz interesów drugiej osoby.
b. Czuję, że przyczyny różnic zdań nie zawsze są tego warte, by się o nie spierać.
5.
a. Wolę akceptować cudzy punkt widzenia niż narażać się na kłótnię.
b. Unikam ludzi ze zdecydowanymi poglądami.
6.
a. Lubię współpracować z innymi i wspólnie rozpatrywać ich racje.
b. Czuję, że większość wypowiadanych myśli, także moich, niewiele jest warta jako
argumenty.
7.
a. Próbuję szukać kompromisu w sytuacji trudnej.
b. Jestem zazwyczaj stanowczy w realizacji własnych celów.
8.
a. Gdy powstaje konflikt, zawsze próbuję wygrywać swoje interesy.
b. Proponuję neutralny grunt podczas rozstrzygania konfliktów.
9.
a. Lubię wychodzić naprzeciw drugiej osobie
b. Raz zajętej pozycji bronię bardzo silnie.
10.
a. Czuję, ze przyczyny, różnic zdań nie zawsze są tego warte, by się o nie spierać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
b. Próbuję szukać kompromisu w sytuacji trudnej.
11.
a. Proponuję neutralny grunt podczas rozstrzygania konfliktów.
b. Unikam ludzi ze zdecydowanymi poglądami.
12.
a. Czuję, że większość wypowiadanych myśli, także moich, jest niewiele warta jako
argumenty.
b. Lubię wychodzić naprzeciw drugiej osobie.
13.
a. Jestem zazwyczaj stanowczy w realizacji własnych celów.
b. Niekiedy poświęcam własne interesy na rzecz interesów drugiej osoby.
14.
a. Wolę akceptować cudzy punkt widzenia niż narażać się na kłótnię.
b. Gdy powstaje konflikt, zawsze próbuję wygrywać swoje interesy.
15.
a. Raz zajętej pozycji bronię bardzo silnie.
b. Lubię współpracować z innymi i wspólnie rozpatrywać ich racje.
16.
a. Próbuję szukać kompromisu w trudnej sytuacji.
b. Niekiedy poświęcam własne interesy na rzecz interesów drugiej osoby.
17.
a. Wolę akceptować cudzy punkt widzenia niż narażać się na kłótnię.
b. Proponuję neutralny grunt przy rozstrzyganiu konfliktów.
18.
a. Lubię wychodzić naprzeciw drugiej osobie.
b. Lubię współpracować z innymi i wspólnie rozpatrywać ich racje.
19.
a. Czuję, że przyczyny różnic zdań nie zawsze są tego warte, by się o nie spierać.
b. Jestem zazwyczaj stanowczy w realizacji własnych celów.
20.
a. Gdy powstaje konflikt, zawsze próbuję wygrywać swoje interesy.
b. Unikam ludzi ze zdecydowanymi poglądami.
21.
a. Czuję, że większość wypowiadanych myśli także moich, jest niewiele warta jako
argumenty.
b. Raz zajętej pozycji bronię bardzo silnie.
22.
a. Próbuję z każdą sprawą wychodzić na zewnątrz i stawiać sprawy otwarcie.
b. Czuję, że przyczyny różnic zdań nie zawsze są tego warte, by się o nie spierać.
23.
a. Unikam ludzi ze zdecydowanymi poglądami.
b. Wykładam zawsze swoje karty na stół i zachęcam drugą osobę do uczynienia tego
samego.
24.
a. Wolę nie używać perswazji, lecz wprost wskazywać na najlepsze rozwiązanie problemu.
b. Czuję, że większość wypowiadanych myśli, także moich, jest niewiele warta jako
argumenty.
25.
a. Próbuję z każda sprawą wychodzić na zewnątrz i stawiać sprawy otwarcie.
b. Proponuję neutralny grunt przy rozstrzyganiu konfliktów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
26.
a. Wykładam zawsze swoje karty na stół i zachęcam drugą osobę do zrobienia tego samego.
b. Próbuję szukać kompromisu w sytuacji trudnej.
27.
a. Wolę nie używać perswazji, lecz wskazywać wprost na najlepsze rozwiązanie problemu.
b. Lubię wychodzić naprzeciw drugiej osobie.
28.
a. Niekiedy poświęcam własne interesy na rzecz interesów drugiej osoby.
b. Próbuję z każdą sprawą wychodzić na zewnątrz i stawiać sprawy otwarcie.
29.
a. Wykładam zawsze swoje karty na stół i zachęcam drugą osobę do zrobienia tego samego.
b. Wolę akceptować cudzy punkt widzenia niż narażać się na kłótnię.
30.
a. Lubię współpracować z innymi wspólnie i rozpatrywać ich racje.
b. Wolę nie używać perswazji, lecz wskazywać wprost na najlepsze rozwiązanie problemu.
Załącznik 2
Interpretacja testu: należy przenieść swoje odpowiedzi do poniżej zamieszczonej tabeli,
zgodnie z zasadą: jeżeli w pytaniu pierwszym odpowiedz
, którą wybrano oznaczona była
literą b  to pod 1b zaznaczamy jako E.
Tabela odpowiedzi:
Numer a b Numer a b Numer a b
pytania pytania pytania
1. D E 11. C A 21. A D
2. E D 12. A C 22. E A
3. D E 13. D B 23. A E
4. B A 14. B D 24. E A
5. B A 15. D B 25. E C
6. B A 16. C B 26. E C
7. C D 17. B C 27. E C
8. D C 18. C B 28. B E
9. C D 19. A D 29. E B
10. A C 20. D A 30. B E
Następnie zsumuj swoje odpowiedzi w poszczególnych kategoriach:
E  współpraca:& & & & & & & & & & &
D  rywalizacja:& & & & & & & & & & &
B  akomodacja:& & & & & & & & & & ...
A  unikanie:& & & & & & & & & & & & .
C  kompromis:& & & & & & & & & & & .
Najwyższy uzyskany wynik w danej kategorii, świadczy o Twoich tendencjach do
rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Jeśli najwyższy wynik osiągnąłeś w kategorii E, to
oznacza, ze preferowaną przez Ciebie strategią radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych
jest współpraca. Podobnie jest w przypadku kolejnych kategorii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Załącznik 3
INTERPRETACJA KATEGORII
 Naturalne traktowanie konfliktu jako części życia i części każdej interakcji pozwala
wykorzystać konstruktywnie zaistniałą różnicę zdań dla lepszego wzajemnego poznania się.
Współpraca (E)
Osoba o takich cechach podejmuje współpracę z partnerem, aby zrealizować cele swoje
i partnera; zakłada, że może znalez
ć rozwiązanie korzystne dla obu stron i jest gotowa
cierpliwie go szukać. Ludzie stosujący ten styl rozwiązywania konfliktów umacniają
i rozwijają swoje stosunki z ludz
mi.
Rywalizacja (D)
Osoba stosująca ten styl traktuje konflikt jako grę do wygrania dla siebie, nastawiona jest na
sukces i wynik nawet kosztem dobrych relacji z partnerem. Decyduje się na stosowanie
wymuszania i siły.
Akomodacja (B)
Celem osoby reagującej w ten sposób jest zapewnienie sobie aprobaty partnera i szybkie
zlikwidowanie konfliktu, który traktuje jako coś negatywnego. Może ona pomniejszać różnice
pomiędzy stronami w konflikcie i eksponować podobieństwa, by utrzymać zgodę.
Unikanie (A)
Styl ten stosują osoby, dla których konflikt jest sam w sobie destrukcyjny, z
le znoszą napięcia
nim wywołane i wolą zrezygnować z ewentualnych korzyści na rzecz tzw. świętego spokoju
i zachowania neutralności.
Kompromis (C)
Świadczy o tendencjach kompromisowego rozwiązywania sporów według zasady coś
zyskuję, coś tracę. Osoby stosujące ten styl są często przekonane, że pełne porozumienie nie
jest możliwe, ale że obie strony mogą koegzystować stosując proporcjonalne ustępstwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
5.6. Proces negocjacji
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz się w pary i przyjmij rolę negocjatorów:  twardego i  miękkiego . Wymień ich
cechy i rodzaje zachowań.
 twardy negocjator  miękki negocjator
cechy rodzaje zachowań cechy rodzaje zachowań
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Ćwiczenie to można wykorzystać wielokrotnie realizując dział
dotyczący negocjacji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeanalizować informacje dotyczące rodzajów, stylów negocjowania,
2) przyjąć jedną z ról:  twardego lub  miękkiego negocjatora,
3) uzupełnić tabelę w przypisanej określonej roli rubryce,
4) zaprezentować czynniki na forum grupy.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 burza mózgów,
 ćwiczenia przedmiotowe,
 pogadanka.
Środki dydaktyczne:
 rzutnik do folii,
 tabela do wyświetlenia na rzutniku,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca sposobów negocjacji.
Ćwiczenie 2
Przygotuj i zaprezentuj scenariusz negocjacji: pozycyjnych (I grupa) i integracyjnych
(II grupa). Zaprezentuj wyniki w formie scenek na forum grupy.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Wszelkie uwagi powinny być wprowadzane na etapie tworzenia
scenariusza tak, aby w trakcie inscenizacji nie rozpraszać uwagi uczniów i uniknąć rażących
błędów w trakcie samej prezentacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować (w grupie 3 4-osobowej) scenariusz negocjacji dotyczący konkretnej
sytuacji konfliktowej (alternatywy podaje nauczyciel),
2) posłużyć się wskazówkami dotyczącymi prowadzenia negocjacji,
3) opracować własną BATNA,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy,
5) wyjaśnić wątpliwości, które nasuwały się podczas tworzenia scenariusza,
6) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
7) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 objaśnienie,
 ćwiczenia przedmiotowe,
 inscenizacja,
 pokaz połączony z przeżyciem.
Środki dydaktyczne:
 kamera wideo, do nagrywania scenek,
 odtwarzacz,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca sposobów negocjacji.
Ćwiczenie 3
Przygotuj i zaprezentuj scenkę, przedstawiającą różnicę pomiędzy negocjacjami
a mediacjami na podstawie opracowanego w grupie scenariusza.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z przykładowymi sytuacjami negocjacji i mediacji
np. prezentując krótki film edukacyjny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokonać wyboru tematu sporu negocjacyjnego,
2) podzielić się na grupy:
 zespół negocjacyjny z podziałem na role (lider, sekretarz, krytyk, kontroler,
psycholog),
 zespół dwóch firm z nierozstrzygniętym konfliktem z mediatorem,
3) sporządzić szczegółowy scenariusz działania,
4) zaplanować inscenizację scenek w poszczególnych grupach,
5) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy,
6) przeprowadzić zebranie na forum grupy,
7) przedyskutować mocne i słabe punkty przeprowadzonych negocjacji i mediacji,
8) nagrać wypracowany materiał kamerą wideo,
9) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz połączony z przeżyciem,
 gry dydaktyczne symulacyjne.
Środki dydaktyczne:
 materiały piśmiennicze,
 odpowiedni wystrój stanowiska, stołu negocjacyjnego, stroju,
 kamera wideo,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca sposobów negocjacji.
Ćwiczenie 4
Przygotuj scenkę przedstawiającą przebieg negocjacji posługując się konkretną
indywidualnie wybraną techniką negocjacyjną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonywania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Ćwiczenie
należy wykonać w parach.
Uczeń powinien:
1) dokonać wyboru tematyki negocjacji,
2) zaplanować inscenizację rozmowy,
3) przygotować scenkę, wykorzystując wiadomości z zakresu komunikacji werbalnej
i niewerbalnej, strategii, stylów negocjowania,
4) dokonać prezentacji scenki na forum grupy,
5) wyjaśnić odczucia jakie towarzyszyły przy odgrywaniu scenek,
6) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 pokaz połączony z przeżyciem,
 inscenizacja.
Środki dydaktyczne:
 materiały piśmiennicze,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca sposobów negocjacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5.7. Zasady etyki
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Stwórz własną piramidę zachowań etycznych wobec klienta.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Ćwiczenie to można wykorzystać pracując w grupie lub indywidualnie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zastanowić się nad najważniejszymi zasadami, którymi powinien kierować się
profesjonalny terapeuta,
2) narysować piramidę zachowań etycznych,
3) zaprezentować wyniki na forum grupy,
4) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 burza mózgów,
 ćwiczenie.
Środki dydaktyczne:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 7 dotycząca zachowań etycznych.
Ćwiczenie 2
Opracuj projekt sylwetki zawodowej terapeuty zajęciowego.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres
i techniki wykonania. Należy zwrócić uwagę na współpracę w grupach przy tworzeniu
projektu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) określić właściwości jakimi powinien charakteryzować się terapeuta zajęciowy i jaki
powinien być, aby prawidłowo wykonywać swoje obowiązki,
2) przedyskutować w grupie każdą z umiejętności i cech,
3) propozycje zapisać na pojedynczych karkach,
4) pogrupować kartki określające cechy psychofizyczne i różne rodzaje umiejętności 
przykleić do dużego arkuszu papieru,
5) zaprezentować wyniki na forum grupy,
6) skonfrontować swoje wyniki z wynikami innych uczestników ćwiczenia,
7) na podstawie plakatów opracowanych przez poszczególne grupy sprecyzować sylwetkę
profesjonalnego terapeuty zajęciowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Zalecane metody nauczania uczenia się:
 burza mózgów,
 ćwiczenie,
 pokaz z objaśnieniem.
Środki dydaktyczne:
 czyste arkusze papieru,
 tablica flip-chart,
 przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Nawiązywanie kontaktów
społecznych
Test składa się z 25 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
 zadania 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10, 11,13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 25 są z poziomu
podstawowego,
 zadania 4, 5, 12, 16, 21, 24 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
 dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
 dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 16 zadań z poziomu podstawowego,
 dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
 bardzo dobry  za rozwiązanie 24 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. a, 4. d, 5. d, 6. d, 7. c, 8. c, 9. a, 10. b, 11. a,
12. d, 13. a, 14. c, 15. d, 16. d, 17. c, 18. c, 19. b, 20. c, 21. c, 22. c, 23. c, 24. b,
25. b.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Wyjaśnić pojęcie psychologii A P a
2 Wymienić procesy poznawcze A P c
3 Określić rodzaje operacji myślowych B P a
Ustalić prawidłowe wartości
4 procentowe dla poszczególnych form D PP d
aktywności komunikowania się
5 Rozpoznać twórcę teorii motywacji C PP d
Wskazać metody specjalne
6 w komunikacji osób niesłyszących, A P d
niewidomych, głuchoniemych
Wyjaśnić termin komunikacja
7 A P c
niewerbalna
Rozróżnić charakterystyczne nastroje
8 B P c
z mimiki twarzy
9 Odczytać mimikę twarzy B P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wymienić okoliczności występowania
10 A P b
konfliktu
11 Wskazać z
ródła konfliktu A P a
Dokonać analizy gestów
12 D PP d
przedstawiających emocje
13 Opisać konsekwencje konfliktów B P a
14 Rozróżnić style komunikacji B P c
15 Opisać konsekwencje konfliktów B P d
16 Ocenić styl negocjowania D PP d
17 Wyjaśnić termin asertywność A P c
Wyjaśnić zastosowanie
18 A P c
poszczególnych stylów negocjowania
19 Podać znaczenie cyklu odwetowego B P b
20 Wymienić prawa asertywności A P c
21 Ustalić fazy negocjacji. C PP c
Ocenić powinności terapeuty
22 B P c
zajęciowego
23 Dokonać podziału negocjacji B P c
24 Wyjaśnić skrót BATNA C PP b
25 Wyjaśnić pojęcie etyki A P b
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Przygotuj odpowiednią ilość zadań testowych.
3. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
4. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
5. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.
6. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
9. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
10. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
11. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
12. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Zadania: 4, 5, 12, 16, 21, 24 mogą Ci przysporzyć trudności, ponieważ są one na
poziomie trudniejszym niż pozostałe.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Psychologia to nauka
a) badająca powstanie i przebieg procesów psychicznych.
b) o budowie i czynnościach ciała ludzkiego.
c) badająca struktury poznawcze.
d) określająca stany lękowe wśród dorosłych.
2. Do procesów poznawczych należą
a) emocje i motywacja.
b) pamięć, myślenie, mowa, ruch.
c) uczenie się, mowa, pamięć, samokształcenie.
d) komunikowanie się, uwaga, uczenie się.
3. Jedną z operacji myślowych jest
a) abstrakcja.
b) absencja.
c) arbitraż.
d) antagonizm.
4. Spośród form aktywności porozumiewania się prawidłową wartość procentową
przedstawia rysunek dotyczący
a) pisania.
b) czytania.
c) mówienia.
d) słuchania.
a) b) c) d)
pisanie czytanie mówienie słuchanie
10% 10% 20% 42%
Rys. do zadania 4. Rozkład procentowy form aktywności w komunikacji werbalnej [opracowanie własne]
5. Spośród teorii motywacji najpopularniejszą, tzw. piramidę potrzeb stworzył
a) A. Lincoln.
b) A. Collins.
c) R. Cattel.
d) A. Maslow.
6. W komunikacji osób z niesprawnością narządu wzroku i/lub słuchu metodą specjalną jest
a) alfabet punktowy.
b) tabliczka brajlowska.
c) alfabet łaciński.
d) język migowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
7. Komunikacja niewerbalna to
a) komunikacja za pomocą słów.
b) komunikacja bezdz
więczna.
c) mowa ciała.
d) komunikacja alternatywna.
8. Na rysunku przedstawiono
a) radość.
b) smutek.
c) gniew.
d) zdziwienie.
Rys. do zadania 8. Twarz nr 1 [33]
9. Na rysunku przedstawiono
a) radość.
b) smutek.
c) gniew.
d) zdziwienie.
Rys. do zadania 9. Twarz nr 2 [33]
10. Konflikt występuje zwykle, gdy
a) występuje zbieg okoliczności.
b) występuje sprzeczność lub niezgodność interesów w ważnej dla obu stron sprawie.
c) jesteśmy zaabsorbowani swoimi sprawami.
d) jest niewłaściwy podział obowiązków.
11. y
ródłami konfliktu są
a) niepełne dane.
b) wysokie poczucie wartości.
c) potrzeby człowieka.
d) zwięzła komunikacja.
12. Postacie na rysunkach przedstawiają stany emocjonalne w kolejności
a) radość, znudzenie, podejrzliwość, uwagę.
b) znudzenie, smutek, podejrzliwość, zazdrość.
c) podejrzliwość, złość, radość, uwagę.
d) uwagę, znudzenie, radość, podejrzliwość.
1
2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
3
4
Rys. do zadania 12. Wyrażanie emocji [24]
13. Pozytywnymi konsekwencjami konfliktów jest
a) wzrost motywacji i energii.
b) koncentracja na konflikcie.
c) poczucie zagrożenia.
d) agresja i ucieczka.
14. Można wyróżnić następujące style komunikacji
a) asertywny, arogancki, ambitny.
b) pasywny, agresywny, sumatywny.
c) pasywny, agresywny, asertywny.
d) asertywny, emotywny, pasywny.
15. Negatywne konsekwencje konfliktów to
a) wzrost motywacji i energii.
b) sygnał dysfunkcjonalności.
c) poczucie sprawiedliwości.
d) koncentracja na konflikcie.
16. Walka (rywalizacja) to styl
a) bierno  otwarty.
b) bierno  egocentryczny.
c) aktywno  otwarty.
d) aktywno  egocentryczny.
17. Asertywność to
a) wewnętrzny stan ducha, wyrażający aprobatę dla samego siebie i innych osób.
b) umiejętność wrodzona, pozwalająca na pełne wyrażenie siebie, swoich myśli, emocji
i uczuć.
c) umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami.
d) aktywność w kontaktach międzyludzkich.
18. Kompromis warto zastosować, gdy
a) dążymy do pokonania uczuć wrogości, przeszkadzających w utrzymywaniu dobrych
stosunków w zespole.
b) jesteśmy w złej kondycji psychofizycznej.
c) konieczne jest szybkie rozwiązanie w sytuacji czasowej.
d) trzeba ochronić siebie przed ludz
mi niekompetentnymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
19. Błędne koło jest cyklem odwetowym w
a) współpracy.
b) walce.
c) kompromisie.
d) uleganiu.
20. Według praw asertywności można
a) wyrażać siebie, swoje uczucia, opinie, myśli zawsze i wszędzie.
b) żądać wysłuchania swoich racji.
c) korzystać ze swoich praw.
d) dyskutować w razie niejasności do póki druga strona nie ulegnie.
21. Przedstawienie propozycji stanowi
a) IV fazę negocjacji.
b) I fazę negocjacji.
c) III fazę negocjacji.
d) II fazę negocjacji.
22. Terapeuta zajęciowy powinien
a) eksperymentować w pracy z pacjentem.
b) dyskryminować pacjentów o odmiennej narodowości i wierze.
c) używać technik, które są zgodne z jego kwalifikacjami.
d) stosować standardowe rozwiązanie wobec wszystkich pacjentów.
23. Negocjacje dzielą się na
a) pozycyjne i dywersyjne.
b) integracyjne i psychologiczne.
c) pozycyjne i integracyjne.
d) twarde i pozycyjne.
24. Akronim BATNA oznacza
a) bezstronną analityczną taktykę negocjacyjnej analizy.
b) najlepszą alternatywę negocjowanego porozumienia.
c) efekt negocjowania.
d) słabe strony negocjacji.
25. Etyka to nauka
a) o przywarach społeczności.
b) o moralności.
c) o rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
d) o ochronie praw pacjenta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko.............................................................................................................................
Nawiązywanie kontaktów społecznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Test 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Nawiązywanie kontaktów
społecznych
Test składa się z 25 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
 zadania 1, 2, 3, 4, 6, 7, 10, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 25 są z poziomu
podstawowego,
 zadania 5, 8, 9, 11, 12, 15, 20, 24 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
 dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
 dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 16 zadań z poziomu podstawowego,
 dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu ponadpodstawowego,
 bardzo dobry  za rozwiązanie 24 zadań, w tym co najmniej 7 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. a, 4. a, 5. b, 6. d, 7. a, 8. a, 9. d, 10. b, 11. b,
12. c, 13. d, 14. c, 15. a, 16. a, 17. d, 18. c, 19. a, 20. d, 21. b, 22. c, 23. a, 24 c,
25 c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Określić ogniwa komunikacji interpersonalnej B P a
2 Określić rodzaje operacji myślowych B P b
3 Wskazać procesy poznawcze A P a
4 Wyjaśnić pojęcie psychologii A P a
5 Rozpoznać twórcę teorii motywacji C PP b
Rozróżnić poszczególne rodzaje metod
6 komunikowania się z osobami z niesprawnością B P d
wzroku i/lub słuchu
7 Wymienić z
ródła konfliktu A P a
8 Zanalizować mimikę twarzy D PP a
9 Scharakteryzować gesty mimiczne C PP d
10 Wyjaśnić skrót BATNA B P b
11 Zinterpretować gesty dłoni C PP b
Dokonać analizy gestów przedstawiających
12 D PP c
emocje
13 Określić etapy konfliktu B P d
14 Rozróżnić style komunikacji B P c
15 Ustalić fazy negocjacji C PP a
16 Wymienić z
ródła konfliktu A P a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
17 Wyjaśnić termin asertywność A P d
18 Wymienić prawa asertywności A P c
19 Rozróżnić techniki asertywne B P a
Ustalić prawidłowe wartości procentowe dla
20 poszczególnych form aktywności D PP d
komunikowania się.
21 Wyjaśnić pojęcie etyki A P b
22 Rozpoznać sposób rozwiązania konfliktu B P c
23 Określić definicję mediacji A P a
Określić właściwe zasady postępowania
24 C PP c
terapeuty zajęciowego
Wyjaśnić zastosowanie poszczególnych stylów
25 A P c
negocjowania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Przygotuj odpowiednią ilość zadań testowych.
3. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
4. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
5. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.
6. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
9. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
10. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
11. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
12. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
13. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
14. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
15. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż zadanie
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Zadania: 5, 8, 9, 11, 12, 15, 20, 24 mogą Ci przysporzyć trudności, ponieważ są one na
poziomie trudniejszym niż pozostałe.
9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W komunikacji interpersonalnej istnieją trzy ogniwa
a) nadawca  odbiorca  kod.
b) nadawca  intencja  kod.
c) nadawca  interpretacja  dekoder.
d) nadawca  dekodowanie  odbiorca.
2. Jedną z operacji myślowych jest
a) absencja.
b) abstrakcja.
c) antagonizm.
d) arbitraż.
3. Do procesów poznawczych należą
a) uczenie się, mowa, pamięć, samokształcenie.
b) emocje i motywacja.
c) pamięć, myślenie, mowa, ruch.
d) komunikowanie się, uwaga, uczenie się.
4. Psychologia to nauka
a) badająca powstanie i przebieg procesów psychicznych.
b) o budowie i czynnościach ciała ludzkiego.
c) badająca struktury poznawcze.
d) określająca stany lękowe wśród dorosłych.
5. Spośród teorii motywacji najpopularniejszą, tzw. piramidę potrzeb stworzył
a) A. Lincoln.
b) A. Maslow.
c) A. Collins.
d) R. Cattel.
6. W komunikacji osób z niesprawnością narządu wzroku i/lub słuchu metodą specjalną jest
a) alfabet punktowy.
b) tabliczka brajlowska.
c) alfabet łaciński.
d) język migowy.
7. y
ródłami konfliktu są
a) niepełne dane.
b) wysokie poczucie wartości.
c) potrzeby człowieka.
d) zwięzła komunikacja.
8. Na rysunku przedstawiono
a) gniew.
b) zdziwienie.
c) smutek.
d) radość.
Rys. do zadania 8. Twarz nr 1 [33]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
9. Na rysunku przedstawiono
a) radość.
b) smutek.
c) gniew.
d) zdziwienie
Rys. do zadania 9. Twarz nr 3 [33]
10. Akronim BATNA oznacza
a) bezstronną analityczną taktykę negocjacyjnej analizy.
b) najlepszą alternatywę negocjowanego porozumienia.
c) efekt negocjowania.
d) słabe strony negocjacji.
11. Zamieszczony rysunek dłoni charakteryzuje
a) pozycję dłoni uległej.
b) pozycję dłoni dominującej.
c) pozycję dłoni agresywnej.
d) pozycję dłoni sugerującej.
Rys. do zadania 11. Gesty dłoni [24]
12. Postacie na rysunkach przedstawiają stany emocjonalne w kolejności
a) podejrzliwość, złość, radość, uwagę.
b) radość, znudzenie, podejrzliwość, uwagę.
c) uwagę, znudzenie, radość, podejrzliwość.
d) znudzenie, smutek, podejrzliwość, zazdrość.
2
1
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
3 4
Rys. do zadania 12. Wyrażanie emocji [24]
13. Konflikt przebiega według
a) 2 etapów.
b) 6 faz.
c) 5 kroków.
d) 4 faz.
14. Można wyróżnić następujące style komunikacji
a) asertywny, arogancki, ambitny.
b) pasywny, agresywny, sumatywny.
c) pasywny, agresywny, asertywny.
d) asertywny, emotywny, pasywny.
15. W fazie przygotowania negocjacji należy przygotować następujące informacje
a) strony negocjacji, styl negocjacji, wybór negocjatora, miejsce i czas.
b) styl negocjacji, zakres, procedury.
c) oferty, strony negocjacji, preambułę.
d) preambułę, wybór negocjatora, miejsce i czas, zasady arbitrażu.
16. y
ródłami konfliktu są
a) niepełne dane.
b) wysokie poczucie wartości.
c) potrzeby człowieka.
d) zwięzła komunikacja.
17. Asertywność to
a) umiejętność wrodzona, pozwalająca na pełne wyrażenie siebie, swoich myśli, emocji
i uczuć.
b) wewnętrzny stan ducha, wyrażający aprobatę dla samego siebie i innych osób.
c) aktywność w kontaktach międzyludzkich.
d) umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą czy osobami.
18. Prawo bycia asertywnym pozwala na
a) żądanie wysłuchania swoich racji.
b) wyrażanie siebie, swoich uczuć, opinii, myśli zawsze i wszędzie.
c) korzystanie ze swoich praw.
d) dyskutowanie w razie niejasności do póki druga strona nie ulegnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
19. Technika asertywna  zdartej płyty polega na
a) konsekwentnym powtarzaniu tego samego argumentu.
b) gotowości akceptowania własnych błędów.
c) zadawaniu pytań partnerowi interakcji.
d) przeanalizowaniu tego co zostało powiedziane.
20. Spośród form aktywności porozumiewania się prawidłową wartość procentową
przedstawia rysunek dotyczący
a) pisania.
b) czytania.
c) mówienia.
d) słuchania.
a) b) c) d)
pisanie czytanie mówienie słuchanie
10% 10% 20% 42%
Rys. do zadania 20. Rozkład procentowy form aktywności w komunikacji werbalnej [opracowanie własne]
21. Etyka to nauka
a) o przywarach społeczności.
b) o moralności.
c) o rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
d) o ochronie praw pacjenta.
22. Arbitraż
a) to sposób rozwiązania konfliktu przez osobę trzecią.
b) to wspólne działanie uczestników konfliktu w celu jego rozwiązania.
c) występuje, gdy obie strony konfliktu zwracają się do osoby lub instytucji niezależnej.
d) to rozwiązanie za pomocą sądu.
23. Mediacje to
a) pośredniczenie w sporze, mające na celu ułatwienie stronom dojście do
porozumienia.
b) skorzystanie z pomocy arbitra.
c) wspólne działanie uczestników konfliktu w celu jego rozwiązania.
d) rozwiązanie za pomocą sądu.
24. Terapeuta zajęciowy powinien
a) eksperymentować w pracy z pacjentem.
b) dyskryminować pacjentów o odmiennej narodowości i wierze.
c) używać technik, które są zgodne z jego kwalifikacjami.
d) stosować standardowe rozwiązanie wobec wszystkich pacjentów.
25. Kompromis warto zastosować, gdy
a) dążymy do pokonania uczuć wrogości, przeszkadzających w utrzymywaniu dobrych
stosunków w zespole.
b) jesteśmy w złej kondycji psychofizycznej.
c) konieczne jest szybkie rozwiązanie w sytuacji czasowej.
d) trzeba ochronić siebie przed ludz
mi niekompetentnymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko.............................................................................................................................
Nawiązywanie kontaktów społecznych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
7. LITERATURA
1. Aronson E.: Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa 2005
2. Aronson E.: Psychologia społeczna - serce i umysł. PWN, Warszawa 1997
3. Argyle M.: Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN, Warszawa 2002
4. Balawejder K.: Komunikacja, konflikty, negocjacje w organizacji. Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1998
5. Benien K.: Jak prowadzić trudne rozmowy. WAM, Kraków 2005
6. Berryman J.: Psychologia moje hobby. GWP, Gdańsk 2005
7. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości. Zeszyt ćwiczeń dla
ucznia. Operon, Gdynia 2006
8. Cialdini R.: Wywieranie wpływu na ludzi. GWP, Gdańsk 1999
9. Dana D.: Rozwiązywanie konfliktów. PWE, Warszawa 1993
10. Chełpa S., Witkowski T.: Psychologia konfliktów. Praktyka radzenia sobie ze sporami.
WSiP, Wrocław 1995
11. Fisher R., Ury W.: Dochodząc do tak. PWE, Warszawa, 1994
12. Grzesiak E., Janicka  Szyszko R., Steblecka M.: Komunikacja w szkole. Scenariusze
godzin wychowawczych. GWP, Gdańsk 2005
13. Hamer H.: Psychologia społeczna. Teoria i praktyka. Difin, Warszawa 2005
14. Hogan K.: Sztuka porozumienia. Twoja droga na szczyty. Jacek Santorski&Co,
Warszawa 2001
15. Kamińska E.: Młodzieżowy wolontariat. ROMEL, Radom 2005
16. Kozłowski G.: Alfabet punktowy dłoni. Warszawa, 1988
17. Król  Fijałkowska M.: Stanowczo, łagodnie, bez lęku. W.A.B., Warszawa 2005
18. Lawson M.: Wobec konfliktu. Wydawnictwo m, Kraków 1993
19. Lindennnfield G.: Asertywność, czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym.
RAVI, A
ódz
1994
20. Majewski T.: Edukacja i rehabilitacja osób głuchoniewidomych. TPG i PZN, Warszawa 1995
21. McKay M., Davis M., Fanning P.: Sztuka skutecznego porozumiewania się. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001
22. Malim T., Birch A., Wadeley A.: Wprowadzenie do psychologii. PWN, Warszawa 1995
23. Mastenbroek W.: Negocjowanie. PWN, Warszawa 2000
24. Pease A.: Mowa ciała. Jak odczytywać myśli innych ludzi z ich gestów. Jedność, Kielce 2001
25. Robakiewicz J.(red): Człowiek i psychologia. PPU  Park , Bielsko  Biała 2004
26. Sobczyk  Matysiak J.: Psychologia kontaktu z klientem. Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Bankowej, Poznań 1998
27. Sobiecki R (red.): Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach i odpowiedziach. Difin,
Warszawa 2003
28. Sperling A., P.: Psychologia. Zysk i S-ka, Poznań 1995
29. Szczepankowski B.: Język migowy. Wprowadzenie. CRS, Warszawa 1974
30. Uniszewski Z.: Konflikty i negocjacje. Prószyński i S-ka, Warszawa 2000
31. Zimbardo P. G., Ruch F. L.: Psychologia i życie. PWN, Warszawa 1996
32. http://hentaiszit.friko.pl/rysuj/usta.htm
33. www.psychologia.edu.pl
34. http://www.niepelnosprawni.pl
35. http://www.rehabilitacja.pl
36. http://www.terapiazajeciowa.info
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52