327

Maciej DZIERŻANOWSKI

Witold SŁOMKO

Małgorzata BARLIK

Urszula KAŹMIERCZAK

Magdalena HAGNER

Wojciech HAGNER

Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy

ZESPOŁY KORZENIOWE I RZEKOMOKORZENIOWE

W ODCINKU LĘDŹWIOWYM KRĘGOSŁUPA

Wstęp

Dolegliwości bólowe kręgosłupa stanowią coraz większy procent problemów

zdrowotnych, zwłaszcza u ludzi młodych.1,2 Ocenia się, że przynajmniej raz w ży-

ciu, na dolegliwości te skarży się 60-90% populacji. Występują między 25 a 65

rokiem życia zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Spowodowane są drastycznym

zmniejszeniem aktywności ruchowej społeczeństwa, prowadzeniem siedzącego

trybu życia, przez co wydolność mięśni tułowia znacznie się obniża oraz brakiem

odpowiednich wzorców prozdrowotnych.3 Bóle lędźwiowego odcinka kręgosłupa są

tylko objawem choroby, które mogą umiejscawiać się w różnych narządach, struk-

turach tkankowych czy też w tkankach. Chorzy z bólami krzyża są leczeni przez

lekarzy bardzo różnych specjalności i niestety zgłaszają się do nich już z przewle-

kłymi bólami krzyża, które powodują zaburzenia nie tylko pracy i snu, ale również

wypoczynku. Nieustępujące dolegliwości lub ograniczenia ruchowe mobilizują cho-

rego do korzystania z różnorodnych metod leczenia, wysłuchują różnych, zazwy-

czaj sprzecznych rozpoznań oraz spotykają się ze zwykłą ignorancją i brakiem

zrozumienia. Dlatego nie możemy się dziwić, że po długim czasie trwających już

dolegliwości dołącza się depresja, rozżalenie i zwątpienie w możliwość wyleczenia.

Ból lędźwiowego odcinka kręgosłupa nie może być określany bez przyswojenia

sobie, choć podstawowej wiedzy ortopedycznej, która obejmuje – anatomię czyn-

nościową, biomechanikę i patologię kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. W dzisiej-

szych czasach występuje duża liczba lekarzy, którzy czują, że należy zrozumieć

strukturę, funkcję kręgosłupa i rdzenia kręgowego; że należy zdobywać wiedze na

temat, co się z nim dzieje w przebiegu choroby i jakie mechanizmy wywołują ból

kręgosłupa, szczególnie w jego dolnym odcinku; jak mierzyć zakres cierpienia;

jakie są wzajemne zależności tych bólów ze stanem psychicznym chorego oraz

wskazania i rzeczywisty pożytek z różnorodnych metod leczenia.4

1 J. Jakubowski, B. Turczoń: Leczenie zespołów bólowych dolnego odcinka kręgosłupa i pochodnych.

„Baln. Pol.” 1998, nr 40(3/4), s. 76-82

2 K. Kassolik, W. Andrzejewski, D. Chołodecki, A. Steciwko: Masaż medyczny w leczeniu niespecyficz-nych bólów dolnego odcinka kręgosłupa. „Fizjoter. Pol.” 2004, nr 4(2), s. 107-111

3 B. Tomik: Leczenie zespołów bólowych kręgosłupa. „Terapia” 2003, nr 11(4), s. 39-40, 42

4 A. Żytkowski, J. Jakubowski: Bóle krzyża - korzeniowe i rzekomokorzeniowe. „Akupunkt. Pol.” 2000, nr 17/18, s. 561-563, bibliogr. 25 poz., sum. - Międzynarodowa konferencja akupunktury pt. Akupunktura w nowoczesnej medycynie Łódź 08.04.2000

328

Etiopatogeneza zespołu bólowego w odcinku lędźwiowym kręgosłupa

Możemy wyróżnić wiele przyczyn bólów lędźwiowego odcinka kręgosłupa.

Zmiany chorobowe umiejscowić się mogą w jego części lędźwiowej lub w okolicy,

powodując ból. Początek zmian wywołany jest najczęściej urazem mechanicznym.

Najczęstszymi przyczynami bólów dolnego odcinka kręgosłupa są:

- poważne uszkodzenia, które wymagają natychmiastowej interwencji np.

złamania;

- uszkodzenia, które przebiegają bez destrukcji kości ale z deficytem neuro-

logicznym np. zespół ogona końskiego;

- choroby reumatoidalne np. reumatoidalne zapalenie stawów;

- uciskowe uszkodzenie struktur nerwowych kręgosłupa np. przepuklina

krążka międzykręgowego;

- uszkodzenia poszczególnych struktur kręgosłupa np. krążek międzykręgo-

wy;

- zespoły bólowe wywołane czynnikami mechanicznymi np. nieprawidłowo-

ści chodu i postawy;

- zaburzenia powiązane z nadwrażliwością nerwowo-mięśniową np. zespół

mięśniowo-powięziowy;

- czynniki psychologiczne i ekonomiczne np. depresja;

- idiopatyczne.5,6

Charakter bólów dolnego odcinka lędźwiowego

Charakter bólu zależy od miejsca jego powstawania oraz od istniejących do-

legliwości. Wyróżniamy cztery rodzaje bólów:

1) ból statyczno-mięśniowy, który związany jest z rozciąganiem oraz przecią-

żeniem struktur kręgosłupa (nieodpowiednie warunki pracy z obciążeniami-

długotrwała praca w pozycji zgięciowej, wady wrodzone, zła postawa);

2) ból reflektoryczno-mięśniowy spowodowany jest odruchowym napięciem

mięśni, wskutek podrażnienia korzeni nerwowych, procesu zapalnego czy

nowotworowego, które prowadzi do zniszczenia kręgu. Przyczyną bólu po-

tocznie nazywanego lumbago jest zaklinowanie się części uszkodzonego

jądra między tylnymi krawędziami trzonów kręgowych. Ulgę w dolegliwo-

ściach przynosi obkurczenie lub zmniejszenie się wypchniętego do tyłu

fragmentu jądra albo jego powrót na należne miejsce w pierścieniu włókni-

stym czy też wypadnięcie do światła kanału kręgowego;

3) ból oponowy przewodzony jest przez gałęzie oponowe nerwów rdzenio-

wych, które zaopatrują czuciowo kanał kręgowy, więzadło podłużne tylne,

trzon z okostną kręgu oraz opony rdzenia. Podostry lub ostry ból kręgosłu-

pa w odcinku lędźwiowym, który wywołany jest osteoporozą lub destrukcją

kręgów, często wyzwala taki mechanizm bólowy;

4) ból wegetatywny pojawia się w wyniku podrażnienia włókien sympatycz-

nych i ma charakter kauzalgiczny.7,8

5 J. Jakubowski, B. Turczoń, op. cit., s. 76-82

6 W. Dega: Ortopedia i rehabilitacja. Warszawa 2004

7 A. Żytkowski, D. Piotrowski, Z. Piekarski: Etiopatogeneza i leczenie zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowo - krzyżowego. „Akupunkt. Pol.” 1999, nr 13/14, s. 460-469

8 A. Dziak: Bolesny krzyż. Medicina Sportiva, Warszawa 2003

329

Źródła bólu

Ból odcinka dolnego kręgosłupa może być spowodowany różnymi zaburze-

niami w układzie mięśniowo-szkieletowym. Do schorzeń oddziałujących na kręgo-

słup zaliczamy: guzy nowotworowe, choroby metaboliczne, procesy zapalne oraz

urazy. Wszystkie mogą być przyczyną dolegliwości bólowych. Jedynie bardzo zin-

dywidualizowane podejście do każdego przypadku bólu dolnego odcinka kręgosłu-

pa może zwiększyć szansę poprawy stanu pacjenta oraz może zidentyfikować

źródło i przyczynę bólu mogącym bezpośrednio zagrozić choremu.9

Międzykręgowe powierzchnie stawowe dostosowują się do wymaganych

funkcji: chrząstki stawowe absorbują oraz rozkładają obciążenia; warstwa pod-

chrzęstna kości podpiera i odżywia chrząstkę stawową; więzadła ograniczają nad-

mierny ruch w stawach, zapewniają prawidłowe ustawienie powierzchni stawowych

względem siebie; połączenia mięśniowo-ścięgniste wpływają na rozciąganie, zgi-

nanie oraz stabilizację tych stawów. Obecne w stawach zakończenia nerwowe

sygnalizują rozpoczęcie się procesu uszkodzenia tkanki – pojawia się ból. Stawy

maziówkowe posiadają dwa rodzaje unerwień: unerwienie pierwotne więzadeł oraz

torebki stawowej i unerwienie dodatkowe. Stanowią one splot nerwów doprowa-

dzających oraz zawierają włókna nerwowe zarówno proprioceptywne jak i nocy-

ceptywne.

Kość jest to tkanka, która posiada zdolność do reakcji na zmiany ciśnienia

wewnętrznego, jak i zewnętrznego, stany zapalne, odkształcenia fizyczne oraz

uszkodzenia okostnej. Ból może powstać poprzez mikrozłamania, zmiany zapalne,

guzy, zastoje żylne i przekrwienia, zawały oraz mechaniczne uszkodzenia. Gdy

dochodzi do złamania kręgu ból w swojej pierwszej fazie powstaje w wyniku nad-

miernego rozciągnięcia i przerwania włókien nerwowych śródszpikowych oraz od-

działywania na receptory zakończeń nerwowych, uszkodzenia okostnej, jej zranie-

nia lub ucisku otaczających mięśni i w przyległych tkankach miękkich.10 Powstaje

gwałtownie rozszerzający się krwiak, powoduje on wzrost ciśnienia, które rozciąga

powięzi oraz tkanki miękkie prowadząc do pobudzenia receptorów bólowych.

Do bólu mięśni może dojść w wyniku bezpośredniego urazu, jak np. zmiaż-

dżenia, przebicia lub przecięcia, które prowadzi do uszkodzenia włókna nerwowe-

go śródpęczkowego, ale również do rozciągnięcia lub ucisku w wyniku krwiaka i

obrzęku. Większość obrażeń kostno-mięśniowych, w których utrzymuje się mimo-

wolny skurcz mięśni wywołuje ból oraz dalsze uszkodzenia przyległych tkanek

miękkich. Objawy zespołów mięśniowo-powięziowych występują u chorych z:

- zaburzeniami czasu krwawienia;

- uszkodzeniami naczyń po urazach mięśniowo-kostnych;

- infekcjami układowymi;

- zbyt ciasno dopasowanym ubraniem lub opatrunkiem gipsowym.

Bardzo rzadko można się spotkać z objawami zespołu przedziałów powięzio-

wych mięśni przykręgowych, ale gdy taki zespół wystąpi ból jest nieustępujący,

bardzo poważny i nieproporcjonalny do wielkości uszkodzenia.

Więzadło podłużne tylne jest najbardziej unerwione ze wszystkich więzadeł

kręgosłupa, zawiera mnóstwo zakończeń nerwowych, które wrażliwe są na ucisk,

9 A. Steciwko, K. Kassolik: Masaż medyczny w bólach dolnego odcinka kręgosłupa. „Pol. Med. Rodz.”

2000, nr 2(3). I Kongres Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, s. 378-379 - 1 Kongres Polskie-

go Towarzystwa Medycyny Rodzinnej Wrocław 06-08.10.2000

10 W. Dega, op. cit.

330

uraz oraz podrażnienie chemiczne. Zakończenia nerwowe odgrywają bardzo waż-

ną rolę w powstawaniu bólu dolnego odcinka kręgosłupa, ponieważ są bardzo

blisko obwodowych warstw pierścienia włóknistego. Włókna pierścienia i więzadła

podłużnego tylnego są trudne do określenia i rozróżnienia, ze względu na to, iż nie

wiemy czy ich zakończenia nerwowe znajdują się w krążku międzykręgowym czy w

okolicy więzadła podłużnego tylnego. Śródwięzadłowe zakończenia nerwowe, któ-

re przylegają do zewnętrznej warstwy pierścienia włóknistego stymulowane są

zarówno przez zmiany zwyrodnieniowe krążka międzykręgowego, jak i jego prze-

puklinę, co wywołuje lokalny ból dolnego odcinka kręgosłupa. Przyczyną bólu w

przypadku protruzji jądra miażdżystego może być mechaniczne uszkodzenie lub

też przerwanie ciągłości włókien w tylno-bocznej części krążka.

Podrażnienie nerwów rdzeniowych oraz ich uszkodzenie może nastąpić w

miejscu ich przechodzenia przez otwór międzykręgowy lub też w okolicy po-

wierzchni stawowych stawów międzykręgowych. Zranienie oraz ucisk korzeni ner-

wowych i zwojów rdzeniowych może być powodem powstawania parestezji, osła-

bienia siły mięśniowej, bólu miejscowego albo korzeniowego. Zwój rdzeniowy to

struktura bardzo czuła na bezpośredni ucisk, który może powodować poważne

objawy neurologiczne nawet po bardzo krótkim czasie trwania ucisku. Dopóki nie

dojdzie do procesu zapalnego, który wywołany może być przewlekłym lub powta-

rzającym się drażnieniem, korzeń nerwowy nie reaguje bólem. Wynikiem uszko-

dzenia wewnętrznej struktury krążka lub też jego przepukliny może być podrażnie-

nie zwoju rdzeniowego albo korzenia nerwowego. Przemieszczenia jądra miażdży-

stego do zewnętrznych warstw pierścienia włóknistego powodują bezpośredni

ucisk zwoju rdzeniowego i korzenia. Przy naruszeniu struktury zwoju rdzeniowego

może dojść do ostrego bólu, natomiast ucisk korzenia nerwowego powoduje wy-

stąpienie procesu zapalnego, a co za tym idzie – bólu.

Najczęstsze zespoły bólowe

Wprawdzie w 90% przypadków przyczyna bólu powiązana jest z uszkodze-

niem krążka międzykręgowego, to jednak istnieją różnorodne przyczyny powodu-

jące zespoły bólowe kręgosłupa. Zmianom chorobowym wywołującym ból ulegają

również kręgosłup jako całość oraz jego tkanka kostna, chrząstka, więzadła, toreb-

ki stawowe oraz przylegające mięśnie. Wśród zespołów bólowych można wyróżnić

jeszcze: anomalie wrodzone; zmiany zwyrodnieniowe; stany zapalne; zakażenia;

zaburzenia metaboliczne; nowotwory; bóle przeciążeniowe oraz pourazowe; przy-

czyny mechaniczne; zaburzenia naczyniowe.11 Bóle w okolicy lędźwiowej maja

różnorodne cechy, więc nie mogą być utożsamiane tylko z nerwobólem. W zależ-

ności od pochodzenia wyróżnia się trzy rodzaje dolegliwości występujących w bó-

lowych zespołach kręgosłupa:

1) Ból krzyża - występuje najczęściej. Można rozróżnić dwa rodzaje bólów

krzyża:

a) o charakterze tępym, rozlanym i stopniowo narastającym. Dolegliwości

wzmagają się po długotrwałym siedzeniu; staniu; nawet po ruchach tu-

łowia, szczególnie jego zginania. Jedynie pozycja leżąca przynosi ulgę

dla kręgosłupa. Ten rodzaj bólu charakterystyczny jest dla okresu cho-

roby krążka międzykręgowego, kiedy nie doszło jeszcze do rozerwania

11 A. Żytkowski, D. Piotrowski, Z. Piekarski, op. cit., s. 460-469

331

pierścienia włóknistego, występuje również w okresie późniejszym, kie-

dy nie doszło jeszcze do zrostu włóknistego;

b) o charakterze ostrym, występującym nagle. Tułów unieruchomiony jest

przez odruchowy skurcz mięśni. Nawet najmniejszy jego ruch powoduje

niezwykły ból. Pozycja stojąca i siedząca jest praktycznie niemożliwa

do utrzymania. W ciągu 1-2 dni ostry ból ustępuje, ale warunkiem tego

musi być ciągła pozycja leżąca. Ostre napady bólowe charakteryzują

rozerwanie pierścienia włóknistego oraz wbicie się kawałków jądra mię-

dzy trzony kręgów;

2) Rwa kulszowa - jest to ból, który rozchodzi się wzdłuż nerwu kulszowego,

może stanowić pierwszy sygnał uszkodzenia krążka, nie powoduje żad-

nych innych dolegliwości. Zarówno rodzaj nasilenia, jak i zakres dolegliwo-

ści mogą się znacznie różnić. Najczęściej dolegliwości rozwijają się powoli.

Charakteryzują się tępymi bólami w okolicy:

- krzyża;

- pośladków;

- tylnej powierzchni uda.

Następnie bóle nasilają się i występują:

- poniżej kolana do łydki;

- w okolicy stawu skokowego;

- w okolicy stopy.

Przyczyną bólu jest bezpośrednie podrażnienie korzenia.

3) jednoczesny ból krzyża i rwa kulszowa – najczęściej występuje po ostrym

przeciążeniu kręgosłupa. Pojawiający się nagły i bardzo silny ból charakte-

rystyczny jest dla pęknięcia pierścienia włóknistego oraz wypchnięcia jądra

poza krążek międzykręgowy.

Objawami uszkodzenia krążka międzykręgowego w okresie ostrym są:

- zaburzenia czucia;

- wzmożone napięcie mięśni;

- przymusowa postawa ochronna;

- ograniczenie ruchomości kręgosłupa;

- osłabienie siły mięśniowej;

- niedowłady;

- porażenia zwieraczy;

- zaburzenia odruchów głębokich.

W okresie przewlekłym do wyżej wymienionych objawów zaliczamy:

- zaniki mięśniowe;

- niedoczulicę skóry;

- utrwalone niedowłady;

- skolioza wyrównawcza z nieodprowadzalną transpozycją tułowi.12

12 Ibidem

332

Diagnostyka różnicowa bólów dolnego odcinka lędźwiowego kręgosłupa

Zespoły bólowe są narastającą epidemią współczesnych czasów. Mimo, że

wiedza medyczna ciągle się rozwija, postęp w zapobieganiu im oraz w ich leczeniu

jest wciąż mało satysfakcjonujący. Między grupą lekarzy zajmujących się danymi

zespołami jest mnóstwo nieporozumień, wynikających z używania niejednorodnej

terminologii w terapii.13

Zespoły korzeniowe

Zespoły bólowe korzeniowe kręgosłupa są najpoważniejszym i najbardziej

dramatycznym do leczenia etapem choroby przeciążeniowej kręgosłupa. Przebie-

ga z uciskiem i uszkodzeniem korzeni nerwowych, lub też gałęzi nerwu rdzeniowe-

go. Do najczęstszych przyczyn ucisku w przebiegu choroby przeciążeniowej nale-

żą: uszkodzenie krążka międzykręgowego z wypukliną lub przepukliną jądra miaż-

dżystego; zwężenie średnicy otworu międzykręgowego, gdzie przechodzi korzeń

nerwowy; zwyrodnieniowe wyrośla kostne. Innymi przyczynami zespołów korze-

niowych kręgosłupa są guzy nowotworowe oraz zmiany patologiczne tkanek oko-

łokorzeniowych. Do najważniejszych objawów możemy zaliczyć: ból korzeniowy;

segmentarna niedoczulica lub brak czucia, mrowienia, cierpnięcia; niedowład mię-

śni unerwianych przez dany korzeń; zanik niedowładnych mięśni; brak lub osłabie-

nie odruchów ścięgnistych z powodu niedoczulicy, czy też niedowładu.

Dolegliwości głównie występują w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, ale mogą

również mieć swoje miejsce w pozostałych odcinkach kręgosłupa. Początek cho-

roby jest nagły, niespodziewany, przebieg choroby jest krótki, ale bardzo intensyw-

ny, możemy wyróżnić w nim fazę narastania bólu i fazę ustępowania dolegliwości.

Ból charakteryzuje się silnym, unieruchamiającym, jednostronnym promieniowa-

niem do kończyny. Najczęściej promieniuje do dystalnych części kończyn, jak np.

dłoń, stopa czy też palce. Charakterystyczną cechą bólu korzeniowego jest to, że

podczas kichania, kaszlu oraz wykonywania próby podbródek-mostek, następuje

zwiększenie dolegliwości bólowych, a w swym największym stadium promieniować

on może nawet aż do stóp. Ból ten nasila się nocą po kilku godzinach snu. Powsta-

je lub wzmagany jest w wyniku rozciągania np. przy przyciąganiu tułowia do wy-

prostowanych w stawach kończyn dolnych. Najczęściej dolegliwości charakteryzu-

jące zespoły korzeniowe są wynikiem konfliktu dyskowo-korzeniowego, czyli nie-

odwracalnych zmian morfologicznych. Jednak bardzo często mogą pojawiać się

podobne objawy, które wynikają z tzw. małego uszkodzenia międzykręgowego.14

Spowodowane jest ono dysfunkcją jednostki ruchowej np. otworu międzykręgowe-

go. Jest on szczególnie wyróżniony, ponieważ przebiegają w nim elementy anato-

miczne, które mają bezpośredni kontakt, między innymi z torebką stawu międzywy-

rostkowego. Podrażnienie torebki prowadzi do jej obrzęku, powodując zmniejsze-

nie światła otworu, wskutek czego dochodzi do uciśnięcia przebiegających w nim

struktur.

Objawy kliniczne spowodowane uciskiem otworu międzykręgowego zależne

są od poziomu powstałego uszkodzenia i są bardzo trudne w różnicowaniu ich

z bólami korzeniowymi. Pozorują kliniczne objawy korzeniowe, albo zwiększają

nasilenie istniejących już rzeczywistych objawów korzeniowych. Małe uszkodzenie

międzykręgowe jest najczęstszą przyczyna powstawania bólów w odcinku lędź-

13 A. Żytkowski, J. Jakubowski: Bóle krzyża – korzeniowe…, op. cit.

14 Z. Legwant, Z. Śliwiński: Diagnostyka różnicowa bólów krzyża. „Med. Man.” 1997, nr 1(1), s. 20-22

333

wiowym kręgosłupa, przyczyniającym się do wzmożonego napięcia mięśni przy-

kręgowych. Nadmierne spoczynkowe napięcie mięśni, które utrzymuje się przez

dłuższy czas prowadzi do ich podrażnienia oraz do przeciążenia statycznego. Po-

jawiają się wówczas dodatkowe źródła bólu prowadzące do wzmacniania mecha-

nizmów, które same podtrzymują zaburzenia. Mogą wystąpić wtórne przeciążenia

więzadeł międzykolcowych, nadkolcowych oraz torebek stawowych. Najczęściej

jednak są one wcześniej podrażnione niż mięśnie.15

Zespoły rzekomokorzeniowe

Zespoły bólowe rzekomokorzeniowe kręgosłupa występują samodzielnie lub

nakładają się na rzeczywiste zespoły korzeniowe, komplikując diagnostykę jeszcze

bardziej. Przyczynami bólów rzekomokorzeniowych są: zaburzenia prawidłowych

stereotypów ruchowych; zaburzenia równowagi napięć mięśniowych, w tym zwięk-

szone napięcia i przykurcze mięśni posturalnych, oraz obniżone napięcie i obniże-

nie siły mięśni fazowych; przeciążenie tkanek miękkich okołokręgosłupowych np.

torebek stawowych, więzadeł, powięzi czy też przyczepów mięśni; zablokowania

czynnościowe stawów międzywyrostkowych; zablokowania stawów krzyżowo-

biodrowych; przeciążenia krążków międzykręgowych (zablokowania wewnątrzdy-

skowe); zaburzenia czynnościowe tkanek miękkich okołokręgowych; zaburzenia w

krwiobiegu w splotach żylnych zarówno rdzenia, jak i kanału kręgowego.

Dolegliwości bólowe są jednakowe we wszystkich odcinkach kręgosłupa, jed-

nak najczęściej lokalizują się w lędźwiowych jego odcinkach oraz w okolicach krzy-

żowych. Początek choroby często występuje z charakterystycznym słyszalnym

trzaśnięciem, dolegliwości są mniej intensywne niż w zespołach korzeniowych, ale

o jednakowym natężeniu. Przebieg choroby zazwyczaj jest długotrwały nawet kil-

kunastoletni i nawrotowy. Bóle mają charakter tępy, nękający i rozlany, zmuszają

pacjenta do częstej zmiany pozycji ciała, układania się, siadania czy nawet cho-

dzenia. Ograniczają sprawność chorego. Promieniowanie bólu występuje do bliż-

szych części kończyn, jak stawy kolanowe, podudzia, stawy barkowe lub stawy

łokciowe. Często występuje również promieniowanie do głowy lub narządów we-

wnętrznych klatki piersiowej oraz brzucha. W diagnostyce jest on trudny do zdefi-

niowania. Zarówno bolesność wyrostków kolczystych, jak i punkty bólowe mięśni

ułatwiają nam odnalezienie przyczyny, jednak nie zawsze jest ona obiektywna. W

przeciwieństwie do pacjentów z zespołami korzeniowymi, tutaj nie wykazują oni

dodatniego objawu Lasegueà poniżej 60º. Po przekroczeniu tego kąta pojawia się

ból, ale należy pamiętać, że może on sugerować nierozciągnięte mięśnie kulszo-

wo-goleniowe. Zespół ten charakterystyczny jest dla stanów przewlekłych choroby,

gdzie pojawia się strach przed bólem, utrata sprawności ciała oraz psychologiczne

zespoły unikania.16

Cel i założenia pracy

Celem pracy jest wykazanie różnic między zespołami korzeniowymi a rzeko-

mokorzeniowymi. Ocenie poddano wiek i płeć pacjentów, w celu oceny wpływu

tych czynników na częstotliwość występowania zespołów bólowych w odcinku L-S

kręgosłupa. Aby cel pracy został zrealizowany należy odpowiedzieć na następują-

ce pytania:

15 Z. Legwant, Z. Śliwiński, op. cit., s. 20-22

16 A. Dziak, op. cit.

334

1) Jaki procent zespołów bólowych kręgosłupa jest wynikiem uszkodzeń pro-

wadzących do powstania zespołów rzekomokorzeniowych, a jaki do po-

wstania zespołów korzeniowych?

2) Czy wiek i płeć mają wpływ na częstotliwość występowania zespołów bó-

lowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa?

Materiał i metoda badań

Badania przeprowadzono na grupie 30 pacjentów z zespołami bólowymi w

odcinku lędźwiowym kręgosłupa w wieku od 20 do 75 lat. W badaniach brały udział

zarówno kobiety, jak i mężczyźni, w liczbie 23 kobiet oraz 7 mężczyzn. Przeprowa-

dzane badania miały miejsce w „REH-MED” Sp. z o.o. w Bydgoszczy. W bada-

niach brali udział pacjenci z: bólami w odcinku lędźwiowym kręgosłupa; objawami

neurologicznymi; dolegliwościami kończyn dolnych; bólami schodzącymi poniżej

stawu kolanowego. W grupie badawczej przeprowadzono badanie różnicujące,

kwalifikujące pacjenta do grupy chorych z zespołem korzeniowym lub rzekomoko-

rzeniowym. Głównym narzędziem badawczym był test rozciągowy Laseque’a i

potwierdzający test Bragarda. Do analizy uzyskanych wyników wykorzystano oce-

nę procentową jako narzędzie statystyczne.

Wyniki badań własnych

Wiek pacjenta a częstotliwość występowania bólów w L-S:

Tabela nr 1. Wyniki dla badanego wieku pacjenta

Przedział wieku

20 – 40 lat

41 – 60 lat

>60 lat

Liczba pacjentów

7

13

10

Źródło: opracowanie własne

Rysunek nr 1. Wiek pacjenta

Źródło: opracowanie własne

Bóle w odcinku L-S kręgosłupa w 47% występują u pacjentów w wieku od 40

do 60 lat, w 30% - powyżej 60 roku życia, natomiast 23% w wieku od 20 do 40 lat.

335

Wiek pacjenta a częstotliwość występowania zespołów korzeniowych

i rzekomokorzeniowych:

Tabela nr 2. Wyniki dla osób badanych w wieku 20-40 lat

Rodzaj bólu

Korzeniowy

Rzekomokorzeniowy

Liczba pacjentów

1

6

Źródło: opracowanie własne

WIEK PACJENTA 20-40 LAT

25%

20%

20%

tówn 15%

Ból korzeniowy

je

ac 10%

Ból

pa

3%

rzekomokorzeniowy

b 5%

zicL 0%

Rodzaj bólu

Rysunek nr 2. Wiek pacjenta 20-40 lat

Źródło: opracowanie własne

W przedziale wiekowym między 20 i 40 rokiem życia najczęstszym bólem po-

jawiającym się u chorych był ból rzekomokorzeniowy. Pacjenci ci stanowili 3/4

wszystkich przebadanych osób, natomiast tylko 3% badanych zgłaszało ból typu

korzeniowego.

Tabela nr 4. Wyniki dla osób badanych w wieku 40-60 lat

Rodzaj bólu

Korzeniowy

Rzekomokorzeniowy

Liczba pacjentów

2

11

Źródło: opracowanie własne

WIEK PACJENTA 40-60 LAT

50%

40%

40%

tów

Ból korzeniowy

n 30%

jeca 20%

p

Ból

ab

7%

rzekomokorzeniowy

z 10%

icL 0%

Rodzaj bólu

Rysunek nr 3. Wiek pacjenta 40-60 lat

Źródło: opracowanie własne

336

Dokonując analizy badań stwierdzono, że u 40 % pacjentów w przedziale wie-

kowym między 40 i 60 rokiem życia wystąpił ból rzekomokorzeniowy, a ból korze-

niowy pojawił się u zaledwie 7% chorych.

Tabela nr 4. Wyniki dla osób badanych w wieku powyżej 60 lat

Rodzaj bólu

Korzeniowy

Rzekomokorzeniowy

Liczba pacjentów

1

9

Źródło: opracowanie własne

WIEK PACJENTA > 60 LAT

30%

27%

25%

tów 20%

Ból korzeniowy

nje 15%

ac p 10%

a

Ból

b

3%

z

5%

rzekomokorzeniow

icL 0%

Wiek

Rysunek nr 4. Wiek pacjenta: > 60 lat

Źródło: opracowanie własne

W najstarszej grupie pacjentów biorących udział w badaniu, u 27% badanych

wystąpił ból pochodzenia rzekomokorzeniowego, a 3% stanowili chorzy z bólem

korzeniowym.

Płeć pacjenta a częstotliwość występowania bólów w L-S:

Rysunek nr 5. Płeć pacjenta

Źródło: opracowanie własne

337

Tabela nr 5. Skład grupy badanej ze względu na płeć

Płeć

Kobiety

Mężczyźni

Liczba

23

7

Źródło: opracowanie własne

Przeprowadzone badania wykazały znaczną 54% przewagę występowania

zespołów bólowych w odcinku L-S u kobiet niż u mężczyzn.

Różnicowanie bólów korzeniowych i rzekomokorzeniowych:

Rysunek nr 6. Różnice bólów korzeniowych i rzekomokorzeniowych

Źródło: opracowanie własne

Tabela nr 6. Wyniki uzyskane podczas różnicowania zespołów korzeniowych i rzeko-

mokorzeniowych

Rodzaj bólu

Ból korzeniowy

Ból rzekomokorzeniowy

Liczba pacjentów

4

26

Źródło: opracowanie własne

Przeprowadzone badania wśród pacjentów wykazały znaczną przewagę bó-

lów rzekomokorzeniowych nad korzeniowymi. Aż 87% badanych wykazało charak-

terystyczne objawy zespołu rzekomokorzeniowego, podczas gdy tylko 13% objawy

zespołu korzeniowego.

Dyskusja

Zespoły bólowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa są najczęściej występują-

cymi dolegliwościami narządu ruchu. Według prof. A. Dziaka przyczyny tego scho-

rzenia możemy znaleźć w początkach ewolucji człowieka, gdy: „Człowiek zarzucił

tryb życia nadrzewnego i przybrał wyprostowaną postawę ciała. Wówczas kręgo-

słup w odcinku lędźwiowym musiał sprostać wielu nowym wymaganiom, do których

nie został dobrze przygotowany w procesie ewolucji”.17 Większość przypadków

tego schorzenia dotyczy ludzi w kwiecie wieku, jednak z upływem kilku lat, gdy

17 Ibidem

338

nastąpił duży postęp w rozwoju cywilizacyjnym problem zaczął dotyczyć również

ludzi młodszego pokolenia.

Przeprowadzone badania wśród 30 pacjentów wykazały znaczną przewagę

zespołów rzekomokorzeniowych nad korzeniowymi. Zgodnie z doniesieniami auto-

rów główną przyczyną zespołów rzekomokorzeniowych są zablokowania stawów

międzywyrostkowych.18,19,20,21 Jednocześnie stwierdzono, że najczęstszą przyczy-

ną ostrych bólów odcinka lędźwiowego kręgosłupa jest obecność przepukliny jądra

miażdżystego, co potwierdzają również inni autorzy. 22,23,24

W związku z tym, że rozmiary tego zjawiska są duże, do dziś poszukuje się

skutecznych metod usprawniania. Dlatego bardzo istotna jest zarówno profilaktyka,

jak i wczesne wykrywanie przyczyn choroby, a także potrzeba kompleksowego i

specjalistycznego leczenia zespołu bólowego lędźwiowego odcinka kręgosłupa.

Zdarza się, że zaburzenia rozwojowe, zaburzenia kostnienia oraz zmiany nabyte w

zespole bólowym odcinka lędźwiowego kręgosłupa leczone są w podobny sposób

niezależnie od ich etiologii. Autorzy potwierdzają, że podstawą właściwego postę-

powania leczniczego jest prawidłowe rozpoznanie. Stwierdzają również fakt, że

podstawowym sposobem badania w chorobach narządu ruchu jest badanie manu-

alne, które wykonywane jest rękoma. Dotyk, obmacywanie, opukiwanie, porusza-

nie, czy też uciskanie stanowią bardzo ważne elementy podczas przeprowadzania

różnych technik terapeutycznych. Dlatego też specjaliści, którzy kładą duży nacisk

na dokładnie przeprowadzoną diagnostykę w większości przypadków realizują

zamierzony cel, dążąc dzięki temu do osiągnięcia sukcesu.25,26,27

Badania wykazały, że najczęściej bóle korzeniowe lub rzekomokorzeniowe

występują u pacjentów pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. Związane jest to zarówno

z prowadzeniem siedzącego trybu życia, jak i z wykonywaniem ciężkiej, czasami

długo trwającej pracy. Potrzebna do prowadzenia zdrowego trybu życia aktywność

fizyczna zanika, a mięśnie utrzymujące kręgosłup w prawidłowej pozycji rozluźniają

się powodując uszkodzenia jego dolnego odcinka. Przeprowadzone testy neurolo-

giczne potwierdziły słowa innych autorów, że ból rzekomokorzeniowy w diagnosty-

ce jest bardzo trudny do zdefiniowania. Zarówno bolesność wyrostków kolczys-

tych, jak i punkty bólowe mięśni ułatwiają odnalezienie przyczyny, ale niestety nie

zawsze jest ona obiektywna. Dodatkowo zespół ten charakterystyczny jest dla

stanów przewlekłych choroby, gdzie pojawia się strach przed bólem, utrata spraw-

ności ciała oraz psychologiczne zespoły unikania.28 Jednak jest wielu terapeutów,

którzy dzięki swojemu doświadczeniu potrafią wyleczyć pacjenta z dokuczających

dolegliwości bólowych. Dlatego w pełni zgadzam się ze słowami A. Rakowskiego:

18 K. Lewit: Terapia manualna w rehabilitacji chorób narządu ruchu. Kielce 2001

19 F.M. Kaltenborn: Kręgosłup. Badanie manualne i mobilizacja. Toruń 1998

20 A. Rakowski: Kręgosłup w stresie. Gdańsk 1995

21 J. Stodolny: Choroba przeciążeniowa kręgosłupa. Kielce

22 R. Wagner, M.L. Nowicki, T. Bućko, E. Tarasów, A. Orzechowska: Niedyskowe przyczyny korzeniowych zespołów bólowych w odcinku lędźwiowo – krzyżowym kręgosłupa w populacji pacjentów regionu północno - wschodniego Polski. „Probl. Lek.” 2001, nr 40(5), s. 304-308

23 A. Żytkowski, D. Piotrowski, Z. Piekarski, op. cit., s. 460-469

24 A. Żytkowski: Etiopatogeneza bólowych zespołów kręgosłupa lędźwiowo - krzyżowego. „Baln. Pol.”

2001, nr 43(1/2), s. 81-87

25 K. Lewit, op. cit.

26 F.M. Kaltenborn, op. cit.

27 J. Stodolny, op. cit

28 A. Dziak, op. cit.

339

„Wszystkie dolegliwości, których przyczyna leży w zaburzeniach czynnościowych

narządów ruchu, w tym przede wszystkim kręgosłupa, są dolegliwościami typu

odwracalnego. Oznacza to, że można je wyleczyć.”29

Wnioski

W świetle wykonanych badań można przedstawić następujące wnioski:

1) Wśród dzisiejszej populacji występuje znaczna przewaga obecności ze-

społów rzekomokorzeniowych nad korzeniowymi.

2) Zespoły bólowe w odcinku lędźwiowym kręgosłupa występują najczęściej

u pacjentów między 40 i 60 rokiem życia, częściej u kobiet niż u mężczyzn.

29 A. Rakowski, op. cit.