Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 430-435
JOANNA PAWLAK1, JOANNA HAUSER2
CZYNNIKI ZWI
ZANE Z RYZYKIEM SAMOBÓJSTWA
U OSÓB Z ZABURZENIAMI NASTROJU
RISK FACTORS FOR SUICIDE IN INDIVIDUALS WITH AFFECTIVE DISORDERS
1
Oddział psychiatryczny XXIII Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych  Dziekanka w Gniez
nie
Ordynator: lek. med. Antonina Maciejewska-Bujak
2
Pracownia Diagnostyki Laboratoryjnej i Genetycznej przy Katedrze Psychiatrii
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Joanna Hauser
Streszczenie
W oparciu o piśmiennictwo dotyczące samobójstw, depresji i zaburzeń dwubiegunowych wyszczególniono czynniki ryzyka zachowań
samobójczych w zaburzeniach afektywnych. Zestawiono je z czynnikami ryzyka zachowań samobójczych w populacji ogólnej.
Do czynników ryzyka samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja, zwłaszcza z elementami stanu mieszanego, poczucie
beznadziejności, wcześniejsze próby samobójcze, impulsywność, współchorobowość z niektórymi innymi zaburzeniami psychicznymi
(zaburzenia osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych), wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony samobójstwem.
Inne, udokumentowane dla populacji ogólnej czynniki ryzyka, są przedmiotem dyskusji w badaniach dotyczących pacjentów z zaburzeniami
nastroju.
SA
OWA KLUCZOWE: zachowania samobójcze, zaburzenia afektywne, czynniki ryzyka.
Summary
Based on a review of studies concerning suicide, depression and bipolar disorder the risk factors of suicide behavior are presented. The list of risk
factors of suicide behavior for general population is given for comparison. The risk factors for suicide in individuals with mood disorders are:
depression, elements of mixed states, hopelessness, prior suicide attempts, impulsivity, comorbidity with personality disorder, substance abuse,
early onset of illness, familial history of suicide. Other risk factors, well documented for general population, in patients with affective disorders are
still discussed.
KEY WORDS: suicide behavior, affective disorders, risk factors.
Wstęp prawdopodobniewszystkieprzypadki samobójstw są związane
W USA w 2001 roku śmiercią samobójczą zginęły z zaburzeniami psychicznymi [8]. Arsenault-Lapierre
30 622 osoby. Liczba hospitalizowanych z powodu i wsp. [9] na podstawie analizy 27 badań, obejmujących
próby samobójczej w 2002 roku wyniosła 132 353 3275 przypadków śmierci samobójczej podają, że u 87,3%
przypadki, nie wliczając 116 639 osób zwolnionych ofiar ujawniono zaburzenia psychiczne. W tej grupie
po udzieleniu doraz
nej pomocy [1]. W Polsce w 1997 dominowały zaburzenia afektywne (43,2%), zaburzenia
roku popełnione zostało 5614 samobójstw [2]. Dane związane z używaniem substancji psychoaktywnych
dotyczące podejmowanych prób samobójczych są (25,7%), zaburzenia osobowości (16,2%) i zaburzenia z
jedynie szacunkowe, gdyż nie wszystkie próby są objawami psychotycznymi (9,2%). Rozpoznanie zaburzeń
ujawniane i rejestrowane. Rostowski wskazuje, że wśród psychicznych w grupie kontrolnej było niższe i stanowiło
osób młodych próby podejmowane są dziesięciokrotnie 39,4% [9]. We wspomnianej metaanalizie stwierdzono
częściej niż dokonywane są samobójstwa [3]. Inni autorzy także statystycznie istotne różnice porównując grupę ofiar
podają, że próby zdarzają się nawet 15 razy częściej niż samobójstw płci męskiej i żeńskiej. U mężczyzn częściej
samobójstwa dokonane [4]. rozpoznawano zaburzenia związane z używaniem substancji
Przeprowadzono liczne badania oceniające odsetek psychoaktywnych (41,8%), zaburzenia osobowości oraz
osób z zaburzeniami psychicznymi wśród tych, które zaburzenia wieku rozwojowego. U kobiet natomiast częściej
dokonały zamachu samobójczego. Zależnie od tego, czy stwierdzano zaburzenia afektywne (59,4%), w tym typu
badano samobójstwa dokonane czy usiłowane, stwierdzane depresyjnego [9].
wartości znacznie się różniły [5]. Dane przytaczane przez W badaniu Bottlender i wsp. porównywano populacje
Pużyńskiego, zależnie od branych pod uwagę przez badaczy pacjentów z chorobą jednobiegunową (CHAJ) i
diagnoz psychiatrycznych, sięgają od 22 do 93% [6]. W ba- dwubiegunową (CHAD). Wykazano większą częstość
daniu brytyjskim stwierdzono, że objawy depresji prób samobójczych w przypadku osób z CHAD [10].
występowały u 64% samobójców badanych w West Sussex Lopez i wsp. stwierdzili, że 25 50% chorych
i Portsmuth [7]. Ernst i wsp. wysuwają przypuszczenie, iż z zaburzeniami dwubiegunowymi dokonuje prób
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju 431
samobójczych [11]. W badaniach prowadzonych w ramach  poczucie winy
Pittsburgh Study of Maintenance Therapies in Bipolar  poczucie beznadziejności
Disorder stwierdzono, że 29% chorych z CHAD podejmuje  niska samoocena
próby samobójcze [12]. Poważnymi intencjami samobójczymi  anhedonia
częściej kierują się pacjenci z CHAD podejmujący pojedynczą  lęk przewlekły, niepokój
próbę niż w przypadku wielokrotnie powtarzanych  bezsenność
prób [13]. Autorzy fińscy, badając populację pacjentów  ujawniane myśli lub zamiary samobójcze
z zaburzeniami dwubiegunowymi typu I i II, określili  przewlekła subdepresja;
częstość podejmowanych prób samobójczych na 20%, Cechy demograficzne:
a występowania myśli  S : 61% w danym epizodzie.  wiek > 45 r.ż.
Natomiast w ciągu życia próby podjęło 51% pacjentów, a  płeć: mężczyzna
rozmaite formy zachowań samobójczych stwierdzano u  owdowiała(-y), rozwiedziona (-y);
80% badanych [14]. Badacze francuscy stwierdzili u 42% Sytuacja społeczna:
pacjentów z CHAD próby samobójcze w wywiadzie [15].  samotność, niemożność liczenia na pomoc innych
Nie stwierdzili natomiast związku z I lub II typem choroby  zła sytuacja materialna
[15].  utrata pracy, z
ródeł utrzymania;
Dane z wywiadu:
 próby samobójcze w przeszłości
Czynniki ryzyka samobójstwa dla populacji ogólnej
Najistotniejsze czynniki ryzyka samobójstwa stwierdzane  samobójstwa osób bliskich (krewnych, osób
ważnych dla pacjenta)
dla populacji ogólnej zostały przez Pattersona ujęte
w skrócie: SAD PERSONS [5]. S  oznacza tutaj płeć męską,  okres żałoby;
Inne cechy:
A  wiek podeszły lub młodzieńczy, D  występowanie
depresji, P  wcześniejsze próby samobójcze, E   złe przystosowanie społeczne
nadużywanie alkoholu, R  współwystępowanie objawów  nadużywanie alkoholu
psychotycznych, S  brak wsparcia społecznego, O  plany  zaburzenia osobowości (cyklotymiczna,
antyspołeczna)
dokonania samobójstwa, W  brak współmałżonka, kolejne
 przewlekłe choroby somatyczne
S  współwystępowanie choroby somatycznej [16].
Opublikowana w 2006 roku amerykańska lista  przewlekła bezsenność
 przewlekłe dolegliwości bólowe
wymienia:
 wcześniejsze próby samobójcze, obecne w wywiadzie  organiczne zespoły mózgowe (przewlekłe).
Wymienione w powyższym zestawieniu czynniki
zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresja
ryzyka samobójstwa potwierdzają inni autorzy [18 26].
 samobójstwo w wywiadzie rodzinnym
Istnieją jednak także aspekty (np. wiek, płeć), w których
 maltretowanie dzieci w wywiadzie rodzinnym
zależnie od badanej specyficznej grupy uzyskiwane są
 poczucie beznadziejności
rozbieżne wyniki [15, 27, 28].
 tendencja do impulsywności lub agresji
 bariery w dostępie do lecznictwa psychiatrycznego,
 poczucie straty (w relacjach osobistych, Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób
społecznych, w pracy, strata finansowa)
z zaburzeniami nastroju
 choroba somatyczna
 łatwy dostęp do środków działających śmiertelnie,
Cechy epizodu chorobowego
 niechęć do poszukiwania pomocy z uwagi
W licznych pracach analizowano związek obrazu
na stygmatyzację związaną z problemami
klinicznego choroby z ryzykiem zachowań samobójczych.
psychicznymi, nadużywaniem substancji lub
Johnson i wsp. wykazali istotny związek samobójstw w
myślami samobójczymi
CHAD z depresją lub stanem mieszanym [29]. Oquendo
 przekonania kulturowe lub religijne, np. osąd,
i wsp. również podają, że aktualną fazą choroby u osób
że samobójstwo jest wzniosłym rozwiązaniem
podejmujących próby samobójcze była głównie depresja
dylematów osobistych
lub epizod mieszany [27].
 lokalne  epidemie samobójstw
W badaniach Wolfersdorfa i wsp. 8% samobójstw
 odosobnienie, poczucie osamotnienia, oddzielenia
popełnionych przez osoby z zaburzeniami
od innych ludzi [1].
dwubiegunowymi podczas hospitalizacji dokonane
Szczegółową listę czynników ryzyka samobójstwa
było w stanie manii [30]. Disalver i wsp. badali grupę
przedstawia także Pużyński [6, 17]:
młodych osób (w wieku 12 17 lat) spełniających kryteria
W przypadku wystąpienia zespołu depresyjnego, takie
dużej depresji wg DSM-IV. Autorzy stwierdzili częstą
jego cechy, jak:
obecność elementów maniakalnych (tj. stan mieszany)
 depresja o dużym nasileniu
w badanej grupie (33,2% ogółu, 82% pacjentów z
432 Joanna Pawlak i inni
CHAD). Stan mieszany był czynnikiem ryzyka zachowań wskaz
nikami ryzyka [14].
samobójczych wśród dziewcząt, nie stwierdzono W badaniach wskazuje się znaczenie czasu trwania
takiej zależności dla całej grupy badanej [31]. Na bieżącego epizodu depresyjnego. U osób podejmujących
związek stanów mieszanych w przebiegu depresji z próbę samobójczą jest on krótszy niż u osób nie
wyobrażeniami samobójstwa wskazują także w innej przejawiających zachowań  S [28].
pracy Akiskal i Benazzi. Wyniki tych badań wskazują,
że niezależnie od nasilenia depresji ryzyko samobójstwa
Dane z wywiadu
wzrasta w przypadku wystąpienia takich cech, jak: natłok
Wyniki wielu badań wskazują, że podjęcie w przeszłości
lub  galopujące myśli oraz pobudzenie lub zwiększona
próby samobójczej istotnie (stukrotnie) [25] zwiększa ryzyko
aktywność ruchowa [32]. Wspomniane objawy mieszane
kolejnych zachowań suicydalnych [10, 28].
w przebiegu depresji, chwiejność nastroju, a także
Wspominane już badania Manna i wsp. i badania
obniżone poczucie własnej wartości, objawy anoreksji,
Fagiolini i wsp. wskazują, że częściej zachowania
melancholiczne lub psychotyczne zwiększają ryzyko
samobójcze występowały u pacjentów z większą ilością
wystąpienia rozważań o samobójstwie [32]. Autorzy ci
przebytych epizodów depresyjnych [12, 28]. Wyniki opu-
wysunęli też hipotezę o zwiększonym ryzyku przejścia
blikowane przez Oquendo i wsp. w 2000 roku wykazały tę samą
wyobrażeń w działania u osób w stanach mieszanych w
zależność: chorzy z CHAD podejmujący próby samobójcze
przebiegu CHAD typu II [32]. W kolejnej pracy badacze
przebyli dwukrotnie więcej epizodów depresyjnych i
stwierdzają ponownie, że pobudzenie psychoruchowe
pięciokrotnie więcej hospitalizacji niż osoby z tym samym
i galopujące myśli zwiększają prawdopodobieństwo
rozpoznaniem bez prób w wywiadzie [27]. Podobnie
wystąpienia wyobrażeń o samobójstwie oraz, że depresja
badacze francuscy wśród czynników predysponujących
z takimi cechami jest jednostką zbliżoną do pojęcia
do samobójstwa wymieniają większą ilość przebytych
spektrum choroby dwubiegunowej [33]. Ryzyko śmierci
epizodów depresyjnych [15]. W pracy Leverich i wsp.
podczas próby  S jest wyższe w depresji w przebiegu
autorzy podkreślają znaczenie liczby hospitalizacji z powodu
choroby dwubiegunowej niż w przebiegu choroby
depresji [38]. We wspomnianych już badaniach Fagiolini i
jednobiegunowej [34].
wsp. stwierdzono jednakże, że do wielu prób samobójczych
Oceniano związek ryzyka samobójstwa z nasileniem
dochodzi na wczesnym etapie choroby [12]. Oce-
objawów depresji. Raja i wsp. stwierdzili, że ryzyko śmierci
niając występowanie przy przyjęciu myśli samobójczych
podczas próby samobójczej nie jest związane z nasileniem
Bottlender i wsp. zaliczyli dłuższy staż chorobowy do czyn-
objawów niepokoju czy samej depresji [34]. Wyniki badania
ników zmniejszających ryzyko [10].
Manna i wsp. wskazują, iż obiektywnie oceniana ciężkość
Dane z piśmiennictwa zgodnie wskazują na wyższe
aktualnego epizodu depresyjnego (przy użyciu Skala
ryzyko zachowań samobójczych u pacjentów z wczesnym
Depresji Hamiltona) nie różni osób podejmujących próby
początkiem choroby [11, 15, 28, 39, 40].
 S od nie podejmujących ich. Natomiast subiektywna
Jako czynniki ryzyka zachowań samobójczych
ocena depresji przy użyciu Inwentarza Depresji Becka
wymieniane są przebyte urazy głowy [28], wystąpienie
i Skali Poczucia Beznadziejności Becka koreluje z ryzykiem
manii indukowanej leczeniem przeciwdepresyjnym [15],
zachowań samobójczych [28]. Istotne znaczenie poczucia
cięższy przebieg manii [38], szybkie zmiany nastroju
beznadziejności podkreślają także inni autorzy [29, 35].
oraz współwystępowanie lęku panicznego [39]. Więcej
Jednak Strakowski i wsp. doszli do przeciwnego wniosku,
współwystępujących zaburzeń z I, II i III osi wymieniają
stwierdzając związek między zachowaniami samobójczymi
także Leverich i wsp. wśród cech predysponujących do
a ciężkością objawów depresyjnych mierzonych Skalą
prób samobójczych [38].
Hamiltona [36]. Badania prowadzone w ramach Pittsburgh
Wielokrotnie wskazuje się na związek zachowań
Study of Maintenance Therapies in Bipolar Disorder także
samobójczych z nadużywaniem alkoholu, innych
potwierdziły większą częstość prób samobójczych u chorych
substancji psychoaktywnych i leków [11, 15, 28, 39].
uzyskujących wyższe wyniki w skali HAM-D-25 [12].
Według danych z badań amerykańskich zaburzenia nastroju
Van Gastel i wsp. wymieniają następujące cechy zespołu
w wywiadzie ma 13,4% osób uzależnionych od alkoholu
depresyjnego jako czynniki ryzyka samobójstwa: poczucie
i 26,4% osób uzależnionych od narkotyków [41, 42].
beznadziejności, poczucie winy, utrata zainteresowań i niska
Według Browna odsetek osób nadużywających lub
samoocena [37]. Autorzy fińscy, opierając się na badaniach
uzależnionych od alkoholu bądz
innych substancji
populacji pacjentów z zaburzeniami dwubiegunowymi
psychoaktywnych wśród pacjentów z CHAD wynosi
typu I i II, wyodrębnili czynniki ryzyka rozmyślań
aż 61% [43]. Badania przeprowadzone na grupie
o samobójstwie (ciężkość epizodu depresyjnego,
mężczyzn uzależnionych od substancji psychoaktywnych
poczucie beznadziejności) oraz czynniki sprzyjające
ujawniły, że około 50% z nich spełniało również kryteria
próbie samobójczej: poczucie beznadziejności,
CHAD, wcześniej nie zdiagnozowanej [44]. 70% osób
współwystępujące zaburzenia osobowości i wcześ-
hospitalizowanych, obciążonych depresją i alkoholizmem
niej dokonane próby. Triadę tę nazwali kluczowymi
podjęło w ciągu życia próbę samobójczą [45]. Znamienne
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju 433
jest również, że 25% ogółu ofiar samobójstw pije alkohol pojedynczych czy mnogich prób samobójczych [13].
bezpośrednio przed śmiercią [5]. Obciążenie rodzinne
nadużywaniem leków wymieniane jest także jako czynnik
Cechy demograficzne
ryzyka samobójstwa [38].
Wielokrotnie analizowano dane demograficzne i
Danymi z wywiadu rodzinnego predysponującymi do
sytuację społeczną samobójców w celu wyodrębnienia
myśli i zachowań samobójczych okazało się wg części badań
czynników ryzyka zachowań suicydalnych.
obciążenie zaburzeniami afektywnymi [10, 11]. Jednak
Badania prowadzone w ramach Pittsburgh Study of
zespół pod kierownictwem Slama analizując wywiady 307
Maintenance Therapies in Bipolar Disorder wykazały,
pacjentów z rozpoznaniem CHAD stwierdził, że czynnikiem
że do prób samobójczych doszło u pacjentów z CHAD
ryzyka jest występowanie zachowań samobójczych u
we względnie młodym wieku [12]. Ze zmniejszonym
krewnych I stopnia, nie zaś sama diagnoza zaburzeń nastroju
ryzykiem tendencji  S przy przyjęciu wiąże się starszy
[15]. Do podobnych wniosków dochodzą także inni autorzy
wiek w chwili hospitalizacji [10]. W pracy porównującej
[28, 38, 39].
chorych z rozpoznaniem CHAD, którzy usiłowali popełnić
Według Leverich i wsp. pacjenci, którzy podjęli próbę
samobójstwo z tymi, którzy prób takich nie podjęli,
samobójczą, często przeszli też traumatyczne przeżycia
Oquendo i wsp. nie wykazali różnic co do wieku [27].
osobiste na początku choroby lub danego epizodu.
Natomiast badania przeprowadzone w Japonii wskazały
Z zachowaniami  S niosącymi poważne ryzyko zgonu
na płeć męską i bardziej zaawansowany wiek jako
wiążą się: wywiad obciążony nadużyciami seksualnymi,
czynniki zwiększonego ryzyka zachowań samobójczych u
brak powiernika, zaufanej osoby przed zachorowaniem,
osób cierpiących na depresję [48].
większa liczba hospitalizacji z powodu depresji, obecność
Mężczyz
ni po próbach samobójczych byli także
myśli  S w fazie depresyjnej oraz zaburzenia osobowości
dwukrotnie liczniejsi od kobiet w kohorcie badanej przez
typu B [38].
Oquendo [27]. W pracy obejmującej grupę młodych
osób (w wieku 12 17 lat) zarówno wśród badanych w
Cechy osobowości stanie mieszanym, jak i w depresji, którzy podjęli próbę
Analiza cech osobowości zwiększających ryzyko samobójczą przeważały dziewczęta [31]. Płeć żeńska
samobójstwa była wielokrotnie podejmowana w także częściej była związana z myślami i zachowaniami
badaniach. Osobowość jako endofenotyp brana jest pod  S w grupie badanych obciążonych rodzinnie
uwagę w pracach nad genetycznymi uwarunkowaniami występującymi zaburzeniami dwubiegunowymi [39].
samobójstwa [46]. Mann i wsp. podają, że osoby podej- Jak podaje Bottlender i wsp., pod względem obecności
mujące próby samobójcze przejawiały w swym życiu myśli samobójczych w chwili hospitalizacji, płeć żeńska
więcej agresji i impulsywności oraz zaburzeń osobowości wiązała się ze zmniejszonym ryzykiem [10]. Autorzy
typu B /skłonność do zachowań teatralnych, histerycznych, francuscy [15] i belgijscy [37] nie wykazali związku prób
żywa uczuciowość, chwiejność/ [28]. Cechy te dotyczyły samobójczych z płcią.
pacjentów hospitalizowanych psychiatrycznie, wśród Pomiędzy pacjentami po próbach samobójczych i tymi,
których u 51% aktualnie rozpoznawano epizod którzy ich nie dokonali nie wykazano różnic dotyczących
dużej depresji posługując się Ustrukturalizowanym łącznej liczby lat kształcenia, rasy, liczby dzieci, stanu
Kwestionariuszem Klinicznym dla DSM-III-R. Liczne cywilnego czy zatrudnienia [27, 37]. Badania japońskie
badania potwierdzają znaczenie impulsywności jako także nie potwierdziły zmniejszonego ryzyka dla osób
czynnika ryzyka samobójstwa [22, 28, 35, 47]. będących w trwałych związkach ani istotnego znaczenia
W badaniu Oquendo i wsp. obejmującym wyłącznie zatrudnienia [48]. W pracy obejmującej populację chińską
chorych z rozpoznaniem zaburzeń dwubiegunowych, chorych z CHAD autorzy stwierdzili, że osoby podejmujące
autorzy stwierdzają, że osoby podejmujące i nie próby samobójcze częściej doświadczały interpersonalnych
podejmujące prób  S różnią się między sobą pod problemów ze współmałżonkiem lub partnerem oraz
względem poczucia beznadziejności i poziomu agresji. niedostosowania lub częstych zmian zatrudnienia niż osoby
Nie potwierdzono natomiast znaczenia impulsywności nie podejmujące prób  S [40].
[27]. Współwystępowanie depresji i zaburzeń osobowości W jednej z prac wskazano, że osoby dokonujące
typu borderline jest związane z liczniejszymi i bardziej prób samobójczych charakteryzowało wyższe BMI
poważnymi próbami samobójczymi [35]. Van Gastel (współczynnik masy ciała) [12].
i wsp. stwierdzili również, że pacjenci z depresją i
Podsumowanie
zaburzeniami osobowości podejmowali więcej prób i
ujawniali więcej rozmyślań o samobójstwie niż chorzy
Dysponujemy obszernym piśmiennictwem
bez zaburzeń osobowości [37]. W badaniu z 2003
dotyczącym czynników ryzyka samobójstwa. Można w
roku, poza stanem mieszanym i głębokością intencji
nim wyróżnić odrębne podejścia badawcze  z jednej
samobójczych, nie wykazano innych cech klinicznych
strony populacją badaną są osoby, które już dokonały
ani demograficznych odróżniających osoby dokonujące
zamachu samobójczego, w drugim podejściu natomiast 
434 Joanna Pawlak i inni
badani są pacjenci z zaburzeniami psychicznymi, narażeni Piśmiennictwo
na takie zachowania.
1. Raport urzędowy: www.cdc.gov/ncipc/factsheets/suifacts.htm.
Wiele czynników ryzyka wydaje się dobrze
2. Samobójstwa w Polsce u progu XXI wieku, etiologia i sym-
udokumentowanych (np. poczucie beznadziejności,
ptomatologia zjawiska. Kaszubowski R., Świerczewski J.: W:
impulsywność), pozostają i takie, które oceniane są
Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer
niejednoznacznie (ocena ciężkości depresji). Różnice w M. (red.). Warszawa 2002, 62-73.
3. Rostowski J.: Samobójstwa młodzieży a antyspołeczne formy
uzyskiwanych wynikach badań wynikają po części z różnego
jej zachowania. W: Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M.,
zakresu definicji opisujących zachowania samobójcze
Binczycka-Anholcer M. (red.). Warszawa 2002, 132-150.
[5] (impulsy, myśli, wyobrażenia, plany, zamiary, próby
4. Datka W., Siwek M.W.: Najgorsze rozwiązanie. Problema-
z ewentualnym skutkiem śmiertelnym, próby o wysokim
tyka samobójstw. Depresja. Wiedzieć, aby pomóc. Dudek D.,
ryzyku śmiertelności, samobójstwa dokonane). W związku
Zięba A. (red.). Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2002, 149-
z tym różne okazuje się znaczenie badanych czynników
158.
ryzyka.
5. Hołyst B.: Samobójstwo  przypadek czy konieczność. Pań-
Mniej miejsca w literaturze poświęcono czynnikom
stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983.
zmniejszającym ryzyko samobójstwa. Beautrais wymienia 6. Pużyński S.W.: Samobójstwa i depresje. Samobójstwo.
Hołyst B., Staniaszek M., Binczycka-Anholcer M. (red.).
następujące czynniki ochronne: dobre umiejętności
Warszawa 2002, 39-61.
społeczne, umiejętności radzenia sobie z problemami,
7. Barraclough B.: A hundred cases of suicide: clinical aspects. Br.
dobre zdolności adaptacyjne, system wartości i przekonań
J. Psychiatry, 1974, 125,355.
afirmujących życie, wysokie poczucie własnej wartości,
8. Ernst C., Lalovic A., Lesage A. et al.: Suicide and no axis I
przekonania moralne przeciwne samobójstwu, małżeństwo
psychopathology. BMC Psychiatry, 2004, 4, 7.
i rodzicielstwo [49]. Natomiast w literaturze poświęconej
9. Arsenault-Lapierre G., Kim C., Turecki G.: Psychiatric diagno-
zaburzeniom nastroju najmniej dyskusyjne wydaje się
ses in 3275 suicides: a meta-analysis. BMC Psychiatry 2004, 4,
znaczenie litu. Terapia litem w bardzo istotny sposób
37.
zmniejsza ryzyko samobójstwa u pacjentów z chorobą 10. Bottlender R., Jager M., Strauss A. et al.: Suicidality in bipolar
compared to unipolar depressed inpatients. Eur. Arch. Psychia-
dwubiegunową. Metaanalizę dotyczącą tego zagadnienia
try Clin. Neurosci., 2000, 250(5), 257-261.
opublikowano w 2001 roku, 52 lata po badaniach Cade a
11. Lopez P., Mosquera F., de Leon J. et al.: Suicide attempts in
[50, 51].
bipolar patients. J. Clin. Psych., 2001, 62(12), 963-966.
Możliwość oceny czynników ryzyka w indywidualnej
12. Fagiolini A., Kupfer DJ., Rucci P. et al.: Suicide attempts and
sytuacji i interwencji terapeutycznej ma niewielkie
ideation in patients with bipolar disorder. J. Clin. Psych., 2004,
zastosowanie w przypadku krótkotrwałych impulsów do
65(4), 509-514.
zachowań samobójczych [12].
13. Michaelis B.H., Goldberg J.F., Singer T.M. et al.: Cha-racteris-
W literaturze zaznaczają się nurty analizujące związki
tics of first suicide attempts in single versus multiple suicide at-
zachowań samobójczych z używaniem substancji tempters with bipolar disorder. Compr. Psychiatry, 2003, 44(1),
15-20.
psychoaktywnych oraz z impulsywnością. Pogłębiane są
14. Valtonen H., Suominen K., Mantere O. et al.: Suicidal ideation
badania dokumentujące wspólne podłoże neurobiologiczne
and attempts in bipolar I and II disorders. J. Clin. Psych., 2005,
cech osobowości, samobójstw i uzależnień [46, 52].
66(11), 1456-1462.
15. Slama F., Bellivier F., Henry C. et al.: Bipolar patients with sui-
Wnioski
cidal behavior: toward the identification a clinical subgroup. J.
1. Czynniki ryzyka samobójstwa, których znaczenie
Clin. Psych., 2004, 65(8), 1035-1039.
udokumentowano dla populacji ogólnej i dla populacji
16. Patterson W.M., Dohn H.H., Bird J. et al.: Evaluation of suici-
pacjentów z zaburzeniami nastroju częściowo są tożsame. dal patients: the SAD PERSONS scale. Psychosomatics, 1983,
24(4), 343-9.
2. Do czynników ryzyka samobójstwa u
17. Pużyński S.: Zaburzenia afektywne. Depresje  obraz kli-
osób z zaburzeniami nastroju należą: depresja,
niczny, przyczyny, klasyfikacja. Terapia, numer specjalny,
zwłaszcza z elementami stanu mieszanego,
czerwiec 2004.
poczucie beznadziejności, wcześniejsze próby
18. Yin Bun Cheung, C.K. Law, Brandford Chan et al.: Suicidal
samobójcze, impulsywność, współchorobowość z nie-
ideation and suicidal attempts in a population based study of
którymi innymi zaburzeniami psychicznymi (zaburzenia
Chinese people: Risk attributable to hopelessness, depression,
osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych),
and social factors. J. Affect Disord., 90 (2006), 193-199.
wczesny początek choroby, wywiad rodzinny obciążony
19. Brezo J., Paris J., Turecki G.: Personality traits as correlates of
samobójstwem. suicidal ideation, suicide attempts, and suicide completions: a
systematic review. Acta Psychiatr. Scand., 2006, 113, 180-206.
3. Ocena czynników ryzyka samobójstwa w
20. Lewis Glyn, Sloggett Andy: Suicide, deprivation, and unem-
indywidualnej sytuacji pacjenta ma istotne znaczenie w
ployment: record linkage study. BMJ, 1998, 317, 7.
praktyce klinicznej.
21. Gmitrowicz A., Szymczak W., Kropiwnicki P. et al.: Gender in-
fluence in suicidal behaviour of Polish adolescents. Eur. Child
Adolesc. Psychiatry, 2003, 12, 5.
Czynniki związane z ryzykiem samobójstwa u osób z zaburzeniami nastroju 435
22. Sher L.: Alcoholism and suicidal behavior: a clinical over- 39. MacKinnon D.F., Potash J.B., McMahon F.J. et al.: The Natio-
view. Acta Psychiatr. Scand., 2006, 113, 13-22. nal Institutes of Mental Health Bipolar Disorder Genetics Initi-
23. Szymona K., Kaczyńska-Haładyj M., Kucharska-Pietura K.: ative: Rapid Mood Switching and suicidality in familial bipolar
Analiza wybranych czynników u młodzieży hospitalizowanej diorder. Bipolar Disorder, 2005, 7(5), 441-448.
z powodu próby samobójczej. Psychiatr. Pol., 3, 2001, Supl., 40. Shang-Ying Tsai, Ju-Chin Lee, Chiao-Chicy Chen: Cha-racte-
227-228. ristics and psychosocial problems of patients with bipolar dis-
24. Brzozowska A.: Czynniki ryzyka prób samobójczych dzieci i order at high risk for suicide attempt. J. Affect Disord., 1999,
młodzieży. W: Samobójstwo. Hołyst B., Staniaszek M., Binc- 52, 145-152.
zycka-Anholcer M., Warszawa 2002, 207-215. 41. Miller N.S., Hoffmann N.G., Ninonuevo F. et al.: Lifetime di-
25. Malhi G., Bridges P.K.: Postępowanie w depresji. Urban & agnosis of major depression as a multivariate predictor of treat-
Partner, Wrocław 2001. ment outcome for inpatients with substance use disorders from
26. Lester D.: Samobójstwa w Polsce na tle trendów światowych. abstinence-based programs. Ann. Clin. Psychiatry, 1997, 9(3),
Psychiatr. Pol., 2000, 5, 773-781. 127-37.
27. Oquendo M.A., Waternaux C., Brodsky B. et al.: Suicidal be- 42. Kessler R.C., Crum R.M., Warner R.A. et al.: Lifetime co-oc-
havior in bipolar mood disorder: clinical characteristics of at- currence of DSM-III-R alcohol abuse and dependence with
tempters and nonattempters. J. Affect Disord., 2000, 59, 107- other psychiatric disorders in the National Comorbidity Survey.
117. Arch. Gen. Psychiatry, 1997, 54(4), 313-21.
28. Mann J.J., Waternaux C., Haas G., Malone K.M.: Toward a 43. Brown E.S.: Management of comorbid bipolar disorder and
Clinical Model of Suicidal Behavior in Psychiatric Patients. substance abuse. J. Clin. Psychiatry, 2006, 67(8), e05.
Am. J. Psychiatry, 1999, 156, 181-189. 44. Albanese M.J., Clodfelter R.C. Jr, Pardo T.B., Ghaemi S.N.:
29. Johnson S.L., McMurrich S.L., Yates M.: Suicidality in bipolar Underdiagnosis of bipolar disorder in men with substance use
I disorder. Suicide Life Threat Behav., 2005, 35, 6, 681-689. disorder. J. Psychiatr. Pract., 2006, 12(2), 124-7.
30. Wolfersdorf M., Lehle B., Adler L.: Bipolar affective disorder 45. Cornelius J.R., Salloum I.M., Day N.L. et al.: Patterns of sui-
and suicide during psychiatric inpatient treatment. Arch. Sui- cidality and alcohol use in alcoholics with major depression.
cide Res., 2005, 9(3), 261-266. Alcohol Clin. Exp. Res., 1996, 20, 1451-1455.
31. Dilsaver S.C., Benazzi F., Rihmer Z. et al.: Gender, suicidality 46. Savitz J.B., Cupido C.L., Ramesar R.S.: Trends in suicido-
and mixed states in adolescents. J. Affect Disord., 2005, 87, 11- logy: Personality as an endophenotype for molecular genetic
16. investigations. Plosmedicine, 2006, 3, 5, e107.
32. Akiskal H.S., Benazzi F.: Psychopathologic correlates of sui- 47. Maser J.D., Akiskal H.S., Schettler P. et al.: Can temperament
cidal ideation in major depressive outpatients: is it all due to identify affective ill patientswho engage in lethal or near-lethal
unrecognized (bipolar) depressive mixed states? Psycho-patho- suicidal behavior? A 14-year prospective study. Suicide Life
logy, 2005, 38, 5, 273-280. Threat Behav., 2002, 32, 10-32.
33. Akiskal H.S., Benazzi F., Perugi G. et al.: Agitated  unipolar 48. Atsushi Ichimura, Hideo Matsumoto, Takayuki Aoki et al.:
depression re-conceptualized as a depressive mixed state: im- Characteristics of suicide attempters with depressive disorders.
plications for the antidepressant-suicide controversy. J. Affect Psychiatry Clin. Neurosci., 2005, 59, 590-594.
Disord., 2005, 85, 3, 245-258. 49. Beautrais A.L.: Risk factors for suicide and attempted suicide
34. Raja M., Azzoni A.: Suicide attempts: differences between among young people. Aust. NZJ Psychiatry, 2000, 34, 420-
unipolar and bipolar patients and among groups with different 436.
lethality risk. J. Affect Disord., 2004, 82, 3, 437-442. 50. Tondo L., Hennen J., Baldessarini R.J.: Lower suicide risk with
35. Soloff P.H., Lynch K.G., Kelly T.M. et al.: Characteristics of long-term lithium treatment in major affective illness: a meta-
Suicide Attempts of Patients With Major Depressive Episode analysis. Acta Psychiatr. Scand., 2001, 104, 163-172.
and Borderline Personality Disorder: A Comparative Study. 51. Dunner D.L.: Correlates of suicidal behavior and lithium treat-
Am. J. Psychiatry, 2000, 157, 601-608. ment in bipolar disorder. J. Clin. Psychiatry, suppl. 10, 5-10.
36. Strakowski S.M., McElroy S.L., Keck P.E. Jr et al.: Suici- 52. Wojnar M.: Ryzyko nawrotu picia u osób uzależnionych od
dality among patients with mixed and manic bipolar disorder. alkoholu. Praca habilitacyjna. Akademia Medyczna w War-
Am. J. Psychiatry, 1996, 153(5), 674-676. szawie 2006.
37. Van Gastel A., Schotte C., Maes M.: The prediction of suici-
dal intent in depressed patients. Acta Psychiatr. Scand., 1997,
Adres do korespondencji:
96(4), 254-9.
prof. UM dr hab. Joanna Twarowska-Hauser
38. Leverich G.S., Atshuler R.R., Frye M.A. et al.: Factors associ-
Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży
ated with suicide attempts in 648 patients with bipolar disorder
ul. Szpitalna 27/33
in Stanley Foundation Bipolar Network. J. Clin. Psych., 2003,
60-572 Poznań
64(5), 506-515.