Dwudziesto101aangelsa

Temat: Tendencje klasycystyczne i awangardowe w liryce XX wieku.

W literaturze epoki rozbiorowej górowały cele patriotyczne przejęte z
romantycznych ideałów służby narodowej. Młode pokolenie z okresu po I wojnie
światowej wyrosło na dziełach romantyków, Wyspiańskiego. Było naznaczone
tradycją, lecz usiłowało się od niej uwolnić - stąd nurty awangardowe.
Jednocześnie w okresie Młodej Polski ważne stały się sprawy jednostki, przemiany
psychiki w warunkach nowoczesnego społeczeństwa, stosunek jednostki do
zbiorowości i do wielkich problemów metafizycznych (co zostało odziedziczone
także przez dwudziestolecie).
Pierwsza faza dwudziestolecia (do około 1932 roku) charakteryzuje się wielością
nowych programów, prądów, propozycji, często o akcentach optymistycznych.
Dominowała liryka. W drugiej fazie (do 1939 roku) obecne były tendencje
społeczne; głównie epika. Nastąpiła zmiana nastrojów, rozczarowanie w stosunku
do możliwości otwartych przez niepodległość, zaostrzenie konfliktów społecznych
związanych z kryzysem światowym.
Skamander - to grupa poetycka, z założenia występująca przeciwko tradycji.
Atakowała wzorce tradycji romantycznej i młodopolskiej, jednak negacja ta
dotyczy bardziej jej poezji, jako pewnej sumy i całości, niż indywidualnych
odniesień każdego z twórców. Skamandryci ewoluując będą raczej zacieśniać niż
rozluźniać swe związki z tradycją młodopolską i romantyczną. I tak na przykład
Jan Lechoń okazał się tradycjonalistą - ponad połowa jego wierszy to nieustanny
dialog z tradycją. Jarosław Iwaszkiewicz przyjął natomiast postawę wręcz
klasycyzującą. Już w pierwszym tomiku jego wierszy "Oktostychy" zauważyć można
spokojną, pełną opanowania refleksyjność i wyszukany, stylizowany język
("Żartki", "Rumak"). W tomie "Dionizje" doszedł jeszcze silniej do głosu zachwyt
dla świata i jego bogactw. Przyjmuje on jednak nie postawę zdobywczą, a
kontemplacyjną; i nie zawładnięcia, a pogodzenia się ze światem, rezygnacji z
pragnień stających się źródłem rozczarowań i cierpień. Przedmiotem kontemplacji
staje się sztuka i piękno. Przemiany, którym podlega poezja Iwaszkiewicza
ujawniły się najpełniej w tomie "Lato 1932". W iwaszkiewiczowskich obsesjach
przemijania i śmierci odezwał się pośmiertny triumf Młodej Polski. Jego poetyka
to tak zwana "poetyka pytań", uwydatniając niepewność i niewiedzę. Pojawia się
uczucie grozy i chęć ukrycia się przed nią, a także mądra i spokojna rezygnacja
(klasycyzm).
Kolejnym z najważniejszych kierunków awangardowych był futuryzm. Inne propozycje
awangardowe przynosi ekspresjonizm wyrażający potępienie współczesnej
cywilizacji podporządkowanej wyłącznie celom materialnym, przy równoczesnej
rezygnacji z duchowych. Zmieniła ona człowieka w : "Czciciela brzucha i
zmysłów", w część masy oddanej we władanie maszyny. Ekspresjonizm przyniósł
również protest przeciwko sztuce nastawionej na masową rozrywkę. Dzieje
polskiego ekspresjonizmu związane były z wydawanym w Poznaniu "Zdrojem", z
którym współpracował Stanisław Przybyszewski. Program:
Ą poezja miała być wyrazem "ja" nie liczącego się ze światem zewnętrznym,
poddającego ów świat deformacji., aby lepiej odzwierciedlić swoje stany.
Ą utwory poetyckie składają się z różnorodnych obrazów, łączyło je to, że miały
stanowić projekcję jednej osobowości
Ą niepokój znajdował swe odbicie w dynamizmie, a dążność do uogólnienia - w
wizjach kosmicznych
Ą dosadność słownictwa, dobór wyrazów szokujących, o silnym zabarwieniu
emocjonalnym
Ą wyjaskrawienie elementów brzydoty
Ą sięganie po motywy fizjologii
Ą zerwanie z tradycyjną wersyfikacją.
W 1922 roku poeci związani ze "Zdrojem" utworzyli grupę "Czartak". Emil
Zygadłowicz łączył ekspresjonistyczną niechęć do miasta ze zwrotem ku ludowości
i wsi, z kultem przyrody. Z zakątka Beskidów utworzył własny kraj poetyckiego
mitu (gdzie możliwe jest życie w jedności z maturą), który zaludniony jest przez
ludzi o ewangelicznej prostocie i szlachetności, pracowitych, zespolenie poprzez
pracę z ziemią.
Awangarda krakowska - u Przybosia w tomiku "Sponad" dokonał się zwrot ku
przyrodzie, krajobrazowi i erotyce. Wyraża on rozczarowanie cywilizacją
wielkomiejską i rzeczywistością społeczną. Próbuje określić swój stosunek do
przeszłości, do minionych przeżyć. Szuka formuł określających sytuację w
świecie.
Lata trzydzieste - tworzy się tak zwana druga awangarda, na którą składają się:
grupa Żandarystów, poeci lubelscy skupieni wokół Czechowicza, młodzi
awangardziści krakowscy i poeci warszawscy z klubu "Duże S". Za nie podlegające
dyskusji traktowano założenia poetyki awangardowej - konstrukcja, pośredniość,
nowy kształt wersyfikacyjny. Wspólny dla poprzedników utopizm cywilizacyjny
przestał być aktualny. W wyniku kryzysu europejskiego młodych pisarzy nurtuje:
poczucie klęski, pesymizm, bunt przeciw współczesność, próba określenia nowej
postawy przystosowanej do nowych faktów. Zaczęto przewidywać katastrofę - dzień
dzisiejszy zaczęto ujmować w perspektywie ostatecznej. Nadciągająca z zewnątrz
zagłada była obca i wroga, budziła grozę.
Żagaryści - przeciwstawiali wizji katastrofy postawę heroiczną, męskie wytrwanie
w przeciwnościach losu. Czechowicz - ucieczkę w świat mitu i sielanki;
Gałczyński groteskę, drwinę. Żagaryści, skupieni wokół wileńskiego pisma
"Żagary" przekonani byli o nadciąganiu zwrotu w dziejach, o konieczności
społecznej służby sztuki. Przeczucie zbliżającej się katastrofy łączyło się z
przeświadczenie o nietrwałości, znikliwości wszystkiego, co jeszcze istnieje i
jest źródłem radości:
"Stał się szczęśliwy dom,
a nad nim rosła zielona brzoza,
a za ogrodem sosna stała piękna,
chmura przebiegła, (...),
mgły uciekałym, wiatry przewiały
- za torami wołała mnie czajka"
Aleksander Rymkiewicz "Wieczory i ranki"
Teraźniejszość została tu przeniesiona w gramatyczny czas przeszły, zdaje się
również należeć do przeszłości. Narracja prowadzona była często stylem
podniosłym - heroizm tragiczny (bez wiary w zwycięstwo), patos, wypowiedź
podmiotu zbiorowego ("My"), lub narracja w trzeciej osobie. Przykładem - Czesław
Miłosz - przeświadczenie o bezsilności jednostki nie zwalnia jej od
odpowiedzialności od podjęcia działania:
"Wszystko minione, wszystko zapomniane,
więc żebyś ty powstał i biegł,
chociaż ty nie wiesz, gdzie jest cel i brzeg,
ty widzisz tylko, że ogień świat pali...".