Dwudziesto087aangelsa

Temat: Program artystyczny Awangardy.

Awangarda krakowska powstała w dwudziestoleciu międzywojennym, pod wpływem
atmosfery artystycznej wytworzonej przez ekspresjonizm, formizm i futuryzm. Ruch
ten usiłował twórczo rozwijać zasadniczą myśl nowatorów z lat przedwiośnia
niepodległości. Zajmował stanowisko opozycyjne do kierunków tradycjonalnych.
Awangarda - franc. avant garde - straż przednia, okazała się terminem poręcznym,
nazwą dla wielu różnych nowatorskich zjawisk. Oprócz tego istniała jeszcze inna
awangarda w węższym znaczeniu - złożona z kilku zaledwie poetów związanych z
osobą Tadeusza Peipera i pismem "Zwrotnica". Była to tzw. awangarda krakowska.
Peiper swoją koncepcję teoretyczną zawarł w dwóch powieściach - "Nowe usta" i
"Tędy". Lata pierwszej wojny spędził w Hiszpanii, po powrocie związany był z
Anatolem Sternem wydającym "Nową sztukę". Po upadku pisma Peiper zakłada nowe
wydawnictwo, które nazywa "Zwrotnica", ponieważ miało ono przestawić rozwój i
bieg poezji na nowe tory. W latach 22 - 23 wychodzi pierwsza seria "Zwrotnicy" -
sześć numerów, w których dominują eksfuturyści i eksformiści. W latach 24 - 25
(upada "Zwrotnica") ukazują się tomiki Peipera "A" i "Żywe linie". Wokół niego
skupia się grupa poetów: Jalu Kurek, Jan Brzękowski, Adam Ważych, Julian
Przyboś. W roku 26 wznawiają "Zwrotnicę". Peiper pisał, że "Zwrotnica" nie jest
organem żadnej zamkniętej grupy. Żądano od nich wyraźnej deklaracji poglądów.
Księgarnie bojkotowały "Zwrotnicę". Po wydaniu następnych sześciu numerów pismo
upadło. W latach 31 - 36 Jalu Kurek redaguje czasopismo "Linia" - przyciąga
nowych współpracowników: Piętak, Czuchnowski, Bujnicki, Miłosz, Zagórski. W 33
roku ukazuje się rozprawa "Poezja integralna" Brzękowskiego podejmująca próbę
obrony i wytłumaczenia utworów awangardowych.
Doktryny awangardy:
Poetyka wychodziła z założenia, że nowe czasy potrzebują nowej poezji, w
przeciwieństwie do futurystów miejsce przyszłości zastępowali teraźniejszością.
Peipera i innych uderzyły i fascynowały zarazem: urbanizm, wielkomiejskość,
kolektywizm. Toteż tematem nowej sztuki są wielkie miasta, kolektywy społeczne
wciągnięte w rytm masowej produkcji, ponieważ tylko tu rozstrzygają się sprawy
istotnej siły, wielkości, bogactwa i siły narodu. Peiper ujął to w głośną
formułę "Miasto, Masa, Maszyna". Człowiek współczesny wrasta coraz głębiej i
silniej w klimat środowiska miejskiego. Mieszczaństwo przestaje być oceniane
wyłącznie negatywnie, bo cały dorobek kultury i cywilizacji dwóch ostatnich
stuleci jest dziełem ludzi związanych z miastem. Można więc i należy dostrzec w
mieście elementy piękna i wartości cywilizacyjno-społecznych, temat godny
artysty. Masa to suma, zbiorowość. Nowe warunki ekonomiczne naciskają na sztukę,
która stając się produktem pierwszej potrzeby musi być rentowna i dostosowana do
zmiennej świadomości człowieka. Zmienia się stosunek do maszyny. Peiper nie był
fanatykiem technicyzmu. Uważał, że pochwała miasta, tłumu, techniki może mieć
znaczenie manifestacyjne. Ale nie można na tym zaprzestać. Sztuka powinna być
wytwórnią wzruszeń. Awangarda odcinała się stanowczo od agitacji. Ich socjalizm
miał piętno pozytywistyczne, był reformistyczny, daleki od rewolucjonizmu.
Artysta służył socjalizmowi i społeczeństwu sumiennie wykonując swoją robotę.
Robota artysty to przede wszystkim szukanie nowych środków wyrazu, nowe formy
poezji wzbogacają sztukę poetycką, wyprzedzają zarazem nieuchronne przemiany
życia społecznego. Oryginalność ich stanowiska w stosunku do tradycji
literackiej przejawiła się przede wszystkim w anty-romantyzmie i
anty-sentymentalizmie.
Awangarda to zmierzch uczuć, likwidacja lirycznego ekshibicjonizmu na rzecz
emocjonalnej powściągliwości. "Poeta mistrz słowa powinien gwałtowność i
surowość, zieloność słowa ukryć, ociosać z ziemi i krwi, okiełznać je uzdą jak
jeździec niekarnego rumaka", "poeci kiełzajcie uczucie, zarzućcie lirykę
osobistą i indywidualną".
Wydali walkę pojęciu natchnienia, zagadnienie poezji to sprawa nie mająca w
sobie nic mistycznego czy demagogicznego. To problem czysto intelektualny,
kwestia rzemieślniczej umiejętności, dyscypliny, rygoru. Poezji potrzeba dobrego
mózgu, a stworzy rzeczy naprawdę dobre i piękne. Dzieło artystyczne to wytwór
najjaśniejszego światła, świadomości samego siebie. Za najważniejsze zadanie
artysty awangarda uznała rozwijanie stałych szablonów nadających formę utworom
literackim tj. układy słowne, klisze językowe, rekwizyty stylistyczne. Poeta
powinien tworzyć tak jakby nie istniała przed nim żadna tradycja, nawet to co
stworzył powinno dążyć ku nowym realizacjom. Uważano, że słowo nie ma wartości
elementu poezji, a zatem nie słowo powinno być podstawowym celem pracy poety,
lecz zdanie, Słowo nie daje nam nic, zdanie przedstawia wizję. Poezja (Peiper)
jest to tworzenie pięknych zdań. To piękne zdanie utożsamiał z wyrażeniem
metaforycznym. Dążył do wykluczenia z poezji elementów malarskich i
plastycznych. Liryka miała być czystą literaturą.
Awangarda nie lansowała w szczególny sposób wersyfikacyjnej swobody wiersza
wolnego. Rymom regularnym wyznaczała doniosłą rolę, eliminowała staroświecki typ
rymowania, zalecała stosowanie współdźwięczności. Rym oddalony miał być
poetyckim odpowiednikiem związków funkcjonalnych we współczesnym społeczeństwie.
Wiersz powinien mieć pewną muzyczność i powinna ona przypominać polirytmię
muzyki współczesnej. Nowa poezja ma być przede wszystkim budową, aż do
najdrobniejszych szczegółów przemyślaną organizacją słów. Poezja opanowuje chaos
rzeczywistości, przez to, że dobrowolnie i świadomie poddaje się dyrektywom
logiki i przyjmuje je za swoje. Awangarda stworzyła dwa schematy organizacji
wiersza: 1) układ rozkwitania; 2) budowa eliptyczna. Istota kompozycji układu
rozkwitania polegała na nakładaniu się na siebie obrazów od najprostszych do
coraz bogatszych, bardziej szczegółowych. Budowa eliptyczna - to oparcie
konstrukcji wiersza na zasadzie elipsy, dążenie do kondensacji wyrazu,
zwięzłości wyrażenia.