Dwudziesto068aangelsa

Temat: Nurt awangardowy w poezji 20 - lecia międzywojennego. Założenia i
przedstawiciele Awangardy Krakowskiej.

1) Pojęcie awangardy
Nazwa ta obejmuje wszystkie nowatorskie, antytradycyjne kierunki w sztuce
artystycznej pierwszego ćwierćwiecza XX wieku. Awangarda znalazła wyraz w wielu
dziedzinach sztuki. W skład szeroko pojętej awangardy wchodziły min : futuryzm,
ekspresjonizm, kubizm, dadaizm, surrealizm. W Polsce programy awangardowe
pojawiły się dopiero ok. 1918 roku. Do przedstawicieli nurtu awangardy zaliczamy
:
a) poetów Awangardy Krakowskiej
b) poetów II Awangardy
c) futurystów
d) twórcę teorii czystej formy w dramacie : Witkiewicz
e) autora antytradycyjnej prozy : Gombrowicz
f) reprezentanta tzw. Wizjonerskiego kreacjonizmu w prozie : Brunona Schulza
2) Powstanie i przedstawiciele Awangardy Krakowskiej
W skład grupy weszli poeci, którzy w Krakowie w latach 1922-23 i 1926-27
wydawali pismo "Zwrotnica". Twórcą programu i teoretykiem grupy był Peiper. W
skład grupy weszli Przyboś, Brzękowski, Jalu Kurek i Adam Ważyk. Grupa rozpadła
się po 5 latach na skutek min różnic w programach poetyckich (krystalizowały się
różne indywidualności artystyczne). Rozłam w grupie został dokonany, ale pismo
"Linia" redagowane prze Julu Kurka w latach 1931-33 uważane jest za przejaw
wspólnej działalności. Chociaż w latach trzydziestych grupa praktycznie nie
istniała, należący do niej poeci dojrzeli twórczo, a wypracowane przez nich
cechy artystyczne wywarły wpływ na innych poetów.,p. 3) S.T. Peiper jako
teoretyk grupy
Opublikował on swoje poglądy w szkicu programowym "Nowe usta" (1925) i zbiorze
artykułów "Tędy" (1930). Swoje teoretyczne rozważania zrealizował praktycznie w
następnych tomikach poezji "A" (1924), "Żywe linie" (1924), "Raz" (1929), "Na
przykład" (1931).
4) Założenia programowe Awangardy Krakowskiej
a) najważniejszym założeniem Awangardy był urbanizm, kult techniki, pochwała
industrializacji (tzw. 3xM : Miasto, Masa, Maszyna).
b) zafascynowani byli teraźniejszością i na każdym korku głosili jej pochwałę
(był to tzw. Prezentyzm). Tematy uznawane do tej pory za poetyckie zastąpione
zostały tematami wywodzącymi się ze współczesnej cywilizacji.
c) występowali przeciwko romantyzmowi i sentymentalizmowi, awangarda bowiem to
zmierzch uczuć, likwidacja lirycznego ekshibicjonizmu na rzecz emocjonalnej
powściągliwości
d) Awangarda występowała przeciw tradycyjnej roli poety, jako wybitnej
jednostki, wieszcza narodowego. Poeta w ich mniemaniu miał być dobrym
rzemieślnikiem, solidnie wykonującym swój zawód, ściśle przestrzegającym
dyscypliny
e) wydano walkę natchnieniu poetyckiemu. Ich zdaniem w poezji nie ma nic z
mistycyzmu, to problem czysto intelektualny, kwestia rzemieślniczej umiejętności
i dyscypliny. Poeta winien być wszechstronnie wykształcony. Były to konieczne
warunki, aby powstała piękna poezja.
f) zupełnie inną funkcję niż dotychczas przypisywano językowi poetyckiemu. Miał
on nie nazywać rzeczy po imieniu, jak to czyni proza, lecz "pseudonimować", co w
praktyce przybrało postać posługiwania się peryfrazą (omówieniem)
g) najdoskonalszą formą wyrazu jest skomplikowana metafora - tym doskonalsza, im
odleglejsze przedmioty kojarząca (widziano w niej możliwość pobudzenia wyobraźni
czytelnika). Trudność metafory decydowała o wartości utworu np.
"Niebo osiadło na ziemi, jak mysz na westchnieniu"
"Gromobicia ciszy"
Metafora pełniła rolę skrótu, za jej pomocą jak najmniejsza ilością słów starano
się wyrazić maksymalną treść.
h) zwracano uwagę na składnię zdań, która odgrywać miała bardzo ważną rolę.
Poezja to "tworzenie pięknych zdań", a kompozycja wiersza to tzw. "układ
rozkwitania"
i) wiersz miał rezygnować z natrętnego rymu, dlatego przestano respektować
tradycyjne systemy wersyfikacyjne, operując jedynie wierszem wolnym.
Julian Przyboś
Najwybitniejszym poetą Awangardy Krakowskiej, który oparł się na teoriach
Peipera, a także podjął ich samodzielną kontynuację, okazał się Julian Przyboś.
Julian Przyboś wydał w okresie międzywojennym następujące zbiory poezji :
"Śruby" (1925), "Oburącz" (1926), "Z ponad" (1930), "W głąb las" (1932) i
"Równanie serca" (1938). Już ta część poetyckiego dzieła Przybosia określiła
jego czołową pozycję w dziejach toczącej się w latach międzywojennych, walki o
nowy, awangardowy typ poezji w Polsce. Chociaż twórczość poetów tradycyjnych
była w owych latach o wiele popularniejsza w szerokich kręgach czytelników, to
jednak wiersze awangardowe, a wśród nich wiersze Przybosia, budzić zaczęły już
na początku lat trzydziestych duże zainteresowanie krytyki i młodych poetów.
Sukces Przybosia polegał też min na uznaniu jego talentu nawet przez wielu
przeciwników teorii poetyckich, które głosił. Przyboś tylko w najwcześniejszym
okresie swojej twórczości ulegał znamiennemu dla początków ruchu awangardowego
urzeczeniu tematyką miasta, pracy i cywilizacji technicznej. Właściwy rozwój
jego poetyki, którego wyrazem były zbiory późniejsze, ogłoszone w latach
trzydziestych, wyraził się przede wszystkim w ujęciu w formę nowoczesnego
wiersza motywów tematycznych i uczuciowych, na których opierała się również i
liryka tradycyjna, jak np. pejzaż wiejski, wyraz uczuć miłosnych, podziw dla
wielkich dziel sztuki czy problematyka społeczna.
"Z Tatr"
Krajobraz tatrzański zostaje jak gdyby uruchomiony, jest to spojrzenie samego
poety i bohaterki wiersza - taterniczki, która zawisła uczepiona ręką skały i w
pewnej chwili spada w przepaść. Przyboś nie opisuje w wierszu tego zdarzenia,
ale każe nam się go domyślać przez skojarzenie dedykacji z treścią utworu. Utwór
ten, poprzez metafory będące niejako odwróceniem normalnego, realistycznego
opisu, ukazuje nam ukryte możliwości oglądanego krajobrazu - w przyrodzie panuje
cisza, zakłócona jedynie hukiem wodospadu (poeta sugeruje możliwość poruszenia
skał). Akcentuje grozę ciszy górskiej, potencjalną energię ukrytą w masie
skalnych bloków. W następnych wersach znajdujemy reakcję na śmierć taterniczki.
Jej tragizm jest tak wielki, że poeta nazywa Tatry "granitową trumną". Dalszy
cią to poetycka wizja tatrzańskiej wspinaczki, zakończonej katastrofą.
"Lipiec"
Utwór opisuje jak po skończonej nauce uczniowie rozjeżdżają się na wakacje,
żegnają profesora - poetą, który wyjeżdża na wieś. Przyboś urodził się we wsi
Gwoźnica w rodzinie chłopskiej. Po ukończeniu wydziału humanistycznego na UJ był
niemal do końca okresu międzywojennego nauczycielem w Cieszynie. Wiersz ten o
szkole i wakacjach można więc uważać za związany ściśle z jego osobistą sytuacją
życiową.
"Odjazd z wakacji"
Wiersz ten jest poetyckim odbiciem jego uczuciowych związków z wsią, z jej
tragiczną sytuacją społeczną w latach międzywojennych. Poeta nigdy nie zatracił
poczucia więzi z miejscem swego pochodzenia. Głośne w latach trzydziestych bunty
chłopskie w Rzeszowskim, krwawo tłumione przy pomocy wojska i policji, budziły
jego gwałtowną reakcję, przyczyniały się do wyraźnych w jego twórczości akcentów
radykalizmu społecznego. Poeta mówi w tym wierszu o uczuciach gniewu i buntu,
jakie budzi w nim krwawa rozprawa policji z chłopami z jego stron rodzinnych.
Futuryzm jako prąd artystyczny narodził się we Włoszech, a jego pierwszym
teoretykiem był Filippo Tommaso Marinetti, który w 1909 roku ogłosił Akt
założycielski i manifest futuryzmu. W tym i w następnych programach głosił hasło
"słów na wolności" : wyzwolenia języka poetyckiego z reguł składniowych i
gramatycznych. Żądał pełnej swobody twórczej, odpowiadającej dynamice
rozwijającej się cywilizacji. Futuryzm ogarnął swoim zasięgiem nie tylko
literaturę, ale także malarstwo, rzeźbę, architekturę i muzykę. Obok Włoch
drugim europejskim ośrodkiem futuryzmu była Rosja, a wybitnym reprezentantem
tego kierunku stał się Władimir Majakowski.
Ruch futurystyczny, mieszczący się w szerokim nurcie sztuki awangardowej XX
wieku, zapoczątkował ferment estetyczny, który zaowocował powstaniem skrajnie
kontestatorskich i nowatorskich zarazem tendencji poetyckich, zwłaszcza
dadaizmu.
Futuryzm polski korzystał z doświadczeń europejskich. Za jego prekursora uważa
się Jerzego Jankowskiego, autora futurystycznego zbioru wierszy Tram wpopszek
ulicy (1920). W pierwszej fazie rozwoju futuryzmu powstały dwie grupy. W roku
1919 Bruno Jasieński i Stanisław Młodożeniec założyli w Krakowie klub futurystów
Katarynka, natomiast w Warszawie współzałożycielem grupy futurystycznej byli
Anatol Stern i Aleksander Wat. Na początku lat dwudziestych nastąpiło połączenie
grupy warszawskiej z krakowską i futuryzm stał się ruchem o zasięgu
ogólnopolskim. Wypowiedzi programowe oraz manifesty ogłaszali futuryści w
almanachach. Najważniejsze z nich to Gga (1920), Jednodńuwka futurystuw
Mańifesty futuryzmu polskiego (1921) oraz Nuż w bżuhu, 2 jednodńuwka futurystuw.
Wydańe nadzwyczajne (1921) Futuryzm jako awangardowy kierunek literacko -
artystyczny o skrajnej orientacji antytradycjonalistycznej był przede wszystkim
ruchem burzycielskim i prowokacyjnym. W sferze języka futuryści dążyli, wzorem
włoskich kolegów, do uwolnienia słowa z rygorów semantyki i składni. "Wyzwolone"
słowo miało ujawniać walory brzmieniowe, ukazywać, jak głosił manifest Gga swą
wagę, dźwięk, barwę, swój rysunek; destrukcji ulegał także wymiar semantyczny, a
więc znaczenie słowa. Futuryści chętnie sięgali po neologizmy, imitowali język
telegraficzny i stenotypiczny. Wyrazem literackiej anarchii było całkowite
lekceważenie zasad ortograficznych, prowadzące go przemiany znaczeń w obrębie
leksyki poetyckiej, czyli słownictwa. Praktyce literackiej futurystów
towarzyszyły prowokacje i anarchistyczne w swej istocie manifesty.
"But w butonierce"
Wiersz ten jest przykładem zastosowania założeń programowych futurystów w
praktyce. Podmiot liryczny to człowiek młody mający wysokie mniemanie o swych
możliwościach literackich : "Idę młody genialny, trzymam ręce w kieszeniach.
Stawiam kroki milowe zamaszyste jak świat". Negowanie tradycji literackiej -
uznanych autorytetów literackich : Tetmajera, Staffa : "One jeszcze nie wiedzą,
że gdy nastał Jasieński bezpowrotnie umarli Tetmajer i Staff". Posługiwanie się
wyrazami obcego pochodzenia mającymi polskie odpowiedniki : meeting, żurfiks,
adieu. Posługiwanie się neologizmami : "śpeszenia", "parkocień". Posługiwanie
się wyrażeniami z języka potocznego : "rechoce się serce", "objawiają swój
traf". Pojawia się w tym utworze charakterystyczna dla futurystów prowokacja
użyta dla lepszego efektu dźwiękowego - "but w butonierce".
"XX wiek"
W wierszu tym Młodożeniec połączył z jednej strony neologizmy językowe, z
drugiej zaś zdobycze cywilizacji, którymi fascynowało się społeczeństwo XX -
lecia międzywojennego. Trudno jednak w tym wierszu dopatrzyć się sensu czy
logiki, czy spróbować znaleźć klucz przy dobieraniu wyrażeń - przypadek.