Ekonomia jest nauką, która zajmuje się działalnością
pojedynczych osób, grup i całych społeczeństw,
skierowaną na osiągnięcie określonych celów
 głównie w odniesieniu do produkcji dóbr.
Cele te można osiągnąć w różny sposób,
zaś ekonomia bada jak do nich dążyć najmniejszym kosztem.
Innymi słowy, ekonomia to nauka o tym,
jak ludzie wytwarzają i dzielą dobra.
Ekonomia jest jedyną nauką,
która bada związki i współzależności
zachodzące w całej gospodarce narodowej
w celu ustalenia warunków racjonalnej alokacji zasobów
i maksymalizowania korzyści podmiotów gospodarczych.
Alokacja zasobów  to rozdział, rozdysponowanie środków pomiędzy różne
konkurujące cele. Ponieważ zasoby są ograniczone, natomiast możliwości ich
zastosowania są liczne i różnorodne, dlatego gospodarowanie polega na
alokacji  rozdzielaniu rzadkich zasobów między różnorakie
i możliwe ich zastosowania w procesach produkcji oraz dystrybucji.
Ponieważ wszystkiego nie starczyłoby dla wszystkich,
wszyscy  każdy człowiek, przedsiębiorstwo lub rząd
 muszą dokonywać wyborów spośród tego, co chcieliby posiadać.
Tak więc powinniśmy starać się postępować gospodarnie,
aby uzyskać jak najwięcej z tego, czym dysponujemy.
Ograniczenia ekonomiczne
Pojedynczych ludzi, jak i rodziny ograniczają zarówno
dochody osobiste, oszczędności oraz możliwości pożyczania.
Przedsiębiorstwa ograniczone są wielkością swoich zysków,
oszczędnościami oraz zdolnościami zaciągania kredytu
Rządy  możliwościami nakładania podatków i uzyskiwania pożyczek.
Ekonomia pozytywna  Ekonomia normatywna
Pod pojęciem ekonomii pozytywnej rozumie się stwierdzenia będące
naukowym i obiektywnym wyjaśnieniem funkcjonowania gospodarki
(na przykład do ekonomii pozytywnej należy stwierdzenie 
Dwukrotne zwiększenie opodatkowania wyrobów tytoniowych
spowoduje spadek ich konsumpcji,
natomiast sądy ekonomiczne oparte na subiektywnym systemie
wartościowania określane są mianem ekonomii normatywnej
(przykładowo  Rząd polski powinien prowadzić politykę mającą na
celu obniżenie poziomu konsumpcji wyrobów tytoniowych).
Mikro- i makroekonomia
Ekonomię dzieli się na mikroekonomię (microeconomics) oraz
makroekonomię (macroeconomics)
Mikroekonomia bada związki przyczynowo-skutkowe wpływające na
decyzje, które podejmują konsumenci, firmy oraz społeczeństwa, patrzy
na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców
i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści.
Mikroekonomia bada, w jaki sposób ludzie dokonują wyborów, np.:
" Co konsumować (jakie dobra zakupić, przy ograniczonych zasobach,
którymi dysponują podmioty, aby osiągnąć maksymalną użyteczność, czyli
zadowolenie z konsumpcji)?
" Co produkować (jakie dobra wytwarzać i w jakiej ilości, po to by osiągnąć
maksymalny zysk)?
" Jak wykorzystywać posiadane zasoby czynników produkcji (jak alokować
zasoby pracy i kapitału między różne możliwe dziedziny działalności)?
Kolejnym polem zainteresowań mikroekonomii jest funkcjonowanie
rynku: kształtowanie się podaży, popytu oraz równoważące obie te
zmienne działanie cen.
Mikroekonomiści analizują, od czego zależą dochody ludzi i dlaczego
niektórzy ludzie zarabiają dużo więcej niż inni
(np. przedsiębiorcy, osoby o wysokich kwalifikacjach).
Analizują również mechanizmy kształtowania się cen poszczególnych
dóbr, rozpatrują związki między zapotrzebowaniem (popytem),
produkcją (podażą) i ceną na jedno dobro, w zależności od tego czy na
rynku panuje konkurencja, czy też jakaś forma monopolu.
Mikroekonomia bada również jak zmiany podatków i innych regulacji
rządowych oddziałują na ludzkie wybory, jak ustalenie płacy
minimalnej wpłynie na popyt na pracę i jej podaż, w jaki sposób
regulacje rynku pracy wpływają na zatrudnienie i bezrobocie.
Mikroekonomia odpowiada też na pytania, jakie czynniki kształtują
handel zagraniczny między krajami, tzn. jakie dobra i w jakich ilościach
wymienia się z zagranicą i jakie są skutki wprowadzenia ceł
i ograniczeń ilościowych w eksporcie i imporcie.
Zajmuje się również takimi zagadnieniami, jak: ograniczoność zasobów,
koszty, wielkość i struktura produkcji.
Makroekonomia skupia swoją uwagę na badaniu takich wielkości
(wskaz
ników makroekonomicznych) jak całkowity dochód gospodarki,
odsetek osób zatrudnionych, przepływ kapitału, bezrobocie, inflacja,
wynagrodzenia itd.  zajmuje się gospodarką jako całością
Makroekonomia stara się więc odpowiedzieć na pytanie:
" w jaki sposób społeczeństwo wytwarza dobra?
" w jaki sposób je dzieli?
" w jaki sposób działanie rządu i banku centralnego, czyli polityka
gospodarcza może wpłynąć na stan gospodarki?
Makroekonomiści zastanawiają się również nad tym, jakie są przyczyny
bezrobocia. Dlaczego niektórych grup zawodowych lub wiekowych dotyczy
ono bardziej a innych mniej?
Badają, dlaczego ceny rosną i jak to się dzieje, że w niektórych krajach
podnoszą się one szybciej, a w innych są stabilne
 czyli usiłują zrozumieć zjawisko inflacji.
A
ącząc zagadnienia produkcji towarów i świadczenia usług, wytwarzania oraz
inflacji starają się odpowiedzieć na pytanie:
jaką maksymalną ilość dóbr może wytworzyć gospodarka
bez wywoływania inflacji?
W odniesieniu do rządu, analizują jak jego wydatki i wysokość podatków
wpływa na poziom aktywności gospodarczej i na poziom cen w całej
gospodarce, co dzieje się, kiedy rząd wydaje więcej niż zbiera podatków, a
zatem odnotowuje deficyt budżetowy.
Makroekonomia bada także czynniki wpływające na kształtowanie się kursów
walutowych oraz wpływ kursu na poziom wymiany dóbr i usług kraju z
zagranicą. Przedmiotem dociekań są też różnice w bogactwie między
narodami: jakie czynniki sprawiają, że jedne kraje bogacą się szybciej a inne
wolniej, jakimi sposobami kraje ubogie mogą wyrwać się z nędzy
(zajmuje się tym teoria wzrostu gospodarczego)?
Czym jeszcze zajmuje się ekonomia  ekonomiści?
W dzisiejszych czasach ekonomiści, uwzględniając oddziaływanie
handlu zagranicznego i wzajemne powiązania gospodarcze na świecie,
wyróżniają również dodatkowo, jako działy ekonomii,
międzynarodowe stosunki gospodarcze (international economics) 
zajmujące się uwzględnieniem wpływu międzynarodowej wymiany
handlowej na gospodarkę państwa
oraz gospodarkę światową (global economics)  dział ekonomii
zajmujący się gospodarką całego świata jako jednego organizmu.
Budżet państwa
Definicja budżetu państwa
Definicja budżetu państwa ujęta jest w art. 61 ust. 1 i 2 ustawy
o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 roku.
Ustawa ta mówi, iż budżet państwa jest rocznym planem dochodów
i wydatków jak również przychodów i rozchodów następujących instytucji:
" organów władzy państwowej,
" kontroli i ochrony prawa,
" sądów i trybunałów,
" administracji rządowej.
Nazywany też często planem finansowym państwa.
Budżet państwa jest uchwalany przez Sejm w formie ustawy na okres
roku kalendarzowego, zwanego inaczej rokiem budżetowym.
W następnym kroku ogłaszany jest jako ustawa budżetowa
w Dzienniku Ustaw, który staje się aktem prawnym
umożliwiającym jego realizację organom wykonawczym.
Budżet państwa jest planem finansowym, uchwalanym
na przyszły okres i nie odnosi się do okresu minionego,
co z kolei jest cechą charakterystyczną sprawozdań finansowych.
Jest on wyrażany w pieniądzu.
Z czego składa się budżet państwa?
" założeń makroekonomicznych, stanowiących (wraz z założeniami co do
wysokości stawek podatkowych) podstawę do prognozowania dochodów
i wydatków;
" dochodów budżetu państwa, a więc prognozowanych wpływów z tytułu
podatków bezpośrednich, podatków pośrednich, opłat celnych oraz innych
dochodów (w tym m.in. wpłat z zysku banku centralnego, dywidendy z
przedsiębiorstw państwowych, wpłat z budżetu Unii Europejskiej);
" wydatków budżetu państwa, czyli planowanych wydatków na płace
pracowników administracji państwowej, zakup towarów i usług, obsługę
zadłużenia Skarbu Państwa (długu publicznego powstałego w wyniku
emisji skarbowych papierów wartościowych i zaciągnięcia przez instytucje
rządowe kredytów i zobowiązań), subwencje i dotacje do innych jednostek
i szczebli sektora publicznego oraz do przedsiębiorstw, transfery do
gospodarstw domowych, wydatki majątkowe (głównie inwestycje
publiczne);
" przewidywanego wyniku budżetu państwa (w przypadku wyższych
wydatków niż dochodów deficytu budżetowego, w odwrotnej sytuacji
nadwyżki budżetowej);
" sposobów sfinansowania deficytu budżetu (upoważnienie rządu do emisji
skarbowych papierów wartościowych, zaciągania kredytów, realizacji
przewidywanych dochodów z tytułu prywatyzacji) państwa lub
rozdysponowania nadwyżki budżetowej.
Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym,
który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa.
Oznacza to, że przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki
oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne.
Wynik budżetu państwa
Gdy wydatki państwa przekroczą wielkość wpływów podatkowych,
występuje deficyt budżetowy.
Gdy wpływy podatkowe przewyższają wydatki,
występuje nadwyżka budżetowa.
Gdy dochody państwa równają się wydatkom,
wówczas występuje równowaga budżetowa.
Deficyt budżetowy
Występowanie deficytu budżetowego oznacza,
że rząd wydaje więcej pieniędzy, niż ma dochodów.
Prywatna instytucja musiałaby w takiej sytuacji prędzej czy póz
niej
liczyć się z bankructwem.
Rząd  niekoniecznie, ma bowiem wiele możliwości
sfinansowania deficytu.
Najogólniej rzecz biorąc,  dziurę tę pokrywa się kosztem obywateli,
bądz
każąc im płacić w przyszłości wyższe podatki (po to by obsłużyć
dług publiczny, który narósł z powodu kumulowania się deficytów),
bądz
każąc im płacić więcej za wszystkie kupowane towary i usługi
(jeśli wzrasta inflacja), bądz
podwyższając rynkowe stopy procentowe
i zmuszając prywatnych inwestorów do rezygnacji
z ich planów inwestycyjnych.
Dług publiczny
Dług publiczny to zadłużenie instytucji państwowych w stosunku do
inwestorów, którzy pożyczyli w przeszłości pieniądze na sfinansowanie
deficytu budżetowego (mówiąc szerzej, deficytu sektora finansów
publicznych).
Inwestorami mogą być niemal wszyscy: gospodarstwa domowe, banki
komercyjne oraz fundusze inwestycyjne krajowe i zagraniczne, a czasem
również bank centralny (w większości krajów rozwiniętych, w tym również w
Polsce, bankowi centralnemu nie wolno bezpośrednio pożyczać pieniędzy
rządowi, bo oznacza to dodruk pieniądza). W przypadku gdy dług jest
zaciągnięty u podmiotów zagranicznych, stanowi część długu zagranicznego.
W skład długu publicznego wchodzą: posiadane przez inwestorów
skarbowe papiery wartościowe (bony i obligacje skarbowe), zaciągnięte
kredyty, nieuregulowane zobowiązania jednostek budżetowych oraz
zobowiązania wynikające z orzeczeń sądów lub z tytułu udzielonych w
przeszłości gwarancji i poręczeń. Oznacza to, że dług wzrasta m.in., gdy:
" minister finansów sprzedaje na rynku obligacje lub bony skarbowe dla
pokrycia deficytu budżetowego;
" miasto Warszawa zaciąga kredyt na budowę metra;
" dyrektor szpitala nie płaci rachunku za energię elektryczną, tłumacząc się
niedostatecznym finansowaniem z Narodowego Funduszu Zdrowia;
" deficytowe przedsiębiorstwo publiczne, które uzyskało w przeszłości
rządową gwarancję na kredytowany zakup materiałów do produkcji lub na
wzrost wynagrodzeń, obecnie nie spłaca kredytu.
Konsekwencje długu publicznego
W miarę wzrostu długu publicznego, rosną również koszty jego obsługi,
czyli odsetki płacone inwestorom, którzy w przeszłości sfinansowali deficyt
budżetowy zakupem bonów i obligacji skarbowych lub udzielonym kredytem.
Wysokość kosztów obsługi długu zależy od wysokości samego długu oraz
od wysokości stóp procentowych, które oferuje inwestorom rząd
przy zakupie papierów wartościowych.
Obsługa długu publicznego stwarza ogromne obciążenie dla finansów
publicznych. Jeśli jednak rząd odmawia obsługi długu i spłaty rat
kapitałowych, kraj staje się bankrutem.
Do takich przypadków dochodzi rzadko, ale nie są one wykluczone: w roku
1998 częściowe bankructwo ogłosiła Rosja, odmawiając wykupu części
obligacji, a w roku 2002 Argentyna.
Również Polska ogłosiła w roku 1981 częściowe bankructwo,
wstrzymując spłaty zadłużenia zagranicznego
(działo się to jednak w innym systemie gospodarczym).
Za każdym razem oznaczało to ogromne kłopoty dla kraju i ciężki kryzys
finansowy.
Dzisiaj mamy ten przypadek w Grecji, a w przyszłości taka sytuacja
może spotkać Włochy, Portugalię czy Hiszpanię
Ograniczenia długu publicznego
Po to, by określić jak wysoki jest poziom zadłużenia danego państwa,
dług publiczny porównuje się zazwyczaj z wielkością PKB.
Zgodnie z Konstytucją RP, poziom długu publicznego nie może
przekroczyć 60% PKB (jest to także warunek uczestnictwa
w Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli strefie euro).
Oznacza to, że w przypadku przekroczenia granicy 60% PKB,
rząd ma obowiązek w krótkim czasie zrównoważyć
dochody i wydatki publiczne.
Rodzaje budżetów
System prawny pozwala na obecność w państwie kilku budżetów w tym
samym czasie.
Głównym podziałem jest klasyfikacja na budżet państwa jak i budżety
lokalne.
W skład budżetu państwa wchodzą dochody oraz wydatki wymienione
wcześniej. Budżet lokalny dotyczy dochodów jak i wydatków organów oraz
instytucji określonych jednostek samorządu terytorialnego.
Kolejnym podziałem jest podział na budżety zwyczajne oraz
nadzwyczajne.
W skład pierwszego wchodzą dochody jak i wydatki przewidywane,
adekwatnie z sytuacją gospodarczą państwa, stanem prawodawstwa oraz
kierunkami działania władz państwa.
Budżety nadzwyczajne odnoszą się do wydatków, które są niezbędne
podczas roku budżetowego. Pokrywa się je zaplanowanymi dochodami
dodatkowymi zazwyczaj z nowo utworzonych podatków bądz
też
podwyższonych podatków lub ceł.
Inny zaś podział dzieli się na budżety wydatków bieżących oraz budżety
inwestycyjne.
Budżety wydatków bieżących dotyczą wydatków pozwalające
utrzymanie państwa oraz jego instytucji.
Budżety inwestycyjne zawierają dochody oraz wydatki dotyczące operacji
majątkowych, jak i wydatki na rozwojowe cele, a w szczególności
na inwestycje infrastrukturalne.
Funkcje budżetu państwa
Funkcja fiskalna  polega na gromadzeniu dochodów budżetowych (pochodzących głównie z
podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań.
Funkcja redystrybucyjna umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu
narodowego, takich jak np. zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych
regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie
warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych. Realizację tej funkcji zapewnia system
podatkowy oraz wydatki budżetowe, dokonywane głównie w formie tzw. transferów.
Funkcja stymulacyjna polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie
gospodarcze i społeczne. Za pomocą odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków
budżetowych można np. wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce,
kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego, regulować poziom i kierunki konsumpcji.
Zasady polityki budżetowej
1. Zasada rocznego budżetowania  plan dochodów i wydatków budżetowych
obejmuje okres jednego roku
2. Zasada zupełności  budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa
3. Zasada jedności  budżet powinien tworzyć jedną całość, tzn. wszystkie
dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu
4. Zasada jawności  budżet powinien być podany do publicznej wiadomości
5. Zasada równowagi budżetowej  polega na dążeniu do tego, żeby bieżące
dochody z podatków i z innych z
ródeł napływające do budżetu centralnego
były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowane
przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.
Dochody budżetu państwa
y
ródła dochodów budżetowych państwa określone są w ustawie o
finansach publicznych w art. 62.
Dochody te dzielimy na podatkowe i niepodatkowe oraz środki z Unii
Europejskiej i innych z
ródeł niepodlegających zwrotowi.
Rodzaje dochodów budżetowych
L.p. DOCHODY OGÓA
EM
1 1. Dochody podatkowe, a w tym:
a) podatki pośrednie
- podatek od towarów i usług
- podatek akcyzowy
- podatek od gier
b) podatki bezpośrednie
- podatek dochodowy od osób prawnych
- podatek dochodowy od osób fizycznych
2 2. Dochody niepodatkowe, a w tym:
a) Dywidendy
b) Wpływy z cła
c) Dochody jednostek budżetowych
d) Pozostałe dochody niepodatkowe
e) Wpłaty z zysku NBP
f) Wpłaty gmin
3 3. Dochody zagraniczne
4 4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii Europejsiej
Podatki
Zgodnie z polskim prawem daniny, aby zostały uznane za podatki muszą posiadać
cztery cechy:
" publicznoprawność,
" nieodpłatność,
" przymusowość.
" bezzwrotność.
Zgodnie z art. 6 ustawy Ordynacja podatkowa:
podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne
świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy
wynikające z ustawy podatkowej.
Krzywa Laffera
Krzywa ta pokazuje od strony teoretycznej zależność między wpływami do
budżetu z tytułu podatków a wysokością stopy podatkowej.
Tmax
T2
T1
0 t1 t2 t3 t4 t5 100
Przy stopie opodatkowania równej 0 i 100% przychody budżetowe z podatków są
równe 0, a stopom opodatkowania z przedziału od 0 do 100% odpowiadają różne
dodatnie poziomy przychodów z podatków, włącznie z poziomem maksymalnym.
Wydatki budżetu państwa
Z punktu widzenia przeznaczenia można wyodrębnić trzy grupy wydatków
budżetowych:
1. związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak:
obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości,
2. związane z realizacją celów społecznych
(oświata, kultura, ochrona zdrowia itp.)
3. wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce