Kącik medyczny
lek. med. Przemysław Styczeń
pracuje w Dziale Pomocy ConvaTec
Choroba
niedokrwienna serca (część II)
W Polsce na chorobę niedokrwienną serca cierpi blisko milion osób. Każdego roku 80-100 tysięcy
z nich przechodzi zawał serca, który w prawie połowie przypadków kończy się śmiercią. Główną
tego przyczyną jest miażdżyca.
Wtedy serce zaczyna się po prostu  dusić .
Przyczyny choroby, czyli jak się
Towarzyszą temu typowe dla choroby wień-
rozwija i dlaczego powstaje
Choroba cywilizacyjna
Przyczyną choroby niedokrwiennej serca cowej dolegliwości  ból za mostkiem, dusz-
W krajach rozwiniętych choroba wieńcowa
 zwanej też chorobą wieńcową, dusznicą ności, osłabienie i kołatanie serca. Gdy do-
jest najczęstszą chorobą układu krążenia,
bolesną lub po łacinie angina pectoris  jest chodzi do całkowitego zablokowania prze-
a zawał serca najczęstszą przyczyna zgo-
najczęściej miażdżyca. Czynniki ryzyka roz- pływu krwi przez tętnice wieńcowe  najczę-
nów. Częstość występowania tej choroby
woju miażdżycy są więc także czynnikami ry- ściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżyco-
wyraz
nie wzrasta wraz z wiekiem.
zyka choroby wieńcowej i zawału serca. wej i pojawienia się na jej powierzchni za-
U osób z miażdżycą w ściankach tętnic krzepu  w sercu powstaje martwica, czyli
wieńcowych, podobnie zresztą jak i w ścia- zawał (rys. 2). Jego rozległość i skutki zależą mentu serca prowadzi też często do powsta-
nach pozostałych tętnic, tworzą się blaszki od tego, które naczynie zostało zablokowa- nia niestabilności elektrycznej w niedokrwio-
miażdżycowe, które prowadzą stopniowo do ne. Jeżeli zamknięciu przez skrzeplinę uległa nym obszarze. Objawia się to migotaniem
zwężenia światła naczyń i upośledzają do- duża tętnica wieńcowa  główny pień lub jej komór  groz
nym zaburzeniem rytmu serca,
pływ krwi do mięśnia sercowego (rys. 1). rozgałęzienie  to skutki mogą być drama- które jest główną przyczyną nagłej śmierci
Przez zwężone, uszkodzone naczynia wień- tyczne. sercowej.
cowe do serca zaczyna docierać zbyt mało Zablokowanie przepływu krwi przez na- Istotą choroby wieńcowej jest zatem stały
krwi i tlenu w stosunku do jego potrzeb. czynie wieńcowe i ostre niedotlenienie frag- lub okresowy brak równowagi pomiędzy za-
Jak dochodzi do zwężenia tętnicy wieńcowej?
a) Tętnica prawidłowa b) Początek tworzenia się c) Blaszka miażdżycowa d) Zakrzep zatykający
blaszki miażdżycowej bez zakrzepu całe światło tętnicy
BRAK OBJAWÓW BÓLE WIEC
COWE ZAWAA
SERCA
Rys. 1.
U młodych osób wewnętrzna powierzchnia naczyń tętniczych jest zupełnie gładka (a). Miażdżyca zaczyna się zwykle rozwijać wieloogniskowo
(w wielu miejscach naraz)  od powstania blaszek złożonych z cholesterolu i pasm tłuszczowych (b). Zwężenia wywołane przez blaszki miażdżyco-
we stopniowo się powiększają, chociaż nie daje to początkowo żadnych objawów  chorzy często w ogóle nie wiedzą, że chorują na miażdżycę.
Znaczne zwężenia powodują wystąpienie silnych bólów wieńcowych oraz innych objawów typowych dla choroby wieńcowej (c). Blaszki miażdżyco-
we mogą pękać, a zjawisku temu towarzyszy powstanie na ich powierzchni zakrzepów oraz skurcz mięśni gładkich chorego naczynia. Jeżeli docho-
dzi do niedrożności, to powstaje martwica, czyli zawał serca (d).
18
RYS. CLICKART
wane najczęściej za mostkiem, w środkowej
Jak dochodzi do zawału serca?
jego części, opisywane są przeważnie jako
żyła główna  gniecenie ,  dławienie ,  pieczenie lub  pa-
górna
lenie . Bardzo często są mylone z popularną
 zgagą , będącą objawem choroby reflukso-
tętnica płucna
wej przełyku i w związku z tym  lekceważo-
ne. Czasami, zamiast pieczenia, mogą przy-
bierać postać nieznośnego  rozpierania lub
aorta
 ściskania w klatce piersiowej za mostkiem
  jakby stalowymi obcęgami . Kiedy indziej
natomiast  szczególnie u kobiet, u których
ataki choroby wieńcowej bywają mniej cha-
tętnica
rakterystyczne niż u mężczyzn  przybierają
wieńcowa
postać delikatnego pieczenia lub ucisku
lewa
tętnica
w tzw. dołku. Prawie nigdy bóle wieńcowe
wieńcowa
nie mają postaci  kłucia .
prawa
Bóle nie muszą być wcale silne. Mogą być
zlokalizowane także w innych miejscach (nie
tylko za mostkiem)  np. pod lewą lub prawą
łopatką. Charakterystyczne jest to, że często
promieniują do ramion i barków (najczęściej
miejsce
po lewej stronie) oraz do gardła lub żuchwy.
zamknięcia
Towarzyszy im czasami drętwienie rąk.
tętnicy przez
Każdy przypadek bólu wieńcowego,
blaszkę
miażdżycową
zwłaszcza gdy wystąpi on po wysiłku lub
obudzi nas ze snu, powinien być powodem
natychmiastowej konsultacji z lekarzem.
OBSZAR ZAWAA
U
Duszności, osłabienie, nudności
żyła główna
Kolejnymi możliwymi objawami ataku
dolna
choroby wieńcowej są duszności, trudności
Rys. 2.
z oddychaniem, nagłe osłabienie, zawroty
Zawał serca powstaje wskutek zamknięcia jednej z tętnic wieńcowych. Strzałka na rysunku po-
głowy, utrata przytomności, niepokój, lęk
kazuje miejsce zatkania naczynia. Przerwanie dopływu tlenu do fragmentu mięśnia sercowego,
oraz mdłości. Są one znacznie mniej charak-
który był zaopatrywany w krew przez niedrożne obecnie naczynie, powoduje jego obumarcie
terystyczne i mogą świadczyć także o wie-
 czyli zawał. Zacieniony obszar na dole rysunku ilustruje uszkodzony obszar serca, w którym,
lu innych schorzeniach. W chorobie wieńco-
z biegiem czasu, rozwinie się blizna pozawałowa.
wej są bezpośrednim wynikiem niedotlenie-
potrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen żadnych objawów, nawet podczas wysiłku fi- nia serca i pogorszenia jego sprawności jako
a możliwościami jego dostawy przez naczy- zycznego. Zdarza się tak, ponieważ w sercu pompy krwi.
nia wieńcowe. Nierównowaga ta szczególnie może rozwinąć się tzw. krążenie oboczne. Za-
wyraz
nie zaznacza się w czasie wysiłku fi- opatruje ono w krew obszary, które potencjal- Kołatanie serca
zycznego lub w sytuacjach stresowych nie narażone są na niedokrwienie wskutek Kołatanie serca jest objawem zaburzeń
 szybciej kurczące się wówczas serce po- zwężenia głównego naczynia. rytmu serca  bardzo częstym w chorobie
trzebuje bowiem więcej tlenu. Uszkodzone wieńcowej. Zaburzenia rytmu wynikają bez-
przez miażdżycę naczynia wieńcowe nie są Objawy choroby wieńcowej,
w stanie sprostać zwiększonemu zapotrze- czyli jak ją rozpoznać
bowaniu i dochodzi do niedotlenienia. Najbardziej charakterystycznymi objawa- Zakrzep na blaszce
Dzieje się tak jednak najczęściej dopiero mi choroby niedokrwiennej serca są bóle
miażdżycowej
wtedy, gdy zwężenie jednej z tętnic wieńco- wieńcowe, duszności, osłabienie oraz uczucie
W zdecydowanej większości przypadków
wych jest znaczne. Uważa się, że objawy cho-  kołatania serca.
bezpośrednią przyczyną zawału serca jest
roby pojawiają się dopiero wówczas, gdy zwę-
zakrzep krwi, który powstaje w miejscu
żenie osiąga tzw. wartość krytyczną, tj. prze- Bóle wieńcowe
pęknięcia blaszki miażdżycowej w jednej
kraczającą 75% światła naczynia. Czasami Bóle wieńcowe pojawiają się przeważnie
z tętnic wieńcowych serca.
jednak nawet duże zwężenie może nie dawać nagle i bez żadnego ostrzeżenia. Zlokalizo-
19
RYS. CLICKART
Kącik medyczny
pośrednio z niedotlenienia i przejściowego się niezależnie od wysiłku fizycznego. Bóle
Czynniki ryzyka choroby
lub stałego uszkodzenia niektórych komórek często pojawiają się w nocy.
mięśnia sercowego. Towarzyszy im przeważ- niedokrwiennej serca Dawniej tę postać dławicy piersiowej
nie przyspieszenie akcji serca. określano jako zawał zagrażający. W istocie
Do czynników ryzyka choroby niedokrwien-
nie jest to jeszcze zawał serca, ale prawdo-
nej serca należą:
podobieństwo jego wystąpienia jest bardzo
Postacie choroby wieńcowej
podeszły wiek  częstość występowania
Początkowo  gdy zmiany miażdżycowe duże. Przyczyną  niestabilności wieńcowej
tej choroby rośnie bardzo wyraz
nie wraz
w naczyniach wieńcowych serca są niewiel- z wiekiem; jest szybko narastające zwężenie światła
płeć męska  na chorobę wieńcową
kie  choroba daje znać o sobie najczęściej tętnicy wieńcowej, spowodowane zwykle
częściej chorują mężczyz
ni, szczególnie
tylko podczas wysiłku fizycznego, kiedy za- tworzeniem się świeżej skrzepliny. Taka
w wieku 40-55 lat; w grupie osób star-
potrzebowanie serca na tlen jest zwiększone. skrzeplina z reguły rozpuszcza się sama, dla-
szych zapadalność jest dla obu płci po-
Jazda na rowerze, marsz, gra w piłkę lub tego nie w każdym przypadku prowadzi do
dobna;
badmintona może wtedy nieoczekiwanie za- zawału.
obciążenie dziedziczne  zawał serca
kończyć się bólem i zasłabnięciem. Po odpo-
lub wykryta choroba wieńcowa u które-
czynku objawy choroby zwykle samoistnie Dławica Prinzmetala
goś z członków naszej rodziny;
ustępują, ale ryzyko pojawienia się ich po- Dławica Prinzmetala (naczynioskurczowa)
wysoki poziom cholesterolu całkowitego
nownie jest bardzo duże. jest stosunkowo rzadką postacią choroby
we krwi  powyżej 200 mg%;
Z biegiem czasu objawy choroby wieńco- wieńcowej. Objawia się występowaniem ty-
wysoki poziom  złego cholesterolu
wej pojawiają się coraz częściej, przy coraz powych objawów dusznicy przy braku zmian
(LDL)  powyżej 130 mg%;
mniejszym wysiłku. Wreszcie mogą zacząć niski poziom  dobrego cholesterolu miażdżycowych w naczyniach wieńcowych.
Za jej przyczynę uważa się skurcz naczyń
występować podczas codziennych obowiąz- (HDL)  poniżej 35 mg%;
nadciśnienie tętnicze  powoduje prze-
ków domowych (sprzątanie, gotowanie) lub wieńcowych, a jej przebieg przypomina dła-
rost mięśnia sercowego i przyspiesza
nawet w spoczynku, gdy np. siedzimy w fo- wicę niestabilną.
procesy miażdżycowe;
telu. Wtedy jest to znak, że choroba jest już
cukrzyca  znacznie przyspiesza procesy
bardzo zaawansowana. Zawał serca
miażdżycowe;
Choroba niedokrwienna serca może wy- Zawał mięśnia sercowego jest najbardziej
otyłość, szczególnie tzw. brzuszna
stępować pod różnymi postaciami, z których zaawansowaną postacią choroby niedo-
 przyspiesza procesy miażdżycowe;
najczęstsze to: krwiennej serca. W zawale serca bóle wieńco-
palenie papierosów  przyspiesza proce-
a) dławica piersiowa stabilna, we są szczególnie nasilone  chorzy często
sy miażdżycowe (palacze są co najmniej
b) dławica piersiowa niestabilna, określają je jako  nie do wytrzymania . Niele-
dwukrotnie bardziej obciążeni prawdo-
c) dławica Prinzmetala, czone trwają długo, często nawet kilka godzin
podobieństwem rozwoju choroby, niż
d) zawał serca (pełnościenny, niepełno- niepalący); i na ogół nie ustępują po podaniu kolejnych
siedzący tryb życia, brak ruchu, stres
ścienny, podwsierdziowy), dawek nitrogliceryny. Niekiedy bóle są niety-
i nieodpowiednia dieta.
e) nagła śmierć sercowa, powe  mogą pojawić się w nadbrzuszu
Skuteczne leczenie zaburzeń lipidowych,
f) nieme niedokrwienie. i przypominać bóle wrzodowe z towarzyszą-
nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości
cymi wymiotami. Z reguły, oprócz bólu, chory
oraz zdrowy styl życia (ruch, właściwe od-
Dławica piersiowa stabilna odczuwa znaczne osłabienie i jest spocony.
żywianie się, unikanie używek) znacząco
Najczęściej spotykaną postacią choroby Niepokój, duszność, kołatanie serca wystepu-
zmniejszają zapadalność oraz śmiertelność
niedokrwiennej serca jest jej stabilna po- ją w zawale stosunkowo często. Mogą też po-
w chorobie wieńcowej.
stać. Charakterystyczne dla niej jest to, że jawić się zawroty głowy, zaburzenia równo-
bóle wieńcowe występują przeważnie wagi, silny lęk i utrata przytomności. Nasilenie
w trakcie wysiłku fizycznego i szybko ustę- Dławica piersiowa niestabilna bólu zawałowego i czas jego trwania mogą
pują po jego zaprzestaniu lub po zażyciu Objawem niestabilnej choroby wieńcowej świadczyć o rozleglości martwicy serca.
podjęzykowo nitrogliceryny. Mogą pojawić jest ból wieńcowy słabo reagujący na nitro- Ból zawałowy bywa często pierwszym bó-
się również pod wpływem silnego wzburze- glicerynę, wielokrotnie nawracający (często lem wieńcowym u osoby, która dotychczas
nia emocjonalnego (stres, zdenerwowanie), z jeszcze większym nasileniem) i pojawiający czuła się zupełnie zdrowa i sprawna fizycznie.
chłodu (zimny wiatr), obfitego posiłku (po
obiedzie) lub rano (zaraz po wstaniu z łóż-
ka, podczas porannych czynności). Czesto- Serce a wiek
tliwość napadów wieńcowych może być
Serce starzeje się wraz z nami. Im starsze  tym większej wymaga ochrony i rozważnego trak-
różna  przeważnie występują kilkakrotnie
towania. Zdecydowana większość przypadków choroby wieńcowej i zawałów serca dotyczy
w ciągu tygodnia lub miesiąca, chociaż by-
osób powyżej 50. roku życia. Sprawność serca możemy przedłużyć, stosując właściwą dietę,
wają okresy, gdy bóle zdarzają się znacznie
uprawiając sporty oraz unikając palenia papierosów.
rzadziej.
20
Test wysiłkowy
W przypadku, gdy na podstawie badania
EKG wykonanego w spoczynku nie można
ustalić rozpoznania (zmiany w EKG są mini-
malne lub nie ma ich wcale) lub badania ta-
kiego nie można przeprowadzić bezpośred-
nio w trakcie wystąpienia dolegliwości bólo-
wych, lekarz może zlecić wykonanie tzw. te-
stu wysiłkowego. Polega ona na tym, że ba-
danie EKG wykonuje się nie w spoczynku,
Zawsze, jeśli istnieje
a podczas marszu na ruchomej bieżni lub jaz-
choćby najmniejsze
dy na stacjonarnym rowerze. To ma stymulo-
podejrzenie zawału
wać w sposób kontrolowany pojawienie się
serca, należy bez-
zwłocznie wezwać
zmian w zapisie EKG charakterystycznych dla
karetkę pogotowia
choroby wieńcowej.
ratunkowego:
Badanie EKG metodą Holtera
999 (z telefonów stacjonarnych)
Badanie to polega na stałym, 24-godzi-
112 (z telefonów komórkowych)

nnym przeprowadzaniu EKG za pomocą
przenośnego urządzenia noszonego przez
Nagła śmierć sercowa danie takie jest ogólnodostępne i możliwe do chorego przy pasku. Ma ono szczególne zna-
Nagła śmierć sercowa jest najbardziej dra- przeprowadzenia w prawie każdej poradni czenie dla wykrycia  niemych epizodów nie-
matyczną postacią choroby wieńcowej. Nie internistycznej. W urządzenie do EKG wypo- dokrwienia mięśnia sercowego, które prze-
można jej przewidzieć i nie poprzedzają jej sażone są także karetki pogotowia ratunko- biegają bez żadnych objawów klinicznych.
żadne bóle wieńcowe. W 95% przypadków wego.
jest spowodowana zmianami miażdżycowy- Badanie EKG w pozycji leżącej (spoczyn- Koronarografia
mi w naczyniach wieńcowych. Do śmierci kowe) powinno zostać wykonane jak naj- W niektórych przypadkach lekarz może zle-
dochodzi w wyniku powstania migotania ko- szybciej po wystąpieniu bólu wieńcowego, cić wykonanie koronarografii, czyli prześwie-
mór, które jest najpoważniejszym i zawsze aby potwierdzić rozpoznanie. Jeżeli jest to tlenia tętnic wieńcowych w momencie, kiedy
śmiertelnym zaburzeniem rytmu serca. niemożliwe, to w przypadku choroby o nie- wypełnione są one środkiem cieniującym. Ba-
wielkim stopniu zaawansowania badanie po danie przeprowadza się w celu sprawdzenia,
Nieme niedokrwienie kilku godzinach (kiedy ból już ustąpi) może w których miejscach i w jakim stopniu tętnice
U części osób cierpiacych na chorobę nie wykazać żadnych zmian. Wtedy po- są zwężone. Wynik badania jest niezbędny
wieńcowa zdarzają się tzw. nieme niedo- trzebne jest przeprowadzenie testu wysił- między innymi do podjęcia decyzji o ewentu-
krwienia. Są one zupełnie bezobjawowe kowego. alnym wykonaniu tzw. by-passów.
(stąd nazwa), a wykryte mogą być jedynie
w badaniu EKG, które przeprowadza lekarz.
Są bardzo niebezpieczne ze względu na
Gdzie szukać więcej informacji?
brak objawów oraz wysoką śmiertelność.
Jeżeli chcecie Państwo poszerzyć swoją wiedzę na
Szczególnie często do  niemych epizodów
temat zawału serca  jego przyczyn, konsekwencji
choroby wieńcowej (w tym zawałów) do-
i leczenia  warto sięgnąć po obszerniejsze opraco-
chodzi u osób chorych na cukrzycę. Naj-
wania. W księgarniach znajduje się wiele książek na
prawdopodobniej przyczyną zmienionego
ten temat. Polecamy Państwu jedną z nich  porad-
odczuwania bólu (w tym przypadku bólu
nik z serii  Lekarz radzi pt.  Poradnik zawałowca .
wieńcowego) u cukrzyków jest neuropatia Jest to jedna z najlepszych pozycji, jaką udało się
nam znalez
ć, i którą Państwu polecamy.
cukrzycowa.
Dla członków programu Złota Karta ConvaTec
Badania, które potwierdzają
nasza redakcja ufundowała 100 egzemplarzy
rozpoznanie
tego poradnika. Aby go otrzymać, należy
Badanie elektrokardiograficzne (EKG)
zadzwonić do Działu Pomocy ConvaTec
Aby ostatecznie rozstrzygnąć, czy poja-
(bezpłatna infolinia: 0 800 120 093) i podać
wiające się dolegliwości są objawem choroby numer swojej karty. Poradnik zostanie wysłany
bezpłatnie pod wskazany adres.
wieńcowej, konieczne jest przeprowadzenie
badania elektrokardiograficznego (EKG). Ba-
21