MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Nina Maruszak
Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych
744[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Marian Grabkowski
dr inż. Jacek Przepiórka
Opracowanie redakcyjne:
inż. Nina Maruszak
Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[01].Z1.01
 Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu kaletnik 744[01].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Skóra surowa 7
4.1.1 Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 16
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Obróbka skóry surowej 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.2.3. Ćwiczenia 38
4.2.4. Sprawdzian postępów 40
4.3. Skóry gotowe 41
4.3.1. Materiał nauczania 41
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 53
4.3.3. Ćwiczenia 53
4.3.4. Sprawdzian postępów 55
5. Sprawdzian osiągnięć 56
6. Literatura 61
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy w zakresie stosowania surowców
skórzanych i skór wyprawionych.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane, byś
mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie tego testu potwierdzi czy
opanowałeś materiał,
- literaturÄ™.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Miejsce jednostki modułowej  Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych
w strukturze modułu 744[01].Z1  Surowce i materiały kaletnicze jest wyeksponowane na
schemacie zamieszczonym poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
744[01].Z1
Surowce i materiały kaletnicze
744[01].Z1.03
744[01].Z1.02
744[01].Z1.01
Stosowanie tworzyw sztucznych
Stosowanie surowców
Stosowanie surowców
skórzanych i skór i materiałów włókienniczych i materiałów skóropodobnych
wyprawionych
744[01]. Z1.04
Stosowanie materiałów pomocniczych do
produkcji wyrobów kaletniczych
744[01]. Z1.05
Ocenianie jakości surowców
i materiałów do produkcji wyrobów
kaletniczych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- definiować podstawowe prawa chemii, fizyki,
- posługiwać się symbolami pierwiastków chemicznych,
- posługiwać się symbolami związków chemicznych,
- charakteryzować podstawowe związki chemiczne,
- zapisywać różne typy reakcji chemicznych,
- posługiwać się przyrządami pomiarowymi,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- odczytywać i stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracowniach i pomieszczeniach w których
będziesz odbywał zajęcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić rolę skóry u zwierząt,
- wyjaśnić znaczenie skór zwierząt w zaspokajaniu potrzeb człowieka,
- rozpoznać skóry naturalne,
- określić histologiczną, chemiczną i topograficzną budowę tkanki skórnej i włosa,
- scharakteryzować przebieg procesu wyprawy skór,
- wyjaśnić cel wyprawy  garbowania, wykończania i uszlachetniania skór surowych,
- określić rodzaj garbowania i sposób wykończania skór,
- określić wymagania technologiczne dla poszczególnych rodzajów i gatunków skór,
- rozpoznać wady i uszkodzenia skór wyprawionych oraz określić ich wpływ na jakość
wyrobów kaletniczych,
- dokonać podziału skór gotowych ze względu na przeznaczenie asortymentowe,
- dobrać środki wykończalnicze w zależności od rodzaju skóry i sposobu wykończenia,
- określić sposoby cechowania skór gotowych,
- określić sposoby pakowania, przechowywania i transportu skór gotowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATRIAA
NAUCZANIA
4.1. Skóry surowe
4.1.1. Materiał nauczania
Rola skóry w życiu zwierzęcia
Skóra każdego żywego organizmu stanowi jego zewnętrzną powłokę chroniącą przed
bodz
cami. Zbudowana jest w sposób dość skomplikowany i jest zbiorem komórek
o jednakowych czynnościach i pochodzeniu.
Skóra składa się z trzech podstawowych warstw:
1. naskórka (epidermis),
2. skóry właściwej (dermis, corium),
3. warstwy podskórnej.
Oprócz tego skóra zwierzęcia pokryta jest najczęściej okrywą włosową, która jest
wytworem naskórka.
Skóra zwierzęcia spełnia w jego życiu następujące funkcje:
- chroni go przed drobnoustrojami,
- stanowi ochronę ciała przed chłodem czy gorącem tzn. spełnia rolę regulatora ciepła,
gdzie przy niskiej temperaturze zewnętrznej naczynia krwionośne zwężają się i hamują
wydalanie ciepła, a przy wysokiej temperaturze rozszerzają się oddając ciepło na
zewnÄ…trz,
- chroni zwierzę przed urazami zewnętrznymi i spełnia rolę przekaz
nika reakcji na bodz
ce
(uderzenia, ból, ciepło, gorąco),
- jest częścią składową organizmu i bierze udział w przemianie materii.
Znaczenie skór zwierząt w zaspakajaniu potrzeb człowieka
Już w czasach prehistorycznych człowiek wykorzystywał skóry zwierząt do ochrony
przed chłodem i drobnymi urazami zewnętrznymi. Początkowo były to skóry suszone
i ugniatane w celu zmiękczenia. Z czasem były preparowane dymem, a póz
niej garbowane
poprzez wykorzystywanie właściwości różnego rodzaju kory i drewna.
Pierwsze skóry noszone były pokrywą włosową na zewnątrz ale z czasem zauważono, że
poprzez pewne procesy można pozbywać się włosa. Od tego czasu skóry zwierząt były coraz
bardziej przydatne człowiekowi nie tylko do wyrobu, ale też innych potrzebnych rzeczy
i sprzętu.
Poczynając od tych odległych doświadczeń, wraz z postępem cywilizacyjnym i rozwojem
wiedzy, rozwijało się rzemiosło tak, że w obecnych czasach powstały różne gałęzie
przemysłu skórzanego.
Pomimo istnienia rozmaitych zamienników i produktów zastępujących skórę, ten produkt
nie traci na znaczeniu. Będzie też obecny, dlatego, że powstaje jako produkt uboczny
w przemyśle mięsnym, a ponadto, że skóra wyprawiona ma specyficzne właściwości, których
nie osiągają jej zamienniki. Należy do nich przede wszystkim zdolność skóry do sorbcji
i desorbcji pary wodnej.
Dlatego dzisiaj trudno wyobrazić sobie życie bez całej gamy wyrobów skórzanych począwszy
od obuwia, wyrobów kaletniczych i galanteryjnych czy wreszcie produktów ze skór
futerkowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rodzaje skór surowych
W zależności od potrzeb można wprowadzić dla klasyfikacji skór surowych różne
podziały. Najprostszym podziałem jest rozgraniczenie na:
- skóry surowe zwierząt dużych: krów, wołów, byków, koni itp.,
- skóry surowe zwierząt drobnych: cieląt, owiec, kóz, jagniąt, królików itp.,
- skóry gadów: węży, krokodyli, jaszczurek, itp.
a b c
d e
Rys. 1. Profile różnych rodzajów skór całych [4, s. 66]:
a) bydlęcej, b) końskiej, c) świńskiej, d) koziej, e) owczej.
Ze względu na przeznaczenie do przetwórstwa, surowiec skórzany dzielimy na:
- skóry wykorzystywane w garbarstwie (tab. 1),
- skóry futerkowe (tab. 2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 1. Najważniejsze rodzaje skór używanych w garbarstwie [9, s. 951]
Rodzaj zwierzęcia Nazwy skór
cielęce, żarłoków, bukatów, krowie, wołowe i byków
Bydło domowe
z
rebięce i końskie
Konie
koz
lęce, kozie, roczniaków i capów
Kozy
jagnięce, owcze, krzyżówek, tryków i golce (owiec
Owce
strzyżonych)
świńskie, prosiąt i knurów
Åšwinie
jaszczurek, wężowe i krokodylowe
Gady i płazy
Tabela 2. Najważniejsze rodzaje skórek futerkowych [9, s. 951]
Rodzaje zwierząt Zwierzęta
wydry, nurki, kuny, szopy, sobole, borsuki, lisy,
Drapieżniki
skunksy, tchórze, łasice, koty, chinchilla
karakuły, brajtszwance, owce, jagnięta, koz
lęta
Przeżuwające
z
rebięta
Jednokopytne
bobry, piżmowce, murmle, nutrie, chomiki,
Gryzonie
popielice, króliki
oposy
Torbacze
krety
Owadożercze
foki
PÅ‚etwonogie
Budowa histologiczna i chemiczna tkanki skórnej i włosa
Budowa skór ssaków pod względem histologicznym jest w znacznej mierze jednakowa,
z punktu widzenia obróbki garbarskiej skóra składa się z trzech, zasadniczo różnych warstw:
a) naskórka wraz z pokrywą włosową przeważnie z keratyny,
b) skóry właściwej,
c) warstwy podskórnej, przeważnie bogatej w tkankę tłuszczową.
Rys. 2. Budowa histologiczna skóry zwierzęcej [9, s. 949]: 1  włosy, 2  gruczoł łojowy, 3  mięsień włosowy,
4  gruczoł potowy, 5  tkanka tłuszczowa, 6  naczynia krwionośne, 7  naskórek, 8  warstwa brodawkowa
skóry właściwej, 9  warstwa siateczkowa skóry właściwej, 10  tkanka podskórna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Naskórek
Warstwa ta ma niewielkie znaczenie dla garbarstwa i w toku wyprawy skóry całkowicie
się ją usuwa. Różne z
ródła podają grubość naskórka. Można go zawrzeć w przedziale od 0,5
do 5% grubości całej skóry.
Naskórek jest górną warstwą skóry ściśle przylegającą i wgłębiającą się torebkami
cebulek włosowych w skórę właściwą. Złożoną budowę naskórka można sprawdzić pod
mikroskopem, a przekrój poprzeczny skóry bydlęcej przedstawia rysunek 3.
Rys. 3. Budowa naskórka [6, s. 16]: 1  warstwa zrogowaciała, 2  warstwa śluzowa Malpighiego,
3  skóra właściwa: a  warstwa rogowa właściwa, b  warstwa jasna,
c  warstwa ziarnista, d  warstwa kolczysta, e  warstwa rozrodcza.
W naskórku można wyróżnić następujące warstwy licząc od góry:
- zrogowaciałą,
- jasną (świetlistą),
- ziarnistÄ…,
- siatkową, warstwa śluzowa, czyli Malphigiego
- podstawowÄ….
Dwie górne warstwy naskórka zbudowane są z martwych komórek, a trzy pozostałe
nazywane warstwą śluzową składają się z komórek żywych.
Skóra właściwa
Skóra właściwa stanowi ok. 80% grubości skóry surowej. Składa się głównie z kolagenu
tkanki łącznej skóry właściwej i stanowi splot rozgałęzionych we wszystkich kierunkach,
połączonych ze sobą ze wszystkich stron, włókien, które nie mają ani początku ani końca.
W skórze właściwej rozróżnia się dwie warstwy:
1. Przyległą do naskórka warstwę papilarną, która na swojej powierzchni zakończona jest
szczególnie delikatnym i zwartym splotem włókien, nazywanych przeważnie licem.
2. Ułożoną niżej warstwę retikularną, nazywaną siatkową.
Granica między obiema warstwami przebiega na wysokości torebek włosowych. W tej
strefie przekroju usytuowane są również gruczoły potowe.
Nieprawidłowe spojenie włókien może być przyczyną tzw. luz
ności lica. Warstwa
papilarna decyduje o wyglądzie skóry wygarbowanej. Zaś warstwa siatkowa ma wpływ na jej
właściwości mechaniczne.
Rys. 4. Wiązki włókien kolagenowych [5, s.15]: a) włókna spęczniałe w kwasie, b) włókna opadnięte.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Skóra właściwa w przeliczeniu na suchą substancję zawiera ok. 99% białka (kolagenu)
i ok. 1% elastyny.
Skóry są zbudowane z tkanki włóknistej, której elementem podstawowym są micele
połączone w fibryle o przekroju ok. 0,0001 mm. Każda fibryla zawiera ok. 700 do 800
czÄ…steczek kolagenu.
Cząsteczka kolagenu składa się z 3 łańcuszków peptydowych, każdy po 1052 aminokwasy,
które skręcone są ze sobą w formie trójspirali.
Surowa skóra zwierzęca składa się z ok. 65% wody, białek, tłuszczów, związków
mineralnych.
Skóra bydlęca surowa
Woda Białka Tłuszcze Substancje
ok. 65% ok. 33% ok. 2% mineralne
ok. 0,5%
białka
białka
włókniste
bezpostaciowe
kolagen  98%
albuminy
łącznej masy białek
i globuliny
skórnych; substancja
skórotwórcza
gliko  ,
fosforochromoproteidy
keratyna  1%
łącznej masy białek
skórnych, białko
naskórka i włosa
elastyna  1%
łącznej masy białka
Rys. 5. Skład skóry [7, s. 22]
Zawiera ona w suchej substancji od 50 do 55% węgla, 19 do 24% tlenu, 15 do 17,5%
azotu i wodoru w zakresie od 6,5 do 7,3%. Poza tym niektóre białka zawierają jeszcze siarkę
w ilości od 0,5 do 2,5% i nieznaczne ilości innych pierwiastków.
Warstwa podskórna
Tkanka podskórna stanowi luz
ne połączenie pomiędzy skórą właściwą, a tkanką
mięśniową. W procesach garbarskich potocznie nazywa się ją warstwą mizdrową. Składa się
ona z włókien tkanki łącznej, włókien mięśniowych i rozłożonych między nimi licznych
skupisk tkanki tłuszczowej i łojowej, oraz naczyń krwionośnych. Część warstwy podskórnej
w skórze surowej utrudnia prawidłowy proces jej konserwacji, ponieważ tłuszcz nie pozwala
na penetracjÄ™ substancji konserwujÄ…cych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Przed garbowaniem skóry surowej konieczne jest usunięcie warstwy podskórnej, by
środki garbujące przeniknęły do skóry właściwej. Strzępy usuniętej warstwy mizdrowej
nazywa się odzierkami, które wykorzystywane są do produkcji kleju, żelatyny czy
komponentów paszowych.
Skóry bydlęce mają różna budowę histologiczną zależną od wieku zwierzęcia. Skóry
cielęce mają warstwę termostatyczną S! doź grubości całej skóry. Włos jest cienki, prosty,
osadzony gęsto i niezbyt ukośnie, włókna kolagenowe w całej warstwie właściwej są
delikatne, cienkie i bardzo zwarte. U dorosłego bydła warstwa termostatyczna jest
nieznacznej grubości, około 20%, zawiera ona nie dużą ilość gruczołów łojowych i potowych.
W warstwie siatkowej są pęczki włókienne grubsze od cielęcych, bardziej wyrobione silnie
splecione i nieregularne. Włos jest bardziej prosty, niezbyt ukośny rozłożony w sposób
bardzo równomierny na całej powierzchni skóry.
Skóry owcze mają budowę histologiczną w dużym stopniu uzależnioną od rodzaju
i gęstości ułożenia włosa na skórze. Skóry owiec pełnowełnistych o delikatnym i cienkim
włosie mają ogólna strukturę tkanki skórnej luz
niejszą, natomiast o włosie grubszym są
bardziej zwarte. Grubość warstwy termostatycznej wynosi około 50% i wykazuje ona dużą
luz
ność ze względu na obecność dużych ilości gruczołów potowych, łojowych, gęsto
rozmieszczonych torebek włosowych i przetłuszczenie tkanki skórnej.
Skóry kozie mają budowę histologiczną zajmującą pośrednie miejsce między skórami
cielęcymi a owczymi. Stosunek grubości warstwy termostatycznej do siatkowej kształtuje się,
podobnie jak u skór owczych 1:1, lecz struktura tkanki skórnej jest zbliżona do skór
cielęcych. W warstwie termostatycznej zawartość tłuszczu jest nieznaczna. Ogólna budowa
histologiczna i właściwości tych skór są bardziej zbliżone do cielęcych niż do owczych. Lico
skór kozich na ładny deseń w pewnym stopniu zbliżony do skór owczych.
Skóry świńskie mają specjalna budowę histologiczną, ponieważ nie mają warstwy
siatkowej. Włos osadzony ukośnie przechodzi przez cała skórę, a cebulka włosa jest
umieszczona w warstwie podskórnej. Stosunkowo rzadka, gruba szczecina powoduje, że
naskórek jest dość gruby. Tkanka skórna jest dość zwarta, w niektórych częściach skóry
niekiedy rozluz
niona obecnością komórek tłuszczowych. Lico skóry wykazuje wyraz
ny deseń
z zaznaczonymi miejscami osadzenia włosa; od strony mizdry widoczne jest zakończenie
cebulki włosowej.
Skóry końskie mają strukturę bardziej rozluz
nioną od skór bydlęcych. Warstwa
termostatyczna jest bardziej gruba od siatkowej. Część przednia skóry jest luz
niejsza od
tylniej.
Okrywa włosowa-włosy
Okrywa włosowa powstaje z naskórka, który otacza ścianki torebek włosowych. Są one
rozmieszczone nieregularnie na powierzchni skóry w grupach, które charakterystyczne są dla
każdego rodzaju zwierzęcia. Okrywa włosowa występuje najczęściej w postaci włosa, wełny
lub szczeciny.
Spełnia ona potrójną rolę:
- chroni zwierzę przed utratą ciepła,
- ochrania przed urazami mechanicznymi,
- hamuje utratę wilgoci wewnętrznej.
Włos składa się z dwóch części: trzonu, czyli pnia tj. części widocznej i korzenia
z cebulką, które są ukryte w torebce włosowej wysłanej naskórkiem.
W brodawce włosowej następuje rozmnażanie się komórek, które następnie wypierane są
stopniowo do góry i na boki, powodując wzrost włosa i jego powolne rogowacenie.
Włos składa się z trzech warstw:
- powierzchniowej (Å‚uskowej) kutikuli,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- głębiej leżącej warstwy korowej,
- położonego w środku rdzenia.
Rys. 6. Przekrój poprzeczny trzonu włosa [2, s. 41]:
l  oskórek włosa (łuska), 2  kora, 3  rdzeń.
Kora i rdzeń bywają u różnych zwierząt w różnym stopniu rozwinięte. Znane są włosy
bez rdzenia, a także o bardzo rozwiniętym rdzeniu, ale bez warstwy korowej.
Komórki kitikuli są zrogowaciałe i pokryte wydzieliną łojową i dlatego bardzo dobrze
zabezpieczają głębsze warstwy włosa przed niszczącym działaniem wody.
Warstwa korowa jest zbudowana z komórek zrogowaciałych pozbawionych jądra
i plazmy. Jest zwykle bezbarwna i przezroczysta.
Rdzeń włosa jest luz
ną, porowatą tkanką złożoną z obumarłych komórek, gdzie znajdują
się pęcherzyki powietrza. Dlatego włosy o rozbudowanym rdzeniu są dobrym izolatorem
ciepła. W komórkach rdzenia znajdują się pigmenty, które go zabarwiają.
Korzeń włosa od dołu rozszerza się w cebulkę włosową, w którą wrasta tzw. brodawka
uformowana ze skóry właściwej i zasilana krwią.
Wzrost włosa polega na rozmnażaniu się komórek tworzących cebulkę i dolną część
korzenia. Rozrost jest możliwy, dlatego, że krew dostarcza do brodawki środków odżywczych
i tlenu.
Kształt poprzecznego przekroju trzonu włosa w jego najszerszej części może być bardzo różny,
jednakże najczęściej spotyka się następujące kształty:
 kolisty  zbliżony do walca (kret, chomik),
 owalny  lekko spłaszczony, przekrój ma kształt elipsy lub owalu (soból, kuna, lis niebieski),
 spłaszczony  zbliżony do prostokąta z zaokrąglonymi krótszymi bokami (opos, wydra, nutria),
 sierpowaty  ma jedną stronę wypukłą, a drugą wklęsłą (owca, świstak),
 sercowaty  spotykany we włosach z bardzo rozbudowanym rdzeniem (lama),
 biszkoptowaty  dwie przeciwległe ściany są wypukłe, dwie wklęsłe (królik),
 gwiaz
dzisty (antylopa) i inny.
Na rysunku 7 przedstawiono schematycznie występujące kształty włosów, a na rysunku 8
zdjęcia z mikroskopu elektronowego poprzecznego przekroju różnych włosów.
Rys. 7. Schematy przekroju poprzecznego włosów pokrywowych [2, s. 40]: 1  kolisty, 2  owalny, 3  spłaszczony,
4  sierpowaty, 5  sercowaty, 6  biszkoptowaty, 7  gwiaz
dzisty.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 1 2 3
4 5
6 7
Rys. 8. Obrazy przekroju poprzecznego włosów pokrywowych uzyskane z mikroskopu skaningowego
elektronowego (wg A. i J. Galatika) [2, s. 40]: 1  kolisty (zebra) x 400, 2  owalny (pekari) x 130,
3  spłaszczony (kolczatka australijska) x 200, 4  sierpowaty (owca) x 400, 5  sercowaty (lama) x 150,
6  biszkoptowaty (królik) x 1000, 7  gwiaz
dzisty (antylopa) x 600.
Okrywa włosowa zwierząt futerkowych składa się z włosów, różniących się długością,
grubością i budową mikroskopową (rys 9).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 9. Budowa okrywy włosowej skóry futrzarskiej [2, s. 37]:
1  włosy kierunkowe, 2  włosy ościste, 3  włosy pośrednie, 4  włosy puchowe,
A  włosy pokrywowe (zwane okrywą zewnętrzną), B  podszycie.
Każdy z włosów za życia zwierzęcia spełniał określone funkcje, każdy też gatunek zwierzęcia
ma charakterystyczne dla siebie zróżnicowanie okrywy włosowej. Można tu przyjąć zasadę, że im
bardziej jest rozwinięta okrywa włosowa, im jest ona gęściejsza, tym jest bardziej zróżnicowana.
Ponadto zróżnicowanie okrywy włosowej zależy od topografii skóry.
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje włosów: przewodnie, ościste i puchowe, ale często
wyróżnia się jeszcze włosy pośrednie miedzy ościstymi i przewodnimi, a także między puchowymi
i ościstymi.
Wyróżnia następujące rodzaje włosów okrywy włosowej skór futrzarskich:
1. włosy puchowe, podszycie  najkrótsze i najcieńsze włosy występujące w największej
ilości,
2. włosy pokrywowe (okrywa zewnętrzna)  wszystkie rodzaje włosów wyrastających ponad
włosy puchowe, tj.:
 włosy ościste  wystające ponad warstwę włosów puchowych, grubsze od nich,
mocniejsze i bardziej sprężyste,
 włosy pośrednie, przejściowe  zajmujące pośrednie miejsce pod względem długości
i grubości miedzy włosami puchowymi i ościstymi,
 włosy przewodnie, kierunkowe  dłuższe i grubsze niż włosy ościste, wokół nich
centralnie wyrastają włosy ościste i puchowe,
 włosy czuciowe, zatokowe, wibrysy  długie, grube i sztywne, wyrastające pojedynczo lub
grupowo na niektórych częściach skóry, jak np.: na wargach i policzkach (wąsy), nad oczami
(rzęsy, brwi), w okolicy podżuchwowej, a także na końcu ogona.
Rozróżnienie morfologicznych cech włosów puchowych, przejściowych i ościstych nie jest
jednak proste. Rozróżnienie włosów puchowych i ościstych jest w większości przypadków łatwe,
większe trudności mogą wystąpić przy identyfikacji włosów przejściowych. W wielu
przypadkach włosy przejściowe stanowią całkowicie odrębny rodzaj, różniący się od włosów
ościstych i puchowych. W innych przypadkach włosy przejściowe podobne są do puchowych albo
ościstych i różnią się od nich tylko grubością. Są jednak i takie skóry futrzarskie, w których włosy
ościste i puchowe tworzą wyraz
ne, odrębne rodzaje, brak natomiast włosów przejściowych. Poza
tym każdy z trzech rodzajów włosów może składać się także z kilku grup różniących się morfologicznie.
Układ topograficzny skór
Topografią nazywa się opis poszczególnych miejsc skóry, które znacznie różnią się od
siebie i zależą od wieku płci i warunków bytowania zwierzęcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 10. Rozkrój topograficzny skóry bydlęcej [9, s. 20]
W układzie topograficznym skóry bydlęcej wyodrębnia się jej trzy podstawowe części:
- krupon to środkowa część skóry stanowiącej ok. 50% całej powierzchni. Jest to część
o najlepszych właściwościach, charakteryzuje się grubością i zwartością tkanki oraz
mocnymi i ścisłymi splotami włókien,
- kark jest częścią skóry pomiędzy kruponem a łbem i stanowi ok. 30% całej powierzchni.
Kark jest znacz nie luz
niejszy i o gorszych właściwościach wytrzymałościowych niż
krupon, pomimo, że w niektórych skórach (np.: z byków) jest on grubszy od kruponu,
- bok jest częścią skóry, której grubość i ścisłość są znacznie niższe niż w kruponie czy
karku. Boki charakteryzują się znacznym spadkiem grubości, zwłaszcza przy brzegach
skóry. Część boków położona przy kruponie jest znacznie grubsza, niż ta przy części
brzegowej.
Niezależnie od powyższego podziału części skór surowych w garbarstwie używa się
również nazw inaczej przygotowanych skór:
- szczupak jest to część skóry bydlęcej pozbawionych boków z łapami wykorzystywana
szczególnie przy wyprawie skór technicznych,
- połówka jest to przepołowiona skóra surowa przeznaczona do procesów garbarskich
wzdłuż linii grzbietowej szczególnie wówczas gdy skóra surowa bydlęca jest o dużej
powierzchni.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich warstw składa się skóra?
2. Jakie skóry wykorzystywane są w garbarstwie?
3. Z jakich warstw składa się naskórek?
4. Z jakich warstw składa się warstwa skóry właściwej?
5. Jaki jest skład chemiczny skóry?
6. Jaką funkcję spełniają włosy?
7. Jak zbudowany jest włos?
8. Jakie rozróżnia się typy włosów na skórze ssaków?
9. Jakie części wyróżnia się w budowie topograficznej skóry bydlęcej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaj skóry surowej po kształcie i charakterze okrywy włosowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać szczegółowych oględzin przygotowanych skór surowych,
4) rozpoznać rodzaj skóry,
5) zapisać wyniki oględzin w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
7) posprzątać stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skóra surowa bydlęca,
- skóra surowa cielęca,
- skóra surowa końska,
- skóra surowa świńska,
- skóra surowa kozia,
- skóra surowa owcza,
- stół,
- długopis lub ołówek,
- zeszyt,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Dokonaj obserwacji pod mikroskopem przekrojów poprzecznych próbek skór. Narysuj
przekroje obejrzanych próbek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dokonać obserwacji mikroskopowych próbek skór,
4) narysować w zeszycie obejrzane próbki,
5) posprzątać stanowisko pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw próbek przekrojów poprzecznych skóry: bydlęcej, świńskiej, końskiej, owczej,
koziej,
- przybory do rysowania i pisania,
- mikroskop,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 3
Wskaż i nazwij miejsca topograficzne na skórze bydlęcej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wziąć udział w wycieczce do zakładu garbarskiego,
2) rozłożyć płasko skórę bydlęcą,
3) wskazać i nazwać części topograficzne skóry,
4) narysować profil skóry bydlęcej,
5) podzielić narysowaną skórę na części topograficzne i dopisać nazwy tych części.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- skóra bydlęca,
- stół do sortowania skór,
- długopis lub ołówek,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) sklasyfikować skóry surowe?
ðð ðð
2) rozpoznać rodzaj skóry surowej po kształcie?
ðð ðð
3) rozpoznać rodzaj skóry surowej po charakterze okrywy włosowej?
ðð ðð
4) rozróżnić po przekroju poprzecznym kształty włosów pokrywowych?
ðð ðð
5) wymienić i zaznaczyć na schemacie części topograficzne skóry
ðð ðð
bydlęcej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2. Obróbka skóry surowej
4.2.1. Materiał nauczania
Cel i etapy wyprawy skór
Skóra zdjęta bezpośrednio ze zwierzęcia nazywa się skórą surową świeżą. Jeśli od razu
nie zostaje poddana procesom garbarskim to musi być skierowana do konserwacji. Celem
konserwacji jest zabezpieczenie skóry przed rozkładem biologicznym, gdyż skóra surowa
ulega bardzo łatwo rozkładowi gnilnemu, silnie pęcznieje i zatraca stopniowo strukturę
włóknistą.
Znane są następujące techniki konserwacji:
- konserwacja solona  około 30% soli do ciężaru skór surowych,
- konserwacja sucha  na powietrzu, najlepiej w cieniu,
- konserwacja sucho-solona  jest to kombinacja dwóch pierwszych sposobów.
Najczęściej skóry surowe poddawane są konserwacji solonej, ponieważ w póz
niejszym
procesie przetwórstwa sprawiają najmniej kłopotów (szybsze uwodnienie w procesie
moczenia).
Tak zabezpieczone skóry surowe poddawane są w garbarniach procesom wyprawy,
w których wyodrębnia się trzy fazy:
- warsztat mokry,
- garbowanie,
- wykończanie.
Tabela 3. Przebieg wyprawy [9, s. 952]
Stosowane środki
Skóra Warsztat
pomocnicze lub rodzaj Produkty uboczne
surowa mokry
czynności
Moczenie woda, środki zwilżające,
wodorotlenek sodowy
Wapnienie, wapno, siarczek sodowy
papkowanie
Odwłaszanie proces mechaniczny sierść, wełna, szczecina
Mizdrowanie proces mechaniczny klejówka
Dwojenie proces mechaniczny dwoiny, klejówka
Odwapnianie kwasy, sole kwaśne
Wytrawianie wytrawa enzymatyczna
Wyciskanie proces mechaniczny
brudu
Piklowanie kwasy, sól
Golizna Garbowanie Åšrodki garbujÄ…ce Rodzaj garbowania
W farbach, garbniki roślinne (kora, roślinne
zatopach ekstrakty garbarskie),
i bębnach garbniki syntetyczne
W bębnach sole zasadowe chromu chromowe
obrotowych
W bębnach sole glinu ałunowe (glinowe)
obrotowych
W stępach tran zamszowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
ciÄ…g dalszy Tabeli 3
Stosowane środki
Półprodukty Wykańczanie pomocnicze lub rodzaj Cel czynności
procesu
Barwienie barwniki organiczne wyfarbowanie
Natłuszczanie tłuszcze roślinne, zwierzęce zmiękczenie
i mineralne oraz oleje i uodpornienie na wodÄ™
syntetyczne i środki
emulgujÄ…ce
Wygładzanie proces mechaniczny uzyskanie gładkiej
powierzchni
i odwodnienie
Suszenie ciepłe powietrze odwodnienie
Walcowanie proces mechaniczny nadanie twardości
i giętkości
Międlenie proces mechaniczny zmiękczenie
i groszkowanie
Apreturowanie pigmenty, białka, wyrównanie zabarwienia,
i powlekanie nitroceluloza, żywice uodpornienie na wodę,
farbami akrylowe, woski, nadanie połysku
kryjÄ…cymi rozpuszczalniki
Nabłyszczanie proces mechaniczny nadanie połysku
Prasowanie, proces mechaniczny uszlachetnienie
wytłaczanie powierzchni
Szlifowanie proces mechaniczny nadanie powierzchni
aksamitnej
Przygotowanie skór do garbowania
Przygotowanie skór do garbowania odbywa się w garbarniach w wydziałach mokrych.
Poszczególne etapy operacyjne warsztatu mokrego przedstawia rysunek 11.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
x
stosowane w przypadku skór owczych dla poprawy jakości pozyskiwanej wełny
Rys. 11. Przygotowywanie surowca do garbowania [3, s. 32/33]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Procesy technologiczne działu mokrego, trwającego dawniej wiele dni zostały dzisiaj
znacznie skrócone i w przypadku solonego surowca bydlÄ™cego wynosi od 24÷48 godz.
W wielu garbarniach procesy te udaje się przeprowadzać w ciągu 16 godz. Doprowadzanie
skór do stanu wygarbowania chromowego doprowadza się w ciągu 24 godz.
Moczenie
W procesie moczenia przywraca się skórze surowej wodę utraconą podczas konserwacji.
Ponadto usunięte z niej zostają: krew, brud, sól i inne substancje rozpuszczalne. Proces ten
przeprowadza się w bębnach garbarskich przedstawionych (rys. 12). Należy jednak pamiętać,
że proces moczenia stwarza korzystne warunki do rozwoju szkodliwych dla surowca
mikroorganizmów, więc proces ten maksymalnie się skraca poprzez dodawanie do wody
namokowej wodorotlenku sodowego, siarczku sodowego lub środków zwilżających.
Rys. 12. Bęben obrotowy do moczenia, wapnienia, garbowania i natłuszczania skór [5, s. 132]:
1  bęben, 2  klepki, 3  dno, 4  wzmocnienia dna, 5  obręcze-ściągacze, 6  wieniec zębaty,
7  tarcze czopowe, 8  czop nośny, 9  łoże z panewką, 10  wspornik, 11  przykrywa włazu,
12  zacisk mimośrodowy, 13  rura wlewowa, 14  kołek grabi, 15  grabie,
16  wspornik przekładu, 17  koło zębate napędowe, 18  dwustopniowa przekładnia,
19  silnik elektryczny, 20  pasy klinowe, 21  podłoga ze spadkiem dla ścieku.
Wapnienie
W wyniku działania chemikaliów wapniących, włos i naskórek skór surowych ulega
w tym procesie zniszczeniu lub tak znacznemu osłabieniu, by można było je z łatwością
usunąć mechanicznie.
Równocześnie następuje mniej lub bardziej silne pęcznienie struktury włóknistej skóry
i częściowe emulgowanie naturalnego tłuszczu. Wapnienie przeprowadza się najczęściej
wapnem gaszonym Ca(OH)2 i siarczkiem sodu (Na2S), względnie działającym mniej
spęczającym wodorosiarczkiem sodu (NaHS). Procesy te przeprowadza się zarówno
w tradycyjnych bębnach garbarskich, cykrokach, a ostatnio także w specjalnych
mieszalnikach.
Szczególnym rodzajem wapnienia jest tzw. papkowanie, gdzie na stronę przymięsną
skóry nanosi się pastę sporządzoną z wapna, siarczku sodowego i odpowiedniego zagęstnika
(np. kaolinu). Po kilku godzinach następuje odwłoszenie, a następnie skóry się dowapnia.
Obecnie papkowanie stosuje się wyłącznie w odniesieniu do skór surowych cielęcych
i owczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Obróbka mechaniczna
Jeśli w procesie wapnienia włosy nie zostały całkowicie zniszczone to zaraz po wyjęciu
skór z wapnicy poddaje się je odwłaszaniu ręcznemu lub mechanicznemu.
Rysunki 13 i 14 przedstawiają najprostsze sposoby ręcznego i maszynowego odwłoszania
i wyciskania brudu.
Rys. 13. Ręczne odwłoszanie i wyciskanie brudu [3, s. 36]
Rys. 14. Odwłaszanie i wyciskanie brudu na maszynie [3, s. 36]: 1  przeciwwaga, 2  naprężacz, 3  napęd,
4  urządzenie zaciskające, 5  napięta płaszczyzna gumowa (obróbcza), 6  wał nożowy, 7  bęben obróbczy.
Odwłoszone skóry poddawane są mechanicznemu odmięśnianiu, gdzie uwalnia się je
z tkanki podskórnej (rys. 15).
Rys. 15. Odmięśnianie na odmięśniarce [3, s. 37]: 1  golizna z tkanką zbędną,
2  wał nożowy, 3  pneumatyczny docisk elektryczny, 4  odmięśniona golizna,
5  wały transportujące, 6  gumowy wał dociskający.
Skóry dla określonych celów, zwłaszcza te grube, przede wszystkim bydlęce i końskie,
po odmięśnieniu poddawane są mechanicznemu dwojeniu na dwojarce wyposażonej w nóż
taśmowy (rys. 16).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 16. Dwojenie maszynowe [3, s. 39]: 1  skóra, 2  stół podający, 3  głowica maszyny,
4  wał dociskający, 5  wał transportujący, 6  wał rolkowy, 7  wał gumowy,
8  wałki wapornikowe, 9  nóż transportowy, 10  prowadnica, 11  dwoina licowa.
W wyniku tej operacji powstaje dwoina licowa, która w dalszej części procesów
garbarskich jest przerabiana oddzielnie w zależności od przeznaczenia.
Skóra zaś po wapnieniu, odwłoszeniu, odmięśnieniu i dwojeniu nazywa się golizną.
Ustalony w tym stanie ciężar golizny służy za podstawę do obliczenia ilości chemikaliów
potrzebnych do przeprowadzenia dalszych operacji technologicznych. W dalszej części
golizna poddawana jest często płukaniu, gdzie usuwa się resztki cebulek włosowych, brudu,
pigmentów skórnych itp.
Odwapnianie i wyprawa
Do odwapniania stosowane sÄ… kwasy organiczne lub ich sole. W procesie tym usuwa siÄ™
i względnie neutralizuje chemikalia stosowane w wapnieniu. Spowodowane działaniem
chemikaliów spęcznienia kolagenu zostają zmniejszone pod wpływem środków
odwapniających. Badania przebiegu odwapniania odbywa się przez nakropienie na świeży
przekrój golizny 0,1%-wego alkoholowego roztworu fenoloftaleiny.
Czerwone zabarwienie wskazuje jeszcze nie odwapnioną strefę przekroju. Przy całkowitym
odwapnieniu przekrój golizny pozostaje bezbarwny.
Po procesie odwapniania następuje wytrawa, przeprowadzana zazwyczaj w tej samej
kąpieli. Stosowane są do tego celu enzymatyczne środki wytrawiające. One powodują
postępujący i kontrolowany rozkład substancji skórnej w wyniku czego ułatwi się proces
garbowania golizny. Skóry gotowe będą w efekcie bardziej miękkie, elastyczne, o delikatnym
i przyjemnym licu.
Garbowanie właściwe skór
Garbowanie jest procesem, w czasie którego do tkanki skóry są wprowadzane substancje
garbujÄ…ce.
Kolagen (substancja skórna) składa się z łańcuchów uszeregowanych aminokwasów
H2N  CH  COOH
%
R
W kolagenie występuje ok. 20 aminokwasów, różniących się między sobą rodnikiem R.
A
ączenie aminokwasów następuje za pośrednictwem wiązania peptydowego, w wyniku
reakcji grupy- NH2 z grupÄ…- COOH.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
& .  NHCH CONH CH CONHCH CO& .
% % %
R R R
Każdy rodzaj garbowania stanowi sieciowanie łańcuchów kolagenu przez garbnik.
Sieciowanie to przejawia siÄ™ wzrostem temperatury skurczu  Ts garbowanego kolagenu.
Sieciowanie poprzez garbowanie następować może pod wpływem działania bardzo
różnych garbników i wg najrozmaitszych mechanizmów. Jednym z nich jest mechanizm
przedstawiony na rysunku 17.
Rys. 17. Mechanizm garbowania [3, s. 42]
Najczęściej prowadzimy następujący podział garbników:
- roślinne,
- syntetyczne,
- mineralne tj. chromowe, cyrkonowe i glinowe.
Metody garbowania
Skóry wygarbowane odmiennymi metodami wykazują zróżnicowane, charakterystyczne
dla tych metod, cechy farbiarskie, techniczne i fizyczne, które przypisać należy bardzo
różnym mechanizmom garbowania przy użyciu różnych garbników.
Skóry chromowe są stosunkowo płaskie i mało wypełnione, mają stosunkowo wysoką
wytrzymałość na rozerwanie, dają się dobrze zabarwić barwnikami anionowymi oraz mają
tzw. gumowaty chwyt. W wielu przypadkach skóry wygarbowane chromowo są
dogarbowywane innymi garbnikami, co ma wpływ na modyfikowanie ich właściwości.
Skóry garbowane roślinnie i syntanowo-roślinnie są zazwyczaj więcej jak średnio lub
silnie wypełnione. Mają mniejszą od skór garbowanych chromowo wytrzymałość na
rozerwanie, ale posiadają charakterystyczny chwyt i wykazują mniejsze od skór chromowych
powinowactwo chemiczne do garbników anionowych.
Skóry garbowane metodami kombinowanymi, niekiedy nazywane skórami
semichromowymi, to:
a) skóry garbowane syntanowo-roślinnie, dogarbowywane garbnikami chromowymi. Pod
względem własności stają one pomiędzy skórami chromowymi i roślinnymi. Do skór
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
garbowanych metodami kombinowanymi należą np. dochromowywane
wschodnioindyjskie skóry bastardów,
b) skóry chromowe silnie dogarbowywane syntanowo-roślinnie np.: skóry wodoodporne
i skóry na obuwie sportowe. Dogarbowanie syntanowo-roślinne przenika cały przekrój
skóry tak, że nie występuje już niebieska strefa chromowa. Stosując syntetyczne barwniki
białe, produkować można skóry białe i bardzo odporne na światło.
Wykończanie skór w zależności od przeznaczenia
Niezwykle ważny w wyprawie skór surowych jest etap wykończenia ich w zależności od
przeznaczenia. Produkt po wygarbowaniu nie ma jeszcze walorów handlowych, bowiem
surowiec jest twardy, Å‚amliwy, ma nieprzyjemny wyglÄ…d i niczym nie przypomina produktu
gotowego. Stąd wykończenie ma na celu nadanie skórom wymaganych cech i właściwości
zgodnie z ich przeznaczeniem oraz uzyskanie odpowiedniego wyglÄ…du estetycznego. Zakres
wykończania skór obejmuje operacje mechaniczne takie jak: struganie, wyżymanie czy
walcowanie oraz chemiczne, takie jak: barwienie, natłuszczanie czy nakładanie środków
kryjących. Większość z tych operacji stosowana jest niemal przy wykończaniu każdej skóry,
niektóre zaś stosuje się tylko do określonych asortymentów. Odmiennie przygotowany jest
np. półfabrykat na wyroby galanteryjne, a inaczej na skóry rymarskie.
Przygotowanie skór do wykończania
Przed przystąpieniem do wykończania skór różnych asortymentów muszą być wykonane
pewne czynności, które przygotują skórę do właściwego procesu. Te operacje przedstawia
rysunek 18.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
 Skóra garbowana w stanie
nie wykończonym
Skóra z
Skóry na wierzchy
Skóry na pasy pędne
przeznaczeniem na
obuwiowe chromowe
i skóry blankowe
skóry podeszwowe
i waszowe
Wyżymanie
Wyżymanie Struganie
Wyżymanie
Zobojętnienie
i płukanie
Barwienie
Struganie
Natłuszczanie
emulsyjne
Dogarbowanie
Wyżymanie
Wymywanie
i napełnianie
i wygładzanie
Wygładzanie
Suszenie i odleżanie
Nawilżanie
Odleżenie
Międlenie
Wygładzanie Natłuszczanie
Napinanie i suszenie
Natłuszczanie
Suszenie
Apreturowanie
Suszenie
Nabłyszczanie
Walcowanie
Nabłyszczanie
Groszkowanie
Walcowanie
Prasowanie
Sortowanie
Skóra wyprawiona-
produkt gotowy
Mierzenie
i sortowanie
Rys. 18. Przygotowanie skór do wykończania [8, s. 97]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wyżymanie
Skóry po wygarbowaniu i odleżeniu mają dużą ilość wody, która przeszkadzałaby
w dalszej obróbce mechanicznej. Stąd poddawana jest wyżymaniu, na maszynach zwanych
wyżymarkami, których działanie polega na wyciskaniu skóry między dwoma gumowymi
wałami pokrytymi filcowymi rękawami (rys. 19).
Rys. 19. Schemat budowy i działania wyżymarki [8, s. 98]: 1  górny wał, 2  filc, 3  dolny wał wyżymający,
4  wał dociskający, 5  wał nożowy, 6  dolny wał przed pracą, 7  wał dociskający przed pracą.
Struganie
Grubość wszelkiego rodzaju skór uzyskuje się na maszynach zwanych strugarkami.
Widok ogólny takiej maszyny i schemat budowy mechanizmów roboczych jest przedstawiony
na rysunku 20.
Rys. 20. Schemat budowy i działania strugarki [8, s. 99]: 1  wał nożowy,
2  wał podający, 3  wał dociskający, 4  -tarcza szlifierska, 5  strugana skóra.
Obróbkę przeprowadza się od strony mizdry, gdzie skóra podawana jest przez wał
podający i dociskowy na wał nożowy, o spiralnie ułożonych nożach. W zależności od
ustawienia maszyny uzyskuje się żądana grubość. Jest to jedna z ważniejszych operacji
mechanicznych, gdyż z
le wykonana ma bezpośredni wpływ na wygląd lica skór
wierzchowych.
Wymywanie
Wymywanie przeprowadza się dla skór garbowania roślinnego, gdzie usuwa się
niezwiązany garbnik z warstw zewnętrznych skóry. Pozostawienie tego garbnika pod licem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
powodowało będzie pękanie powierzchniowe. Wymywanie skór juchtowych i galanteryjnych
musi być dokładniejsze niż podeszwowych starając się pozostawić jak najmniej nie
związanego garbnika. Czynności te przeprowadza się w bębnach obrotowych lub przez
przeciąganie skór podeszwowych w dołach z brzeczką o niskim stężeniu.
Wybielanie
Wybielanie ma duże znaczenie przy wykończaniu w kolorze naturalnym skór
galanteryjnych, wierzchowych obuwniczych i technicznych garbowania roślinnego. Bielenie
miękkich skór roślinnych przeprowadza się specjalnymi garbnikami syntetycznymi lub
kwasem szczawiowym. Skóry podeszwowe garbowania chromowego są mało podatne na
wybielanie i może być przeprowadzone przy zastosowaniu odpowiednich garbników
syntetycznych lub preparatów wybielających, które wytrącają w warstwie licowej białe osady
różnych związków.
Napełnianie
Wypełnianie stosuje się przy produkcji skór do wyrobów kaletniczych i rymarskich. Ma
ono na celu lepsze wykorzystanie części ludniejszych skóry, pogrubianie warstwy licowej,
a w konsekwencji uzyskanie dobrego chwytu. W skórach welurowych napełnianie powoduje
uzyskanie zwartej tkanki włóknistej dającej po oszlifowaniu równomierne i gęste włókno.
W procesach tych stosuje się ekstrakty roślinne, garbniki roślinne i żywicowe oraz kaolin
i cukier.
Specjalnym sposobem dogarbowania i napełniania skór jest impregnacja, która ma na
celu lepsze związanie garbnika, natłuszczenie i dogarbowanie stężonymi ekstraktami
roślinnymi i syntetycznymi.
Wykończanie właściwe
Większość skór garbowanych roślinnie wykończanych jest w kolorze naturalnym.
To samo dotyczy większości skór podszewkowych wyprawy chromowej.
Znaczna jednak część skór miękkich wyprawianych metodą chromową jest barwiona
w różnych kolorach i odcieniach.
Barwienie
Skóry barwione znane są jeszcze z czasów prehistorycznych. Stosowane były wtedy
barwniki naturalne, ewentualnie lakowanie solami metali, wyciÄ…gami z drzew barwnych czy
owoców. Z wynalezieniem barwników syntetycznych zaczął się szybki rozwój barwienia
skór.
Przy dzisiejszych tendencjach do wytwarzania skór wyglądających możliwie naturalnie,
mało lub w ogóle nie krytych, jak i wzrastające znaczenie skór welurowych, barwienie stało
się ważną operacją w ich produkcji. Skóry anilinowe i welurowe wymagają od barwienia
równości, żywotności i wysokiej odporności na światło. Przy produkcji skór odzieżowych
i meblowych istotna jest odporność wybarwień na pot i suche tarcie.
Barwienie skór można przeprowadzać następującymi sposobami:
a) barwienie w bębnie: skóry garbowane chromowo tj. cielęce, boksy bydlęce czy skóry
odzieżowe oraz roślinnie garbowane skóry o małej powierzchni, barwione są w bębnie,
b) barwienie w cytroku: stosowane jest do wrażliwych asortymentów skór z uwagi na
mniejsze niż w bębnie niebezpieczeństwo uszkodzeń mechanicznych. W tej technice
następuje równe wybarwienie przy jasnych kolorach pastelowych,
c) barwienie szczotkowe i natryskowe: te sposoby stosowane są najczęściej w trakcie
procesów wykończania. Barwienie szczotkowe stosowano dawniej do skór o dużej
powierzchni. W tej technice, roztwór barwnika nanosi się szczotką na skóry zwilżone
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
i płasko rozłożone. Barwienie natryskowe zyskało na znaczeniu w związku
z racjonalizowaniem techniki wykończania skór. Dla umożliwienia nadążania za
wymogami mody, w wielu przypadkach zabarwia się skóry w bębnie, następnie
natłuszcza i suszy. W dalszej kolejności w zależności od potrzeb, nadaje się wymagany
kolor przez natryśnięcie roztworu barwnikowego sposobem maszynowym lub ręcznie,
d) barwienie przez polewanie: roztwór barwnikowy nanoszony jest maszynowo na
polewarkach (lub nalewarkach),
e) barwienie maszynowe: przeprowadza się w automacie farbiarskim z bębnem
trójsekcyjnym, pracującym na zasadzie pralnicy (rys. 21).
Rys. 21. Urządzenie 3-segmentowe systemu pralnica (głównie do garbowania chromowego,
dogarbowywania i barwienia) [3, s. 97]: 1  otwór do za- i wyładowywania, 2  pokrywa segmentu,
3  dopływ wody, 4  doprowadzenie chemikaliów, 5  wlot chemikaliów, 6  odpływ.
Technikę ta stosuje się najczęściej do skór cienkich, gdyż są mniej narażone na
rozerwanie niż w bębnie garbarskim,
f) barwienie techniką drukowania: barwienie to polega nanoszeniu za pośrednictwem
wałów drukarskich barwników. Stosuje się ją do zabarwiania skór przed wykończeniem.
Do barwienia skór stosowane są garbniki mające zdolność trwałego wiązania się z tkanką
skórną. W garbarstwie stosuje się garbniki syntetyczne, a najważniejsze z nich zalicza się
do grup kwasowych, bezpośrednich i zasadowych. Każda z tych grup wymaga różnych
warunków do trwałego wybarwienia. W celu uzyskania pełnego wybarwienia oraz
utrwalenia barwy stosuje się różne preparaty należące do środków pomocniczych. Należą
do nich środki egalizujące, wzmacniające wybarwienie, utrwalające, a w szerszym
zakresie również środki rozmaczające, odtłuszczające, hydrofobizujące itp. produkty.
Natłuszczanie
Zadaniem natłuszczania jest otoczenie poszczególnych włókien wygarbowanej skóry,
działającą smarująco otoczką tłuszczową. Nadawana jest zatem skórze miękkość, giętkość
i przyjemny chwyt, w stopniu właściwym dla jej przeznaczenia. Jednocześnie, dzięki
smarującemu działaniu tłuszczów podwyższone zostają fizyczne parametry ciągliwości oraz
odporność skóry na rozciąganie. Ponadto tłuszczenie wpływa na nasiąkliwość oraz
przepuszczalność wody, a tym samym decyduje o tak ważnych przy wykończeniu
zdolnościach chłonięcia.
Do niedawna do natłuszczania skór stosowano wyłącznie oleje i tłuszcze pochodzenia
naturalnego, a technika natłuszczania polega na wbijaniu mieszanki natłuszczającej w bębnie
obrotowym lub nanoszeniu jej na powierzchnię skóry w postaci tzw.  szmiry tłuszczowej .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 Dziś procesy natłuszczania przeprowadza się najczęściej metodami kąpielowymi, przy
zastosowaniu emulsji tłuszczowych zawierających składniki rozpuszczalne i nierozpuszczalne
w wodzie.
Produktami wyjściowymi do wytwarzania środków natłuszczających są:
a) tłuszcze zwierzęce, np. trany rybie i wielorybie, łój bydlęcy, olej kostny, olej kopytkowy,
lanolina czy żółtka jaj ptasich,
b) tłuszcze roślinne, np. olej z oliwek, olej rycynowy, kokosowy, sojowy czy wreszcie olej
z nasion bawełny,
c) tłuszcze syntetyczne, np. nierozgałęzione węglowodory parafinowe oraz produkty ich
sulfochlorowania, ekstrakty syntetycznych kwasów tłuszczowych oraz oleje estrowe,
d) frakcje olejów mineralnych i parafiny w wielu przypadkach, produkty te w stanie nie
przetworzonym, nie mają zdolności wiązania się ze skórą, a tym samym nie w pełni
nadają się do natłuszczania. Dlatego surowce te poddawane są modyfikacji
i emulgowaniu na drodze chemicznej, np. sulfonowanie, siarczanowanie, chlorowanie,
itp.
Poza tym produktom wyjściowym można nadać zdolność emulgowania w wodzie
stosując anionowe, kationowe czy niejonowe emulgatory. Wytworzone z różnych surowców
i różnymi metodami technologicznymi produkty wykazują zróżnicowane właściwości
natłuszczające i stosować je można np.: do natłuszczania powierzchniowego, tłuszczenia
wgłębnego czy modyfikującego chwyt.
Stosowny dobór środków natłuszczających skórę i sposób ich wykorzystywania pozwala
na znaczne zróżnicowanie właściwości produktu końcowego.
Suszenie skór
Natłuszczone skóry zazwyczaj leżakują przez noc na boczku, a następnie są wyżymane
i poddawane rozprostowywaniu lica, np. przez platerowanie. Następujący po tym proces
suszenia ma ogromny wpływ na charakter skór gotowych. Im proces jest intensywniejszy tym
ściślejsze są skóry. Równie ważne jest w tej fazie wykończania, osiąganie uzysku
powierzchni, któremu towarzyszy określona technika suszarnicza. Gdy dawniej suszono
skóry na wolnym powietrzu, w stanie zawieszenia przy różnych temperaturach, tak dzisiaj
nastąpił bardzo duży postęp w sposobach suszenia.
Suszenie na płytach szklanych
Po wyżymaniu i platerowaniu nakleja się skóry na płyty szklane lub emaliowane. Czas
suszenia wynosi od 5÷8 godz., a przyrost powierzchni w stosunku do suszenia w stanie
wiszÄ…cym mieÅ›ci siÄ™ granicach 5÷10%. TÄ™ technikÄ™ stosuje siÄ™ do skór wierzchowych,
podszewkowych czy dwoin z wyłączeniem skór miękkich tj. skóry rękawiczkowe, odzieżowe
czy meblowe oraz obuwiowe skóry nappa.
Suszenie próżniowe
Po obróbce na prostowaczce skóry nanoszone są na poziomo ustawione powierzchnie
z nierdzewnej stali, które podgrzewane sÄ… do temperatury miÄ™dzy 50°C dla skór roÅ›linnych
i 85°C dla skór chromowych. NastÄ™pnie specjalna pokrywa na caÅ‚ej powierzchni dociska
skórę. Wytworzona w ten sposób próżnia powoduje, że zawarta w skórze woda wyparowuje
w przeciągu paru minut. Im dłuższy proces suszenia, tym ściślejsze otrzymujemy skóry.
Przyrost powierzchni w porównaniu do suszenia w stanie zawieszonym wynosi 2÷4%. Czas
suszenia ustala się w zależności od grubości skór i wymaganej miękkości. Najczęściej wynosi
od 1÷6 min. ZaletÄ… tego suszenia jest to, że nie wymaga żadnych klejów, co jest szczególnie
ważne w przypadku wykończania skór licowych (niepozostają resztki kleju na licu).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Suszenie w stanie napięcia na mokro
Z uwagi na przyrost powierzchni i korzystne właściwości skór, ten sposób suszenia
stosowany jest przeważnie dla skór meblowych, odzieżowych czy obuwiowych asortymentów
typu nappa.
Temperatura suszenia mieÅ›ci siÄ™ w granicach 40÷60°C, a czas w zależnoÅ›ci od gruboÅ›ci skóry
wynosi 4÷20 godz.
Suszenie podczerwieniÄ…
Ten sposób suszenia odbywa się głównie w tunelach suszarniczych agregatów
natryskowych przy pomocy specjalnych lamp.
Właściwe wykończanie skór miękkich
W procesie wykończania skór stosuje się wiele metod, które wynikają ze względu na:
1. rodzaj stosowanych środków wykończalniczych:
- wykończenie kazeinowe,
- wykończenie plastikowe,
- wykończenie kolodionowe,
- wykończenie poliuretanowe,
- wykończenie przez lakierowanie,
2. stopień przez
roczystości powłoki:
- wykończenie anilinowe,
- wykończenie półanilinowe,
- wykończenie typu anilinowego,
- wykończenie kryjące,
3. stosowana technikę wykończania:
- wykończenie przez nabłyszczanie,
- wykończenie przez prasowanie,
- wykończenie przez laminowanie,
- wykończenie przez laminowanie pastami.
Znaczną część skór miękkich wykończa się poprzez pokrywanie warstwy licowej
zestawami kryjącymi. Głównym składnikiem tych zestawów są związki wielocząsteczkowe
syntetyczne lub naturalne. Skład zestawu kryjącego jest różny i zależny od rodzaju
wykończenia i przeznaczenia.
Zestawy kryjące zawierające składnik barwy noszą nazwę farb kryjących, bezbarwne zaś
określa się jako apretury.
Apretury i farby kryjÄ…ce dzieli siÄ™ na dwie podstawowe grupy:
1. Rozpuszczalne w wodzie:
- kazeinowe (polimery naturalne),
- plastikowe (polimery syntetyczne),
- lakiery emulsyjne.
2. Rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych
- lakiery i farby kryjÄ…ce kolodionowe (polimery sztuczne),
- inne oparte na polimerach syntetycznych.
Nanoszenie powłoki kryjącej na skórę nosi nazwę apreturowania. Ma ona na celu pewną
ochronę skóry przed uszkodzeniami mechanicznymi, wilgocią i zabrudzeniami, a także
zapewnia oczekiwany modny aspekt wyglądu w postaci połysku, matu, efektu antyku czy
efektu dwubarwnego.
Jeszcze innymi aspektami apreturowania jest wyrównanie wybarwień, pokrycie
uszkodzeń lica względnie nadanie skórom odpowiedniego chwytu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 Zestawy kryjące uzyskuje się poprzez połączenie różnych substancji, z których
najważniejszy jest środek wiążący (rys. 22) oparty na związkach pochodzenia naturalnego lub
syntetycznego o właściwościach błonotwórczych.
rozpuszczalnik
środki pigmenty
konserwujÄ…ce
farby kryjÄ…ce
środki
zmiękczacz
nabłyszczające
środek wiążący
Rys. 22. Schemat struktury zestawów kryjących [7, s. 49]
Oprócz środka wiążącego, do zestawu kryjącego dodaje się jeszcze następujące związki:
- rozpuszczalniki  do zestawu farby kryjącej stosuje się najczęściej wodę lub
rozpuszczalniki organiczne w przypadku gdy środek wiążący jest nierozpuszczalny
w wodzie,
- pigmenty  drobno zmielone nierozpuszczalne w wodzie substancje barwne pochodzenia
organicznego i nieorganicznego,
- środki nabłyszczające, które nadają powłokom połysk,
- zmiękczacze, nadające powłokom kruchym i twardym elastyczność,
- środki konserwujące  tylko do farb kryjących białkowych, które ulegają rozkładowi
bakteryjnemu przy dłuższym i nieodpowiednim magazynowaniu skór.
Farby kryjÄ…ce kazeinowe
Farby te składają się z kazeiny jako naturalnej substancji wiążącej błonotwórczej,
rozpuszczalnej w wodzie z dodatkiem związków zasadowych, pigmentów, zmiękczaczy,
środków konserwujących i nabłyszczających. Barwne koncentraty kazeinowe środków
wiążących nazywamy topami. Powłokę kryjącą tworzy warstwa podkładowa, a zewnętrzna 
połyskową.
Farby kryjÄ…ce kolodionowe
Te farby nazywa się też nitrocelulozowymi, ponieważ podstawowym ich składnikiem jest
nitroceluloza jako produkt modyfikacji celulozy drzewnej. W skład farby wchodzą
zmiękczacze, rozpuszczalniki organiczne i pigmenty. Grubość powłoki kolodionowej
naniesionej na skórę jest trzykrotnie większa niż powłoki kazeinowej. Skóry pokryte tymi
farbami są sztywne, wykazują nieznaczną przepuszczalność pary wodnej i są mało odporne na
starzenie.
Zaletami farb kryjących nitrocelulozowych jest ich duża odporność na wodę, tarcie suche
i mokre, światło czy pot. Farby te znalazły zastosowanie szczególnie przy wykończaniu skór
galanteryjnych.
Farby kryjÄ…ce plastikowe
Zawierają one substancje wiążące w postaci emulsji wodnych termoplastycznych żywic
syntetycznych, zwanych lateksami. Do krycia skór znalazły zastosowanie lateksy żywicy
poliakrylowej, które jak większość polimerów syntetycznych noszą popularną nazwę
 plastik . Lateksy żywic akrylowych łączą się dobrze z koncentratami kazeinowymi i innymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
 Kombinowane farby kazeinowo-plastikowe stosuje się do krycia skór z licem
naturalnym. A
ączenie w jednym zestawie żywicy akrylowej z kazeiną znacznie podwyższa
elastyczność i trwałość powłoki kryjącej.
Farby kryjące plastikowe dają powłokę, której grubość oraz właściwości są pośrednie
miedzy powłokami z farb kazeinowych i kolodionowych. Jest ona mało odporna na tarcie
mokre, zachowuje częściowo charakter lica i miękkość większą niż u skór krytych farbami
kolodionowymi.
Farby kryjące plastikowe znalazły zastosowanie przede wszystkim do wykończenia skór
z poprawionym licem przez kilka warstw powłoki kryjącej na powierzchnię zeszlifowanego
lica. Ma to znaczne walory przy wykończeniu skór bydlęcych ciężkich o wyraz
nych
uszkodzeniach powierzchni oraz skór świńskich o nieładnym, grubym, naturalnym deseniu
lica.
Wykończenie kazeinowe
Do tego rodzaju wykończenia stosuje się różnego rodzaju środki wykończalnicze
umożliwiające sporządzanie zestawów kryjących, błyszczyków i apretur. Środki te dzielimy
na kazeinowe, białkowe środki wiążące oraz różne środki pomocnicze.
Wykończenie plastikowe
Ten rodzaj wykończenia jest obecnie podstawowym sposobem wykończenia wszelkich
rodzajów skór licowych. Charakterystyczną cechą wykończenia plastikowego jest stosowanie
emulsji wodnych polimerów termoplastycznych jako środków wiążących. Rozpuszczalnikiem
w tym przypadku jest woda i dlatego przy wykończaniu stosujemy kombinacje z wodnymi
środkami wykończalniczymi, a przede wszystkim środkami do wykończania kazeinowego.
Wykończanie kolodionowe
Wykończanie kolodionowe stosuje się prawie zawsze w kombinacji z plastikowymi
środkami wiążącymi. Powłokom stawiany jest wymóg pełnej odporności na działanie wody,
benzyny i smarów. Dlatego wykończanie tego rodzaju jest stosowane w produkcji skór
galanteryjnych, a także anilinowych i skór o wyglądzie tzw. naturalnym, wykończanych
techniką nabłyszczania.
Wykończanie poliuretanowe
Postęp w wyprawie skór, a szczególnie w wykończalnictwie spowodowany jest głównie
wprowadzeniem poliuretanowych środków wykończalniczych. Duże możliwości syntezy
poliuretanów umożliwiły nie tylko wprowadzenie nowej grupy środków do wykończania
skór, ale zapewniły otrzymywanie wielu różnych produktów, z których każdy ma właściwości
ściśle dostosowane do określonego przeznaczenia.
Lakierowanie skór
Lakierowanie skór, to proces powstawania powłoki z naprowadzonego na jej
powierzchnię zestawu wykończalniczego, który polega na odparowaniu rozpuszczalnika na
drodze fizycznego wysychania. Po odparowaniu rozpuszczalnika występują jedynie wiązania
wodorowe i słabe wiązania miedzy grupami polimeru błonotwórczego. Skóry lakierowane
uzyskuje siÄ™ bÄ…dz
przez lakierowanie na zimno tj. w wyniku fizycznego wysychania, bÄ…dz

przez lakierowanie z zastosowaniem zestawów wykończalniczych ulęgających sieciowaniu
zwane lakierowaniem na ciepło.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Wykończenie anilinowe
Skóry o zdrowym licu, bez uszkodzeń, uprzednio wybarwione kąpielowo, pokrywa się
apreturami, które nie naruszają naturalnego charakteru lica. Pokrywa kryjąca jest
prześwięcająca i kontrastowe odcienie koloru dają efekt wielobarwny. Stosuje się do tego
celu farby kryjące transparentowe, zawierające specjalne pigmenty prześwietlające.
Duże zapotrzebowanie na skóry anilinowe oraz bark odpowiedniego surowca wpłynęło
na rozwój wykończania skór półanilinowych i typu anilinowego, imitujące wykończenie
anilinowe. Sposób wykończenia polega na zastosowaniu farb kryjących plastikowych
i zastosowaniu dopiero w górnej powłoce farb kryjących transparentowych.
Laminowanie skór foliami
Tę formę wykończania stosuje się przy wykorzystaniu dwoin uzyskanych z ciężkiego
surowca bydlęcego i świńskiego. Przez wytwarzanie sztucznego lica techniką laminowania
folią z polichlorku winylu (PCW) lub poliuretanu (PU) otrzymuje się wyroby imitujące skórę
z licem naturalnym. PodÅ‚ożem sÄ… dwoiny ze skór Å›wiÅ„skich o gruboÅ›ci od 0,6÷0,8 mm i ze
skór bydlęcych o grubości około 1 mm.
Obecnie podstawowymi technikami wytwarzania sztucznego lica na dwoinie jest:
- powlekanie bezpośrednie (rys. 23), gdzie pokrywa się dwoinę przez polewanie pastą
z żywic syntetycznych termoplastycznych porowatych, a następnie po wysuszeniu
i deseniowaniu natryskuje się apreturę w celu uodpornienia warstwy licowej na ścieranie,
Rys. 23. Schemat powlekania metodą bezpośrednią [7, s. 217]: 1  tkanina,
2  pasta ze zwiÄ…zkiem spieniajÄ…cym, 3  pasta do sporzÄ…dzania warstwy licowej, 4  komory grzejne.
- powlekanie pośrednie (rys. 24), gdzie wytwarza się powłoki na podłożu pomocniczym
przez naniesienie zestawu poliuretanowego w postaci pasty, a następnie na tę pastę
układa się dwoinę. Po wysuszeniu dwoinę laminowaną zdejmuje się z podłoża
pomocniczego i przeprowadza końcowe wykończenie.
Rys. 24. Schemat powlekania metodą pośrednią [7, s. 218]: 1  taśma papierowa, 2  pasta do sporządzania
warstwy licowej, 3  pasta do sporządzania warstwy spienionej, 4  bęben z dzianiną,
5  walec naprężający, 6  walce dociskające tkaninę, 7  komora grzejna, 8  tworzywo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Skóra wygarbowana
Wyżymanie
Dogarbowanie i napełnianie
Odleżenie
Wygładzanie
Natłuszczanie od strony lica
Suszenie
Walcowanie
Sortowanie
Magazynowanie skór
wyprawionych
Rys. 25. Wykończanie skór kaletniczych i rymarskich [7, s. 56]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 26. Wykończanie skór twardych [7, s. 57]
Napełnianie polega na dogarbowaniu skór podeszwowych garbnikami roślinnymi
i syntanowymi, dzięki czemu zwiększa się odporność skór na ścieranie, zmniejsza
nasiąkliwość wodą i wypełnia przestrzenie międzywłókniste skóry. Operację tą nazywa się
impregnacją, którą przeprowadza się w szybkoobrotowych bębnach, dodając do wyżętych, ale
wilgotnych skór, oprócz ekstraktu garbarskiego, siarczanu magnezu, melasy, kleju,
tłuszczu itp. Dodatek tych składników powoduje utrwalenie garbnika, napełnienie oraz
natłuszczenie skór.
Wygładzanie skór przed suszeniem przeprowadza się na wyżymarkach bębnowych
o odgórnej pracy tępego walca z nożami spiralnymi, walcowanie zaś dokonuje się za pomocą
walca ugniatającego skóry twarde. Walcowanie o dużym górnym nacisku powoduje
ugniatanie włókien skórnych, dzięki czemu zwiększa się odporność skóry na działanie wody.
Przy wykończaniu skór na wierzchy obuwia po pokryciu lica skóry zestawem farby
kryjącej przeprowadza się prasowanie na prasie hydraulicznej. Skóry wykończane kazeinowo,
po nabłyszczaniu są proszkowane na korkownicach, na których skóry poddaje się zginaniu
w celu uzyskania wyraz
nego desenia lica i zmiękczenia tkanki. Skóry wykończane plastikowo
są najczęściej deseniowane w prasach przy zastosowaniu różnych płyt deseniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
 Skóry barwione przeznaczone do wykończenia od strony mizdry (welury) po wysuszeniu
i oszlifowaniu są ponownie moczone, barwione, natłuszczane, a po wysuszeniu kilkakrotnie
szlifowane papierem ściernym. Odmianą skór wykończonych przez płytkie szlifowanie od
strony lica są nubuki, na które przeznacza się surowiec o nieznacznym uszkodzeniu lica.
Wykończanie skór rękawiczkowych przeprowadza się w ten sposób, by osiągnąć
odpowiednią ciągliwość wyrobu gotowego. Półprodukt nawilża się w wilgotnych trocinach
i zmiękcza na międlarkach.
Skóry zmiękczone w zależności od ich rodzaju, szlifuje się kilkakrotnie od strony mizdry,
a następnie obraca w bębnie na sucho dla jeszcze lepszego zmiękczenia.
Skóry zamszowe otrzymuje się ze skór o uszkodzonym licu przez szlifowanie ich od
strony lica papierem drobnoziarnistym.
Skóry rękawiczkowe z licem poleruje się na pluszownicach, a zamszowe szczotkuje.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są techniki konserwacji skóry surowej?
2. Jakie są poszczególne procesy wyprawy skór surowych w fazie warsztatu mokrego?
3. Jakie środki garbujące stosowane są w przy garbowaniu roślinnym?
4. W jakim celu przeprowadza siÄ™ apreturowanie i powlekanie farbami kryjÄ…cymi?
5. Jaki jest efekt wapnienia skór i czemu on służy?
6. Co to jest garbowanie?
7. Jakie są czynności przygotowawcze do wykończania skór?
8. Na czym polega wykończanie właściwe skór?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ułóż z podanych karteczek z opisami przygotowania surowca do garbowania kolejność
etapów występująca w tym procesie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) ułożyć z karteczek kolejne etapy przygotowania surowca,
3) zapisać wyniki w zeszycie,
4) opisać je krótko,
5) zaprezentować na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- karteczki z etapami przygotowania surowca,
- zeszyt,
- długopis lub ołówek,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj rodzaj i etap wyprawy z wybranych próbek skór surowych i półfabrykatów
skórzanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór surowych i półfabrykatów skórzanych,
3) oznaczyć kolejne próbki numerami,
4) scharakteryzować próbki surowca i nazwać z jakiego rodzaju skór pochodzą,
5) scharakteryzować próbki półfabrykatów i etap wyprawy z jakiego pochodzą,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie,
7) przedstawić wyniki na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- stół do rozłożenia próbek,
- próbki różnych rodzajów skór surowych,
- próbki skór różnych półfabrykatów skórzanych,
- zeszyt,
- długopis
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Przeprowadz
proces wapnienia skóry w zakładzie garbarskim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) znać budowę i zasadę działania maszyny,
3) przygotować skórę surową do wapnienia,
4) przygotować środki chemiczne potrzebne do przeprowadzenia ćwiczenia,
5) przeprowadzić ćwiczenie w obecności nauczyciela,
6) zaprezentować efekty wapnienia na forum klasy,
7) zapisać kolejne etapy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór surowych odpowiednio przygotowane,
- środki chemiczne do wapnienia,
- maszyna do wapnienia,
- odzież ochronna (okulary, fartuch roboczy, rękawice gumowe),
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Wybierz z przedstawionych próbek skór wykończonych kolodionowo, próbkę
o wyglądzie tzw. naturalnym, wykończoną techniką nabłyszczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) rozłożyć na stole próbki skór wykończonych kolodionowo,
4) scharakteryzować je,
5) wybrać odpowiednia próbkę,
6) przedstawić wyniki na forum klasy,
7) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór wykończonych kolodionowo,
- zeszyt,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić do czego służy bęben garbarski?
ðð ðð
2) opisać budowę bębna garbarskiego?
ðð ðð
3) zdefiniować na czym polega garbowanie właściwe skór?
ðð ðð
4) scharakteryzować metody garbowania skór?
ðð ðð
5) wskazać produkty wyjściowe do wytwarzania środków
ðð ðð
natłuszczających?
6) wymienić metody suszenia skór i opisać je?
ðð ðð
7) wymienić farby i apretury kryjące (podziel je)?
ðð ðð
8) zdefiniować pojęcie napełniania skór?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.3. Skóry gotowe
4.3.1. Materiał nauczania
Podział i charakterystyka skór gotowych ze względu na przeznaczenie asortymentowe
Z punku widzenia materiałoznawstwa, najsłuszniejszy jest podział skór gotowych
wg przeznaczenia tj. skóry obuwnicze, rymarski, techniczne itp.
Najbardziej ogólny podział rozróżnia skóry twarde i miękkie, które przedstawione są na
rysunku 27.
SKÓRY GOTOWE
skóry skóry
odpad
twarde miękkie
skórzany
na wierzchy obuwia
podeszwowe
galanteryjne
techniczne
podszewkowe
siodlarsko-rymarskie
rękawiczkowe
odzieżowe
Rys. 27. Podział skór gotowych.
Skóry twarde są zazwyczaj o dużej powierzchni, są ciężkie i sprzedaje się je
w kilogramach. Skóry miękkie zaś, to wszystkie skóry lekkie, które sprzedaje się w dm2.
Kolejnym podziałem skór gotowych jest podział ze względu na przeznaczenie tj.:
- na obuwie  spody, wierzch i podszewki obuwiowe,
- na artykuły odzieżowe  na kurtki, płaszcze, spodnie i rękawiczki,
- skóry galanteryjne, rymarskie  na futerały, pochwy i galanterię,
- tapicerskie,
- introligatorskie,
- skóry techniczne  na pasy pędne, uszczelki, troki,
- skóry ortopedyczne  na protezy, choć dzisiaj mało używane,
- skóry przeznaczone na artykuły sportowe i inne.
Skóry galanteryjne, kaletnicze i inne zestawiono w tabelach poniżej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Tabela 4. Skóry kaletnicze i galanteryjne oraz innego zastosowania[9, s. 958]
Rodzaj Sposób
Rodzaj skóry Własności Przeznaczenie
surowca garbowania
Boksy cielęce miękkie elastyczne, skóry cielęce chromowe wierzchy
w różnych kolorach obuwia
wyjściowego
oraz wyroby
kaletnicze
Boksy bydlęce miękkie elastyczne skóry żarłoków, chromowe lub wierzchy
w różnych kolorach, bukatów i lekkie kombinowane obuwia
niekiedy bydlęce chromowo- wyjściowego
z wytłaczanym roślinne i roboczego
deseniem oraz wyroby
kaletnicze
Welury miękkie skóry cielęce chromowe wierzchy
o powierzchni i kozie obuwia
aksamitnej, lekkiego
wykańczane od i sezonowego
strony mizdry, oraz wyroby
w różnych kolorach galanteryjne
Nubuki miękkie skóry cielęce chromowe wierzchy
o powierzchni obuwia
aksamitnej, sezonowego
wykańczane przez oraz wyroby
oszlifowanie lica, galanteryjne
w różnych kolorach
Boksy miękkie, przeważnie skóry świńskie chromowe wierzchy
świńskie deseniowane, obuwia oraz
w różnych kolorach wyroby
kaletnicze
Skóry miękkie, porowate, skóry cielęce, podszewki
podszewkowe zazwyczaj owcze, kozie, obuwiowe i
niebarwione świńskie, wyrobów
żarłoków, galanteryjnych
przody końskie
Odzieżowe miękkie, gładkie, skóry kozie, różne rodzaje płaszcze,
w różnych kolorach, owcze, cielęce, garbowania, kurtki
powleczone bukaty, przody najczęściej i galanteria
wodoodporną końskie glinowe skórzana
apreturą, z gładko i chromowe
oszlifowanÄ… mizdrÄ…
Potnikowe miękkie, chłonne, skóry owcze, chromowe, paski do
gładkie, w różnych kozie, cielęce roślinne lub kapeluszy
kolorach kombinowane podszewki do
chromowo- hełmów
roślinne i galanterii
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
ciÄ…g dalszy tabeli 4
Blankowe dość sztywne, skóry jałówek roślinne lub artykuły
uprzężowe elastyczne, gładkie chromowo- rymarskie,
i krów
lub deseniowane, roślinne pasy, teczki,
barwione lub siodła itp.
niebarwione
Waszetowe podobne do skóry krów roślinne, artykuły
blankowych, lecz i byków, dwoiny chromowe lub rymarskie
cieńsze, zwykłe chromowo i tapicerskie
deseniowane, roślinne
barwione lub
niebarwione
Safianowe groszkowane, skóry kozie roślinne wyroby
barwione kaletnicze
Galanteryjne gładkie, skóry cielęce, roślinne wyroby
groszkowane lub owcze, kozie, kaletnicze
deseniowane, świńskie, i lekka
barwione gadów, płazów galanteria
i ryb
Introligatorski cienkie, gładkie, skóry owcze, roślinne oprawy do
e groszkowane lub najczęściej książek,
wytłaczane, dwoiny futerały,
barwione kasety
oklejane
Pergaminowe sztywne, skóry bydlęce niegarbowana, oprawy do
niebarwione wysuszona książek,
golizna manuskrypty
Wady i uszkodzenia skór gotowych
Skóry gotowe, przed dopuszczeniem ich do obrotu podlegają klasyfikacji w celu
określenia stopnia walorów użytkowych. Podstawą prawidłowej klasyfikacji jest znajomość
wad w nich występujących. Wykryte wady bowiem obniżają wartość użytkową skóry
a wynikać mogą z jej struktury lub w skutek uszkodzeń biologicznych, mechanicznych,
chemicznych czy tez termicznych, jak również z nieprawidłowego przeprowadzenia procesu
technologicznego. Wady mogą też powstać już za życia zwierzęcia lub w czasie wyprawy jak
również w czasie transportu czy podczas nieprawidłowego magazynowania.
Ogólnie wady występujące w skórze gotowej można podzielić na trzy grupy:
a) wady wymierzalne, zmniejszające powierzchnię użytkową i dające się określić
w jednostkach powierzchni,
b) wady niewymierzalne w których nie można określić powierzchni,
c) wady strukturalne, wynikające z ujemnych cech struktury tkanki skórnej.
Wady skór wymierzalne i niewymierzalne przedstawiono w tabeli 5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Tabela 5. Wady wymierzalne i niewymierzalne skór wyprawionych [7, s. 109]
Kategoria wad Charakterystyka Pomiar wad
Wymierzalne mogą być określone wielkością 1) jednostką pomiaru jest cm2
powierzchni nakreślonego 2) określa się na stronie użytkowej
kwadratu, prostokąta lub koła 2 cm od brzegu skóry
opisanego; linie tych figur 3) wady w odległości mniejszej niż
powinny przebiegać w odległości 6 cm jedna od drugiej w skórach
nie większej niż 5 mm od o powierzchni powyżej 30 dm2
krawędzi wady należy liczyć jako jedną wadę
4) jeśli wady występujące na stronie
nieużytkowej wpływają na
zmniejszenie powierzchni, to
określa się je od strony użytkowej
Niewymierzalne nie dają się wymierzyć 1) ocenia się organoleptycznie
jednostkami powierzchni 2) ocenia się odrębnie dla
poszczególnych asortymentów
skór zgodnie z normą
przedmiotowÄ…
3) dopuszcza siÄ™ oceny wady przez
porównanie z wzorem
Wady wymierzalne
Do tej grupy wad zalicza siÄ™ uszkodzenia biologiczne spowodowane przez szkodniki,
mikroorganizmy lub w wyniku choroby zwierzęcia. Wady te występują jako uszkodzenia
zabliz
nione lub niezabliz
nione.
Wady wymierzalne to:
a) blizna  jest to ślad po ranie, która może być zarośnięta całkowicie lub częściowo.
W zależności od wielkości blizny może ona wpływać w różny sposób na jakość skóry,
b) łupież  spowodowany jest chorobą naskórka i powoduje uszkodzenie skór świńskich
poprzez widoczne drobne plamki matowe, gęsto rozsiane na licu skóry,
c) narośl  to wypukły, miejscowy ślad przyrostu tkanki skórnej, powstały na skutek zmian
chorobowych zwierzęcia. Wada jest widoczna na skórach wykończonych z licem
naturalnym,
d) ospa  powoduje powstanie charakterystycznych blizn wgłębnych na skutek choroby
skóry żyjącego zwierzęcia,
e) uszkodzenie przez mola i skórnika  te uszkodzenia to wąskie kręte kanaliki na
powierzchni skóry utworzone przez larwy i chrząszcze skórnika. Szkodniki te atakują
skóry surowe sucho konserwowane nieodpowiednio magazynowane,
f) uszkodzenie przez gza bydlęcego  uszkodzenie to zwane również wągrem występuje na
skórach zwierząt parzystokopytnych, a jest spowodowane przez larwy muchówki gza
bydlęcego. W zależności od stadium rozwoju larwy w różnych okresach roku mogą
powstać trzy rodzaje uszkodzeń: wągry początkowe, wągry otwarte, gdy larwa przebija
się przez skórę, oraz wągry zarośnięte gdy powstały otwór zarastają prostopadłe włókna
kolagenowe (rys. 28),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 28. Uszkodzenie skóry przez gza bydlęcego [7, s. 98]: a) rozwijające się, b) otwarte, c) zarastające.
g) uszkodzenia przez kleszcze  ten rodzaj uszkodzenia występuje zwykle w skórach
surowych importowanych z Ameryki Południowej. W skórach gotowych wada ta jest
widoczna w postaci drobnych punktów od nakłuć kleszcza,
h) wszawica  jest to typowa wada skór świńskich, gdzie występuje odstające lico,
szczególnie u skór galanteryjnych garbowania roślinnego i w wyrobach kaletniczych
w kolorach jasnych.
Druga grupa wad wymierzalnych stanowią uszkodzenia mechaniczne tj. pęknięcia
i obtarcia lica, rysy, skaleczenia, termiczne lub chemiczne uszkodzenia tkanki skórnej oraz
inne spowodowane w czasie zdejmowania skóry z tuszy zwierzęcia, w czasie wyprawy
transportu lub magazynowaniu skór gotowych.
Uszkodzenia mechaniczne to:
a) dziura  jest to wada spowodowana nieostrożną obróbką maszynową lub ręczną podczas
zdejmowania skór ze zwierzęcia w ubojni, w czasie wyprawy lub w wyniku procesów
gnilnych czy też działaniu substancji żrących,
b) chropowatość lica  na skutek złego wykończenia lica skór powstaje chropowatość
objawiająca się szorstkością powierzchni lica. Szorstkość powłoki kryjącej występuje
przy wykończaniu plastykowym lub niekiedy lakierowym w postaci grudek składników
farby oraz zanieczyszczeń,
c) miejscowy brak lica  wywołany jest przez zniszczenie lica w wyniku zapoczątkowanych
procesów gnilnych skóry surowej lub w wyniku oparzeń przy zdejmowaniu skór
świńskich. Wada ta może również powstać przy nieumiejętnej obróbce mechanicznej lica
w czasie wyprawy skór,
d) obtarcie lica  są to mniejsze lub większe braki lica spowodowane wieloma czynnikami.
Wielkość obtarcia powierzchniowego ma duży wpływ na stopień wykorzystania skóry,
e) naloty  objawiają się przez wykwity barwników a także innych substancji
występujących na powierzchni lica, które usuwa się przez mechaniczne ścieranie lub
zmywanie. Naloty mogą być pochodzenia pleśniowego, tłuszczowego lub nalotami soli
mineralnych,
f) plamy  są to miejscowe nienaturalne zmiany barwy lica skóry, które można usunąć
przez różne operacje chemiczne, niektórych jednak usunąć się nie da.
Plamy mogą być podzielone na: tłuszczowe i garbnikowe.
Plamy tłuszczowe występują jako naturalne lub nabyte. Plamy naturalne wynikają
z niedostatecznego odtłuszczenia skór w procesach przygotowujących goliznę do
garbowania. Plamy nabyte powoduje stosowanie nieodpowiednich mieszanek
natłuszczających lub niewłaściwe prowadzenie procesu natłuszczania skór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
 Plamy garbnikowe są spowodowane osadzeniem się garbnika roślinnego na
powierzchni lica, gdyż w czasie energicznego suszenia dyfunduje on na zewnątrz,
g) przecięcie  jest to liniowe uszkodzenie skóry na wskroś, powstające na skutek
nieumiejętnej obróbki mechanicznej,
h) smugi  są wadą w postaci liniowych różnic odcieni lub połysku skóry,
i) ścięcie lica  nazywamy miejscowe zniekształcenie naturalnego rysunku lica w postaci
siatek lub zmarszczeń. Jest to wynik nieumiejętnego wstępnego zagarbowania golizny.
Wada ta występuje najczęściej w luz
niejszych miejscach skóry np. pachwiny lub boki.
Wady niewymierzalne
Przyczyny i pochodzenie tych wad sÄ… podobne do wad wymierzalnych. DotyczÄ… one
jednak całej powierzchni skóry i w znacznie większym stopniu wpływają na obniżenie jej
wartości użytkowej. Ocena tych wad zależy od asortymentu skóry gotowej i jest objęta
odrębnymi normami. W przypadku wad niewymierzalnych miejscowych można je określać
w procentach uszkodzenia powierzchni skóry.
Wady niewymierzalne to:
a) brak części skóry  jest to rażący brak symetrii widoczny po złożeniu skóry całej wzdłuż
grzbietu lub ubytek powierzchni powodujący znaczący ubytek profilu skóry,
b) kruchość warstwy licowej  objawia się pękaniem lica lub powłoki kryjącej nałożonej
w sposób niewłaściwy. Badanie kruchości powłoki kryjącej skór galanteryjnych
przeprowadza się przez złożenie w czworo licem na zewnątrz i ściśnięcie palcem
w odległości 1 cm od wierzchołka zgięcia dla skór miękkich chromowych i 2 cm dla skór
garbowanych roślinnie i chromowo-roślinne. Badanie przeprowadza się w czterech
miejscach odległych od siebie o 60 cm dla skór dużych i 30cm dla skór pozostałych,
c) pÄ™kanie skór twardych  pÄ™kanie nie powinno wystÄ…pić przy zginaniu pod katem 180°
licem na zewnątrz wokół walca o określonej średnicy zależnej od asortymentu skór
gotowych,
d) lepkość powłoki  występuje w skórach wykończonych plastykowo i lakierowanych
objawiających się sklejaniem skór złożonych licem do lica,
e) nieprzegarbowanie  określenie to odnosi się tylko do skór garbowanych roślinie. Skóra
nieprzegarbowana ma niejednolity przekrój i występuje w nim jasne pasemko nie
przegarbowanej skóry. Wada ta spowodowana jest nieumiejętnym prowadzeniem procesu
garbowania skór najczęściej odnosząca się do ciężkiego surowca bydlęcego,
f) nierównomierna grubość  jest to odchylenie grubości skóry miękkiej w stosunku do
grubości w punkcie standardowym przekraczające granice określone w normie
przedmiotowej,
g) nierównomierny deseń  jest to wyraz
nie widoczna niezamierzona nierówność faktury
skór deseniowych,
h) nietrwałość apretury  jest to łuszczenie się powłoki przy próbie kilkakrotnego zginania
powłoki skóry na zewnątrz i do wewnątrz,
i) nietrwałość powłoki kolorowej lub barwy  wynika z malej odporności skór na suche
i mokre tarcie powodujące zabarwienie środka trącego w stopniu przekraczającym
wymagania określone normą,
j) odstawanie lica  zjawisko to nazywa się często  pływającym licem i jest to słabe
zespolenie lica lub warstwy kryjącej ze skórą widoczne przy zginaniu lica do wewnątrz.
W miejscu zgięcia powstają głębokie zmarszczki, które po wyprostowaniu skóry nie
zawsze zanikają, a często przy takim zgięciu lico jest częściowo oderwane,
k) matowość jest to miejscowy niezamierzony brak połysku skóry wyprawionej,
l) przetłuszczanie skóry jest to niezamierzone osadzenie się tłuszczu na powierzchni
w skórach zawierających ponad 12% tłuszczu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
m) pylenie  zwane niekiedy murzeniem, jest to brudzenie przy potarciu suchą dłonią skór
welurowych lub nubukowych wykończonych przez szlifowanie,
n) rozwarstwianie się skóry  jest to rozdzielanie się jej na dwa płaty spowodowane
nieprzegarbowaniem w części środkowej i rozkładem mikrobiologicznym w tym miejscu,
o) sztywność  może występować jako całkowita lub miejscowa. Jest to wyraz
nie
wyczuwalne dotykiem usztywnienie skóry w porównaniu ze wzorcem lub pozostałą jej
powierzchnią. W skórach twardych garbowania roślinnego sztywność uwidacznia się
brakiem sprężystości przy nadmiernej sztywności,
p) wiotkość  zjawisko to objawia się nadmierną luz
nością, małą elastycznością, brakiem
pełności w dotyku i nadmierną ciągliwością. Wiotkość skór z natury luz
nych występuje
na całej powierzchni, a szczególnie jest widoczna w pachwinach i części bokowej,
q) złe wykończenie lica  jest w skórach miękkich przyczyną braku gładkości i jednolitości
wyglądu objawiające się występowaniem zmarszczek czy pofałdowań,
r) złe wykończenie mizdry  polega na pozostawieniu od strony mizdry wysokiego włókna
lub na widocznej niejednolitości wykończenia, a także rażącym poplamieniem mizdry.
Wady strukturalne
Wśród wad strukturalnych wyróżnić można następujące ich rodzaje:
- garb  jest wadą występującą w części karkowej pewnych gatunków zwierząt (bawoły),
których nie można usunąć przez wygładzanie maszynowe,
- jarzmowatość  jest wadą surowcową występującą w postaci fałd, bruzd i zmarszczek
w części karkowej i przykarkowej kruponu,
- użyłowanie  są to ślady odciętych i przeciętych naczyń krwionośnych widocznych od
strony lica w postaci siatki,
- wypchniecie biodrowe  jest to wypukłość tkanki skórnej spowodowana jej
rozciągnięciem przez wystające kości biodrowe u zwierząt nadmiernie wychudzonych.
Klasyfikacja jakościowa skór
Po przesortowaniu wykończonych skór wyprawionych zgodnie z grubością
i powierzchnią ustala się klasy użytkowe skóry. Na podstawie oceny powierzchni, struktury
tkanki oraz rodzaju wad ustala się gatunek skóry wg jej przeznaczenia. Poza skórami
sklasyfikowanymi w odpowiednim gatunku istnieją skóry niestandardowe niezgodne ze
wskazówkami fizykochemicznymi oraz skóry pozagatunkowe.
Podstawowe kryterium podziału na gatunki stanowi powierzchnia użytkowa skóry P
określona na stronie użytkowej skóry w procentach wg wzoru:
PU
P = " 100
PC
PU  powierzchnia użytkowa skóry po odliczeniu powierzchni wad,
PC  powierzchnia całkowita skóry zgodnie z ocechowaniem wielkości powierzchni skóry
miękkiej lub określona dla skóry twardej przez zmierzenie.
Skóry wyprawione twarde i miękkie dzieli się na trzy gatunki o powierzchni użytkowej
nie mniejszej niż:
gat. I  80%
gat. II  60%
gat. III  40%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Podział i charakterystyka skór galanteryjnych
Skóry galanteryjne są garbowane różnymi metodami, ale najczęściej metodą roślinną,
chromową lub kombinowaną chromowo-roślinne. Podstawowymi surowcami do produkcji
skór galanteryjnych są skóry świńskie, cielęce, kozie i końskie. Część skór galanteryjnych
pochodzi również ze skór gadów i płazów.
Ogólnie ujmując na cele galanteryjne można przeznaczyć każdy rodzaj surowca,
ponieważ wymagania produkcyjne są różne.
W produkcji skór galanteryjnych duże znaczenie ma ich grubość, gdyż skóry grubsze
przeznaczone są na wyroby galanterii ciężkiej (teczki, walizki, nesesery itp.), a skóry cienkie
do produkcji galanterii lekkiej (portfele, torebki damskie, portmonetki itp.).
Podział skór w zależności od ich rodzaju na poszczególne grupy grubościowe
przedstawiono w tabeli 6.
Tabela 6. Grubość i największy dopuszczalny spadek grubości skór galanteryjnych [7, s. 140]
Podział skór galanteryjnych przeprowadza się tak jak na wierzchy obuwia tzn. na trzy
gatunki. Jeśli idzie o wady zaś niedopuszczalne jest występowanie kruchości, lepkości lica,
nietrwałości apretury i barwy, przetłuszczanie skóry, pylenie w welurach, sztywność czy
wiotkość. Warunki techniczne dla skór galanteryjnych określa norma PN 81/P 22221.
Podział skór galanteryjnych przedstawiono na rysunku 29.
Skóry galanteryjne
Skóry twarde Skóry miękkie
rymarskie galanteryjne
Cielęce
Blan
Juchty Inne
blankowe Nubuki
bydlęce
ko-
welury
juch
Końskie
ty
zady
Świńskie
i przody
Rys. 29. Podział skór galanteryjnych [7, s. 141]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Skóry galanteryjne miękkie
Rozróżnić można następujące rodzaje skór galanteryjnych miękkich:
- skóry galanteryjne zwykłe,
- welury i nubuki galanteryjne,
- skiwery,
- skóry wielobarwne,
- inne skóry galanteryjne.
Do skór galanteryjnych zwykłych zalicza się wszystkie skóry galanteryjne miękkie
z surowca świńskiego, bydlęcego, cielęcego i końskiego garbowane metodą roślinną.
W zależności od przeznaczenia i sposobu garbowania wykończa się je w kolorze naturalnym
lub natryskuje siÄ™ lekko jasnym barwnikiem.
Skóry garbowania roślinnego z uszkodzonym licem deseniuje się różnymi wzorami
imitujÄ…cymi np. jaszczurkÄ™ czy krokodyla.
Skóry garbowania chromowego kryje się farbami plastikowo-kazeinowymi,
a z wyraz
nym uszkodzeniem lica wykończa się z poprawionym licem.
Typowymi skórami galanteryjnymi są skóry świńskie.
Welury i nubuki galanteryjne produkuje się przede wszystkim ze skór cielęcych
i bydlęcych miękkich oraz wszelkiego rodzaju dwoin garbowanych chromowo lub metodą
kombinowanÄ….
Właściwości i warunki techniczne tych skór są podobne jak skór na wierzchy obuwia.
Nubuki galanteryjne wykończa się przez deseniowanie głębokie i szlifowanie wypukłości
lica.
Skiwery to rodzaj surowca uzyskiwany ze skór świńskich garbowanych metodą
chromową. W czasie wyprawy usuwa się warstwę licową przez dwojenie, a pozostałość
wykończa przez pokrywanie farbą kryjącą plastykową, jako boksy chromowe.
Dwoinę licową skiweru świńskiego o grubości 0,2 mm przeznacza się do celów
introligatorskich lub na potniki.
Skiwery wielobarwne są to najczęściej skóry świńskie garbowane chromowo, które wykończa
się przez natryskiwanie pistoletem zestawami kryjącymi o różnych kolorach.
Początkowo skórę natryskuje się jednobarwnym kolorem jasnym, a po deseniowaniu
natryskuje pistoletem pod pewnym kątem zestawem kryjącym o innej barwie. W ten sposób
uzyskuje się wielobarwności.
Inne skóry galanteryjne
Typowymi skórami galanteryjnymi miękkimi są safiany, wyprawiane metodą roślinną ze
skór kozich, ale również owiec są wykończone w kolorach żywych z zachowaniem rysunku
lica charakterystycznego dla skór szewro. Używa się tych skór do produkcji luksusowej
galanterii lekkiej.
Również cennym surowcem są skóry z egzotycznych gadów i płazów, które są garbowane
garbnikami syntetycznymi i wykończane w kolorze naturalnym z zachowaniem desenia
warstwy Å‚uskowej.
Skóry galanteryjne twarde
Wśród skór galanteryjnych twardych przeprowadzić możemy następujący podział:
a) skóry blankowe,
b) skóry juchtowe i juchtowo-blankowe,
c) inne skóry galanteryjno rymarskie.
Skóry blankowe są wyprawione ze skór bydlęcych, a niekiedy ze skór świńskich. Są one
garbowane metodą roślinną lub chromowo-roślinną przy umiarkowanym wypełnieniu tkanki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
skórnej garbnikiem roślinnym i specjalnie dobranym wykończeniu. Skóry blankowe
wykończa się zwykle w kolorze naturalnym albo barwi się najczęściej na czarno.
Przy naturalnym wykończeniu, skóry powinny mieć czyste lico, starannie wygładzone na
całej powierzchni, natomiast blanki barwione powinny wykazywać odporność barwy na tarcie
suche i mokre.
Skóry blankowe powinny być elastyczne i miękkie przy zachowaniu jednocześnie
umiarkowanej sztywności i dużej wytrzymałości na rozciąganie. Lico skóry musi być odporne
na pękanie, a mizdry, podobnie jak lico, starannie wykończone.
W zależnoÅ›ci od potrzeb grubość skór blankowych waha siÄ™ w granicach od 2÷5 mm.
Występują najczęściej jako całe lub połówki oraz krupony i szczupaki, które sprzedawane są
na wagÄ™.
Skóry blankowe Å›wiÅ„skie sÄ… wyprawiane z kruponów Å›wiÅ„skich o gruboÅ›ci 2÷3 mm.
Skóry te wykazują niekiedy nierównomierność ścisłości tkanki. W części karkowej są zbyt
luz
ne, natomiast w zadniej zbyt sztywne.
Skóry blankowe są używane w galanterii do produkcji wyrobów ciężkich
i oprzyrzÄ…dowania wojskowego.
Skóry juchtowe otrzymuje się z surowca bydlęcego, a także świńskiego garbowanego
metodą roślinną lub chromowo-roślinną.
Właściwości oraz warunki techniczne tych skór są takie jak przy skórach wierzchowych
obuwiowych.
Skóry juchtowo-blankowe są surowcem typowo rymarskim i służą do produkcji ciężkich
wyrobów galanteryjnych. Wykazują one właściwości pośrednie między skórami blankowymi
i juchtowymi.
Inne skóry galanteryjno-rymarskie to skóry uprzężowe, znane pod nazwą skór
becakowych i siarczkowo-tłuszczowych. Skóry becakowe wyprawia się z ciężkiego surowca
bydlęcego metodą roślinnie-syntanową, a wykończana przez silne natłuszczanie w kolorze
naturalnym.
Ze względu na zastosowanie, skóry na uprzęże powinny wykazywać dużą wytrzymałość na
rozciąganie i nieznaczne wydłużenie.
Skóry bydlęce o ścisłej tkance, garbowane siarkowo, a następnie silnie natłuszczane zwane są
surowcowymi i przeznaczone są do wyrobów troków i uprzęży. Skóry te muszą wykazywać
wysoki wskaz
nik wytrzymałości na rozciąganie, odpowiednią elastyczność i pełny chwyt.
Wyprawiane są w całości, szczupakach i kruponach, o naturalnej barwie, w grubościach
2,5÷3,5 mm.
Magazynowanie, konserwacja i transport skór gotowych
Skóry wyprawione magazynuje się w magazynach, gdyż nie są odporne na działanie
warunków atmosferycznych i mogą ulegać zmianom. Pomieszczenia magazynowe można
podzielić na:
- magazyny w garbarniach, gdzie znajdują się skóry z wykończalni przeznaczone do
sprzedaży,
- magazyny w zakładach przetwórczych gdzie sortuje się je w zależności od przeznaczenia,
- magazynowanie w hurtowniach, gdzie przeznaczenie ich jest dla różnych odbiorców.
Podstawowymi warunkami magazynowania jest utrzymanie stosownej temperatury oraz
zabezpieczenie przed wilgocią i działaniem promieni słonecznych. Skóry wyprawione
wchłaniają wilgoć z powietrza, zmieniają swój wygląd, ciężar, barwę oraz ulegają pleśnieniu.
Stąd magazyny powinny być takie, by zabezpieczyć skóry gotowe przed utratą swych
walorów użytkowych.
Skóry twarde i miękkie powinny być magazynowane w oddzielnych częściach
magazynu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Każdy magazyn powinien spełniać warunki do magazynowania skór. Powinien być tak
zaplanowany, aby przejście do drzwi głównych było szerokie i swobodne, a między regałami
prostopadłe do okien. Podłoże powinno być asfaltowe, żywicowe, lub takie, by zabezpieczało
przed pyleniem, gryzoniami itp.
Składowanie skór wyprawionych twardych odbywa się wyłącznie na paletach lub
podkładach, a skór miękkich na regałach.
Rys. 30. Urządzenie magazynowe: a) podkłady, b) regały [7, s. 147]
Podkłady są to ażurowe podwyższenia wykonane z drewna o wysokości co najmniej
10 cm. Regały zaś mogą być drewniane lub metalowe o przykładowych wymiarach:
- długość  150 cm,
- szerokość  od 80÷110 cm,
- wysokość  300 cm.
Regały mogą stać pojedynczo lub ustawione parami tak, by tworzyć podwójne pole
składowe.
Między poszczególnymi polami składowania powinno być pozostawione przejście
o szerokości, co najmniej 1 m, a szerokość przejścia głównego 1,5 m. Odległość pól
składowania od ścian magazynu powinna wynosić 0,5 m, a ogólna powierzchnia składowania
powinna wynosić około 50% powierzchni użytkowej magazynu.
W każdym magazynie powinny być stoły kontrolne o wymiarach 20 x 100 x 80 cm, na
których odbywa się przejęcie skór do magazynu, sortowanie i wydawanie.
W czasie wydawania skór należy zapewnić odpowiednie oświetlenie magazynu, gdzie
okna powinny być boczne i górne, a szyby pomalowane na niebiesko.
W przypadku niedostatecznego oświetlenia należy stosować sztuczne światło rozproszone.
Kontrola warunków magazynowania
W magazynie powinny być zachowane stałe warunki wentylacji i ogrzewania.
NajwÅ‚aÅ›ciwsze jest utrzymanie temperatury w granicach od 5÷15°C, a dobra wymiana
powietrza powinna zapewnić wymianę go w ciągu godziny.
W magazynie skór wilgotność powietrza powinna wahać siÄ™ w granicach od 50÷70%,
a pomiar może odbywać się higrometrem włoskowym.
Oddzielnie magazynuje się poszczególne asortymenty, a mieszanie skór twardych
z miękkimi jest niedozwolone. Na każdym asortymencie powinna być umieszczona
wywieszka z określeniem gatunku skóry, jej grubości i daty przyjęcia do magazynu.
Skóra wyprawiona jest odporna na dłuższe okresy składowania, jeśli zachowane są
odpowiednie warunki. Skóry dłużej składowane należy okresowo kontrolować oraz
przekładać je. Szczególnie często należy kontrolować skóry silnie natłuszczone. W czasie
kontroli skóry z dolnych warstw należy przekładać na górę i odwrotnie.
Skóry zaatakowane pleśnią należy przecierać suchą szmatką oraz zwilżoną w 2% roztworze
formaliny. Magazyn zaś należy przewietrzać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Przygotowanie skór do transportu
Kontrola zgodności skór z normami i przepisami jest przeprowadzana dla każdej
dostawy. Każdą partię skór wyprawionych przed transportem sprawdza się i wykonuje
następujące czynności:
- asortyment skór sprawdza się przez porównanie ich cech z danymi zamówienia,
- cechowanie sprawdza się przez porównanie cech zamieszczonych na skórze z normami,
- zgodność z wymaganiami fizycznymi i chemicznymi ustala się na podstawie załączonego
do skór atestu analitycznego,
- oceny kolorystyki skóry dokonuje się organoleptycznie nie uzbrojonym okiem
w rozproszonym świetle dziennym,
- sprawdzenie grubości i spadku grubości przez porównanie wyników pomiarów z cechą
grubości skóry,
- sprawdzenie prawidłowości zakwalifikowania partii skór do odpowiedniego gatunku.
Pakowanie skór gotowych
Skóry gotowe przygotowane do wysyłki niezależnie od wielkości partii dostawy
i sposobu przewozu podlegają paczkowaniu. W zależności od asortymentu i rozkroju
określoną liczbę skór składa się w paczki, wiązki, rulony lub luzem, niektóre skóry przekłada
się papierem i wiąże sznurkiem. W poszczególne opakowania można łączyć skóry
ocechowane wg wymagań odpowiednich norm tego samego gatunku, określonego zakresu
grubości, asortymentu, wielkości powierzchni czy tej samej barwy. Sposób łączenia skór
twardych i miękkich w poszczególnych asortymentach przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Paczkowanie skór [7, s. 150]
Przed nawinięciem skór na rulon układa się je schodkowo jedna na drugą, stroną
użytkową do siebie. Następnie zaczynając od części karkowej do zadu zawija się je na tuleję
tekturową. Przez otwór w tulei przeciąga się sznurek, wiąże się i np. plombuje.
Skóry paczkowane składa się najpierw w pół wzdłuż grzbietu stroną nieużytkową na
zewnątrz. W dalszej kolejności układa się jedna na drugą stroną karkową w jednym kierunku,
natomiast przy nasadzie ogona przez zrobione otwory przewleka się sznurek. Skóry takie
zgina się karkami i zadami do środka, następnie w połowie długości zgina i tworzy paczkę.
Skóry twarde składa się w wiązki układając jedna na drugą licem do mizdry.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak dzielą się skóry gotowe wg przeznaczenia  ogólnie?
2. Jakie własności posiadają nubuki i z jakiego surowca się je wykonuje?
3. Jakie znasz rodzaje skór rymarskich?
4. Jakie znasz wady i uszkodzenia skór gotowych?
5. Co to jest blizna i do jakich uszkodzeń się zalicza?
6. Jakie znasz skóry galanteryjne miękkie?
7. Czym charakteryzują się skóry blankowe?
8. W jaki sposób pakuje się skóry gotowe  zastosuj podział skór?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj skóry miękkie wg ich przeznaczenia, z podanych próbek skór gotowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór gotowych,
3) oznaczyć kolejne próbki numerkami,
4) rozpoznać skóry miękkie wg ich przeznaczenia,
5) omówić kolejne próbki na forum klasy,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór gotowych,
- numerki do oznaczenia kolejności próbek,
- stół do rozłożenia próbek,
- zeszyt,
- długopis,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj rodzaje uszkodzeń i wad na podstawie otrzymanych próbek skóry gotowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole próbki skór,
3) oznaczyć kolejne próbki numerkami,
4) rozpoznać wady i uszkodzenia skóry,
5) omówić wady i uszkodzenia na forum klasy,
6) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór gotowych,
- numery do oznaczania kolejności próbek,
- stół do rozłożenia próbek,
- zeszyt,
- długopis,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Sklasyfikuj jakościowo skóry gotowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania tego poradnika,
2) rozłożyć na stole skóry gotowe,
3) zmierzyć powierzchnię skóry,
4) obliczyć ze wzoru podstawowego kryterium podziału na gatunki,
5) zapisać wyniki ćwiczenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki skór gotowych,
- stół kontrolny o wymiarach 20x100x80 cm,
- linijka lub metr krawiecki,
- zeszyt,
- długopis,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Posegreguj w magazynie skóry gotowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować skóry gotowe do magazynowania,
3) przygotować palety lub podkłady,
4) dobrać odpowiednie warunki magazynowania:
- temperaturÄ™,
- wilgotność,
- wentylacjÄ™,
5) podzielić skórę wg czasu magazynowania,
6) ułożyć skóry w stos,
7) przełożyć skórę w stosie,
8) usunąć ewentualną pojawiającą się pleśń odpowiednimi środkami,
9) zaprezentować efekty swojej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dostęp do magazynu skór gotowych,
- palety lub podkłady,
- środki do usuwania pleśni,
- literatura z rozdziału 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podzielić skóry gotowe ze względu na przeznaczenie asortymentowe?
ðð ðð
2) scharakteryzować skóry miękkie?
ðð ðð
3) określić najczęściej stosowane metody garbowania skór
ðð ðð
przeznaczonych na wyroby kaletnicze?
4) określić własności skór waszowych?
ðð ðð
5) rozróżnić wady skór gotowych?
ðð ðð
6) wymienić wady wymierzalne skór gotowych?
ðð ðð
7) scharakteryzować wady strukturalne skór?
ðð ðð
8) dokonać podziału skór galanteryjnych?
ðð ðð
9) wymienić sposoby pakowania skór gotowych?
ðð ðð
10) omówić warunki magazynowania skór gotowych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi, tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. W budowie skóry wyróżnia się 3 zasadnicze warstwy:
a) mizdrę, skórę właściwą, lico.
b) naskórek, skórę właściwą, warstwę podskórną.
c) skórę właściwą, ,mizdrę, warstwę podskórną.
d) warstwę podskórną, skórę właściwą, lico.
2. Skóra właściwa stanowi około
a) 20% grubości skory surowej.
b) 60% grubości skory surowej.
c) 80% grubości skory surowej.
d) 45% grubości skory surowej.
3. Składniki, z jakich składa się skóra bydlęca surowa to około 65%
a) wody, ok. 33% białka, ok. 2% tłuszczu, ok. 0,5% substancji mineralnych.
b) białka, ok. 33% wody, ok. 2% substancji mineralnych, ok. 0,5% tłuszczu.
c) tłuszczu, ok. 33% substancji mineralnych, ok. 2% wody, ok. 0,5% białka.
d) substancji mineralnych, ok. 33%wody, ok. 2% tłuszczu, ok. 0,5% białka.
4. Tkanka podskórna potocznie nazywa się warstwą
a) tłuszczową.
b) mizdrowÄ….
c) mięśniową.
d) właściwą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
5. Okrywa włosowa powstaje z
a) warstwy podskórnej.
b) skóry właściwej.
c) naskórka.
d) warstwy mizdrowej.
6. Kształt przekroju poprzecznego włosa  biszkoptowaty należy do
a) chomika.
b) antylopy.
c) lamy.
d) królika.
7. Włosy ościste są
a) dłuższe od puchowych, grubsze, mocniejsze i bardziej sprężyste.
b) długie, sztywne i wyrastają pojedynczo lub grupowo na niektórych częściach skóry.
c) to włosy kierunkowe.
d) to włosy okolicy podżuchwowej, a także na końcu ogona.
8. Wapnienie skór ma na celu
a) pozbycie się lub znaczne osłabienie naskórka i włosa.
b) odwłaszanie i wyciskanie brudu.
c) usunięcie chemikaliów stosowanych przy moczeniu.
d) wyprawę skóry.
9. Skóry garbowane chromowo są
a) więcej niż średnio lub silnie wypełnione.
b) stosukowo płaskie i mało wypełnione.
c) mniej wytrzymałe na rozerwanie.
d) skórami wodoodpornymi.
10. Żądaną grubość skóry otrzymuje się poprzez
a) wyżymanie.
b) wymywanie.
c) wybielanie.
d) struganie.
11. Obróbka mechaniczna ma na celu
a) zniszczenie naskórka.
b) zniszczenie włosa.
c) odwłoszenie skóry.
d) usunięcie krwi, brudu i soli.
12. Do odwapnienia stosowany jest
a) siarczek sodu.
b) kwasy organiczne i ich sole.
c) wapno gaszone.
d) kaolin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
13. Barwienie poprzez polewanie polega na
a) nanoszeniu szczotką na skóry zwilżone i płasko rozłożone.
b) barwieniu w bębnie.
c) barwieniu w cytroku.
d) nanoszeniu roztworu barwnikowego przez maszyny polewarki.
14. Suszenie podczerwieniÄ… polega na
a) suszeniu w temperaturze 40÷60°C, a czas od gruboÅ›ci skóry 20÷24 godz.
b) prostowaniu w płytach z nierdzewnej stali.
c) umieszczeniu skóry w tunelu suszarniczym agregatu natryskowego ze specjalnymi
lampami.
d) naklejaniu skór na płyty szklane.
15. Farby kryjÄ…ce kolodionowe to farby
a) nitrocelulozowe.
b) z dodatkiem związków zasadowych.
c) lateksowe.
d) emulsyjne.
16. Na podanym rysunku maszyny do dwojenia skór wał transportujący oznaczony jest
numerem
a) 7.
b) 5.
c) 8.
d) 6.
17. Etap wyprawy, podczas którego usuwane są włosy, tkanka podskórna, naskórek, tkanka
tłuszczowa to
a) wykończanie.
b) moczenie.
c) przygotowanie do garbowania właściwego.
d) dogarbowywanie.
18. Na rysunku przedstawiono profil skóry
a) świńskiej.
b) końskiej.
c) owczej.
d) bydlęcej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
19. Żarłoki to skóry
a) kozie.
b) owcze.
c) drapieżników.
d) bydlęce.
20. Safiany to skóry
a) kozie lub owcze garbowane roślinnie.
b) byków i krów garbowane chromowo.
c) jałówek garbowanych roślinnie.
d) owcze, najczęściej dwoiny garbowane roślinnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie surowców skórzanych i skór wyprawionych
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
6. LITERATURA
1. Brzozowski Cz., Kałuża B., Kosior Z.: Technologia  kierunek skórzany. WSiP,
Warszawa 1976
2. Duda I.: Skóry surowe futrzarskie. AE, Kraków 1992
3. Informator firmy Bayer. Garbowanie, barwienie, wykończanie. Bayer AG Leverkusen
(brak roku wydania)
4. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 1. WPLiS, Warszawa 1965
5. Iwanowski J., Persz T.: Garbarstwo. Cz. 2. WPLiS, Warszawa 1966
6. Persz T.: Materiałoznawstwo dla technikum przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa
1997
7. Persz T.: Materiałoznawstwo dla technikum przemysłu skórzanego. WSiP, Warszawa
1992
8. Persz T.: Materiałoznawstwo skórzane. WPLiS, Warszawa 1964
9. Praca zbiorowa. Mała Encyklopedia techniki. PWN, Warszawa 1962
10. Stather F.: Skóra i jej namiastki. WPLiS, Warszawa 1956
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61