MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Arkadiusz Pawlikowski
Drążenie wyrobisk podziemnych
711[02].Z3.04
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Jan Jureczko
mgr inż. Grzegorz Merta
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Arkadiusz Pawlikowski
Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[02].Z3.04
Drążenie wyrobisk podziemnych, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
górnik eksploatacji podziemnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Głębienie szybów metodą zwykłą 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Głębienie szybów metodami specjalnymi 14
5.2.1. Ćwiczenia 14
5.3. Drążenie wyrobisk korytarzowych udostępniających i przygotowawczych 16
5.3.1. Ćwiczenia 16
5.4. Utrzymywanie wyrobisk korytarzowych i kontrola składu atmosfery
w wyrobisku 18
5.4.1. Ćwiczenia 18
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 20
7. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie górnik eksploatacji podziemnej 711[02].
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne,
- wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,
- ewaluację osiągnięć ucznia,
- wykaz literatury, z jakiej można korzystać podczas zajęć.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem:
- metody tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze wyrobisk udostępniających
i przygotowawczych),
- projekcji filmów, przez
roczy i foliogramów,
- ćwiczeń praktycznych,
- symulacji na stanowiskach w warsztatach, w rzeczywistych warunkach pracy (w kopalni),
na stanowiskach demonstracyjnych np. w ośrodkach mechanizacji górnictwa.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej
pracy uczniów do pracy zespołowej.
Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno być realizowane za pomocą badań
kształtujących i sumatywnych. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zamieszczonym
w rozdziale 6 zestawem zadań testowych.
W tym rozdziale podano również:
- plan testu w formie tabelarycznej,
- punktacje zadań,
- propozycje norm wymagań,
- instrukcję dla nauczyciela,
- instrukcję dla ucznia,
- kartę odpowiedzi,
- zestaw zadań testowych.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno być realizowane z uwzględnieniem
ustalonych wymagań i zgodnie z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
711[02].Z3
Eksploatacja złóż
711[02].Z3.01
Rozpoznawanie
i udostępnianie złóż
711[02].Z3.02
Rozpoznawanie i likwidacja
zagrożeń w górnictwie
711[02].Z3.03
Dobieranie środków strzałowych
711[02].Z3.04 711[02].Z3.05 711[02].Z3.06 711[02].Z3.07
Drążenie Wykonywanie Montowanie urządzeń Eksploatowanie złóż
wyrobisk obudowy wyrobisk wentylacyjnych kopalin użytecznych
podziemnych i zabezpieczających
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- stosować jednostki układu SI,
- przeliczać jednostki,
- rozróżniać podstawowe wielkości mechaniczne i elektryczne oraz ich jednostki,
- analizować proste schematy kinematyczne części maszyn,
- wykonywać rysunki części maszyn,
- analizować układy hydrauliczne i pneumatyczne,
- charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy obsłudze maszyn
i urządzeń mechanicznych,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- obsługiwać komputer,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- scharakteryzować proces technologiczny głębienia szybu,
- dobrać metody głębienia szybu zależnie od warunków geologicznych,
- scharakteryzować głębienie szybu metodami specjalnymi,
- wskazać elementy zbrojenia i wyposażenia szybu w zależności od jego funkcji,
- wyjaśnić cele i zadania wyrobisk udostępniających,
- scharakteryzować czynności zasadnicze i pomocnicze przy drążeniu wyrobisk
udostępniających,
- scharakteryzować czynności zasadnicze i pomocnicze przy drążeniu wyrobisk
przygotowawczych,
- dobrać obsadę, sprzęt, obudowę, sposób drążenia do przekroju wyrobiska
udostępniającego,
- dobrać obsadę, sprzęt, obudowę, sposób drążenia do danego typu wyrobiska
udostępniającego,
- pobrać próbki wyrobisk,
- określić zasady kontroli drążonych wyrobisk przygotowawczych,
- skontrolować kierunek wyrobiska,
- skontrolować zabezpieczenie czoła przodka,
- skontrolować skład atmosfery w chodniku,
- dobrać kształt i wymiary wyrobiska przygotowawczego dla określonego systemu
wybierania,
- dobrać sprzęt, maszyny i urządzenia dla wyrobiska przygotowawczego,
- dobrać sposób drążenia dla wyrobiska przygotowawczego,
- objaśnić zasady i sposoby utrzymania wyrobisk,
- opracować procedurę zagrożenia w wyrobisku,
- określić warunki przebudowy wyrobiska korytarzowego,
- określać zasady drążenia, utrzymania i przebudowy wyrobisk górniczych,
- sterować maszynami do drążenia wyrobisk udostępniających i przygotowawczych,
- drążyć wyrobiska podziemne,
- zastosować przepisy prawa geologicznego i górniczego oraz przepisy wykonawcze przy
drążeniu wyrobisk,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas drążenia wyrobisk podziemnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadząca .....................& & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji podziemnej 711[02]
Moduł: Eksploatacja złóż 711[02].Z3
Jednostka modułowa: Drążenie wyrobisk podziemnych 711[02].Z3.04
Temat: Kontrola składu powietrza kopalnianego.
Cel ogólny: Pomiar wykrywaczem harmonijkowym typu WG-2.
Po zakończeniu zajęć uczeń powinien:
- wyjaśnić cel kontroli składu powietrza kopalnianego,
- scharakteryzować metody kontroli,
- określić skład powietrza kopalnianego,
- scharakteryzować szkodliwe i niebezpieczne gazy zawarte w atmosferze kopalnianej,
- określić dopuszczalną zawartość tych gazów w powietrzu kopalnianym,
- skontrolować skład powietrza kopalnianego,
- rozróżnić przyrządy do wykrywania i pomiaru gazów,
- scharakteryzować budowę wykrywacza harmonijkowego typu WG-2,
- rozróżnić rurki wskaz
nikowe do wykrywania gazów.
Metody nauczania uczenia się:
- tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- zestaw pytań prowadzących,
- materiały dydaktyczne,
- poradnik górnika,
- instrukcja obsługi wykrywacza harmonijkowego,
- wykrywacz harmonijkowy i rurki wskaz
nikowe.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- uczniowie pracują pojedynczo.
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.
Zadanie dla ucznia:
Przeprowadz
symulację kontroli składu powietrza kopalnianego posługując się wykrywaczem
harmonijkowym typu WG-2.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Określenie tematu zajęć.
2. Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
3. Wyjaśnienie uczniom zasad pracy metodą tekstu przewodniego, pokazu z objaśnieniem,
projekcji filmów, przez
roczy i foliogramów,
4. Zapoznanie uczniów z instrukcją obsługi wykrywacza harmonijkowego.
Faza właściwa
Praca metodą tekstu przewodniego, pokazu z objaśnieniem oraz projekcja filmów, przez
roczy
i foliogramów.
Faza I. Informacje
Pytania prowadzące:
1. Jaki jest skład powietrza kopalnianego?
2. Jakie są dopuszczalne zawartości gazów szkodliwych w powietrzu kopalnianym?
3. Co to jest i do czego służy wykrywacz harmonijkowy?
4. Jakie są typy rurek wskaz
nikowych?
5. Jak zbudowany jest wykrywacz harmonijkowy?
6. Jakie są kolory zabarwienia masy reakcyjnej w rurce dla poszczególnych gazów?
7. Jak określone gazy działają na organizm ludzki?
8. Jakie są właściwości gazów szkodliwych?
Faza II. Ustalenie
Uczniowie:
1. Określają skład powietrza kopalnianego.
2. Określają, z jakimi gazami szkodliwymi będą mieli do czynienia.
3. Konsultują ustalenia z nauczycielem i wnoszą ewentualne poprawki.
Faza IV. Wykonanie
Uczniowie:
1. Samodzielnie dokonują wyboru rurek wskaz
nikowych.
2. Wykonują symulacje pomiaru bez rurek wskaz
nikowych.
3. Określają, na jaki kolor zabarwi się masa reakcyjna dla danego gazu, opisują rurkę na
podstawie przykładowych stężeń gazów.
4. Prezentują swoje wyniki.
Faza V. Sprawdzanie
1. Uczniowie wzajemnie poprawność wykonania zadania.
2. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych prac.
Faza VI. Analiza końcowa
Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy rozwiązania zadania sprawiły im
trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności były
ćwiczone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadząca & ...........& & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Górnik eksploatacji podziemnej 711[02]
Moduł: Eksploatacja złóż 711[02].Z3
Jednostka modułowa: Drążenie wyrobisk podziemnych 711[02].Z3.04
Temat: Przebudowa wyrobisk korytarzowych.
Cel ogólny: Przebudowa wyrobiska korytarzowego w obudowie A
P.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien:
- rozpoznać obudowę,
- omówić przyczyny niszczenia obudowy wyrobisk,
- wyjaśnić kolejność wykonywania czynności przy stawianiu obudowy A
P,
- wyjaśnić kolejność wykonywania czynności przy przebudowie wyrobiska w obudowie A
P,
- stosować szczególną ostrożność przy wykonywaniu przebudowy wyrobiska,
- stosować przepisy BHP dotyczące przebudowy wyrobisk górniczych.
Metody nauczania uczenia się:
- tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- projekcji filmów, przez
roczy i foliogramów.
Środki dydaktyczne:
- zestaw pytań prowadzących,
- materiały dydaktyczne,
- plansze i modele,
- poradnik górnika.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- uczniowie pracują w zespołach 2-osobowych.
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Wykonywanie ćwiczenia.
Zadanie dla ucznia:
Opisz kolejność wykonywania czynności przy przebudowie wyrobiska korytarzowego
w obudowie A
P. Przy ustalaniu kolejności uwzględnij wyposażenie, jakie znajduje się
w wyrobisku. Narysuj etapy przebudowy.
Instrukcja do wykonania ćwiczenia:
- przeanalizować rysunki, schematy i modele, które otrzymałeś od nauczyciela.
- przygotować przybory do rysowania,
- opisać kolejność czynności wykonywanych przy przebudowie,
- przeanalizować jakość wykonanej pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności:
- uczniowie prezentują swoje prace,
- nauczyciel analizuje pracę ucznia i omawia mocne i słabe strony,
- uczniowie wspólnie z nauczycielem dokonują oceny prac.
Praca domowa:
Odszukaj w literaturze etapy prowadzenia przebudowy wyrobisk korytarzowych wykonanych
w różnych obudowach.
Sposób uzyskiwania informacji zwrotnej po zakończonych zajęciach:
- anonimowe ankiety dotyczące oceny zajęć i trudności podczas realizowania zadania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Głębienie szybów metodą zwykłą
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dopasuj definicje wyrobisk udostępniających i przygotowawczych do odpowiednich
nazw.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
wyrobisk udostępniających i przygotowawczych. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje wyrobisk udostępniających
i przygotowawczych,
3) zapamiętać definicje,
4) rozpoznać charakteryzowane przez nauczyciela wyrobiska i dopasować je do nazwy,
5) scharakteryzować cel i przeznaczenie rozpoznanych wyrobisk.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia,
- materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj, na podstawie, opisu obudowy stosowane przy drążeniu szybów i dokonaj ich
klasyfikacji.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
obudowy stosowanej w wyrobiskach szybowych. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje stosowanych obudów szybów,
3) zapoznać się z podziałem i przeznaczeniem obudów,
4) rozpoznać obudowę,
5) sklasyfikować obudowę przy jakiej metodzie drążenia szybu jest stosowana,
6) opisać i narysować schematy rozpoznanych obudów na podstawie literatury.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia,
- materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj prace pomocnicze stosowane przy drążeniu szybów. Dokonaj oceny
ważności tych prac, kolejności ich wykonywania oraz uzasadnij co jest celem tych prac.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na uzasadnienie zasadności
wykonywania danych prac pomocniczych. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych jakie prace pomocnicze wykonywane są przy
drążeniu szybów,
3) opisać wszystkie prace pomocnicze jakie wykonywane są przy drążeniu szybów ze
szczególnym uwzględnieniem ich zasadności i kolejności wykonywania,
4) opisać maszyny i urządzenia wykorzystywane w tych pracach.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia,
- materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
5.2. Głębienie szybów metodami specjalnymi
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj, na podstawie, opisu drążenia szybu zastosowaną specjalną metodę drążenia.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
metod drążenia szybu. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych specjalne metody drążenia szybów,
3) rozpoznać zastosowane metody drążenia,
4) opisać szczegółowo etapy wykonywania szybu i narysować schemat wykonywanych prac
na podstawie literatury.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia,
- materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Odszukaj, w dostępnej literaturze, inne metody pogłębiania czynnych szybów i szybików
oraz sposoby przebijania się szybikami ślepymi między poziomami.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność dopasowania
metody drążenia do danego wyrobiska. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych, literaturze metody pogłębiania szybów
i szybików,
3) opisać szczegółowo odszukane metody,
4) scharakteryzować w jakich warunkach dana metoda jest stosowana i jaki sprzęt jest
wykorzystywany.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia,
- materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5.3. Drążenie wyrobisk korytarzowych udostępniających
i przygotowawczych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj, na podstawie, opisu formę organizacji pracy w przodkach przygotowawczych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
form organizacji pracy. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych formy organizacji prac,
3) zapamiętać nazwę danej formy organizacji,
4) rozpoznać charakteryzowaną przez nauczyciela organizację prac,
5) opisać jedną wybraną formę organizacji i ustalić obłożenie przodka eksploatacyjnego.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia i materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj typ wyrobiska chodnikowego (węglowe, kamienne, węglowo-kamienne), na
podstawie opisu technologii jego drążenia.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność rozpoznawania
wyrobisk chodnikowych. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych typy wyrobisk chodnikowych,
3) zapoznać się z technologiami drążenia wyrobisk chodnikowych i rodzajami stosowanej
obudowy w tych wyrobiskach,
4) rozpoznać typ wyrobiska i krótko go scharakteryzować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 Zalecane metody nauczania uczenia się:
- tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- Poradnik dla ucznia i materiały dydaktyczne,
- literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.4. Utrzymywanie wyrobisk korytarzowych i kontrola składu
atmosfery w wyrobisku
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obsłuż wykrywacz harmonijkowy oraz zapoznaj się z zestawem rurek wskaz
nikowych.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność posługiwania się
przyrządem pomiarowym. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych metodę pomiaru składu powietrza kopalnianego,
3) zapoznać się z przeznaczeniem rurek wskaz
nikowych i kolorem zabarwienia masy
reakcyjnej  opisać rurki wskaz
nikowe,
4) określić dopuszczalne stężenia gazów w atmosferze kopalnianej i nauczyć się posługiwać
wykrywaczem harmonijkowym.
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- wykrywacz harmonijkowy i zestaw rurek wskaz
nikowych,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Obsłuż metanomierz VM-1.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać odpowiedni
fragment rozdziału Materiał nauczania. Należy zwrócić uwagę na poprawność posługiwania się
przyrządem pomiarowym. Czas na wykonanie ćwiczenia 45 minut.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zorganizować stanowisko pracy wraz z potrzebnymi przyborami,
2) odszukać w materiałach dydaktycznych metody pomiaru zawartości metanu w powietrzu
kopalnianym,
3) zapoznać się z sposobem pomiaru zawartości metanu metanomierzem VM-1,
4) przeprowadzić kontrolę zasilania, kontrolę zera, dokonać pomiaru zawartości metanu oraz
odczytać stężenie metanu z tarczy miernika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Zalecane metody nauczania uczenia się:
- metoda tekstu przewodniego,
- pokazu z objaśnieniem (modele i plansze),
- ćwiczenie praktyczne.
Środki dydaktyczne:
- papier formatu A4,
- metanomierz VM-1,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Drążenie wyrobisk
podziemnych
Test składa się z 20 zadań, z których:
- zadania 1 15 są z poziomu podstawowego,
- zadania 16 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego,
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. b, 4. d, 5. d, 6. b, 7. d, 8. d, 9. a, 10. b, 11. a,
12. a, 13. b, 14. b, 15. a, 16. b, 17. a, 18. c, 19. a, 20. a.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziomwy Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu magań odpowiedz

1. Zidentyfikować wyrobiska udostępniające A P a
2. Nazwać wyrobiska udostępniające A P b
3. Zidentyfikować wyrobiska udostępniające A P b
4. Rozróżnić sprzęt do drążenia szybów B P d
5. Opisać budowę szybu B P d
Rozpoznać sprzęt do kontroli składu
6. C P b
powietrza kopalnianego
7. Opisać budowę szybu B P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
8. Rozróżnić metody specjalne drążenia szybów B P d
Wskazać sprzęt do kontroli składu powietrza
9. B P a
kopalnianego
Rozróżnić sprzęt do kontroli składu
10. B P b
powietrza kopalnianego
Scharakteryzować metody drążenia wyrobisk
11. C P a
korytarzowych
12. Nazwać obudowę wyrobisk A P a
Scharakteryzować skład powietrza
13. C P b
kopalnianego
14. Porównać typy wyrobisk korytarzowych C P b
Określić budowę sprzętu kontrolnego do
15. C P a
pomiaru składu powietrza kopalnianego
Scharakteryzować budowę sprzętu
16. kontrolnego do pomiaru składu powietrza C PP b
kopalnianego
17. Porównać rodzaje próbek C PP a
18. Określić metody specjalne drążenia szybów C PP c
Rozpoznać metody specjalne drążenia
19. C PP a
szybów
20. Scharakteryzować sposoby drążenia szybów C PP a
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na typy zadań testowych, jakie będą
w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskich wyników przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru o różnym stopniu trudności. Tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Prawidłową odpowiedz

zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 16 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe. Przeznacz na ich
rozwiązanie więcej czasu.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wyrobisko korytarzowe pionowe głębione z powierzchni ziemi o średnicy powyżej 4 m to
a) szyb.
b) szybik
c) sztolnia.
d) szyb ślepy.
2. Wyrobisko korytarzowe poziome lub o małym wzniesieniu wykonane w celu
udostępnienia złoża w poprzek warstw skalnych i nie mające bezpośredniego połączenia
z powierzchnią to
a) sztolnia.
b) przecznica.
c) szyb pochyły.
d) poziom kopalni.
3. Sztolnia to wyrobisko
a) pionowe.
b) poziome.
c) pochyłe.
d) wybierkowe.
4. Na rysunku numerem 2 oznaczono
a) kubeł.
b) wiertnicę.
c) pomost roboczy.
d) ładowarkę chwytakową.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5. Na rysunku numerem 5 oznaczono
a) dz
wigar.
b) przedział drabinowy.
c) linę nośną.
d) prowadnik.
6. Na rysunku przedstawiono rurkę wskaz
nikową do pomiaru
a) tlenku węgla.
b) dwutlenku węgla.
c) tlenu.
d) metanu.
7. Najczęściej stosowany przekrój szybu to przekrój oznaczony literą
a) b.
b) a.
c) d.
d) c.
8. Na rysunku przedstawiono
a) glinizację skał.
b) bitumizację skał.
c) cementację skał.
d) zamrażanie skał.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
9. Na rysunku przedstawiono
a) metanomierz.
b) wykrywacz harmonijkowy.
c) pochłaniacz górniczy.
d) aparat ucieczkowy.
10. Na rysunku przedstawiono
a) metanomierz.
b) wykrywacz harmonijkowy.
c) pochłaniacz górniczy.
d) aparat ucieczkowy.
11. Na rysunku przedstawiono chodnik z przybierką
a) stropu.
b) stropu i spągu.
c) spągu.
d) ociosów.
12. Główne wyrobiska przygotowawcze mają obecnie najczęściej obudowę
a) odrzwiową podatną.
b) murową.
c) kotwową.
d) natryskową.
13. H2S to
a) metan.
b) siarkowodór.
c) tlenek węgla.
d) wodór.
14. Chodnik drążony w przeważającej części przekroju w skałach, tj. ponad 20% to chodnik
a) kamienny.
b) kamienno-węglowy.
c) węglowo-kamienny.
d) badawczy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
15. Na rysunku numerem 12 oznaczono
a) otwór ssawny.
b) akumulator.
c) pompka.
d) filtr.
16. Na rysunku numerem 6 oznaczono
a) łańcuszek.
b) zawór wsteczny.
c) mieszek.
d) sprężynka.
17. Próbki do badań mineralogiczno-petrograficznych pobiera się w celu określenia
a) składu mineralnego, struktury i tekstury badanej skały.
b) charakterystyki skały pod względem litologicznym i ustalenia jej wieku
geologicznego.
c) składników kopaliny użytecznej, czyli zawartości w niej różnych składników
chemicznych.
d) fizycznych i technologicznych własności zbadanej skały oraz do ustalania
ewentualnych sposobów wzbogacania (przeróbki) kopaliny.
18. Chemiczne zeskalenie skał to
a) bitumizacja.
b) glinizacja.
c) silikatyzacja.
d) cebertyzacja.
19. Glinizacja to
a) fizyczne utwardzenie i uszczelnienie skał.
b) zamrażanie skał.
c) odwadnianie skał.
d) chemiczne uszczelnienie skał.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
20. Na rysunku numerem 4 oznaczono
a) keson.
b) pompę.
c) wentylator.
d) lutniociąg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Drążenie wyrobisk podziemnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Drążenie wyrobisk
podziemnych
Test składa się z 20 zadań, z których:
- zadania 1 15 są z poziomu podstawowego,
- zadania 16 20 są z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 8 zadań, z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego,
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. b, 4. c, 5. c, 6. a, 7. a, 8. d, 9. a, 10. b, 11. c,
12. a, 13. a, 14. a, 15. a, 16. b, 17. b, 18. b, 19. c, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Zdefiniować wyrobiska udostępniające A P d
2 Nazwać wyrobiska udostępniające A P a
3 Rozróżnić wyrobiska udostępniające B P b
4 Wskazać sprzęt do drążenia szybów B P c
5 Opisać wyposażenie szybu B P c
Rozróżnić rurki wskaz
nikowe do kontroli
6 B P a
składu powietrza kopalnianego
7 Scharakteryzować obudowę szybu C P a
Scharakteryzować drążenie szybów metodami
8 C P d
specjalnymi
Rozróżnić sprzęt do kontroli składu powietrza
9 B P a
kopalnianego
Wskazać sprzęt do kontroli składu powietrza
10 B P b
kopalnianego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Scharakteryzować metody drążenia wyrobisk
11 C P c
korytarzowych
12 Nazwać obudowę wyrobisk udostępniających A P a
Scharakteryzować skład powietrza
13 C P a
kopalnianego
14 Określić typy wyrobisk korytarzowych C P a
Rozpoznać budowę sprzętu kontrolnego do
15 C P a
pomiaru składu powietrza kopalnianego
Określić budowę sprzętu kontrolnego do
16 C PP b
pomiaru składu powietrza kopalnianego
17 Rozpoznać rodzaje próbek C PP b
Scharakteryzować drążenie szybów metodami
18 C PP b
specjalnymi
Scharakteryzować drążenie szybów metodami
19 C PP c
specjalnymi
20 Porównać sposoby drążenia szybów C PP d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych, jakie
będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na
udzielanie odpowiedzi.
8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).
9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi  zaznacz prawidłową
odpowiedz
znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 16 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe. Przeznacz na ich
rozwiązanie więcej czasu.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wyrobisko pionowe nie wychodzące na powierzchnię, lecz łączące wewnątrz kopalni
pokłady (poziomy) między sobą to
a) szyb,
b) szybik,
c) sztolnia,
d) szyb ślepy.
2. Wyrobisko korytarzowe poziome lub lekko nachylone ku ujściu mające wlot
z powierzchni i udostępniające złoże ze stoku góry to
a) sztolnia,
b) przecznica,
c) szyb pochyły,
d) poziom kopalni.
3. Przecznica to wyrobisko
a) pionowe.
b) poziome,
c) pochyłe.
d) wybierkowe.
4. Na rysunku numerem 1 oznaczono
a) kubeł.
b) wiertnicę.
c) pomost roboczy.
d) ładowarkę chwytakową.
5. Na rysunku numerem 2 oznaczono
a) dz
wigar.
b) przedział drabinowy.
c) przedział wyciągowy.
d) prowadnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
6. Na rysunku przedstawiono rurkę wskaz
nikową do pomiaru
a) tlenku węgla.
b) dwutlenku węgla.
c) tlenu.
d) metanu.
7. Szyby o takich przekrojach wykonuje się najczęściej w obudowie
a) drewnianej.
b) murowanej.
c) żelbetowej.
d) tubingowej.
8. Na rysunku przedstawiono
a) glinizację skał.
b) bitumizację skał.
c) cementację skał.
d) zamrażanie skał.
9. Na rysunku przedstawiono
a) metanomierz.
b) wykrywacz harmonijkowy.
c) pochłaniacz górniczy.
d) aparat ucieczkowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
10. Na rysunku przedstawiono
a) metanomierz.
b) wykrywacz harmonijkowy.
c) pochłaniacz górniczy.
d) aparat ucieczkowy.
11. Na rysunku przedstawiono chodnik z przybierką
a) stropu.
b) stropu i spągu.
c) spągu.
d) ociosów.
12. Główne wyrobiska przygotowawcze mają obecnie najczęściej obudowę
a) odrzwiową podatną.
b) murową.
c) kotwową.
d) natryskową.
13. CH4 to
a) metan.
b) siarkowodór.
c) tlenek węgla.
d) wodór.
14. Chodnik drążony pełnym przekrojem w co najmniej 85% w skałach płonnych, to chodnik
a) kamienny.
b) kamienno-węglowy.
c) węglowo-kamienny.
d) węglowy.
15. Na rysunku numerem 12 oznaczono
a) otwór ssawny.
b) akumulator.
c) pompka.
d) filtr.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
16. Na rysunku numerem 6 oznaczono
a) łańcuszek.
b) zawór wsteczny.
c) mieszek.
d) sprężynka.
17. Próbki do badań stratygraficznych pobiera się w skałach osadowych w celu określenia
a) składu mineralnego, struktury i tekstury badanej skały.
b) charakterystyki skały pod względem litologicznym i ustalenia jej wieku
geologicznego.
c) składników kopaliny użytecznej, czyli zawartości w niej różnych składników
chemicznych.
d) fizycznych i technologicznych własności zbadanej skały oraz do ustalania
ewentualnych sposobów wzbogacania (przeróbki) kopaliny.
18. Fizyczne utwardzenie i uszczelnienie skał
a) mrożenie.
b) glinizacja.
c) silikatyzacja.
d) cebertyzacja.
19. Cebertyzacja to
a) fizyczne utwardzenie i uszczelnienie skał.
b) zamrażanie skał.
c) elektrochemiczne zeskalanie skał.
d) chemiczne uszczelnienie skał.
20. Na rysunku numerem 1 oznaczono otwory
a) kontrolne.
b) mrożeniowe.
c) kontrolne.
d) cementacyjne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Drążenie wyrobisk podziemnych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
7. LITERATURA
1. Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz. I i II. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice
1993
2. Broen A.: Kombajny chodnikowe. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1992
3. Chudek M., Pach A.: Obudowa wyrobisk eksploatacyjnych w kopalniach węgla
kamiennego. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2002
4. Chudek M.: Obudowa wyrobisk górniczych. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1975
5. Hobler M.: Projektowanie i wykonywanie robót strzałowych w górnictwie podziemnym,
Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1982
6. Kostorz J, Pogoda W.: Górnictwo cz. II. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1989
7. Nowak K., Kostorz J: Górnictwo cz. I. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1989
8. Poradnik górnika. Praca zbiorowa. Wydawnictwo  Śląsk , Katowice 1982
9. Czasopisma: Wiadomości Górnicze, Przegląd Górniczy, Bezpieczeństwo Pracy i Ochrony
Środowiska w Górnictwie, Mechanizacja i Automatyzacja Górnictwa.
10. http://images.google.pl/imghp
11. Katalogi firmowe maszyn i urządzeń do urabiania.
12. Przepisy wykonawcze do Prawa geologicznego i górniczego
13. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej: Seria Górnictwo
Literatura metodyczna
1. Krogulec Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych.
KOWEZiU, Warszawa 2003
2. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997
3. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37