barok085aangelsa

Temat: Czym różni się barok szlachecki Potockiego od baroku sarmackiego
Paska i baroku dworskiego Morsztyna?

Wacław Potocki (1621-1696) pochodził ze średniozamożnej szlachty, wykształcenie
zdobył przy zborze ariańskim w Raciborzu. Pod groźbą edyktu z 1658 r.,
skazującego arian na wygnanie, przeszedł na katolicyzm, lecz mimo to pozostał
wierny swej ideologii i skutecznie pomagał swoim współwyznawcom, za co cierpiał
(sądy i środowisko szlacheckie). O prześladowaniu arian mówi jego wiersz "Kto
mocniejszy, ten lepszy": "Temu nieborakowi wsi wzięły kaduki Czemuż to? - Bo źle
wierzył". Potocki piętnuje w swojej twórczości wady narodowe. Elementy takie
można znaleźć w następujących utworach: "Ogród fraszek" (1800 utworów różnej
wielkości i różnorodnej treści). W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy
polityczne, społeczne, obyczajowe, moralne. Piętnuje wady ustroju politycznego
Polski, a więc anarchię, bezprawie, złotą wolność, prywatę, brak ochrony granic,
słabość pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego. Te ostatnie wady spotkały
się z ostrą krytyką poety w wierszu "Pospolite ruszenie", w którym nieszczęsny
dobosz usiłuje bez skutku obudzić smacznie śpiącą szlachtę i zmusić ją do
podjęcia walki. Nasłuchawszy się wrzasków i obelg mocno niezadowolonej braci
"rycerskiej" - "widząc, że go zgoła nikt nie słucha, poszedł i sam spać". W
"Zbytkach polskich" z gorzką ironią mówi o przepychu, w jakim żyje szlachta
polska, gdy tymczasem ojczyzna potrzebuje materialnej pomocy - "O tym szlachta,
panowie, o tym myślą księża, choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża".
Tytuł kolejnego utworu - "Polska nierządem stoi" jest sam w sobie oskarżeniem.
Nikt nie przestrzega praw, nie szanuje konstytucji, występki możnych uchodzą
płazem, człowiek prosty i biedny "z serdecznym dziś płaczem z dziatkami cudze
kąty pociera tułaczem". Inne wielkie utwory to: "Wojna chocimska", "Moralia".
Jan Andrzej Morsztyn (1621-1693) pochodził z rodziny związanej z arianizmem, ale
po przejściu na katolicyzm zachował tylko powierzchowne cechy dawnej ideologii.
Dzięki zręczności dworaka i sprzyjającym okolicznościom piął się szybko po
szczeblach kariery politycznej. Dwór Królewski Jana Kazimierza, z którym był
związany, stanowił ośrodek nie tyle życia umysłowego, co towarzyskiego. W
atmosferze salonów i flirtów mógł powstać tylko taki styl, który wyrażał
błyskotliwość, elegancję i kunszt artystyczny, a pomijał ważne zagadnienia
życia. W twórczości Morsztyna przejawiło się to w błahości treści przy
równoczesnym przeroście nagromadzonych prznośni, porównań i innych figur
poetyckich (wyliczenia, stopniowania, powtórzenia, kontrasty i paradoksy).
Zebrał swe wiersze w zbiorach "Kanikuła albo psia gwiazda" i "Lutnia". Znaczna
większość utorów posiada tematykę miłosną. Nie chodzi w nich jednakże o proste
wypowiedzenie uczuć do ukochanej. Są to wiersze będące wyrazem flirtu, który
odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem. W "Bierzmowaniu" liczne,
coraz ciekawsze wyliczenia wdzięków i czarów pięknej Jagnieszki prowadzą do
konkluzji, że jest ona nie tyle dziewczyną, co raczej ogniskiem, które spala
swym żarem zakochanego w niej mężczyznę. "Na kwiatki" - to urocze cacko
poetyckie, gdzie autor zazdrości zerwanym kwiatom, gdyż uplecione we włosy jego
ukochanej będą mogły być bliżej z nią niż on sam. "Do trupa" - najgłośnijeszy
sonet Morsztyna. Na zasadzie rozwiniętego porównania ukazuje najpierw poeta
podobieństwo zakochanego do trupa. Następnie posługując się kontrastem zestawia
spokój zmarłego z cierpieniami zakochanego, by ostatecznie wyciągnąć zaskakujący
wniosek, że lepiej być trupem niż kochać bez wzajemności. W "Niedostatku"
znajdziemy ironiczną uwagę na temat rozsądku i powagi kobiet. Poeta wylicza
szereg zjawisk, które nigdy nie miały miejsca, ale podejrzewa, że prędzje stać
się one mogą rzeczywistością "niźli będzie stateczna która białogłowa". Inny
charakter posiada "Pieśń w obozie pod Żwańcem". Widać w niej pewien przebłysk
patriotyzmu, rzadko dochodzący do głosu pod piórem typowego poety dworskiego. Do
ogólu szlacheckiego odnosił się poeta raczej z pogardą, wyraźnie dającą się tu
odczuć, bo do szlachty silniej przmawia "natocz albo nalej" niż gołos wodza
wzywającego do walki z wrogiem. Morsztyn tłumaczył także tragedie francuskie
Piotra Corneille'a. J.A. Morszytn, choć nie wniósł wielu wartości ideowych na
miarę potrzeb ówczesnej Poski, dbał jednak o piękno form poetyckich, wzbogacał
je, podnosił na wysoki poziom artyzmu i stąd jego wiersze są cenną zdobyczą
literatury polskiej.
Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) znany jest z "Pamiętników" przedstawiających
fakty w sposób żywy i barwny. Część pierwsza "Pamiętników" dotyczy wojennych
doświadczeń Paska. Ciekawie wypadł tu obraz szlachcica-żołnierza. Walczy on na
ogół dzielnie, ale można podejrzewać, że zapału do walki dostarcza mu nie tyle
miłość do ojczyzny, ile ambicja osobista i chęć zdobycia łupów. Ciekawość i
żądza przygód są też prawdopodobnie przyczyną udziału Paska w wyprawie do Danii.
W opisach ważnych wydarzeń historycznych autor skupia uwagę na własnych
przygodach, wyolbrzymiając niekiedy swą rolę świadka i uczestnika tych wydarzeń.
Zaskakuje też współczesnego czytelnika religijna postawa szlachcica tamtych
czasów. Posłuszny nakazanym przez Kościół postom, jałmużnom i odpustom nie brał
ich sobie głęboko do serca, skoro nie zmieniały jego obyczajów i nie łagodziły
stosunku do człowieka, nad którym był górą. Głośny opis mszy świętej, do której
służył Pasek mając ręce zbroczone krwią wrogów, jest tego dowodem.
Ksiądz-celebrant uświęca to barbarzyństwo słowami: "nie wadzi to nic, nie
brzydzi się Bóg krwią rolaną dla imienia swego". "Pamiętniki" zawierają również
szeroki obraz pokojowego życia ziemiańskiego i obyczajów szlacheckich. Autor
myśli kategoriami przeciętnego szlachcica, toteż ucisk i niedolę chłopa uważa za
naturalny stan rzeczy. Z typowo sarmacką mentalnością odnosi się do własnej
klasy i tylko szlachtę uważa z godną przedstawicielkę narodu. Życie prywatne
szlachty nacechowane jest troską o dobrobyt i korzyści materialne. Wystarczy
przypomnieć znakomity fragment "Pamiętników", w którym Pasek opisuje swe zaloty
do Anny Łąckiej. Bardziej przypominają one układy handlowe niż wyznania miłosne.
Utwór pisany jest stylem barwnym, potocznym, dosadnym, wskazującym na
gawędziarskie talenty autora, nasycony anegdotami i przysłowiami. Szczególnymi
wartościami wyróżniają się opisy batalistyczne.