Demokracja szlachecka w Polsce .
Powstanie i organizacja sejmu walnego ( 1492 - 1493 ) .
Sejmiki przedsejmowe ( zwoływał je król , wysyłając legata z legacją , czyli
pismem królewskim , w którym podane były powody zwołania sejmu ). Po wysłaniu
legacji wybierano posłów na sejm walny . Układano instrukcje poselskie -
Wskazówki dotyczące stanowiska w sprawach , które miały być przedmiotem obrad w
sejmie . Wybrani posłowie zbierali się razem z senatorami każdej prowincji (
Małopolski , Wielkopolski ) na sejmach generalnych tzw. generałach i ustalano
stanowisko każdej prowincji na sejm walny .
SEJM WALNY : KRÓL , SENAT , IZBA POSELSKA ( trzy stany sejmujące ) .
Izba poselska - reprezentacja sejmików ziemskich po 1569 r. liczyła 170 posłów
(48 wywodzących się z Litwy). Do Izby poselskiej nie wchodzili przedstawiciele
miast (wyjątek stanowiły : Kraków i Wilno) . Sejm zwoływany był początkowo
przez króla co roku do Piotrkowa . Od 1572 r. (Artykuły henrykowskie) król
zwoływał sejm co dwa lata .
SEJMY ZWYCZAJNE ( ordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 6 tyg.
SEJMY NADZWYCZAJNE ( ekstraordynaryjne ) - nie mogły trwać dłużej niż 2 tyg.
Przedłużenie obrad sejmu w razie potrzeby ( prolongacja ) wymagało zgody
wszystkich posłów .
SENAT . W skład senatu wchodzili : arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy ,
wojewodowie i kasztelanowie , dostojnicy , którzy zasiadali w radzie
królewskiej , marszałek , kanclerz , podkanclerz , podskarbi . Senat liczył 140
senatorów . Senatorowie nie głosowali , lecz wypowiadali swoje zdania . Do
wydania uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzebna była zgoda powszechna
.
ZAKRES działania sejmu walnego : Praca ustawodawcza ( uchwalanie ustaw -
konstytucji ) ; polityka zagraniczna ; uchwalanie podatków , ustalanie
liczebności wojska , decydowanie o wydatkach i dochodach państwa ; wyrażenie
zgody na zwołanie pospolitego ruszenia ; sądownictwo szlacheckie - sądy sejmowe
( prawo łaski i amnestii ) ; nobilitacje - nadanie szlachectwa .
Rodzaje sejmów : sejm walny ; sejm kowokacjny ( w czasie bezkrólewia ) ; sejm
koronacyjny ( kończący bezkrólewie ) ; sejm obozowy ( w czasie zbierania
pospolitego ruszenia ) ; sejm rokoszowy ( zbrojne wystąpienie przeciw królowi )
.
Konstytucja Nihil novi ( 1505 r. ) W roku 1505 zebrał się w Radomiu sejm .
Uchwalono na nim konstytucję , która wprowadziła zasadę , że nic nowego ( Nihil
novi ) nie może być ustanowione w dziedzinie praw ogólnopaństwowych oraz
przywilejów stanu szlacheckiego bez zgody obu izb sejmu - senatu i izby
poselskiej .

Polityka zagraniczna ostatnich JAGIELLONÓW .
STOSUNKI z Krzyżakami : wojna z Zakonem w latach 1519 - 1521 ; Hołd Pruski 1525
r. ; sekularyzacja zakonu .
Wkrótce po zawarciu pokoju toruńskiego w 1466 r. w stosunkach między Polską i
Zakonem narosły nowe konflikty . Wielcy mistrzowie krzyżaccy starali się
zmniejszyć zależność od Polski i odebrać utracone ziemie ( byli zwykle
popierani przez cesarza , papieża i książąt niemieckich ) . Źródłem
powtarzających się konfliktów było warmińskie księstwo biskupie , które przy
udziale Krzyżaków kapituła próbowała uniezależnić od króla polskiego . W roku
1511 wielkim mistrzem krzyżackim został Albrecht Hohenzollern - siostrzeniec
Zygmunta I . Nowy mistrz zawarł porozumienie z Moskwą , usiłując całkowicie
zerwać zależność od Polski . Król polski znalazł się w bardzo trudnej sytuacji
, ponieważ Wielkie Księstwo Moskiewskie zawarło jednocześnie przymierze z
cesarzem i atakowało terytorium Litwy . Po porozumieniu z cesarzem
Maksymilianem I ( Wiedeń 1515 r. ) Polska mogła wypowiedzieć wojnę Zakonowi , w
której - w latach 1519 - 1521 - odniosła znaczne sukcesy . Król Polski nie był
jednak w stanie ostatecznie pokonać przeciwnika . Rozwiązanie konfliktu
przyniósł dopiero kryzys Rzeszy związany z postępami ruchu egzekucyjnego . W
państwie zakonnym luteranizm znalazł wielu zwolenników ( również część
dostojników krzyżackich ) . W związku z tym Albrecht przeszedł na luteranizm -
zrywając z papiestwem doprowadził do sekularyzacji , czyli przekształcenia
państwa krzyżackiego w świeckie księstwo pod lennym zwierzchnictwem Polski . W
kwietniu 1525 r. doszło do zawarcia traktatu między królem polskim , a
Albrechtem i złożeniem przez księcia uroczystego hołdu lennego na Rynku Głównym
w Krakowie . Albrecht Hohenzollern , jako lennik Korony Polskiej zobowiązał się
do pomocy wojskowej i finansowej otrzymując miejsce w senacie ( do którego nie
został dopuszczony ) . Traktat przewidywał , że do dziedziczenia Księstwa
Pruskiego będą mieli prawo wyłącznie potomkowie Albrechta i jego rodzonych
braci . W razie bezdzietności książąt pruskich ich lenno miało wrócić do
Królestwa Polskiego . W traktacie znalazło się również zastrzeżenie
zabraniające łączenia przez Hohenzollernów władzy w Prusach Książęcych i w
Brandenburgii .

UDZIAŁ w wojnie o INFLANTY ( 1557 - 1570 ) : sekularyzacja i podział Inflant w
1561 r. ; Pokój w Szczecinie w 1570 r.
W Inflantach znajdowała się druga część Zakonu Krzyżackiego ( dawni Kawalerowie
Mieczowi ) . Państwo inflanckie również przeżywało kryzys związany z szerzeniem
się reformacji . W roku 1557 wybuchła wojna o Inflanty , którą ( do 1570 r. )
toczyły : Szwecja , Polska , Litwa oraz Rosja . W trakcie działań wojennych
zmieniały się przymierza . Polska występowała początkowo wraz z Danią przeciwko
Szwecji , następnie przeszła na stronę szwedzką . Przeciwko sobie zawsze miała
Rosję . Po zdobyciu portu w Narwie Rosjanie uruchomili stały szlak handlowy dla
wymiany z Zachodem - tzw. żeglugę narewską , którą Polacy wytrwale zwalczali .
W tej sytuacji w Zakonie Krzyżackim zapadła decyzja o podporządkowaniu się
jednej z walczących stron . W roku 1561 wielki mistrz Gotard Kettler zawarł w
Wilnie układ z królem polskim Zygmuntem Augustem o sekularyzacji Zakonu i
poddaniu się zwierzchnictwu Polski . Na mocy układu tereny państwa zakonnego
zostały podzielone na dwie części : Kurlandię ( z Semigalią ) - dziedziczne
księstwo Kettlera ze stolicą w Mitawie - stanowiącą lenno Korony Polskiej oraz
Inflanty właściwe , które zostały wspólną prowincją Litwy i Polski . Układ nie
uchronił Inflant od dalszej wojny i faktycznego rozbioru pomiędzy walczące
państwa . Kurlandia pozostała natomiast lennem Polski aż do trzeciego rozbioru
w roku 1795 . Książęta Kettlerowie wchodzili w związki małżeńskie z magnackimi
rodami Rzeczypospolitej , a szlachta tamtejsza polonizowała się .
STOSUNKI z Habsburgami : Zjazd monarchów w Wiedniu w 1515 r.
Rządy Jagiellonów w Czechach i na Węgrzech borykały się w początkach XVI w. Z
narastającą przeciw nim opozycją wewnętrzną . Wykorzystując zagrożenie Litwy
przez Moskwę i Polski przez Krzyżaków cesarz Maksymilian I Habsburg zawarł w
1514 r. przymierze z carem , skierowane przeciwko Jagiellonom . Zygmunt I
zdołał jednak rozerwać to groźne porozumienie w zamian za ustępstwa na rzecz
Habsburgów w sprawie Węgier . W roku 1515 doszło w Wiedniu do uroczystego
spotkania Jagiellonów z cesarzem . Ułożono tam podwójne małżeństwa jagiellońsko
- habsburskie . Podpisano również układ dotyczący wzajemnego dziedziczenia w
razie wygaśnięcia węgiersko - czeskiej linii Jagiellonów , lub austryjackiej
Habsburgów .
POLITYKA MORSKA ZYGMUNTA AUGUSTA :
W okresie wojny o Inflanty Zygmunt August utworzył flotę królewską .
Zaangażował tzw. Kaprów , którzy mieli pozwolenie na konfiskatę towarów i
niszczenie floty nieprzyjaciela . W roku 1568 król powołał Komisję Morską (
pierwszy polski urząd państwowy do spraw morskich ) . Komisja miała dbać o
spokój i bezpieczeństwo polskiego wybrzeża . Podlegała jej również flota
kaperska . Wkrótce po utworzeniu Komisji Morskiej gdańszczanie zamordowali
królewskich marynarzy , sprzeciwiając się polityce morskiej króla . W
odpowiedzi Zygmunt August nakazał aresztowanie delegatów Gdańska i narzucił
miastu twarde warunki . W momencie śmierci Zygmunta Augusta ( 1572 r. ) Polska
posiadała największy w swej historii dostęp do morza .

ROZWÓJ gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej .
Folwark był gospodarstwem towarowym , nastawionym na zbyt swojej produkcji na
rynku . Jego funkcjonowanie opierało się w przeważającej mierze na przymusowej
pracy chłopów - PAŃSZCZYŹNIE . Wysokie ceny surowców i żywności w regionach
Europy Zachodniej czyniły z produkcji rolnej i hodowlanej szczególnie dochodową
dziedzinę gospodarki . Po odzyskaniu Pomorza Gdańskiego zyskała wygodną drogę
wodną dla eksportu zboża . Właściciele ziemscy dostrzegli szansę znacznego
zwiększenia swoich dochodów przez rozszerzenie obszaru uprawnej ziemi i
sprzedaż na rynku produktów pochodzących z własnego gospodarstwa . Dawało to
szlachcie znacznie większe korzyści od tradycyjnych czynszów chłopskich .
Produkcja folwarczna była nastawiona na uzyskanie dużego zysku ze sprzedaży
zboża , bydła lub owiec . W folwarkach rozwinięto ponadto na własne potrzeby
warzywnictwo , sadownictwo , zielarstwo , pszczelarstwo , hodowlę ryb .
Folwarki odległe od wielkich rzek i szlaków handlowych zaopatrywały rynek
lokalny poprzez miejscowe targi i jarmarki , podczas gdy folwarki w regionach
spławnych rzek wywoziły żyto i pszenicę oraz drewno i inne produkty do portów
nadbałtyckich . Na Podolu i Ukrainie gospodarstwa specjalizowały się w hodowli
wołów , a głównymi produktami eksportu z ziem polskich było zboże , drewno i
woły . W końcu XV i w XVI w. Szlachta zaczęła egzekwować prawa , które
ułatwiały rozwijanie gospodarki folwarcznej . W roku 1496 sejm wydał statut ,
który przypominał , że ze wsi może odejść tylko jeden kmieć w roku . Statut
miał na celu zapobieganie masowemu przenoszeniu się chłopów do miast i szukania
tam lepszego bytu . Owe działania gospodarcze i akty prawne przesądziły o
zmianie ustroju wsi polskiej z czynszowego na folwarczno - pańszczyźniany .
PRZYCZYNY tworzenia folwarków : pomyślna koniunktura na produkty zbożowe ;
wzmocnienie gospodarczej i politycznej przewagi szlachty w Rzeczy Pospolitej ;
chęć wzbogacenia się szlachty .
SPOSOBY zakładania i funkcjonowania folwarków : skupowanie królewszczyzn ;
zatrzymywanie dożywotnich dzierżaw ; zagospodarowywanie nieużytków ;
karczowanie lasów ; zabieranie ziemi chłopom i ich usuwanie na gorsze tereny
uprawne .

Złoty Wiek - Humanizm .
Początkowo studiowano dzieła starożytnych pisarzy. Później obok badań
językowych rozwinęły się matematyka i astronomia. Do rozwoju przyczynił się
Włoch Kallimach tworząc koło literacko-naukowe. Utworzono nowy typ szkoły -
gimnazjum humanistyczne oraz szkoły jezuickie - kolegia .
Mikołaj Kopernik (1473-1543) - " O obrotach ciał niebieskich " (utwór napisany
w łacinie) - 1543 . Kopernik był synem toruńskiego mieszczanina . Studiował w
Krakowie , Bolonii i Padwie. W 1520 dowodził obroną Olsztyna.
Maciej Miechowita - geograf krakowski - " Traktat o dwu Sarmacjach " (1517) - (
utwór o Wschodniej Europie ) . Historia - Jan Długosz (1415-1480) - " Dzieje
Polski " ( utwór napisany w łacinie ) - dzieło to miało przełomowe znaczenie w
rozwoju polskiej histografii ze względu na bogactwo materiału źródłowego.
Marcin Kromer - " Polonia " - utwór opisywał stosunki ustrojowe, gospodarcze i
kulturalne.
Marcin Bielski - " Kronika świata " - pierwsze prace historyczne w języku
polskim .
Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) - " O naprawie Rzeczypospolitej "-
myśliciel , działacz polityczny ( związany z ruchem egzekucyjnym ), rzecznik
reform ustrojowych w Polsce. Propagował: równość wszystkich wobec prawa, pokój
między narodami. Sprzeciwiał się: wojnom, wyzyskowi chłopa. Twierdził, że
zadaniem polityki fiskalnej jest popieranie rozwoju handlu i rzemiosła.
Muzyka - Mikołaj Gomółka - twórca melodii m.in. do "Psalmów" Kochanowskiego.
Architektura - Wawel - ozdobienie dziedzińca arkadami, budowa marmurowych
schodów, mauzoleum ostatnich Jagiellonów - kaplica zwana Zygmuntowską . Zamki w
Pieskowej Skale , Baranowie , ratusz w Poznaniu oraz całe miasta Kazimierz
Dolny , Zamość.
Rzeźba - Wit Stwosz - ołtarz w kościele Mariackim w Krakowie. Forma rzeźby była
gotycka, ale istniał duży realizm w przedstawieniu postaci człowieka.
Jan Michałowicz z Urzędowa - rzeźby nagrobne , m.in. kaplice nagrobne biskupów
Zebrzydowskiego i Padniewskiego w katedrze wawelskiej.
Malarstwo - dzieło z XVI w. , iluminowany rękopis pisarza krakowskiego, tzw.
Kodeks Behema .

POJĘCIA
unici - wyznawcy kościoła greckokatolickiego na ziemiach polskich , który
powstał w wyniku unii części kościoła prawosławnego z kościołem katolickim (
Unia brzeska 1596 r. ) ; zachowali liturgię w języku cerkiewno - słowiańskim .
dyzunici - nazwa części ludności prawosławnej , która nie uznała unii brzeskiej
z roku 1596 .
interrex - osoba zastępująca króla w czasie bezkrólewia . Interrex zwoływał
sejm , sejmiki i reprezentował państwo na zewnątrz .
elekcja - wybór na jakieś stanowisko lub urząd .
Wojna Kokosza - zbrojne wystąpienie zebranej na pospolite ruszenie szlachty.
Było one skierowane przeciwko polityce dworu i magnaterii i zmusiło króla do
poręczenia szlachcie jej praw.

Obóz egzekucyjny - szlachta zwalczająca magnatów i domagająca się reformy
państwa , obóz ten obejmował znaczną grupę szlachty średniej , która
występowała z hasłami egzekucji praw i dóbr - hasła te były wymierzone w
magnaterię - ją bowiem oskarżano o lekceważenie prawa , ona także bezprawnie
zagarnęła najwięcej królewszczyzny , postulowano o uporządkowanie sądownictwa ,
przeprowadzenie reform skarbowych i wojskowych , ujednolicenie państwa ,
ograniczenia odrębności i przywilejów prowincji np. Prus Królewskich ,
zmniejszenia uprawnień kościoła katolickiego , stworzenia kościoła narodowego ,
niezależnego od Rzymu.
Osiągnięcia ruchu egzekucyjnego - realizację programu ruchu egzekucyjnego
rozpoczęto na sejmie w Piotrkowie w 1562 r. Reformy rozpoczęto od egzekucji
dóbr : - uchwalono jednoczesną powszechną weryfikację granic i dochodów dóbr
królewskich (sejm nałożył na dzierżawców królewszczyzny obowiązek płacenia
kwarty , czyli 4 części rocznego dochodu na stałe wojsko; - dobra bezprawnie
trzymane przez magnatów zostaną zwrócone królowi; - ograniczono odrębność
włączonych w XV w. obszarów księstw: oświęcimskiego , zatorskiego , Prus
Królewskich i Mazowsza; - w 1569 r. doprowadzono do unii realnej z Litwą.
Rozwój świadomości narodowej - dążenie Polski do uniezależnienia się od kultury
innych państw , starano się zlikwidować wszelkie formy upośledzenia j.
polskiego , j. polski zaczął zdobywać znaczącą pozycję w większości miast gdzie
poprzednio był duży wpływ niemczyzny , a także w życiu politycznym i
literaturze. Pierwszy odrzucił łacinę i pisał w języku polskim Mikołaj Rej.
Wzrost poczucia narodowego znalazł odbicie w memoriale Jana Ostroroga. Znalazł
się w nim wyraźny postulat suwerenności państwa.

Tolerancja religijna - mimo całej ostrości sporów religijnych Polska złotego
wieku pozostawała krajem tolerancji religijnej , w którym nie dochodziło do
otwartych walk na tle religijnym ani do masowych prześladowań. Gdy w większości
państw europejskich na wyznawców religii nie uznawanej przez władze spadały
prześladowania , gdy wszędzie dymiły stosy , a o uzyskanie swobody wyznaniowej
trzeba było nieraz krwawo walczyć , w Polsce zjawiska te były niemal nieznane.
Ugruntowaniem tej postawy było przyjęcie po śmierci Zygmunta Augusta w 1573 r.
przez generalną konfederację warszawską artykułu w którym szlachta gwarantowała
wieczysty pokój pomiędzy różniącymi się w wierze. Wprawdzie tolerancja
religijna miała tyczyć się tylko szlachty , ale obieła wszystkie wyznania z
Braćmi Polskim włącznie. W 1570 r. doszło do zawarcia między wyznaniami
protestanckimi ugody w Sandomierzu , która zapewniała współpracę między
wyznaniami protestanckimi oprócz arian. W 1596 r. doszło do zawarcia unii
brzeskiej - kościół prawosławny został podporządkowany papieżowi ale zachował
szereg odrębności , nie została przyjęta przez większość ludności prawosławnej.
Jezuici w Polsce: Stanisław Hozjusz , Jakub Wujek i Piotr Skarga.

Unia polsko - litewska XIV-XV w. - Bezpotomność Zygmunta Augusta skłaniała
Polskę i Litwę do przyspieszenia kroków ku scaleniu obu państw. Po przewlekłych
pertraktacjach decyzja zapadła na sejmie w Lublinie w 1569 r. Gdy magnaci
litewscy , niezadowoleni z przedstawionych im propozycji zerwali obrady i
wyjechali na Litwę , sprzyjający unii Zygmunt August , będący jednocześnie
wielkim księciem litewskim ogłosił wcielenie do korony polskiej znacznej części
terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego - Podlasia , Wołynia , Kijowszczyzny.
Wobec tej decyzji króla i pod naciskiem średniej szlachty magnaci litewscy
wrócili do Lublina gdzie 28 czerwca uchwalono unię między obu państwami.
(Rzeczpospolita Obojga Narodów = Korona polska + Wielkie Księstwo Litewskie.).
Wspólne: król , sejm i senat , moneta , polityka zagraniczna. Odrębne: skarb ,
sądownictwo , wojsko , urzędy. Znaczenie unii lubelskiej: pozytywne skutki unii
lubelskiej: - wzmocniła potencjał obu państw , co znalazło wyraz w sukcesach
militarnych i politycznych. - wzmocniła pozycję średniej szlachty na Litwie.
Negatywne skutki unii lubelskiej: - niekorzystne zmiany w koronie, - fatalne w
skutkach wcielenie Kijowszczyzny. - ciężar obrony przed powtarzającymi się
napadami tatarskimi. - zagrożenie ze strony Turcji. - unia prowadziła do
koncentracji wysiłku militarno - politycznego na wschodzie.

Początki reformacji w Polsce - Podłoże ruchu reformacyjnego było tu podobne jak
w innych krajach. Uderzeniu w kościół rzymski , podważaniu uprzywilejowanej
pozycji kleru w społeczeństwie sprzyjało powstanie nowych idei , nowego
spojrzenia na zadania państwa i społeczeństwa. Kler powszechnie lekceważył swe
obowiązki , zabiegał zbyt gorliwie o pomnażanie dóbr materialnych , wielu jego
przedstawicieli prowadziło rozwiązły tryb życia. Całkowicie niemal zeświecczone
było wyższe duchowieństwo , dla którego sprawy religii stały się prawie
zupełnie obojętne. Natomiast niższy kler w dużej mierze składający się z pośród
mieszczan i chłopów , tkwił w ciemnocie i zacofaniu. Dochody jego były
stosunkowo niskie , toteż znajdowało się wśród niego wielu niezadowolonych
księży i zakonników , buntujących się przeciwko istniejącym stosunkom. Pod
względem prawnym sytuacja kleru była bardzo dobra. Nie podlega on służbie
wojskowej , obciążały go niewielkie należności na rzecz skarbu państwa ,
natomiast nadal utrzymywał się wielce uciążliwy zarówno dla szlachty , jak i
dla chłopów obowiązek płacenia dziesięciny na rzecz kościoła. Liczne
uprawnienia miało sądownictwo kościelne , a państwo poprzez starostów
zabezpieczało wykonywanie wyroków sądów duchownych. Wybujałe przywileje były
jedną z podstaw niechęci , jaką budził kler w społeczeństwie. Znajomość wiary
była nikła , często górowały nad nią przesądy i zabobony czy prymitywne
wierzenia , wywodzące się z czasów pogańskich. Niezadowolenie budziła też
ideologia kościelna wśród mieszczaństwa , ponieważ jej przepisy hamowały
swobodę obrotów pieniężnych. Główne nurty reformatyczne : Luteranizm - znalazł
on najszybciej oparcie wśród mieszczaństwa w zach. i pł. Polsce. Najwcześniej
ugruntował się we Wrocławiu , skąd propaganda luterańska oddziaływała na wsch.
Ważnym ośrodkiem luteranizmu stały się Prusy Królewskie , z Gdańskiem i
Toruniem , a szczególnie sekularyzowane Prusy Książęce. Kalwinizm - stanowił on
człon ruchu egzekucyjnego , przyjął się najwcześniej wśród szlachty
małopolskiej i na Litwie. Powszechnie zamieniono tam kościoły na zbory ,
odmawiano płacenia dziesięcin , lekceważono sądy duchowe. Starali się
doprowadzić do uniezależnienia się kościoła w Polsce od Rzymu i utworzenia
kościoła narodowego. Jakkolwiek nie udało im się tego osiągnąć , uzyskali
zawieszenie jurysdykcji biskupijnej w sprawach wiary i zniesienie egzekucji
starościńskiej dla wyroków sądów kościelnych. Słabą stroną kalwinizmu było brak
poparcia wśród chłopów.
Bracia Polscy - jeden z odłamów kalwinizmu który w 1562 r. podzielił się na
kalwinów i na arian (BP). Arianie odrzucali dogmat o Trójcy Św. Podstawową ich
zasadą w kwestiach społecznych było stwierdzenie , że wszyscy ludzie są braćmi
, że nikt nie powinien korzystać z cudzej pracy. Radykalizm społeczny arian
budził niechęć zarówno wśród katolików , jak i wśród protestantów. Uznawano go
za wyznanie niebezpieczne dla istniejącego porządku społecznego i ostro
zwalczano.

Bezkrólewie - Zygmunt August zmarł w 1572 r. bezpotomnie , nie uregulowawszy
sprawy następstwa tronu. Miało to doniosłe skutki dla dalszego formowania się
ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej. Szlachta bowiem musiała samodzielnie
ustalić tok postępowania po śmierci monarchy. Zacięta walka polityczna
rozegrała się wokół powołania zastępcy króla na czas bezkrólewia , czyli tzw.
interrexa. Posiadał on część uprawnień monarchy. Ostatecznie został nim prymas
Jakub Uchański. Wskutek tego i w następnych elekcjach godność tę pełnili
prymasi , co przyczyniło się do nadania im wyjątkowego znaczenia politycznego.
Powołanie Uchańskiego na interrexa mogło ułatwić wybór króla wygodnego dla
magnaterii i katolików. Aby temu zapobiec , średnia szlachta podieła hasło
elekcji viritim. Oznaczało to , że każdy szlachcic miał prawo osobistego
uczestniczenia w elekcji , która zamieniała się w wielki zjazd szlachecki.
Pierwsza wolna elekcja - Poprzedzony sejmem elekcyjnym wybór króla odbył się we
wsi Kamień pod Warszawą. Zebrana licznie szlachta obwołała królem Henryka
Walezego , brata monarchy francuskiego. Upadła natomiast kontrkandydatura
Habsburga. Mimo że Henryk był wmieszany w wydarzenia nocy św. Bartłomieja w
Paryżu , nawet innowiercy godzili się na niego. Jednakże dla zabezpieczenia się
przed niekorzystnymi zmianami religijnymi i nawrotem do silnych rządów
monarchistycznych , szlachta spisała najważniejsze zasady ustrojowe
Rzeczypospolitej , swe prawa i przywilej i domagała się zaprzysiężenia i
przestrzegania ich przez króla. Dopiero po spełnieniu tego żądania Henryk
został koronowany w Krakowie i obiął tron. Henryk podiął jeszcze jedno
zobowiązanie , które miało charakter bezpośredniej umowy między nim a
wyborcami. Stanowiły je tzw. pacta conventa: - wprowadzenie na Bałtyk eskadry
francuskiej dla zahamowania żeglugi narewskiej. - doprowadzenie do przymierza
polsko-francuskiego. - poślubienie siostry Zygmunta Augusta ,
pięćdziesięcioletniej Anny Jagiellonki. Artykuły Henrykowskie: - objęcie tronu
może odbyć się tylko na drodze wolnej elekcji. - obowiązek zwoływania co 2 lata
sejmu walnego. - utworzono specjalną radę do kontroli i pomocy w poczynaniach
króla tzw. senatorów rezydentów. - co kwartał miała następować zmiana w
składzie senatorów rezydentów. - przypominały że do najważniejszych uprawnień
sejmu należało wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia , na nowe
podatki i cła. - bez zgody senatorów król nie mógł podejmować decyzji
dyplomatycznych , zwłaszcza co do wojny i pokoju. - różnowiercom zapewniano
swobodę wyznania. - szlachta może wypowiedzieć królowi posłuszeństwo , jeżeli
nie będzie on przestrzegał praw krajowych. Rządy Stefana Batorego - Panowanie
Henryka nie trwało zbyt długo. Na wiadomość o śmierci brata , króla Francji
Karola IX , zbiegł on potajemnie z Krakowa , by objąć tron francuski jako
Henryk III. Chciał wprawdzie połączyć tron francuski z polskim , na to jednak
nie zgodziła się szlachta. Ogłoszono ponownie bezkrólewie , po czym na nowej
elekcji wybrano królem księcia Siedmiogrodu , Stefana Batorego. Panowanie
Stefana Batorego kończy dobę reform podejmowanych w imię haseł egzekucyjnych...
. Wojna o Inflanty w 1577 - 1582 r. (Płock , Wielkie Łuki , Psków) , rozejm w
Jamie Zapolskim w 1582 r.