MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Magdalena Rychlik
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
815[01].Z1.01
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr in\
. Sylwester Stawarz
dr in\
. Rafał Bator
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Magdalena Rychlik
Konsultacja:
mgr in\
. Halina Bielecka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 815[01].Z1.01
Posługiwanie się dokumentacją techniczną, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu operator urządzeń przemysłu chemicznego.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 11
5.1. Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej, materiały i przybory do
rysowania. Normalizacja w rysunku technicznym, forma graficzna
arkusza 11
5.1.1. Ćwiczenia 11
5.2. Rzuty prostokÄ…tne i aksonometryczne 13
5.2.1. Ćwiczenia 13
5.3. Przekroje wybranych przedmiotów 17
5.3.1. Ćwiczenia 17
5.4. Wymiarowanie i opisywanie przedmiotów na rysunkach 19
5.4.1. Ćwiczenia 19
5.5. Przerywanie i urywanie przedmiotów na rysunkach 21
5.5.1. Ćwiczenia 21
5.6. Oznaczenia połączeń rozłącznych i nierozłącznych 22
5.6.1. Ćwiczenia 22
5.7. Programy komputerowe do wykonywania rysunków technicznych.
Techniczne zastosowanie programu AutoCAD. Technika komputerowa
w zakresie powielania i przechowywania informacji rysunkowej 24
5.7.1. Ćwiczenia 24
5.8. Typowa dokumentacja techniczna i technologiczna. Schematy
technologiczne w dokumentacji technicznej 29
5.8.1. Ćwiczenia 29
5.9. Oznaczenia na schematach armatury oraz urządzeń do pomiarów,
regulacji i sterowania. Schematy technologiczne na panelach
w sterowniach instalacji pracujÄ…cych z zastosowaniem techniki
komputerowej 32
5.9.1. Ćwiczenia 32
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 35
7. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie operator urządzeń przemysłu
chemicznego. Poradnik dotyczy kształcenia w jednostce modułowej Techniczne podstawy
chemicznych procesów przemysłowych i stanowi ogólne zapoznanie z dokumentacją
techniczną i technologiczną. Kolejne etapy nauczania poświęcone będą stosowaniu
i eksploatacji maszyn, aparatów i urządzeń w przemyśle chemicznym oraz wykonywania
pomiarów parametrów procesowych i stosowania układów automatyki przemysłowej.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne jakie powinien posiadać uczeń aby móc w pełni korzystać
z poradnika,
- szczegółowe cele kształcenia ucznia w zakresie jednostki modułowej,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- przykłady ćwiczeń,
- przykładowy test pozwalający określić umiejętności nabyte w trakcie zajęć z przedmiotu,
- wykaz wykorzystanej literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone ró\
nymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zró\
nicowane, poczÄ…wszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. Zespołową pracę uczniów mo\
na
zastosować w przypadku czytania du\
ych rysunków technicznych oraz interpretacji
schematów technologicznych. Analizę procesu sterowania procesami technologicznymi
nale\
y przeprowadzić na wycieczkach organizowanych w ramach przedmiotu.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się przez cały czas realizacji
jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.
Ocenianie kształtujące powinno obejmować wiedzę i umiejętności z zakresu:
- sporządzania rysunków części maszyn, urządzeń oraz elementów aparatury chemicznej,
- szkicowania części maszyn, urządzeń oraz elementów aparatury chemicznej,
- wymiarowania rysunków i szkiców,
- czytania dokumentacji technicznej.
Przy ocenie wykonanych szkiców, rysunków i schematów nale\
y uwzględnić staranność
i poprawność ich wykonania.
Podczas realizacji programu nauczania nale\
y oceniać uczniów na podstawie: pisemnych
sprawdzianów i testów osiągnięć szkolnych, obserwacji ucznia podczas wykonywania
ćwiczeń. Ćwiczenia wykonane nieprawidłowo nale\
y powtarzać, a\
do uzyskania wyniku
pozytywnego.
Ocenianie sumatywne mo\
e być przeprowadzone z zastosowaniem zadania praktycznego
oraz testu osiągnięć szkolnych.
W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej
nale\
y uwzględnić wyniki testu oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia podczas
wykonywania ćwiczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
815[01].Z1
Techniczne podstawy
chemicznych procesów
przemysłowych
815[01].Z1.01
Posługiwanie się
dokumentacjÄ… technicznÄ…
815[01].Z1.03
815[01].Z1.02
Stosowanie maszyn,
Wykonywanie pomiarów
aparatów i urządzeń
parametrów
przemysłu chemicznego
procesowych
815[01].Z1.04
815[01].Z1.05
Eksploatacja maszyn,
Stosowanie układów
aparatów i urządzeń
automatyki i sterowania
przemysłu chemicznego
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- rozpoznawać podstawowe przybory kreślarskie,
- posługiwać się podstawowymi przyrządami kreślarskimi,
- rozpoznawać podstawowe elementy obrazujące budowę przedmiotów: punkt, linia, łuk,
płaszczyzna, prosta,
- posługiwać się komputerem na poziomie podstawowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
- określić znaczenie rysunku technicznego dla wykonywania zadań zawodowych,
- posłu\
yć się podstawowymi pojęciami z zakresu rysunku technicznego,
- posłu\
yć się przyborami kreślarskimi i materiałami rysunkowymi,
- wykonać szkice i rysunki prostych brył geometrycznych,
- wykonać szkice i rysunki elementów aparatury chemicznej,
- odczytać rysunki i szkice techniczne,
- posłu\
yć się programami komputerowymi do wykonywania rysunków technicznych,
- rozró\
nić rodzaje i przeznaczenie dokumentacji instalacji przemysłu chemicznego,
- rozpoznać na schematach usytuowanie armatury i urządzeń do pomiarów, regulacji
i sterowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Operator urządzeń przemysłu chemicznego 815[01]
Moduł: Techniczne podstawy chemicznych procesów
przemysłowych 815[01].Z1
Jednostka modułowa: Posługiwanie się dokumentacją techniczną 815[01].Z1.01
Temat: Rzuty prostokÄ…tne i aksonometryczne.
Cel ogólny:
- wykonanie rzutowania prostokÄ…tnego modelu dydaktycznego,
- wykonanie rzutu aksonometrycznego modelu dydaktycznego.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- wymienić nazwy rzutni w rzutowaniu prostokątnym oraz wyjaśnić na czym polega
rzutowanie na te rzutnie,
- wymienić rodzaje rzutów aksonometrycznych,
- wykonać rzutowanie prostokątne modelu,
- wykonać rzut aksonometryczny modelu w dimetrii ukośnej.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna.
Czas trwania zajęć: 4 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja objaśniająca sposoby wykonania rzutowania prostokątnego i rzutów
aksonometrycznych,
- modele dydaktyczne.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, przygotowania arkuszy
rysunkowych do zajęć.
2. Podanie tematu zajęć.
3. Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.
Wprowadzenie do tematu
4. Nauczyciel objaśnia uczniom zasady rzutowania prostokątnego, rysuje na tablicy
rzutowanie prostokątne przykładowego modelu.
5. Nauczyciel podaje praktyczne rady dotyczące wykonania ćwiczenia.
6. Rozdaje uczniom modele do samodzielnego wykonania ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Wykonanie ćwiczenia praktycznego
7. Uczniowie oglÄ…dajÄ… przydzielone modele.
8. Uczniowie ustawiają modele w odpowiedni sposób.
9. Uczniowie przystępują do rysowania rzutów prostokątnych ze szczególnym
uwzględnieniem właściwej techniki rysowania (u\
ywania przyborów kreślarskich,
rysowania linii równoległych i prostopadłych w sposób konstrukcyjny, zachowania
kolejności rzutów, rysowania linii pomocniczych, zachowania grubości linii, proporcji).
Zakończenie zajęć
Nauczyciel ocenia pracÄ™ ucznia.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- uczeń potrafi wyjaśnić zasady rzutowania prostokątnego,
- uczeń potrafi wyjaśnić zastosowanie grubości i rodzaju linii u\
ytych przez niego w pracy
rysunkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Operator urządzeń przemysłu chemicznego 815[01]
Moduł: Techniczne podstawy chemicznych procesów
przemysłowych 815[01].Z1
Jednostka modułowa: Posługiwanie się dokumentacją techniczną 815[01].Z1.01
Temat: Programy komputerowe do wykonywania rysunków technicznych. Techniczne
zastosowanie programu AutoCAD. Technika komputerowa w zakresie
powielania i przechowywania informacji rysunkowej.
Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z programem do wykonywania rysunków technicznych,
technikÄ… przechowywania i powielania informacji rysunkowej.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- posługiwać się prostymi komendami programu,
- wykonywać proste rysunki przy u\
yciu programu, posługując się ikonami pasków
narzędzi,
- zapisać w odpowiednim formacie swoją pracę,
- wydrukować wykonany rysunek,
- otworzyć rysunek ju\
wykonany i dokonać poprawek.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie praktyczne.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca indywidualna.
Czas trwania zajęć: 4 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko komputerowe z zainstalowanym programem AutoCad,
- drukarka,
- dysk przenośny, pamięć zewnętrzna,
- instrukcja do ćwiczeń.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, przygotowania arkuszy
rysunkowych do zajęć.
2. Podanie tematu zajęć.
3. Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia.
Wprowadzenie do tematu
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z programem AutoCad.
2. Nauczyciel wyjaśnia temat ćwiczeń i zakres jego wykonania.
3. Nauczyciel zapoznaje uczniów z podstawowymi komendami programu oraz z instrukcja
do ćwiczeń.
4. Nauczyciel pokazuje uczniom sposoby zapisywania i odtwarzania rysunków w programie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Wykonanie ćwiczenia praktycznego
5. Uczniowie przystępują do wykonania zadania praktycznego według instrukcji.
6. Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i pomaga w trudnych partiach
wykonania ćwiczenia.
Zakończenie zajęć
7. Uczniowie drukujÄ… wykonane rysunki.
8. Nauczyciel ocenia wykonanie ćwiczenia praktycznego oraz pracy w trakcie trwania zajęć.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- uczeń potrafi zapisać i odtworzyć wykonany szablon arkusza rysunkowego, aby wykonać
kolejne ćwiczenie,
- uczeń potrafi zapisać i odtworzyć wykonany rysunek na kolejnych ćwiczeniach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
5. ĆWICZENIA
5.1. Rola rysunku technicznego w pracy zawodowej, materiały
i przybory do rysowania. Normalizacja w rysunku
technicznym, forma graficzna arkusza
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj kilka arkuszy rysunkowych A4.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić rolę rysunku
technicznego w pracy zawodowej, rolÄ™ i zakres normalizacji w rysunku technicznym oraz
zakres i technikę wykonania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zmierzyć długość i szerokość arkusza rysunkowego,
2) przyciąć w razie potrzeby arkusz do rozmiarów 297×210 mm,
3) wrysować ramkę linią grubą ciągłą w arkusz o odpowiednich wymiarach,
4) wrysować tabliczkę rysunkową, wpisać swoje imię i nazwisko oraz wymagane, mo\
liwe
do wpisania dane oprócz tematu rysunku.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja z rysunkami objaśniającymi rolę normalizacji w rysunku
technicznym, przedstawiająca materiały do rysowania oraz zasady higieny pracy nad
rysunkiem,
- arkusze bloku technicznego,
- linijka o długości 30 cm, ekierki 90o/45o/45o i 90o/60o/30o,
- krzywiki,
- ołówek miękki (B)  do rysowania linii grubych i twardy (H lub HB)  do rysowania linii
cienkich,
- gumka,
- cyrkiel,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Rysunki pokazują sposób kreślenia linii równoległych i prostopadłych. Na
przygotowanym podczas ćwiczenia 1 arkuszu rysunkowym narysuj kilka przykładów linii
prostopadłych i równoległych oraz wyznacz konstrukcyjnie kąty 135o, 105o. Sprawdz

otrzymane kąty przecięcia prostych za pomocą kątomierza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
a) b)
Rysunek do ćwiczenia 2. Kreślenie linii rysunkowych: a) równoległych [2, s. 30], b) prostopadłych [2, s. 31]
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przedstawić zasady konstrukcyjnego kreślenia linii równoległych
i prostopadłych oraz wyznaczania kątów, pod jakimi przecinają się proste, bez u\
ywania
kątomierza oraz pokazać uczniom sposób wykonania ćwiczenia wykorzystując jako przykłady
wyznaczanie innych ni\
w ćwiczeniu kątów, pod którymi mogą przecinać się proste na
płaszczyz
nie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia  Rysowanie linii prostopadłych
i równoległych oraz konstrukcja linii przecinających się pod zadanym kątem,
2) wykonać konstrukcyjnie rysunki linii równoległych i prostopadłych,
3) wykonać konstrukcyjnie rysunek dzielenia dowolnego kąta na połowy,
4) wykonać konstrukcyjnie rysunek podziału kąta prostego na połowy,
5) wykonać konstrukcyjnie rysunek linii przecinających się pod kątem 135o (bez u\
ycia
kÄ…tomierza),
6) wykonać konstrukcyjnie rysunek linii przecinających się pod kątem 105o (bez u\
ycia
kÄ…tomierza).
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja z rysunkami znormalizowanych elementów rysunku
technicznego,
- prezentacja objaśniająca zasady rysowania linii równoległych i prostopadłych oraz linii
przecinajÄ…cych siÄ™ pod zadanymi kÄ…tami,
 rysownica,
 linijka o długości 30 cm, ekierki 90o/45o/45o i 90o/60o/30o,
 ołówek miękki (B)  do rysowania linii grubych i twardy (H lub HB)  do rysowania linii
cienkich,
 gumka,
 przygotowany arkusz rysunkowy,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
5.2. Rzuty prostokÄ…tne i aksonometryczne
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na przygotowanym arkuszu rysunkowym wykonaj rzuty prostokÄ…tne punktu, odcinka,
dowolnej figury płaskiej i bryły przestrzennej.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić technikę wykonywania rzutów prostokątnych na
przykładzie punktu, odcinka, figury płaskiej oraz bryły przestrzennej. Podczas pokazu nale\
y
zwrócić szczególną uwagę na definicje rzutów na poszczególne rzutnie, zachowanie
kolejności wykonania rzutów, rysowanie linii pomocniczych, zachowanie grubości linii
rysunkowych oraz na staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) podzielić arkusz rysunkowy na cztery części (na ka\
dej wydzielonej części arkusza
narysować poszczególne części ćwiczenia),
3) wykonać rzut główny punktu pamiętając o zastosowaniu odpowiednich linii
rysunkowych,
4) narysować linie odnoszące i wykonać rzut poziomy,
5) pogrubić linie oznaczające krawędzie widoczne,
6) powtórzyć powy\
sze czynności dla ka\
dego punktu w odcinku, dowolnej figury płaskie
i bryły przestrzennej i wykonać ich rzuty prostokątne.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- Poradnik dla ucznia,
- foliogramy lub prezentacja z rysunkami objaśniającymi zasady rzutowania prostokątnego
punktu, odcinka, dowolnej figury płaskiej i bryły przestrzennej,
- przybory rysunkowe.
Ćwiczenie 2
Na przygotowanym arkuszu rysunkowym wykonaj rzuty prostokÄ…tne modelu
otrzymanego od prowadzącego zajęcia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić technikę wykonywania rzutów prostokątnych na
przykładzie prostego modelu dydaktycznego. Podczas pokazu nale\
y zwrócić szczególną
uwagę na definicje rzutów na poszczególne rzutnie, zachowanie kolejności wykonania
rzutów, rysowanie linii pomocniczych, zachowanie grubości linii rysunkowych oraz na
staranność wykonania rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) ustawić model tak, aby rzut główny (rzut z przodu) pokazywał jak najwięcej szczegółów
przedmiotu,
3) wykonać rzut główny przedmiotu pamiętając o zastosowaniu odpowiednich linii
rysunkowych, proporcji przedmiotu oraz o odpowiednim wykorzystaniu arkusza
rysunkowego (maksymalnie du\
e rysunki),
4) narysować linie odnoszące szerokość wycięć (linią cienką ciągłą) i wykonać rzut poziomy
(rzut z góry) określając głębokości wycięć z przedmiotu,
5) narysować linie odnoszące wysokość modelu i wysokości poszczególnych wycięć oraz
przenieść głębokości wycięć modelu z rzutu poziomego na rzutnię boczą i wykonać rzut
główny,
6) pogrubić linie oznaczające krawędzie widoczne (linie ciągłe) i niewidoczne (linie
kreskowe).
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja z rysunkami objaśniającymi zasady rzutowania prostokątnego
punktu, odcinka, dowolnej figury płaskiej i bryły przestrzennej,
- przybory rysunkowe, przygotowany arkusz rysunkowy,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Na przygotowanym arkuszu rysunkowym wykonaj rzut aksonometryczny dimetryczny
ukośny modelu otrzymanego od prowadzącego zajęcia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić technikę wykonywania rzutów aksonometrycznych na
przykładzie prostego modelu dydaktycznego. Podczas pokazu nale\
y zwrócić szczególną
uwagę na układ współrzędnych, w jakim wykonany będzie rzut, rysowanie linii
pomocniczych, zachowanie grubości linii rysunkowych oraz na staranność wykonania
rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) ustawić model tak aby z przodu modelu znajdowało się jak najwięcej szczegółów
przedmiotu,
3) narysować układ współrzędnych do rzutu aksonometrycznego dimetrycznego ukośnego
(układ prawoskrętny),
4) wykonać rzut aksonometryczny bryły, na bazie, której wykonano przedmiot pamiętając
o zastosowaniu odpowiednich linii rysunkowych, proporcji przedmiotu oraz
o odpowiednim wykorzystaniu arkusza rysunkowego (rzut powinien maksymalnie
wypełniać arkusz),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5) wykonać rzuty aksonometryczne poszczególnych wycięć w modelu (liniami cienkimi
ciągłymi), zaczynając od najłatwiejszego,
6) rozpocząć rysowanie ka\
dego wycięcia od rysowania krawędzi równoległych do osi
układu współrzędnych,
7) odło\
yć model rzeczywisty po wrysowaniu wszystkich wycięć przedmiotu, zdecydować,
które z krawędzi przedmiotu będą w rzucie aksonometrycznym widoczne, a które
niewidoczne pamiętając o odpowiednim zastosowaniu linii rysunkowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja pokazująca ró\
ne mo\
liwości wykonania rzutów aksonometrycznych oraz
zasady wykonania rzutu aksonometrycznego w dimetrii ukośnej,
- przybory rysunkowe,
- model dydaktyczny,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Na podstawie rzutu aksonometrycznego wykonaj rzuty prostokÄ…tne modelu.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić sposób wykonywania rzutów prostokątnych na podstawie
rzutu aksonometrycznego na przykładzie rzutu aksonometrycznego prostego modelu
dydaktycznego. Podczas pokazu nale\
y zwrócić szczególną uwagę na kolejność wykonania
rzutów, rysowanie linii pomocniczych, zachowanie grubości linii rysunkowych oraz na
staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) wykonać rzut główny przedmiotu pamiętając o zastosowaniu odpowiednich linii
rysunkowych, proporcji przedmiotu oraz o odpowiednim wykorzystaniu arkusza
rysunkowego (maksymalnie du\
e rzuty), pamiętając, \
e na rzutach prostokÄ…tnych
umieszcza się równie\
krawędzie niewidoczne  znajdujące się na ścianie z tyłu modelu,
3) narysować linie odnoszące szerokość wycięć (linią cienką ciągłą) i wykonać rzut poziomy
(rzut z góry) określając głębokości wycięć z rzutu aksonometrycznego,
4) narysować linie odnoszące wysokość modelu i wysokości poszczególnych wycięć oraz
przenieść głębokości wycięć modelu z rzutu poziomego na rzutnię boczną i wykonać rzut
główny,
5) pogrubić linie oznaczające krawędzie widoczne (linie ciągłe) i niewidoczne (linie
kreskowe) na rzutach.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory rysunkowe,
- rzut aksonometryczny modelu (inny ni\
wcześniej wykonywany przez ucznia),
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 5
Na przygotowanym arkuszu rysunkowym wykonaj rzut aksonometryczny dimetryczny
ukośny na podstawie rzutów prostokątnych.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien objaśnić sposób wykonywania rzutów aksonometrycznych na
podstawie rzutów prostokątnych na przykładzie rzutów prostokątnych prostego modelu
dydaktycznego. Podczas pokazu nale\
y zwrócić szczególną uwagę na rysowanie linii
pomocniczych, zachowanie grubości linii rysunkowych oraz na staranność wykonania
rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) ustawić rysunek rzutów prostokątnych tak, aby pozycja rzutni głównej (pionowej) Ą1,
poziomej  Ä„2 i bocznej  Ä„3,
3) określić pozycję poszczególnych wycięć na rzutach prostokątnych,
4) narysować układ współrzędnych do rzutu aksonometrycznego dimetrycznego ukośnego
(układ prawoskrętny),
5) wykonać rzut aksonometryczny bryły, na bazie, której wykonano model przedstawiony na
rzutach aksonometrycznych,
6) wykonać rzuty aksonometryczne poszczególnych wycięć w modelu (liniami cienkimi
ciągłymi), zaczynając od najłatwiejszego,
7) rozpocząć rysowanie ka\
dego wycięcia od rysowania krawędzi równoległych do osi
układu współrzędnych,
8) odło\
yć rzuty prostokątne modelu po wrysowaniu wszystkich wycięć przedmiotu,
zdecydować, które z krawędzi przedmiotu będą w rzucie aksonometrycznym widoczne,
a które niewidoczne pamiętając o odpowiednim zastosowaniu linii rysunkowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory kreślarskie, przygotowany arkusz rysunkowy,
- rzuty prostokÄ…tne modelu (inne ni\
wykonywane wcześniej przez ucznia),
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
5.3. Przekroje wybranych przedmiotów
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj przekrój obrotowego modelu elementu maszynowego.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz sposobu wykonania przekroju prostego
elementu obrotowego ze szczególnym uwzględnieniem sposobu rysowania przekrojów,
sposobu kreskowania przekroju oraz na staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) ustawić model,
3) ustawić arkusz rysunkowy pionowo,
4) narysować oś symetrii elementu na arkuszu rysunkowym,
5) narysować przekrój modelu zaznaczając wszystkie krawędzie zewnętrzne i wewnętrzne,
rozpoczynając rysowanie w odległości ok. 6 cm od górnej ramki arkusza,
6) zakreskować pole oznaczające materiał z którego został wykonany element,
7) narysować widok z góry modelu, z zaznaczeniem płaszczyzny przekroju,
8) pamiętać o u\
yciu odpowiednich linii rysunkowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory rysunkowe, przygotowany arkusz rysunkowy,
- prezentacja objaśniająca zasady wykonania ró\
nych przekrojów,
- model elementu maszynowego,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Narysuj półwidok  półprzekrój obrotowego modelu elementu maszynowego.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz sposobu wykonania przekroju prostego
elementu obrotowego ze szczególnym uwzględnieniem sposobu rysowania półwidoku
półprzekroju sposobu kreskowania przekroju oraz na staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) ustawić model,
3) ustawić arkusz rysunkowy pionowo,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4) narysować oś symetrii elementu na arkuszu rysunkowym,
5) narysować pół widok pół przekrój modelu zaznaczając wszystkie krawędzie zewnętrzne
i wewnętrzne, rozpoczynając rysowanie w odległości ok. 6 cm od górnej ramki arkusza,
6) zakreskować pole oznaczające materiał z którego został wykonany element,
7) narysować widok z góry modelu, z zaznaczeniem płaszczyzny przekroju,
8) pamiętać o u\
yciu odpowiednich linii rysunkowych.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory rysunkowe,
- model obrotowego elementu maszynowego,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
5.4. Wymiarowanie i opisywanie przedmiotów na rysunkach
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj wymiarowanie przekroju wykonanego w ćwiczeniu 1 z rozdziału 4.3.3.
poradnika dla ucznia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz z wymiarowania prostego elementu
maszynowego. Szczególną uwagę nale\
y zwrócić na ogólne zasady wymiarowania, sposób
rysowania strzałek i linii wymiarowych, umieszczania wymiarów na rysunkach technicznych
oraz na staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) zwymiarować wszystkie średnice przekroju w modelu ćwiczenia 1 z rozdziału 4.3.3.
poradnika dla ucznia poprzedniego rozdziału pamiętając o zasadach wymiarowania,
3) wykonać wymiarowanie wszystkich wysokości przyjmując jedna płaszczyznę jako bazę
wymiarowania,
4) umieścić wymiary na rzucie poziomym tylko w razie konieczności.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja pokazujÄ…ca zasady wymiarowania,
- Poradnik dla ucznia,
- przybory rysunkowe,
- rysunek przekroju elementu maszynowego wykonany na ćwiczeniach dotyczących
przekrojów.
Ćwiczenie 2
Wykonaj wymiarowanie przekroju wykonanego w ćwiczeniu 2 z rozdziału 4.3.3.
poradnika dla ucznia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz z wymiarowania prostego elementu
maszynowego. Szczególną uwagę nale\
y zwrócić na ogólne zasady wymiarowania, sposób
rysowania strzałek i linii wymiarowych, umieszczania wymiarów na rysunkach technicznych
oraz na staranność wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5) zwymiarować wszystkie średnice przekroju w modelu ćwiczenia 2 z rozdziału 4.3.3.
poradnika dla ucznia poprzedniego rozdziału pamiętając o zasadach wymiarowania,
2) wykonać wymiarowanie wszystkich wysokości przyjmując jedna płaszczyznę jako bazę
wymiarowania,
3) umieścić wymiary na rzucie poziomym tylko w razie konieczności.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja pokazująca zasady prawidłowego wymiarowania,
- przybory rysunkowe,
- rysunek z poprzednich zajęć,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.5. Przerywanie i urywanie przedmiotów na rysunkach
5.5.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj rysunek widoku wału maszynowego, który otrzymasz od prowadzącego
ćwiczenia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz z objaśnieniem mo\
liwości urywania
i przerywania przedmiotów na rysunkach technicznych. Poziom trudności ćwiczenia nale\
y
dopasować do mo\
liwości uczniów. Szczególną uwagę nale\
y zwrócić na samodzielne
określanie przez ucznia mo\
liwości wykonania urwań lub przerwań oraz na staranność
wykonania rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wpisać w tabliczkę rysunkową temat ćwiczenia,
2) określić mo\
liwość zastosowania wyrwań lub urwań i przerwań w rysunku przedmiotu,
3) wykonać rysunek wału z zastosowaniem mo\
liwych skróceń.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- foliogramy lub prezentacja z rysunkami objaśniającymi mo\
liwości urywania
i przerywania przedmiotów na rysunkach technicznych,
- przybory rysunkowe,
- arkusz rysunkowy,
- wał maszynowy,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
5.6. Oznaczenia połączeń rozłącznych i nierozłącznych
5.6.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie rysunku zło\
eniowego zaworu grzybkowego określ elementy zaworu
i powiedz jak działa zawór. Uzupełnij wyciąg z dokumentacji technicznej.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przygotować pokaz z objaśnieniem sposobu rozpoznawania części
urządzeń na rysunkach technicznych (przykład własny prowadzącego zajęcia). Ćwiczenie 1
podane w poradniku dla ucznia proszę traktować przykładowo. Ćwiczenie nale\
y powielić
zapoznając uczniów z rysunkami zło\
eniowymi elementów instalacji, np. elementów
wymienników ciepła, w których występują inne połączenia, np. połączenia spawane.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z rysunkiem zło\
eniowym zaworu,
2) dokonać analizy rysunku oznaczeń przekrojów, połączeń rozłącznych i nierozłącznych,
3) przeczytać wyciąg z dokumentacji technicznej zaworu,
4) oznaczyć elementy rysunku na podstawie obu informacji,
5) określić funkcje poszczególnych elementów zaworu oraz zasadę działania całego zaworu.
WyciÄ…g z Instrukcji Technicznej zaworu grzybkowego
(& ) Rysunek przedstawia zawór grzybkowy (& ). Najwa\
niejszymi elementami zaworu
jest kadłub 1 wyposa\
ony w siedlisko 2. Trzpień 4 zaopatrzony w grzyb 3 jest umieszczony
w pokrywie 5 za pomocą połączenia& & & & & . Trzpień i pokrywa jest uszczelniona za
pomocą uszczelnienia dławicowego 6. Trzpieniogrzyb jest podnoszony względem pokrywy 5
kółkiem ręcznym przymocowanym do trzpienia za pomocą połączenia & & & & ..
i zabezpieczony przed rozkręceniem nakrętką 7.
Rysunek do ćwiczenia 1. Rysunek zło\
eniowy zaworu grzybkowego z wymiarowaniem [3, s. 145]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- prezentacja z rysunkami objaśniającymi sposób rozpoznawania części maszyn i urządzeń
na rysunkach oraz połączeń rozłącznych i nierozłącznych,
- rysunki zło\
eniowe aparatów i urządzeń lub ich fragmentów stanowiące wyciągi
z dokumentacji technicznej tych aparatów i urządzeń,
- przybory rysunkowe,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5.7. Programy komputerowe do wykonywania rysunków
technicznych. Techniczne zastosowanie programu AutoCAD.
Technika komputerowa w zakresie powielania
i przechowywania informacji rysunkowej
5.7.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj arkusz rysunkowy w programie AutoCad.
Wskazówki do realizacji
Realizacja ćwiczenia powinna odbywać się na stanowisku komputerowym
z zainstalowanym programem AutoCad, mo\
liwością drukowania i zapisywania rysunków na
dyskach przenośnych. Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń oraz pomagać
uczniom w trakcie wykonywania ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) rozpocząć pracę z programem przez uruchomienie programu z Menu Start. W tym celu
rozwiń menu Start i uruchom program AutoCad.
Start Programy AutoCAD 2005-PolskiAutoCAD 2005.
2) ustalić granice rysunku:
W tym celu wybierz z menu górnego: [Format] następnie [Granice rysunku].
W odpowiedzi na komunikat w obszarze poleceń (dolna część ekranu):  Określ lewy
dolny naro\
nik lub [Tak/Nie] <0.00,0.00>:  Wciśnięcie klawisza Enter potwierdzi
określenie współrzędnych lewego naro\
nika formatu. Następnie w odpowiedzi na
komunikat  Określ prawy górny naro\
nik <420.00,297.00> wpisz współrzędne prawego
górnego rogu obszaru granicznego <297.00,210.00> i potwierdz
klawiszem Enter.
3) ustalić jednostki:
Aby ustalić jednostki, wybierz z menu górnego: [Format] następnie [Jednostki].
Wybierz jednostki miary liniowej Długość [Dziesiętne] oraz dokładność, czyli ilość
miejsc po przecinku. Wybierz jednostkę miary kontowej Kąt [stopnie dziesiętne] oraz jej
dokładność, np. 0,0. Po ustawieniu jednostek rysunkowych potwierdz
wydanie polecenia
klawiszem OK.
4) włączyć funkcje Skok i Siatka:
Aby ułatwić rysowanie skorzystamy z funkcji SKOK, której przełącznik znajduje się
w dolnej linii ekranu lub naciskajÄ…c klawisz F9 na klawiaturze.
Włączanie i wyłączanie funkcji skoku
W celu określenia rozdzielczości skoku, czyli odległości pomiędzy sąsiadującymi
węzłami skoku w kierunku X i Y, wybierz z menu [Narzędzia][Ustawienia
rysunkowe...][Skok i siatka].
W polach Odstęp X: i Odstęp Y: wpisz rozdzielczość skoku np.: Skok: Odstęp X:5
i Odstęp Y:5
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Siatka: Odstęp X:5 i Odstęp Y:5.
Ustawienia Skoku i Siatki potwierdzamy przyciskiem
OK.
Okno dialogowe ustawień skoku
i siatki
5) narysować ramkę i tabliczkę rysunkową, za pomocą funkcji rysowania odcinka .
6) zapisać ustawienia rysunku w pliku jako
plik Szablonu:
W menu Zapisz jako..wpisz nazwÄ™ pliku,
np. szablon1. Pamiętaj, \
e typ pliku
powinien być określony jako plik szablonu
rysunku (*DWT).
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko komputerowe z drukarkÄ…,
- program AutoCad,
- modele rysunkowe,
- nośnik danych (dyskietka, płyta CD, płyta DVD, dysk pamięci przenośnej),
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Za pomocÄ… programu AutoCad narysuj rzuty prostokÄ…tne elementu maszynowego.
Wskazówki do realizacji
Realizacja ćwiczenia powinna odbywać się na stanowisku komputerowym
z zainstalowanym programem AutoCad, mo\
liwością drukowania i zapisywania rysunków na
dyskach przenośnych. Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń oraz pomagać
uczniom w trakcie wykonywania ćwiczenia pokazując kolejne mo\
liwości programu oraz
coraz bardziej zaawansowane techniki rysunku komputerowego. Po zajęciach nale\
y zwrócić
uczniom uwagę na zapisywanie pracy na dyskach twardych oraz przenośnych oraz na
mo\
liwości i sposoby ich odtwarzania i nanoszenia zmian.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) uruchomić program,
2) wybrać w oknie dialogowym opcję  u\
yj szablonu (program wczyta plik szablonu, który
został przez Ciebie utworzony poprzednim rysunku),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
3) ustalić warstwy rysunku:
Aby utworzyć nowe warstwy, kliknij ikonę symbolizującą warstwy w oknie
narzędziowym znajdującym się nad rysunkiem lub wybierz z menu [Format] następnie
[Warstwa...].
Na ekranie pojawi się okno dialogowe, za pomocą, którego sterujemy warstwami.
Aby utworzyć warstwę, nr 1 nale\
y przycisk Nowa następnie po jej pojawieniu wpisać jej
nazwę (np. krawedz), przechodząc do kolejnych ustawień przy pomocy myszki określić
jej kolor (wybieramy kolory standardowe np.: \
ółty i potwierdzamy przyciskiem OK),
następnie określić rodzaj linii. Pojawia się okno  Wybierz rodzaj linii (standardowo
w oknie tym znajduje się tylko linia Continuous), przycisk Wczytaj pozwala uzyskać
więcej rodzajów linii z okna  Wczytaj lub uaktualnij rodzaje linii. Po wybraniu
potrzebnego rodzaju linii, np.: ACAD_ISO10W100 wybór nale\
y potwierdzić
przyciskiem OK, następnie w oknie  Wybierz rodzaj linii zaznaczyć interesujący nas
rodzaj linii i potwierdzić przyciskiem OK. Przechodząc dalej w prawo myszką mo\
na
dokonać zmiany szerokości linii z okna  Szerokość linii . Wybór odpowiedniej
szerokości i potwierdzamy przyciskiem OK.
W podobny sposób postępujemy z pozostałymi warstwami, parametry pozostałych
warstw podano poni\
ej.
- linia Continuous, kolor biały, szerokość linii 1,0,
- linia przerywana kolor błękitny linia ACAD_ISO02W100, szerokość linii 1,0.
- linia odniesienia kolor biały linia Continuous szerokość linii 0,05.
4) przystąpić do rysowania:
Aby móc rysować na utworzonej wcześniej warstwie, trzeba ja uczynić warstwą aktualną.
W tym celu wybierz warstwę z listy rozwijanej znajdującej się w oknie narzędziowym
nad ekranem.
Wybieramy np.: warstwę1.
Następnie odszukaj okno narzędziowe Rysuj. Jest to jedno z dwóch okien narzędziowych
znajdujących się w obszarze rysunku, w którym mo\
na znalez
ć bardzo charakterystyczną
ikonÄ™ symbolizujÄ…cÄ… odcinek . Zauwa\
, \
e w obszarze poleceń (na dole ekranu)
pojawił się komunikat:  Określ pierwszy punkt: . AutoCAD oczekuje wskazania punktu
poczÄ…tkowego odcinka.
Wska\
na ekranie punkt poczÄ…tkowy. Zauwa\
, \
e w obszarze dialogowym pojawił
się komunikat:  Określ następny punkt lub [Cofaj]: AutoCAD oczekuje na wskazanie
punkty końcowego odcinka.
Zakończenie rysowania kresek, uzyskuje się przez naciśnięcie klawisza Enter.
W obszarze poleceń pojawił się komunikat: Polecenie:, który oznacza, \
e AutoCAD jest
gotów na przyjęcie nowego polecenia.
Za pomocÄ… ikon pulpitu mo\
na narysować linie proste. Rysunek wykonany przy
pomocy AutoCad-a jest wykonywany w taki sam sposób jak rysunek wykonywany przy
pomocy przyborów kreślarskich. Technika wykonania rysunku pozostaje taka sama.
Nale\
y zachować grubości linii , tak więc rysowanie poszczególnych fragmentów
rysunku powoduje u\
ywanie wszystkich warstw.
5) zapisać rysunek w formacie *.dwg i wydrukować.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko komputerowe z drukarkÄ…,
- program AutoCad,
- modele rysunkowe,
- nośnik danych (dyskietka, płyta CD, płyta DVD, dysk pamięci przenośnej),
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Za pomocą programu AutoCad narysuj półwidok  półprzekrój obrotowego elementu
maszynowego i zwymiaruj go.
Wskazówki do realizacji
Realizacja ćwiczenia powinna odbywać się na stanowisku komputerowym
z zainstalowanym programem AutoCad, mo\
liwością drukowania i zapisywania rysunków na
dyskach przenośnych. Nauczyciel powinien przygotować instrukcje do ćwiczeń oraz pomagać
uczniom w trakcie wykonywania ćwiczenia pokazując kolejne mo\
liwości programu oraz
coraz bardziej zaawansowane techniki rysunku komputerowego. Po zajęciach nale\
y zwrócić
uczniom uwagę na zapisywanie pracy na dyskach twardych oraz przenośnych oraz na
mo\
liwości i sposoby ich odtwarzania i nanoszenia zmian.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) u\
yć szablonu z ćwiczenia 1,
2) ustalić warstwy rysunku:
- 0  linia Continuous, kolor biały, szerokość linii 1,0,
- 1  oÅ› symetrii, kolor \
ółty linia ACAD_ISO10W100, szerokość linii 1,0,
- 2  kreskowanie kolor czerwony linia Continuous, szerokość linii 0,05,
- 3  wymiarowanie kolor niebieski linia Continuous szerokość linii 0,05,
3) narysować oś symetrii  warstwa 1,
4) narysować kontury elementu (mo\
esz skorzystać z funkcji odbicia lustrzanego
(znajdziesz je na pasku narzędzi))  warstwa 0,
5) narysować krawędzie zewnętrzne po stronie widoku i kredzie wewnętrzne po stronie
przekroju  warstwa 0,
6) wykonać kreskowanie:
Aby rozpocząć kreskowanie, kliknij ikonę
kreskowania znajdującą się w oknie narzędziowym
Rysuj lub wybierz z menu [Rysuj][Kreskuj...]. Po
określeniu granicy obszaru do zakreskowania
pozostaje jeszcze określenie wzoru kreskowania, kąta
i współczynnika skali (gęstości wzoru). Aby określić
wspomniane parametry wpisz je we właściwych
polach edycyjnych.
Skala  im mniejszy współczynnik skali tym wzór
kreskowania bardziej gęsty,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KÄ…t  ustala kÄ…t pochylenia kreskowania.
PodglÄ…d kreskowania  umo\
liwia obejrzenie jak będzie wyglądał obszar zakreskowany
z aktualnie ustawionymi parametrami. Po obejrzeniu następuje zamknięcie podglądu
i ponownie pokazuje siÄ™ okno dialogowe umo\
liwiające zmianę parametrów
kreskowania. Gdy ju\
wybierzesz obszar do zakreskowania i dopasujesz parametry
mo\
esz przystąpić do wykonywania kreskowania. W tym celu potwierdz
ustawienia
przyciskiem OK.
7) wykonać wymiarowanie,
Na początku wymiarowania warto umieścić na ekranie okno narzędziowe
z narzędziami słu\
Ä…cymi do wymiarowania. OsiÄ…gniesz to, klikajÄ…c prawym przyciskiem
myszki w obszarze dowolnego okna narzędziowego i włączając przełącznik Wymiar.
Za pomocÄ… powy\
szego okna narzędziowego uzyskasz mo\
liwości tworzenia ró\
nych
wymiarów.
8) zapisać rysunek w formacie *.dwg i wydrukować.
W razie jakichkolwiek wątpliwości skorzystać z pomocy programu AutoCad (klawisz F1)
lub poproś o pomoc prowadzącego zajęcia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- stanowisko komputerowe z drukarkÄ…,
- program AutoCad,
- modele rysunkowe,
- nośnik danych (dyskietka, płyta CD, płyta DVD, dysk pamięci przenośnej),
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5.8. Typowa dokumentacja techniczna i technologiczna.
Schematy technologiczne w dokumentacji technicznej
5.8.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej zaworu, którą otrzymasz od prowadzącego
zajęcia, określ:
- do jakich czynników zawór został zaprojektowany,
- na jakie warunki ciśnienia i temperatury zawór został wykonany,
- na jakich przekrojach rurociÄ…gu mo\
na zawór zamontować,
- z jakich części składa się zawór i w jaki sposób są one ze sobą połączone,
- przeznaczenie ka\
dej z części.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien powielić ćwiczenie o korzystanie z dokumentacji DTR innych
aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, np. wymienników ciepła, pomp lub urządzeń do
pomiaru i regulacji parametrów procesowych (rotametrów, poziomowskazów, termometrów
analogowych i oporowych)  najlepiej tych samych, które znajdują się w laboratorium,
w którym będą prowadzone ćwiczenia z pozostałych jednostek w module kształcenia
w zawodzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać zamieszczony tekst opisu procesu wytwarzania metanolu,
2) zapoznać się z graficznymi symbolami aparatów i urządzeń na rysunkach 28 36
z poradnika dla ucznia,
3) narysować schemat technologiczny procesu na podstawie obu informacji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- plansze z rysunkami symboli graficznych urządzeń i aparatów przemysłu chemicznego,
- katalogi aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, np.: pomp, wymienników ciepła,
armatury oraz urządzeń do pomiaru i regulacji parametrów procesowych (rotametrów,
poziomowskazów, termometrów analogowych i oporowych),
- przybory rysunkowe,
- dokumentacja techniczno-ruchowa dowolnego zaworu,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie zamieszczonego poni\
ej opisu procesu wytwarzania fenoplastów narysuj
uproszczony schemat technologiczny wytwarzania tego nawozu.
Produkcja fenoplastów składa się z następujących etapów:
- przygotowanie surowców,
- kondensacja w reaktorze (reakcja fenolu i aldehydu mrówkowego),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- odwodnienie i chłodzenie \
ywicy,
- operacje końcowe (mieszanie z wypełniaczami, dodatkami, utwardzanie, suszenie
i mielenie).
Reakcja prowadzona jest w reaktorze zaopatrzonym w mieszadło i płaszcz, do którego
mo\
na w razie potrzeby doprowadzić albo parę grzejną albo wodę chłodzącą (co pozwala
utrzymać nale\
ytą temperaturę w zbiorniku). Reaktor jest równie\
zaopatrzony w chłodnicę
zwrotną podłączoną do pompy pró\
niowej. Do reaktora wprowadza się równie\
kwas
chlorowodorowy w odpowiedniej do otrzymania odpowiedniego pH ilości. Gdy mieszanina
osiągnie odpowiednią lepkość proces zostaje przerwany. Otrzymaną \
ywice wylewa siÄ™
z aparatu na obrotowe bębny chłodzone od wewnątrz wodą. Ochłodzona \
ywica zastyga i jest
kierowana do rozdrabniania i mielenia w młynie. Zmielona \
ywicÄ™ miesza siÄ™ w mieszalniku
z wypełniaczami i dodatkami a następnie kieruje na walce obrotowe, gdzie zachodzi reakcja
z utwardzaczem (urotropiną). Skrobak zdejmuje z walców \
ywicÄ™ i za pomocÄ… transportera
kieruje siÄ™ do kruszenia i mielenia.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien wprowadzić uczniów w temat symboli graficznych aparatów,
maszyn i urządzeń, stosowanych w przemyśle chemicznym, przedstawić mo\
liwości ich
wykorzystania na schematach technologicznych zwracając szczególną uwagę na opisy
surowców i produktów procesu technologicznego oraz czynników energetycznych
i materiałów pomocniczych (o ile występują w opisie procesu technologicznego).
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać zamieszczony tekst opisu procesu wytwarzania metanolu,
2) zapoznać się z graficznymi symbolami aparatów i urządzeń na rysunkach 28 36
z poradnika dla ucznia,
3) narysować schemat technologiczny procesu na podstawie obu informacji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- plansze z rysunkami symboli graficznych urządzeń i aparatów przemysłu chemicznego,
- przybory rysunkowe.
Ćwiczenie 3
Prowadzący zajęcia przeka\
e Ci schemat technologiczny pewnego procesu. Nazwij
i wska\
wszystkie aparaty i urządzenia znajdujące się na rysunku. Określ miejsca i parametry
procesu podlegajÄ…ce pomiarowi, regulacji i sterowania.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien powielić ćwiczenie przedstawiając uczniom do analizy schematy na
ró\
nych stopniach trudności od łatwiejszych do trudniejszych. Przykładowe symbole
graficzne najczęściej spotykanych aparatów maszyn i urządzeń stosowanymi w przemyśle
chemicznym, powinny zostać przedstawione na planszach wraz z omówieniem symbolu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) dokładnie przeanalizować schemat technologiczny,
2) zapoznać się z graficznymi symbolami aparatów i urządzeń na rysunkach 28 36
z poradnika dla ucznia,
3) narysować schemat technologiczny procesu na podstawie obu informacji.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- plansze z rysunkami symboli graficznych urządzeń i aparatów przemysłu chemicznego,
- du\
e rysunki prostych i bardziej skomplikowanych schematów technologicznych
typowych procesów przemysłu chemicznego,
- norma do oznaczeń symboli graficznych aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego,
- schematy technologiczne procesów przemysłu chemicznego,
- przybory kreślarskie,
- Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5.9. Oznaczenia na schematach armatury oraz urządzeń do
pomiarów, regulacji i sterowania. Schematy technologiczne
na panelach w sterowniach instalacji pracujÄ…cych
z zastosowaniem techniki komputerowej
5.9.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie poni\
szego opisu procesu technologicznego rozcieńczania kwasu
siarkowego w procesie wytwarzania superfosfatu narysuj schemat technologiczny procesu
i oznacz miejsca zastosowania urządzeń do pomiarów, regulacji i sterowania.
Do produkcji superfosfatu stosuje się 65% kwas siarkowy, który jest otrzymywany przez
rozcieńczanie wodą stę\
onego 98% kwasu siarkowego. W zakładzie przemysłowym
rozcieńczanie odbywa się w sposób okresowy. Stę\
ony kwas siarkowy(VI) i woda sÄ…
podawane do zbiornika za pomocÄ… pomp dozujÄ…cych. W zbiorniku kwasu stÄ™\
onego
wykonany jest pomiar stÄ™\
enia kwasu stÄ™\
onego.
Podczas rozcieńczania następuje ogrzanie rozcieńczonego kwasu  uwalnia się ciepło
rozpuszczania. Dlatego rozcieńczanie odbywa się w zbiorniku zaopatrzonym w wę\
ownicÄ™
do odbierania nadmiaru ciepła oraz bełkotkę do mieszania mieszaniny reakcyjnej sprę\
onym
powietrzem. Powietrze jest odprowadzane ze zbiornika rurociÄ…giem. Na rurociÄ…gu znajduje
się zawór i urządzenie sprawdzające natę\
enie przepływu powietrza. Wytworzony kwas jest
odprowadzany do dalszych etapów produkcji superfosfatu za pomocą pompy wykonanej
z materiałów kwasoodpornych. Zbiornik jest zaopatrzony w urządzenia do pomiaru poziomu
cieczy i temperatury w zbiorniku.
Je\
eli temperatura kwasu w zbiorniku jest wy\
sza ni\
zakładana, zwiększa się natę\
enie
przepływu wody chłodzącej w wę\
ownicy przez zmianę poło\
enia zaworu regulujÄ…cego
przepływ wody. Regulacja temperatury w zbiorniku i natę\
enie przepływu wody chłodzącej
jest sterowana automatycznie za pomocą termostatu. Po zakończeniu procesu rozcieńczania
wykonuje siÄ™ analizÄ™ stÄ™\
enia kwasu i wypompowuje ze zbiornika za pomocÄ… pompy.
W trakcie wypompowywania mierzone jest natÄ™\
enie przepływu kwasu.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien umo\
liwić uczniom korzystanie z du\
ych plansz symboli
graficznych aparatów, maszyn i urządzeń, stosowanych w przemyśle chemicznym oraz
przedstawić sposoby oznaczania miejsc oraz parametrów podlegających kontroli, regulacji
i sterowaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać tekst opisujący technologię rozcieńczania kwasu siarkowego(VI),
2) narysować schemat technologiczny procesu na podstawie symboli graficznych
zamieszczonych w poprzednim rozdziale,
3) oznaczyć miejsca i rodzaje urządzeń do pomiaru, regulacji i sterowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory kreślarskie,
- plansze z rysunkami symboli graficznych aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego,
- plansza z oznaczaniem sposobu oznakowania miejsc i parametrów podlegających
kontroli, regulacji lub sterowaniu,
- Poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie poni\
szego opisu procesu technologicznego gaszenia wapnia w procesie
wytwarzania sody narysuj schemat technologiczny procesu i oznacz miejsca zastosowania
urządzeń do pomiarów, regulacji i sterowania.
Wapno palone stosuje się w przemyśle sodowym do produkcji wodorotlenku wapnia.
W tym celu przeprowadza siÄ™ gaszenie (lasowanie) przygotowanego w instalacji wypalania.
Wodorotlenek wapnia otrzymuje siÄ™ w postaci zawiesiny wodnej zwanej mlekiem
wapiennym w aparacie zwanym lasownikiem. Lasownik pracujący w sposób ciągły jest
poziomym cylindrem obrotowym. Wapno palone dozuje siÄ™ do lasownika za pomocÄ…
obrotowego dozownika. Z tej samej strony doprowadza siÄ™ wodÄ™. RurociÄ…g doprowadzajÄ…cy
wodę jest zaopatrzony w zawór dozujący lub pompę dozującą i wymiennik płaszczowo-
rurowy słu\
ący do jej ogrzewania. Woda jest ogrzewana przez parę grzejną, której natę\
enie
przepływu jest regulowane na podstawie pomiarów temperatury wody na wylocie
z podgrzewacza. Rurociąg wody jest zaopatrzony w automatyczny termostat, połączony
z zaworem regulujÄ…cym natÄ™\
enie przepływu pary grzejnej w wymienniku. Odbierane na
drugim końcu lasownika mleko wapienne podaje się na sito wibracyjne. Wytworzony
produkt jest przepompowany do tymczasowego zbiornika mleka wapiennego, zaopatrzonego
w poziomowskaz. Następnie mleko jest przepompowane do kolejnych instalacji produkcji
sody. W rurociągu sprawdza się gęstość produktu i na jego podstawie określa stę\
enie
wodorotlenku sody w wytworzonym mleku wapiennym. Wapno jest magazynowane
w zbiorniku zaopatrzonym w poziomowskaz.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien umo\
liwić uczniom korzystanie z du\
ych plansz symboli
graficznych aparatów, maszyn i urządzeń, stosowanych w przemyśle chemicznym oraz
przedstawić sposoby oznaczania miejsc oraz parametrów podlegających kontroli, regulacji
i sterowaniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać tekst opisujący technologię gaszenia wapna w procesie wytwarzania sody,
2) narysować schemat technologiczny procesu na podstawie symboli graficznych
zamieszczonych w poprzednim rozdziale,
3) oznaczyć miejsca i rodzaje urządzeń do pomiaru, regulacji i sterowania.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenie praktyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory rysunkowe,
- Poradnik dla ucznia,
- plansze z rysunkami symboli graficznych urządzeń i aparatów przemysłu chemicznego,
- norma określająca symbole graficzne armatury i urządzeń do sterowania i regulacji.
Ćwiczenie 3
Na wycieczce szkolnej przeprowadz
analizÄ™ pracy sterowni instalacji pracujÄ…cej
w zakładzie przemysłowym.
Wskazówki do realizacji
Wycieczki do zakładów przemysłowych powinny zostać zorganizowane w taki sposób,
aby umo\
liwić uczniom poznanie ró\
nych technologii przemysłu chemicznego,
np.: technologii chemicznej organicznej i nieorganicznej. Instalacje nale\
y obejrzeć w całości,
łącznie ze sterowniami. Podczas oglądania aparatów i urządzeń nale\
y zwrócić uwagę na
zastosowane technologie, urzÄ…dzenia rejestrujÄ…ce, sterujÄ…ce i regulacyjne oraz zasady
bezpieczeństwa u\
ytkowania tych maszyn i urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) obejrzeć instalację pracującą w zakładzie przemysłowym,
2) zlokalizować na panelu w sterowni instalacji poszczególne elementy instalacji,
3) zlokalizować miejsca wykonania pomiarów,
4) określić parametry procesowe podlegające kontroli.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 wycieczka dydaktyczna,
 pokaz z objaśnieniem.
Åšrodki dydaktyczne:
- przybory do pisania,
- Poradnik dla ucznia,
- kartka papieru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Posługiwanie się
dokumentacjÄ… technicznÄ…
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1 10, 13 14, 16 19 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 11, 12, 15, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 12 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. d, 4. d, 5. c, 6. b, 7. a, 8. c, 9. a, 10. b, 11. d,
12. c, 13. a, 14. c, 15. c, 16. c, 17. b, 18. c, 19. c, 20. a.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Określić wymiary arkusza rysunkowego
1. A P a
określonego jako A4
Określić przeznaczenia linii cienkiej punktowej
2. A P b
w rysunku technicznym
3. Rozró\
nić rzuty prostokątne przedmiotu C P d
Wskazać prawidłowy rzut główny przedmiotu
4. C P d
przedstawionego na rysunku
Wskazać prawidłowy rzut boczny na podstawie
5. C P c
rzutu głównego i poziomego
Wskazać prawidłowy rzut aksonometryczny
6. C P b
przedmiotu, na podstawie rzutów prostokątnych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Określić przeznaczenie linii cienkiej ciągłej
7. A P a
w rysowaniu przekrojów
Sprawdzić poprawność wykonania półwidoku
8. C P c
półprzekroju tulejki
Sprawdzić poprawność wykonania wymiarowania
9. C P a
średnic i wysokości
Określić sposób oznaczenia średnicy
10. A P b
w wymiarowaniu
11. Rozpoznać na rysunku połączenie gwintowe C PP d
Rozpoznać na rysunku część elementu
12. C PP c
maszynowego
Określić podstawowe zastosowanie ikon
13. B P a
w programie AutoCad
Rozpoznać na schemacie technologicznym rodzaj
14. C P c
aparatu, w którym prowadzony jest proces
Rozpoznać urządzenia do mieszania w zbiorniku,
15. C PP c
na schemacie technologicznym
Rozpoznać miejsce i parametr podlegający
16. C P c
kontroli na schemacie technologicznym
Rozpoznać na podstawie symbolu graficznego
17. B P b
urządzenie przemysłu chemicznego
Rozpoznać na podstawie symbolu graficznego
18. zło\
onego urządzenia przemysłu chemicznego C P c
(2 elementy graficzne)
Rozpoznać prawidłowe oznaczenia parametru
19. C P c
podlegajÄ…cego kontroli w procesie
Rozpoznać prawidłowe oznaczenie miejsca
20. C PP a
kontroli i rejestracji parametru procesu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.
5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom mo\
liwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.
8. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbli\
ajÄ…cym siÄ™
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.
9. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
10. Sprawdz
wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
11. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.
12. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
13. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych  niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Zestaw zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest
prawidłowa. Zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki nale\
y błędną
odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłó\
jego rozwiÄ…zanie na
póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
7. Czas trwania testu  30 minut.
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Arkusz rysunkowy określony jako A4 posiada wymiary
a) 297×420 mm.
b) 148×210 mm.
c) 210×297 mm.
d) 197×297 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
2. Linia cienka punktowa słu\
y w rysunku technicznym do rysowania
a) krawędzi widocznych.
b) osi symetrii.
c) krawędzi niewidocznych.
d) linii pomocniczych.
3. Aby wykonać rzut przedmiotu na rzutnię poziomą, nale\
y patrzeć na przedmiot
a) od dołu.
b) z przodu.
c) z lewego boku.
d) z góry.
4. Prawidłowo wykonany rzut główny przedmiotu przedstawia rysunek
a) b) c) d)
5. Na podstawie dwóch rzutów przedstawionych na rysunku wska\
prawidłowo wykonany
rzut boczny przedstawia rysunek
a) b) c) d)
6. Na podstawie rzutów prostokątnych przedstawionych na rysunku wska\
prawidłowo
wykonany rzut aksonometryczny przedmiotu przedstawia rysunek
a)
b)
c) d)
7. Kreskowanie przekroju wykonuje siÄ™ liniÄ…
a) cienką ciągłą.
b) kreskowÄ….
c) punktowÄ….
d) grubą ciągłą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
8. Na rysunku brakuje linii
a) jednej.
b) dwóch.
c) trzech.
d) czterech.
9. Ile błędów zawiera rysunek
a) jeden.
b) dwa.
c) trzy.
d) nie zawiera błędów.
10. Litera oznaczająca średnice w wymiarowaniu rysunku technicznego to
a) Ä.
b) Ć.
c) Á.
d) µ.
11. Na rysunku zaworu zwrotnego pokrywa 7 jest zamocowana do kadłuba 1 za pomocą
a) nitów.
b) spawów.
c) sworzni.
d) śrub.
12. Na rysunku zaworu zwrotnego z zadania 11
znacznikiem 4 określono
a) grzyb.
b) kadłub.
c) sprÄ™\
ynÄ™.
d) pokrywę wewnętrzną.
13. W programie AutoCad rysowanie prostych odcinków odbywa się za pomocą ikony
a) b) c) d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
14. Na rysunku przedstawiono schemat technologiczny procesu rozcieńczania kwasu
siarkowego(VI). Ze schematu wynika ze proces jest prowadzony w
a) zbiorniku otwartym.
b) wyparce.
c) zbiorniku zamkniętym.
d) kolumnie bezciśnieniowej.
" " " "
"
F F
2
StÄ™\
ony kwas
5
T
3
1 F
L
F 9
4
3
Woda
7
P
Woda chłodząca
F
SprÄ™\
one powietrze
6
Kwas siarkowy 65%
8
15. Zgodnie ze schematem technologicznym pokazanym na rysunku z zadania 14 mieszanie
w zbiorniku odbywa siÄ™
a) za pomocą mieszadła poziomego.
b) za pomocą mieszadła pionowego.
c) za pomocą bełkotki.
d) samoczynnie pod wpływem zmiany gęstości roztworu.
16. Na rysunku schematu technologicznego z zadania 14, na rurociągu 2 słu\
Ä…cym do
przesyłu stę\
onego kwasu siarkowego (VI) zamontowano urzÄ…dzenie umo\
liwiajÄ…ce
pomiar
a) temperatury.
b) ciśnienia.
c) natÄ™\
enia przepływu.
d) gęstości czynnika.
17. Rysunek zamieszczony obok przedstawia
a) zawór.
b) pompÄ™.
c) sprÄ™\
arkÄ™.
d) wentylator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
18. Rysunek zamieszczony obok przedstawia
a) zbiornik ciśnieniowy.
b) wirówkę filtracyjną.
c) mieszalnik z mieszadłem pionowym.
d) zbiornik z bełkotką.
19. Prawidłowo oznaczone miejsce pomiaru ciśnienia w rurociągu przedstawia rysunek
a) b) c) d)
T R
P R
P F
20. Prawidłowo oznaczone miejsce pomiaru i rejestracji temperatury w zbiorniku przedstawia
rysunek
a) b) c) d)
T R F R T R R A
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko................................................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Posługiwanie się
dokumentacjÄ… technicznÄ…
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 2 4, 6 9, 12, 14 19 sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 5, 10, 11, 13, 20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za ka\
dą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 12 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. c. 4. b, 5. a, 6. c, 7. c, 8. d, 9. d, 10. d, 11. d,
12. b, 13. c, 14. c, 15. c, 16. b, 17. a, 18. b, 19. a, 20. d.
Plan testu 2
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

Wskazać prawidłowe wymiary arkusza
1. A P c
rysunkowego A4
Wskazać przeznaczenie linii ciągłej grubej
2. A P a
w rysunku technicznym
Wskazać definicję rzutu przedmiotu na rzutnię
3. A P c
bocznÄ…
Wskazać poprawny rzut główny przedmiotu
4. B P b
przedstawionego na rysunku
Wskazać prawidłowo wykonany rzut boczny na
5. C PP a
podstawie rzutu głównego i poziomego
6. Rozpoznać typ przekroju B P c
7. Wskazać prawidłowe wymiarowanie przedmiotu B P c
Sprawdzić poprawność wykonania wymiarowania
8. B P d
przedmiotu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Sprawdzić poprawność rysunku otworu
9. B P d
nagwintowanego
10. Wskazać oznaczenie połączenia klejonego C PP d
11. Rozpoznać połączenie sprę\
yste C PP d
Rozró\
nić na rysunku elementy konstrukcyjne
12. C P b
zaworu
Rozpoznać pliki rysunkowe wykonane
13. C PP c
w programie AutoCad
Rozpoznać na schemacie technologicznym rodzaj
14. B P c
aparatu, w jakim prowadzony jest proces
Rozpoznać miejsce i parametr podlegający
15. B P c
kontroli na schemacie technologicznym
Rozpoznać na schemacie technologicznym
16. B P b
urządzenie do przesyłania cieczy
Rozpoznać, na podstawie symbolu graficznego,
17. B P a
urządzenie przemysłu chemicznego
Rozpoznać, na podstawie symbolu graficznego,
18. B P b
zło\
one urządzenie przemysłu chemicznego
Rozpoznać oznaczenia miejsca kontroli zadanego
19. B P a
parametru procesu
Rozpoznać prawidłowe oznaczenie miejsca
20. C PP d
kontroli i rejestracji parametru procesu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Arkusz rysunkowy o wymiarach 210×297 mm to format
a) A1.
b) A3.
c) A4.
d) A5.
2. Linia gruba ciągła słu\
y w rysunku technicznym do rysowania
a) krawędzi widocznych.
b) osi symetrii.
c) krawędzi niewidocznych.
d) linii pomocniczych.
3. Aby wykonać rzut przedmiotu na rzutnię boczną, nale\
y patrzeć na przedmiot
a) od dołu.
b) z przodu.
c) z lewego boku.
d) z góry.
4. Wska\
prawidłowo wykonany rzut główny przedmiotu przedstawionego na rysunku
a) b) c) d)
5. Na podstawie dwóch rzutów przedstawionych na rysunku wska\
prawidłowo wykonany
rzut boczny
a) b) c) d)
a) b) c) d)
6. Na rysunku obok przedstawiono
a) przekrój prosty.
b) przekrój zło\
ony.
c) półwidok półprzekrój.
d) poprzeczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
7. Wska\
prawidłowo zwymiarowany przedmiot
15 15
a) b)
30 Ć30
15 15 15
c) d)
30 30
8. Ile błędów zawiera rysunek?
a) jeden.
b) dwa.
c) trzy.
d) nie zawiera błędów.
9. Wska\
prawidłowo narysowany otwór przelotowy nagwintowany
a) b) c) d)
10. Powierzchnie klejone na rysunkach technicznych sÄ… oznaczane
a) b) c) d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
20
50
50
30
30
50
50
30
30
11. Na rysunku zaworu zwrotnego sprÄ™\
yna na grzybie
zaworu jest oznaczona znacznikiem
a) 1.
b) 8.
c) 5.
d) 4.
12. Na rysunku zaworu zwrotnego z zadania 11
znacznikiem 1 określono
a) grzyb.
b) kadłub.
c) sprÄ™\
ynÄ™
d) pokrywę wewnętrzną.
13. Rysunki zapisane w programie AutoCad mo\
na rozpoznać po rozszerzeniu pliku
a) *.doc.
b) *.xls.
c) *.dwg.
d) *.jpg.
14. Na schemacie technologicznym procesu rozcieńczania kwasu siarkowego(VI)
znacznikiem 5 oznaczono
a) zbiornik ciśnieniowy.
b) kolumnę z wypełnieniem.
c) zbiornik z bełkotką.
d) wyparkÄ™.
" " " "
"
F F
2
StÄ™\
ony kwas
5
T
3
1 F
L
F 9
4
3
Woda
7
P
Woda chłodząca
F
SprÄ™\
one powietrze
6
Kwas siarkowy 65%
8
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
15. Zgodnie ze schematem technologicznym pokazanym na rysunku z zadania 14 rurociÄ…g
powietrza dostarczanego do zbiornika (oznaczony znacznikiem 7) jest zaopatrzony
w przyrządy słu\
Ä…ce do pomiaru
a) temperatury i ciśnienia.
b) natÄ™\
enia przepływu i temperatury.
c) natÄ™\
enia przepływu i ciśnienia.
d) gęstości i ciśnienia.
16. Na schemacie technologicznym przedstawionym na rysunku do zadania 14 procesu
rozcieńczania kwasu siarkowego(VI) woda jest dostarczana do zbiornika za pomocą
a) zaworu.
b) pompy.
c) przenośnika kubełkowego.
d) sprÄ™\
arki wirnikowej.
17. Na rysunku przedstawiono
a) cyklon.
b) garnek kondensacyjny.
c) młyn.
d) pompÄ™.
18. Na rysunku przedstawiono
a) zbiornik ciśnieniowy.
b) wymiennik ciepła.
c) mieszalnik z mieszadłem pionowym.
d) wyparkÄ™.
19. Prawidłowo oznaczone miejsce pomiaru temperatury w rurociągu to
a) b) c) d)
T P R P F
20. Prawidłowo oznaczone miejsce pomiaru i rejestracji poziomu płynu w zbiorniku to
a) b) c) d)
T R F R P R L R
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko................................................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
7. LITERATURA
1. Dobrzański T.: Rysunek Techniczny Maszynowy. WNT, Warszawa 1987
2. Dobrzański T.: Rysunek Techniczny. WNT, Warszawa 1990
3. Glaser, R.: Materiały do Wykładów i Ćwiczeń z Maszynoznawstwa i Aparatury
Przemysłu Spo\
ywczego i Chemicznego. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej,
Wrocław 1995
4. Molenda, J.: Technologia Chemiczna. WSiP, Warszawa 1993
5. Pikoń A.: AutoCAD 2000PL Pierwsze kroki. Wydawnictwo HELION, Gliwice 2000
6. Pikoń A.: AutoCAD 2005PL Pierwsze kroki. Wydawnictwo HELION, Gliwice 2004
7. Praca zbiorowa: Aparatura kontrolno-pomiarowa w przemyśle chemicznym. WSiP,
Warszawa 1989
8. Surowiak, W.: Części Maszyn. PWSZ, Warszawa 1963
9. Synoradzki, L., Wisialski, J.: Materiały do Laboratorium Procesów Technologicznych,
Schemat Technologiczny. Politechnika Warszawska, Wydział Chemiczny
10. www.intelster.home.pl
11. www.introl.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50