MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Olsza
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
722[04].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Robert Wanic
mgr inż. Irena Stawicka
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Olsza
Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[04].O1.03
Posługiwanie się dokumentacją techniczną w modułowym programie nauczania dla zawodu
kowal.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Szkicowanie i kreślenie 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Podstawowe zasady geometrii wykreślnej 17
4.3.1. Materiał nauczania 17
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów 26
4.5. Symbole stosowane na rysunkach maszynowych 27
4.5.1. Materiał nauczania 27
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.5.3. Ćwiczenia 31
4.5.4. Sprawdzian postępów 32
4.6. Uproszczenia rysunkowe części maszynowych 33
4.6.1. Materiał nauczania 33
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 37
4.6.4. Sprawdzian postępów 38
4.7. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna 39
4.7.1. Materiał nauczania 39
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.7.3. Ćwiczenia 44
4.7.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 54
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu umiejętności z zakresu posługiwania się
dokumentacjÄ… technicznÄ….
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne, wykaz umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś mieć już opanowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz w czasie zajęć,
materiał nauczania  umożliwia przygotowanie się do wykonywania ćwiczeń,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś materiał nauczania,
ćwiczenia pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu
jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu posługiwania się dokumentacją
techniczną. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji wymagania
wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na pytania
sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie wiadomości
i umiejętności z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz zasady posługiwania się dokumentacją techniczną.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów rozwiązując
Sprawdzian postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
podaj odpowiedz
wstawiajÄ…c X w podane miejsce Tak lub Nie.
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich zagadnień
jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do materiału, który nie jest dostatecznie
opanowany.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zestawem zadań
testowych.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreśl poprawne rozwiązana do poszczególnych
zadań
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy, wynikajÄ…cych z rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
722[04].O1
Podstawy kowalstwa
722[04].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
722[04].O1.02
Rozpoznawanie podstawowych
722[04].O1.03
materiałów kowalskich
Posługiwanie się dokumentacją
i stopów technicznych
technicznÄ…
722[04].O1.04
Magazynowanie i składowanie
materiałów i wyrobów kowalskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej  Posługiwanie się dokumentacją
techniczną powinieneś umieć:
- stosować układ jednostek SI,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- posługiwać się kalkulatorem,
- oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego zawodu,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisy BHP.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić znaczenie rysunku technicznego,
- dobrać arkusze rysunkowe i przybory do rysowania,
- rozróżnić i zastosować znormalizowane linie rysunkowe,
- posłużyć się podziałką rysunkową,
- zwymiarować i opisać rysunki,
- zastosować podstawowe zasady geometrii wykreślnej,
- dobrać dokumentację techniczną do realizacji zadania,
- rozróżnić poszczególne elementy dokumentacji,
- odczytać informacje zawarte w normach katalogach i instrukcjach,
- wykorzystać informacje zawarte w opisie technicznym,
- rozróżnić oznaczenia graficzne zastosowane w dokumentacji,
- odczytać rzuty poziome i przekroje części maszyn,
- przenieść wymiary z dokumentacji na obrabiany przedmiot,
- odczytać rysunki i wykonać szkice elementów i wyrobów kowalskich,
- przeprowadzić pomiary, sporządzić rysunki części maszyn.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Normalizacja w rysunku technicznym
4.1.1. Materiał nauczania
W Polsce normy ustanawia i upowszechnia do stosowania Polski Komitet Normalizacyjny.
Polski Komitet Normalizacyjny współpracuje z Międzynarodową Organizacją Normalizacyjną
ISO. Wiele PN rysunkowych uzgadnia się z ISO, dlatego rysunek staje się międzynarodowym
językiem technicznym.
W katalogu PKN wszystkie obowiÄ…zujÄ…ce w Polsce normy sÄ… podzielone na dziedziny.
Na przykład zapis katalogowy 01. 100.20 należy odczytać następująco: 01 - dziedzina
(Zagadnienia ogólne), 100 - grupa tematyczna (Rysunek techniczny), 20 - podgrupa
(Rysunek techniczny maszynowy).
Rys. 1. Tabele umieszczone na poczÄ…tku Polskiej Normy [7, s. 11]
Różnorodne dziedziny techniki i przemysłu spowodowały potrzebę wydzielenia następujących
grup tematycznych rysunku technicznego:
- rysunek techniczny maszynowy  stosowany w przemyśle ogólno maszynowym
i gałęziach pokrewnych;
- rysunek techniczny elektryczny- stosowany w przemyśle elektrotechnicznym,
energetycznym;
- rysunek techniczny budowlany  stosowany w przemyśle budowlanym i gałęziach
pokrewnych
Podstawowe terminy i rodzaje rysunków technicznych ustala międzynarodowa norma PN-ISO
10209-1:1994.
Pojęcia użyte w normie trzeba stosować w dokumentacji technicznej wyrobów niezależnie
od dziedziny zastosowania.
- Schemat  rysunek, rysunek którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania
funkcji części składowych zespołu i jego działania.
- Szkic  rysunek wykonany odręcznie (bez użycia przyborów) i nie koniecznie w podziałce.
- Rysunek techniczny  informacja techniczna przedstawiona graficznie zgodnie
z przyjętymi zasadami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- Rysunek złożeniowy  rysunek przedstawiający wzajemne położenie części i współpracę.
- Rysunek złożeniowy ogólny  rysunek złożeniowy przedstawiający wszystkie zespoły
i części całego wyrobu.
- Rysunek wykonawczy  rysunek zawierajÄ…cy wszystkie informacje potrzebne do wykonania
przedmiotu.
Format arkusza rysunkowego to jego zewnętrzne wymiary wyrażone w mm. Zgodnie z PN-
EN ISO 5457 wymiary sÄ… znormalizowane i tworzÄ… formaty zasadnicze: A0, A1, A2, A3, A4.
Format A0 ma wymiary po obcięciu : 841 x 1189.
Format A1 ma wymiary po obcięciu : 594 x 841.
Format A2 ma wymiary po obcięciu : 420 x 594.
Format A3 ma wymiary po obcięciu : 297 x 420.
Format A4 ma wymiary po obcięciu : 210 x 297.
Wielkość rysowanego przedmiotu decyduje o doborze formatu arkusza rysunkowego. Każdy
arkusz rysunkowy oprócz znormalizowanych wymiarów, musi zawierać obrzeże i linię
obramowania oraz tabliczkÄ™ rysunkowÄ….
Tabliczka rysunkowa zawsze znajduje siÄ™ w prawym dolnym rogu arkusza rysunkowego.
Najważniejsze informacje zawarte w tabliczce rysunkowej to: nazwa rysunku lub detalu, nazwa
lub znak przedsiębiorstwa, rodzaj materiału, masa.
Jeżeli przedmiotu nie można przedstawić na rysunku w rzeczywistej wielkości z powodu
jego zbyt dużych lub bardzo małych wymiarów, to rysuje się go w zmniejszeniu lub
powiększeniu. Na rysunkach stosujemy podziałki główne i pomocnicze (w których wykonuje się
szczegóły rysunkowe).
Rys. 2. Elementy graficzne arkusza rysunkowego [7, s. 28]
Stosunek liczbowy wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do odpowiednich
rzeczywistych wymiarów liniowych przedmiotu nazywa się podziałką rysunkową. Na rysunkach
zgodnie z PN stosujemy tylko następujące znormalizowane podziałki:
" powiększające: 2 : 1, 5 : 1, 10 : 1, 20 : 1, 50 : 1, 100 : 1
" naturalna: 1 : 1
" zmniejszajÄ…ce: 1 : 2, 1 : 5, 1 : 10, 1 : 20, ......
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 3. Rysunek detalu w podziałce 1:2, 1:1, 2:1 [12, s. 20]
W rysunku technicznym maszynowym stosujemy następujące rodzaje linii: ciągła, ciągła
falista, ciągła zygzakowa, kreskowa, punktowa, dwupunktowa i wielopunktowa.
Zgodnie z PN rozróżniamy następujące odmiany grubości linii:
Linia cienka 0,13 0,18 0,25 0,35* 0,5 0,7 1
Linia gruba 0,25 0,35 0,5 0,7* 1* 1,4 2
* grubości zalecane
Tabela 1. Podstawowe linie rysunkowe [12, s. 22]
Nazwa linii Kształt linii Zastosowanie
Ciągła gruba Zarysy i krawędzie widoczne
Ciągła cienka Kreskowanie przekrojów,
linie wymiarowe, linie
odniesienia
Kreskowa cienka Zarysy i krawędzie
niewidoczne
Punktowa cienka Osie i płaszczyzny symetrii
Dwupunktowa cienka Skrajne położenie ruchomych
części przedmiotu
Falista cienka Urywanie i przerywanie
rzutów
Zygzakowa cienka Urywanie i przerywanie
rzutów
Zgodnie z PN na rysunkach można stosować tylko 2 rodzaje pisma A i B. Pismo może być
pismem prostym lub pismem pochyÅ‚ym, dla którego kÄ…t pochylenia wynosi 75 Ú.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Szerokość liter i cyfr oraz wzory liter i cyfr podane są w PN.
Na formatach A4 stosuj następujące zalecane wysokości pisma h:
- w napisach głównych h=5,
- w napisach pomocniczych h=3,5,
- w wymiarowaniu h=2,5.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto w Polsce ustanawia normy?
2. Jakie są różnice pomiędzy szkicem i rysunkiem technicznym?
3. Jakie znasz rodzaje rysunków stosowanych w kowalstwie?
4. Jakie znasz podstawowe rodzaje linii rysunkowych?
5. Jakie jest zastosowanie linii rysunkowych?
6. Jakie sÄ… wymiary arkuszy rysunkowych formatu A4 oraz A3?
7. Co to jest podziałka?
8. Co oznacza zapis 5:1; 1:10?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz w tabeli zastosowanie linii rysunkowych.
Nazwa linii Zastosowanie
Ciągła gruba
Ciągła cienka
Kreskowa cienka
Punktowa cienka
Dwupunktowa cienka
Falista cienka
Zygzakowa cienka
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać zastosowanie linii rysunkowych,
3) uzasadnić przyjęte rozwiązanie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Ćwiczenie 2
Wymiary przedmiotu wynoszą 100x 80x 50. Ile będą wynosić jeżeli podziałka rysunku
wynosi
a) 1:2,
b) 2:1.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) obliczyć wymiary przedmiotu na rysunku dla zadanych podziałek,
3) wyniki obliczeń zanotować w zeszycie przedmiotowym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Jaką podziałkę należy zastosować, aby przedstawić na formacie A4 (w układzie pionowym)
przedmiot o wymiarach 250x 210x 50?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wypisać wymiary arkusza formatu A4,
3) dobrać podziałkę rysunku,
4) wyniki zanotować w zeszycie przedmiotowym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Dokonaj klasyfikacji Polskich Norm i Norm ISO.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odczytać oznaczenia Polskich Norm i norm ISO,
2) zapisać spostrzeżenia w zeszycie przedmiotowym,
3) opisać przeznaczenie wybranych norm,
4) dokonać klasyfikacji norm,
5) zwróć uwagę na estetykę i dokładność twojej pracy,
6) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Polskie Normy oraz ISO,
normy branżowe,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić co zawiera Polska Norma?
2) określić znaczenie rysunku technicznego?
3) wymienić rodzaje rysunków?
4) wymienić rodzaje arkuszy rysunkowych?
5) podać wymiary arkuszy rysunkowych?
6) dobrać arkusze rysunkowe?
7) rozróżnić znormalizowane linie rysunkowe?
8) zastosować znormalizowane linie rysunkowe?
9) posłużyć się podziałką rysunkową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Szkicowanie i kreślenie
4.2.1. Materiał nauczania
Szkic jest przedstawieniem przedmiotu wykonanym odręcznie i stanowi podstawę do
wykonania rysunku. Do wykonywania szkiców najczęściej używa się papieru w kratkę.
Zalecanymi ołówkami do szkicowania są ołówki grafitowe miękkie oznaczone symbolami B
do 4B.
Tabela 2. Zastosowanie ołówków o różnej twardości [7, s 15]
Oznaczenia twardości ołówków
miękkich średnio twardych
Lp. Czynności kreślarskie
twardych
8B 7B 6B 5B 4B 3B 2B B HB F Nr2 H 2H 3H 4H 5H 6H
1. Pisanie i rysowanie
2. Szkicowanie,
cieniowanie
3. Opracowywanie
rysunków
technicznych
4. Wymiarowanie
5. Rysowanie na kalce
6. Rysowanie na
twardych materiałach
Płaskie przedmioty o jednakowej grubości przedstawia się na szkicu w taki sposób, jak
gdyby leżały na płaszczyz
nie rysunku. Zarysy krawędzi szkicowanych przedmiotów są
przeważnie odcinkami prostych, przecinających się pod różnymi kątami lub łukami kół oraz
innych krzywych. Najprostszym przypadkiem szkicowania jest odwzorowanie rysunkowe
przedmiotu w jego rzeczywistych wymiarach. Nie zawsze jest to możliwe. Dlatego zazwyczaj
przedmiot zbyt duży szkicuje się w proporcjonalnym zmniejszeniu, a zbyt mały -w
proporcjonalnym zwiększeniu względem odpowiednich wymiarów naturalnych.
Szkic powinien być wykonany tak, żeby można było na jego podstawie wyobrazić sobie
odwzorowywany przedmiot i poprawnie sporządzić jego rysunek wykonawczy oraz jak to
się często zdarza - użyć go bezpośrednio jako rysunku wykonawczego. Szkic musi zawierać
wszystkie informacje niezbędne do wykonania przedmiotu. Szkice wykonane niestarannie,
traktowane przez szkicujących jako  brudnopis , są bezwartościowe. Do szkicowania zalicza
się następujące czynności:
dokonanie analizy szkicowanego przedmiotu;
wykonanie szkicu (w czterech etapach  rys. 4);
opisanie wykonanego szkicu;
sprawdzenie szkicu.
Czynność sporządzania rysunków technicznych za pomocą przyrządów kreślarskich lub na
komputerze nazywamy kreśleniem. Rysunek możemy wykreślić ołówkiem lub tuszem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 4. Rysunek poglądowy płytki i kolejne etapy wykonywania szkicu [11, s. 34]
Rys. 5. Porównanie rysunków: a) szkic, b) rysunek [12, s. 34]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jakie są twardości ołówków?
2. Na co zwracamy szczególną uwagę przy szkicowaniu?
3. Jakie wymagania musi spełniać szkic?
4. Na co należy zwrócić uwagę podczas analizy szkicowanego przedmiotu?
5. Czy potrafisz naszkicować przedmiot płaski?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Naszkicuj w zeszycie przedmiotowym bryłę geometryczną z uwzględnieniem poprawności
kształtu i wymiarów.
Rys. do ćwiczenia 1 [12, s. 34]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować etapy szkicowania,
4) wykonać szkic.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Naszkicuj w zeszycie przedmiotowym przedstawione detale z uwzględnieniem poprawności
kształtu i wymiarów.
Rys. do ćwiczenia 2 [12, s. 126]
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować etapy szkicowania,
4) wykonać szkic.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) dobrać rodzaje ołówków do szkicowania?
2) opisać informacje zawarte na szkicu?
3) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu?
4) naszkicować przedmiot płaski?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.3. Podstawowe zasady geometrii wykreślnej
4.3.1. Materiał nauczania
W rysunkach technicznych stosuje się 2 metody przedstawiania przedmiotów
trójwymiarowych:
- rzutowanie aksonometryczne
- rzutowanie prostokÄ…tne
Rzutowanie to odwzorowanie elementu na płaszczyz
nie rysunku zwana rzutniÄ….
W rzutowaniu aksonometrycznym element przedstawiony jest tylko w jednym rzucie. Rzuty
aksonometryczne są czytelne, poglądowe i przejrzyste, ale bardzo pracochłonne. Niektóre
wymiary przedmiotu ulegają skróceniu o połowę.
Zasada rzutowania aksonometrycznego wg PN-EN ISO 5456-3
Rys. 6. Położenie osi współrzędnych X i Y [7, s. 57]
Rys. 7. Aksonometria ukośna wielościanów. Ściany wielościanów równoległe do płaszczyzny YOZ nie zmieniają
kształtu i wymiarów, rzuty pozostałych ścian ulegają zmianie: x) sześcian - rzutami ściany przedniej i tylnej są
kwadraty; pozostałych ścian-równoległoboki; y) prostopadłościan - rzutami ściany przedniej i tylnej są
prostokąty, pozostałych ścian  równoległoboki [10, s. 25]
W rzutowaniu prostokątnym elementy przedstawiamy w koniecznej liczbie rzutów tzn. od
1  6. Zależy to od stopnia skomplikowania elementu. Rzutowanie prostokątne może być
wykonane zgodnie z metodą europejską E. Metoda ta zakłada, że obiekt rzutowany znajduje się
miedzy obserwatorem a rzutniÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 8. Kierunki rzutowania i nazwy rzutów: A- rzut z przodu (rzut główny), B- rzut z góry, C- rzut od lewej strony,
D- rzut od prawej strony, E- rzut z dołu, F- rzut z tyłu [ 7, s. 74]
Rys. 9. Normalny układ rzutów [7, s. 74]
Widok to rzut odwzorowujący element widziany z zewnątrz. Przekrój to rzut ukazujący
wewnętrzną budowę elementu. Zgodnie z PN kład to zarys figury utworzonej przez przecięcie
przedmiotu tylko jedną płaszczyzną przekroju.
W rzutowaniu prostokątnym elementy można przedstawiać jako widoki, przekroje i kłady.
Wewnętrzną budowę elementów możemy przedstawić stosując:
linie kreskowe  krawędzie niewidoczne,
metodÄ™ przekroju.
Rys. 10. Metoda linii kreskowych [7, s. 94]
Metoda przekrojów ukazuje szczegółowo wnętrze detalu. Pole powstałego przekroju
powinno być oznaczone przez kreskowanie zależne od rodzaju materiału, z którego wykonano
element (rys. 11).
Podziałka kreskowania może wynosić od 1 do 5 mm. Linie kreskowania muszą być
względem siebie równoległe i nachylone pod kątem 450 (w lewo lub w prawo) do
charakterystycznych krawędzi przedmiotu, jego osi symetrii lub obramowania rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Rys. 11. Przekroje: a, c)otrzymywanie przekroju, b, d) przekrój w rzucie prostokątnym, e- krawędz
leżąca
w płaszczyz
nie przekroju [7, s. 95]
Pełne oznaczenie przekrojów składa się z (rys. 12):
linii cienkiej z długą kreską i kropką, określającej położenie płaszczyzny przekroju,
zakończonej dwoma odcinkami linii grubej, które nie mogą przecinać zarysu przedmiotu,
strzałek określających kierunek rzutowania przekroju lub kładu,
oznaczeń literowych złożonych z dwóch wielkich liter pisanych bezpośrednio przy
strzałkach (po ich zewnętrznej stronie) i powtórzonych nad przekrojem lub kładem.
Rys. 12. Pełne oznaczenie przekroju [12, s. 96]
Przedstawiając elementy o budowie symetrycznej na rysunkach należy narysować ich oś
symetrii. Pozwala to pomijać części rzutów.
Rys. 13. Przerwania przedmiotów długich [7, s. 116]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jakimi metodami odwzorowuje siÄ™ przedmioty w rysunkach technicznych?
2. Czym jest płaszczyzna rzutowania?
3. Jaka jest różnica pomiędzy widokiem i przekrojem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4. Jak otrzymuje siÄ™ rzut zwany przekrojem?
5. Jakie reguły obowiązują przy kreskowaniu przekrojów?
6. Jak należy oznaczać przekrój?
7. Czy rzuty muszą odzwierciedlać przedmiot w całości?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Naszkicuj bryły w rzutowaniu prostokątnym. Ćwiczenie wykonaj na arkuszu A4.
a) b)
Rys. do ćwiczenia 1 [12, s. 57]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować rozmieszczenie rzutów,
4) wykonać szkic,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały do szkicowania,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Naszkicuj detal w aksonometrii ukośnej. Ćwiczenie wykonaj na arkuszu A4.
Rys. do ćwiczenia 2 [12, s. 57]
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy szkicowanego przedmiotu,
3) zaplanować rozmieszczenie detalu na arkuszu,
4) wykonać szkic,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały do szkicowania,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Wykreśl brakujący trzeci rzut.
Rys. do ćwiczenia 3 [8, s. 32]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy rysunków,
3) wykreślić trzeci rzut,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
modele części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Na podstawie rzutu, w którym zarysy wewnętrzne narysowano linią kreskową, naszkicuj
przedmiot w półwidoku- półprzekroju.
Rys. do ćwiczenia 4 [8, s. 36]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy rysunków,
3) naszkicować rysunki w zeszycie przedmiotowym,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
modele części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) opisać kształt przedmiotu narysowanego w rzutowaniu aksonometrycznym?
2) rzutować bryły w rzutowaniu aksonometrycznym?
3) odczytać rysunek obiektu przedstawiony w postaci rzutowania
prostokÄ…tnego?
4) rzutować bryły złożone w rzutowaniu prostokątnym?
5) ustalić konieczną liczbę rzutów?
6) sporządzić widok przedmiotu?
7) sporządzić przekrój przedmiotu?
8) oznaczyć przekroje?
9) kreskować przekroje?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Opisywanie i wymiarowanie rysunków
4.4.1. Materiał nauczania
Wymiar na rysunku składa się z:
linii wymiarowej,
znaku ograniczenia linii rysunkowej (oznaczenia początków i końców linii wymiarowych),
liczby wymiarowej ze znakiem wymiarowym lub bez znaku,
pomocniczej linii wymiarowej.
Rys. 14. Elementy wymiaru rysunkowego [7, s. 133]
1  linia wymiarowa, 2  znak ograniczenia linii wymiarowej, 3  liczba wymiarowa, 4  pomocnicza linia
wymiarowa, 5  znak wymiarowy, 6  oznaczenie poczÄ…tku linii wymiarowej, 7  linia odniesienia
Linie wymiarowe są zawsze liniami cienkimi ciągłymi zakończonymi znakami ograniczenia
w odległości nie mniejszej niż 10 mm od linii zarysu przedmiotu.
Linie wymiarowe nie powinny nawzajem się przecinać. W skład niektórych wymiarów wchodzą
znaki wymiarowe, które upraszczają wymiarowanie i ograniczają ilość rzutów. Zgodnie z PN
znaki wymiarowe ( oprócz znaku odległości łuku ) pisze się przed liczbą wymiarową.
Tabela 3. Najważniejsze znaki wymiarowe zgodnie z PN-ISO [7, s. 129]
Lp. Znak Nazwa znaku Przykład zapisu Znak wymiarowy stosuje się
1. średnica krzywizny zawsze przy wymiarowaniu elementów
Å‚ np.: Å‚ 200
okrągłych, kołowych
2. promień krzywizny zawsze przy wymiarowaniu promieni łuków
R np.: R100
3. bok kwadratu zawsze przy wymiarowaniu elementów
ð np.: ð 80
kwadratowych
4. promień kuli zawsze przy wymiarowaniu powierzchni
SR np.: SR50
kulistych (pełnych lub ich części)
5. średnica kuli przy wymiarowaniu średnicy kuli
S Å‚ np.: S Å‚ 50
6. Grubość (długość) przedmiotu przy wymiarowaniu przedmiotów, których
X X 5
przedstawionego w jednym rzucie główny kształt można odwzorować
w jednym rzucie
7. kąt w nazwie zawsze przy wymiarowaniu wielokątów
foremnych o parzystej liczbie boków, oprócz
kwadratu
8. pochylenie powierzchni przy wymiarowaniu powierzchni pochylo-
nych zwłaszcza pod małym kątem
9. długość rozwinięcia przy wymiarowaniu przedmiotów wygiętych
po wyprostowaniu lub w rozwinięciu
10. długość łuku przy wymiarowaniu długości łuku
Przy wymiarowaniu należy pamiętać o:
niepowtarzaniu wymiarów,
pomijaniu wymiarów oczywistych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
 grupowaniu wymiarów,
otwartych łańcuchach wymiarowych. A
ańcuch wymiarowy musi być na rysunku zawsze
otwarty.
Rys. 15. Zastosowanie znaku wymiarowego średnicy krzywizny [12, s. 118]
Rys. 16. Wymiarowanie powierzchni pochylonych [7, s. 133]
Rys. 17. Wymiarowanie powierzchni pochylonych [7, s. 134]
Wymiary przedmiotów położone w jednym kierunku, na przykład poziomym lub
pionowym, można uporządkować względem siebie różnie. Na rys. 18 przedstawiono sposoby
rysowania wymiarów - w układach: szeregowym, równoległym i mieszanym.
a) b) c)
Rys. 18. Wymiarowanie w układzie: a) szeregowym, b) równoległym, c) mieszanym [7, s. 148]
Rys. 19. Wymiarowanie szeregu jednakowych powtarzających się elementów [7, s. 135]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Jakie wymagania graficzne sÄ… stawiane wymiarom rysunkowym?
2. Jakie są sposoby wymiarowania różnych elementów geometrycznych?
3. Jakie są metody wymiarowania średnicy krzywizny?
4. Czy znasz podstawowe zasady wymiarowania?
5. Czy znasz reguły wymiarowania w układzie szeregowym, równoległym i mieszanym?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Jakie usterki i błędy dotyczące wymiarowania występują na przedstawionych rysunkach?
Swoje spostrzeżenia zapisz w zeszycie przedmiotowym. Zwymiaruj poprawnie wszystkie
rysunki.
Rys. do ćwiczenia 1 [8, s. 45]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokonać analizy przedstawionych rysunków,
3) zanotować spostrzeżenia w zeszycie,
4) zwymiarować rysunki,
5) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zwymiarować przedmiot z zastosowaniem znaków wymiarowych?
2) zwymiarować zarysy krzywoliniowe?
3) zwymiarować przedmioty przestrzegając zasad wymiarowania?
4) wykorzystać w praktyce wymiarowanie w układzie szeregowym?
5) wykorzystać w praktyce wymiarowanie w układzie równoległym?
6) zwymiarować powierzchnie pochylone?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.5. Symbole stosowane na rysunkach maszynowych
4.5.1. Materiał nauczania
Wymiary dzieli się na cztery rodzaje: zewnętrzne, wewnętrzne, mieszane
i pośrednie (rys. 20).
Rys. 20. Rodzaje wymiarów: a) zewnętrzny Z, b) wewnętrzny W, c) mieszany M, d i e) pośrednie P [9, s. 16]
Wyobraz
my sobie doświadczenie polegające na wykonaniu pewnego wymiaru, np.
wymiaru zewnętrznego  średnicy wałka. Toczymy na tej samej tokarce, z jednakową
starannością, serię krótkich wałków, starając się za każdym razem uzyskać taki sam wymiar,
np. 49,30 mm. Oczywiście, wymiary rzeczywiste średnic poszczególnych wałków będą różne.
Znajdzie to potwierdzenie w wynikach pomiarów wykonanych mikrometrem, wymiary
zaobserwowane będą się, bowiem także różnić. Wynika z tego wniosek, że konstruktor nie może
żądać wykonania wymiaru na określoną wartość, lecz powinien podać dwa wymiary, między
którymi powinien być zawarty lub, którym może być równy wymiar zaobserwowany. Wymiary
te to wymiary graniczne, a różnica między nimi nosi nazwę tolerancji (rys. 21).
Rys. 21. Graficzne przedstawienie pola tolerancji wałka; powierzchnia zewnętrzna wałka powinna być zawarta
wewnątrz obszaru tolerancji; 1 pole tolerancji wałka, 2  przekrój poprzeczny obszaru tolerancji, 3  wałki
o wymiarach granicznych [9, s. 17]
Rys. 22. Położenie pola tolerancji można określić za pomocą różnych wartości wymiaru nominalnego (położenia
linii zerowej) [9, s. 18]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rys. 23. Określenie odchyłek granicznych za pomocą wymiarów granicznych i wymiaru nominalnego; odchyłki
zaznaczone powyżej linii zerowej są dodatnie, poniżej zaś  ujemne; rysunek umożliwia również określenie
wymiarów granicznych za pomocą wymiaru nominalnego i odchyłek granicznych ES (es)  odchyłka górna otworu
(wałka), El (ei)  odchyłka dolna otworu (wałka) [9, s. 19]
T = B  A
Tolerancji T jest przedstawiona na rys. 21. Różnicę algebraiczną między wymiarem górnym
i odpowiadającym mu wymiarem nominalnym nazywamy odchyłką górną es, ES. Różnicę
algebraiczną między wymiarem dolnym a odpowiadającym mu wymiarem nominalnym
nazywamy odchyłką dolną ei, EI. Odchyłki górne dla wałka i otworu określone są wzorami
es = Bw  N, ES = Bo  N,
odchyłki dolne odpowiednio
ei = Aw  N, EI = Ao  N,
Znormalizowane wartości tolerancji i odchyłek zgodnie z PN-EN 20286-1 tworzą dla wymiarów
nominalnych tzw. układ tolerancji.
Rys. 24. Położenie pola tolerancji i ich symbole literowe [9, s. 23]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Otwór (element wewnętrzny) i wałek (element zewnętrzny) oznaczone symbolami H i h
nazywa się podstawowymi. Ich odchyłki podstawowe są równe a pola tolerancji przylegają do
linii zerowej. Wartości liczbowe odchyłek podstawowych i granicznych odczytuje się
w tablicach PN. Odchyłki mogą być ujemne, dodatnie lub równe 0.
Znormalizowany układ tolerancji zawiera 19 klas dokładności.
Skojarzenie elementu typu wałek z otworem drugiego elementu tworzącego połączenie
nazywamy pasowaniem, jeśli wymiary nominalne średnic wałka oraz otworu są jednakowe
i tolerowane.
Jeżeli kojarzymy wałek i otwór, to otrzymujemy pasowanie. Pasowanie oznaczamy przez
podanie tolerancji otworu łamanej przez tolerancję wałka, np. 50H8/h7 oznacza skojarzenia
wałka 50h7 i otworu 50H8. W wyniku skojarzenia miedzy wałkiem i otworem powstaje luz. Luz
ten może przybrać różne wartości zależne od wykonania części.
Zawsze należy tak dobierać pasowania, aby pola tolerancji wałków i otworów w tablicach
zgodnie z PN-ISO 1829 były obwiedzione grubą linią. Uprzywilejowanym układem pasowania
jest układ stałego otworu. Zgodnie z PN-EN20286-1:1996 i PN-EN20286-2:1996 zapis
pasowania na rysunku może być następujący:
H 7
Å‚50
Ø 50 H7 / d 8 lub
d8
Rys. 25. Oznaczanie tolerancji na rysunkach [1, s. 214]
W normach ISO i niektórych PN opartych na ISO odchyłki kształtu, odchyłki położenia oraz
odchyłki złożone kształtu i położenia nazywa się odchyłkami geometrycznymi. Ponadto wśród
odchyłek położenia wyróżnia się grupę odchyłek kierunku (obejmującą odchyłki równoległości,
prostopadłości i nachylenia) oraz grupę odchyłek lokalizacji (obejmującą odchyłki pozycji,
współosiowości i symetrii).
Rys. 26. Różne możliwości zapisu wymiarów tolerowanych na rysunku [7, s. 208]
Nierówności powierzchni rzeczywistej w znacznym powiększeniu można sobie wyobrazić
tak, jak to przedstawiono na rys.27. Nierówności te można odwzorować za pomocą przyrządów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
pomiarowych, otrzymujÄ…c tak zwany pierwotny profil powierzchni. Odzwierciedla on wszystkie
nierówności powierzchni - bardzo drobne i większe.
W obowiązujących normach na profilu nierówności powierzchni wyodrębnia się trzy klasy
nieregularności: chropowatość, falistość oraz błędy kształtu (rys. 27).
Nierówności powierzchni obrobionych różnymi metodami można scharakteryzować: falistością,
chropowatością i kierunkowością struktury geometrycznej powierzchni.
Rys. 27. Sumaryczny obraz nierówności powierzchni i podział na klasy nierówności [7, s. 160]
W normach zdefiniowanych jest wiele parametrów profilu powierzchni. W Polsce, i nie
tylko, powszechnie stosuje siÄ™ dwa parametry:
- największą wysokość profilu (Pz; Rz; Wz)
- średnią arytmetyczną rzędnych profilu (Pa; Ra; Wa)
Na rysunkach maszynowych, w razie potrzeby, można zapisać informacje dotyczące obróbki
cieplnej i cieplno  chemicznej.
a) b)
Rys. 28. Przykłady zapisu: a) obróbki cieplnej nad tabliczką rysunkową, b) informacji w wymaganiach
technicznych o powłoce nałożonej na powierzchnię przedmiotu [7, s. 172,173]
Rys. 29. Przykład oznaczania zróżnicowanej struktury geometrycznej powierzchni [12, s. 170]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Dlaczego tylko część wymiarów rysunkowych jest tolerowana?
2. Na czym polega tolerowanie wymiarów?
3. Jak można zapisać wymiar tolerowany?
4. Czy potrafisz zapisać określone pasowanie na rysunku?
5. Jakie są rodzaje tolerancji kształtu i położenia?
6. Czym różnią się profile chropowatości i falistości?
7. Jak oznaczyć obróbkę cieplną przedmiotu na rysunku?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oznacz na rysunku pasowanie 52H8/d8.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać oznaczenie pasowania na rysunku,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
PN - tolerancje normalne i odchyłki podstawowe,
poradnik warsztatowca mechanika.
Ćwiczenie 2
Opisz w zeszycie przedmiotowym przedstawione na rysunkach oznaczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać oznaczenia z PN,
3) opisać oznaczenia w zeszycie,
4) omówić sposób rozwiązania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposażenie stanowiska pracy:
PN  tolerancje kształtu i położenia,
poradnik warsztatowca mechanika.
Ćwiczenie 3
Oznacz, według wskazówek nauczyciela, chropowatość powierzchni przedmiotu.
Rys. do ćwiczenia 3 [1, s. 47]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) oznaczyć chropowatość powierzchni,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
PN  chropowatość powierzchni,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zapisać wymiar tolerowany zgodnie z PN?
2) odczytać zapis pasowania na rysunku?
3) odczytać zapis geometrycznego stanu powierzchni?
4) odczytać informacje dotyczące obróbki cieplnej powierzchni?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.6. Uproszczenia rysunkowe części maszynowych
4.6.1. Materiał nauczania
Rysowanie części maszynowych w sposób uproszczony ma na celu ułatwienie
i zaoszczędzenie pracy i czasu rysującego oraz uzyskanie jak największej przejrzystości
i czytelności rysunku. W rysunku technicznym stosuje się tzw. przedstawienie uproszczone
oraz przedstawienie umowne.
Przedstawienie uproszczone polega na zastÄ…pieniu najbardziej skomplikowanych i trudnych
rysunkowo linii zarysu przedmiotu liniami łatwiejszymi do rysowania. Uproszczony sposób
rysowania dotyczy elementów konstrukcyjnych maszyn, takich jak łożyska toczne, koła zębate
itp., a w szczególności elementów znormalizowanych, jak śruby, wkręty, nakrętki.
Przedstawienie umowne polega na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu ustalonym, umownym
symbolem graficznym.
Przedstawienie uproszczone stosuje się na rysunkach wykonawczych i złożeniowych, przy czym
na przykład na rysunku wykonawczym śruby stosuje się tylko przedstawienie uproszczone gwintu,
natomiast na rysunkach złożeniowych można stosować przedstawienie uproszczone całej śruby,
tzn. gwintu i łba. Przedstawienie umowne stosuje się wyłącznie na rysunkach złożeniowych
zawierających dużą liczbę części składowych wykonanych w dużym zmniejszeniu.
Odrębnym rodzajem uproszczeń rysunkowych są uproszczenia schematyczne, obejmujące
umowne symbole graficzne, które zastępują elementy maszyn, mechanizmy, a nawet całe
urzÄ…dzenia.
Zasady rysowania gwintów
Szczegółowe i uproszczone zasady rysowania gwintów określa PN-EN ISO 6410-1.
Zgodnie z tÄ… normÄ… gwinty rysuje siÄ™ w uproszczeniu:
- powierzchnię wierzchołków rysuje się linią ciągłą grubą,
- powierzchnię den bruzd rysuje się linią ciągłą cienką,
- zakończenie gwintu rysuje się linią ciągłą grubą, poprzeczną do osi gwintu.
Rys. 30. Poglądowy i uproszczony sposób rysowania gwintu [7, s. 218]
Rys. 31. Zasady rysowania połączeń gwintowych [7, s. 218]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 32. Wymiarowanie gwintów: a, b) zewnętrznych, c, d) wewnętrznych [7, s. 221]
Zasady rysowania połączeń
Różnorodne rozwiązania konstrukcyjne maszyn i urządzeń wymagają często zastosowania
specyficznych metod łączenia elementów. Wymagania te spełniają m.in. połączenia nitowe,
lutowane, klejone, zawijane, zagniatane i zszywane.
Na rysunkach technicznych połączenia te należy przedstawiać i oznaczać zgodnie z zasadami
opisanymi w odpowiednich normach.
Zgodnie z PN-EN 22553 połączenia, w których występują spoiny, można przedstawić
według ogólnych zasad wykonania rysunków technicznych lub w sposób umowny. Typowe
połączenia spawane zaleca się przedstawiać w sposób umowny. Przedstawienie takie musi
zawierać elementarny (umowny) znak spoiny, który jest podobny do kształtu spoiny. Znak ten
nie powinien być brany pod uwagę podczas wyboru metody spawania. Elementarne znaki spoiny
mogą być uzupełniane znakami dodatkowymi.
Tabela 5. Znaki umowne spoin [3, s. 115]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Połączenia lutowane i zgrzewane, uwzględniając ich specyfikę konstrukcyjną i techno-
logiczną, rysuje się i oznacza podobnie do połączeń spawanych. W oznaczeniu spoiny lutowanej
i zgrzewanej, podobnie do spawanej, na linii odniesienia podaje się znak spoiny, jej główne
wymiary, a w rozwidleniu tej linii - metodÄ™ lutowania oraz wymagane spoiwo.
Rys. 34. Przykłady rysowania połączeń zgrzewanych [3, s. 119]
Połączenia klejone, zawijane oraz zagniatane rysuje się i oznacza w sposób umowny.
W skład oznaczenia połączeń klejonych, zawijanych oraz zagniatanych zapisywanych na linii
odniesienia, wchodzą główne wymiary - szerokość i grubość oraz odpowiedni symbol graficzny.
Połączenia zszywane z użyciem zszywek metalowych stosuje się do łączenia tkanin, papieru,
skóry lub innych nie twardych materiałów.
Rys. 35. Przykłady rysowania połączeń klejonych [3, s. 119]
Połączenia nitowe mają bardzo różnorodne formy konstrukcyjne, zależnie od
wykorzystywanych odmian nitów. Głównym elementem rysowanym w uproszczeniu jest nit
pokazany na rys. 34.
Objaśnienia do oznaczenia nitu:
6 - średnica nitu
30 - długość nitu przed zamknięciem
B - nit średnio dokładny bez powłoki ochronnej
PN-88/M- 82952 norma dotycząca nitów z łbem
kulistym, przeznaczonych do połączeń trwałych
w konstrukcjach metalowych
Rys. 36. Wielorzędowe układy nitów: a) tego samego rodzaju i o jednakowych wymiarach, b, c) różnego rodzaju
lub różnych wymiarów [7, s. 266]
Zasady rysowania osi i wałów oraz łożysk
A
ożyska toczne, mimo że stanowią zespoły maszynowe złożone z wielu części, są
znormalizowane i rysuje się je w sposób umowny zgodnie z PN-EN ISO 8826-1 (przedstawienie
umowne ogólne) oraz PN-EN ISO 8826-2 (przedstawienie umowne szczegółowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Osie i wały rysujemy dokładnie i wymiarujemy według ogólnych zasad. Promienie
zaokrągleń, wymiary podcięć i nakiełki dobieramy z odpowiednich norm.
Rys. 37. Rysunek wykonawczy wałka [7, s. 237]
Kształty i wymiary łożysk są szczegółowo znormalizowane. Dla łożysk tocznych, jako
elementów normalnych, nie sporządzamy rysunków wykonawczych; łożyska toczne występują
tylko na rysunkach złożeniowych i zawsze w postaci uproszczonej.
A
ożyska toczne w przekroju podłużnym możemy rysować w postaci uproszczonej lub
umownej.
Rys. 38. A
ożyska toczne w rysunku uproszczonym: a) łożysko kulkowe zwykłe; b) łożysko walcowe; c) łożysko
stożkowe; d) łożysko kulkowe wzdłużne jednokierunkowe [12, s. 202]
A
ożyska ślizgowe rysujemy i wymiarujemy według ogólnych zasad rysunku technicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rysowanie napędów
Koła maszynowe - prócz kół zębatych i łańcuchowych - rysuje się i wymiaruje według
ogólnych zasad rysunku technicznego. Koła zębate, a ściślej ich wieńce zębate, zgodnie z PN-
EN ISO 2203 rysuje się w uproszczeniu. Koła łańcuchowe należy rysować podobnie jak koła
zębate, z tym, że na widokach kół łańcuchowych należy pokazać powierzchnię podstaw linią
ciągłą cienką.
Rys. 40. Zasady rysowania koła zębatego [7, s. 287]
Przekładnie zębate i łańcuchowe przedstawiamy na rysunkach złożeniowych
w uproszczeniu.
Rys. 41. Przekładnia zębata walcowa: a) rysunek poglądowy; b) rysunek w uproszczeniu [12, s. 209]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. W jakim celu stosuje siÄ™ uproszczenia w rysunku technicznym?
2. Jakie są uproszczenia rysunkowe i w jakich rodzajach rysunków mają zastosowanie?
3. Na czym polega uproszczony sposób rysowania gwintów?
4. Jakie sÄ… zasady rysowania spoin?
5. Jakie są zasady rysowania łożysk tocznych?
6. Jakie są zasady rysowania napędów?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj szkic detalu wykonanego z St3, w którym występuje gwint zewnętrzny nacięty na
całej długości. Detal zwymiaruj i oznacz stan powierzchni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) wykonać szkic do zeszytu przedmiotowego,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
materiały rysunkowe,
nagwintowane detale,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opisz przedstawione na rysunku połączenie.
Rys. do ćwiczenia 2 [7, s. 266]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
3) opisać połączenie,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1. narysować i oznaczyć gwinty i połączenia gwintowe?
2. narysować i oznaczyć połączenia spawane?
3. narysować i oznaczyć połączenia lutowane?
4. narysować i oznaczyć połączenia zgrzewane?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna
4.7.1. Materiał nauczania
Dokumentacja techniczna produkowanego wyrobu  zbiór wszystkich dokumentów
niezbędnych do jego wykonania, prawidłowego pod względem jakości. W skład dokumentacji
technicznej wchodzi:
a) dokumentacja konstrukcyjna (rysunki złożeniowe, wykonawcze, montażowe, wykaz części,
warunki odbioru technicznego (WOT), dokumentacja techniczno  ruchowa (DTR), warunki
eksploatacji i inne),
b) dokumentacja technologiczna  zbiór dokumentów technologicznych określających proces
technologiczny produkowanego wyrobu i potrzebne do tego środki technologiczne takie jak:
- karta technologiczna,
- instrukcja technologiczna (karta instrukcyjna obróbki i montażu),
- wykaz pomocy warsztatowych (uchwytów, narzędzi do obróbki i montażu),
- karta normowania czasu,
- karta normowania materiału,
- rysunki materiałów wyjściowych i półfabrykatów (surówek),
- rysunki pomocy specjalnych, i inne.
Zakres dokumentacji zarówno konstrukcyjnej jak i technologicznej, zależy od wielkości
produkcji i im większa produkcja tym jest bardziej szczegółowa.
Rysunki wykonawcze są to rysunki poszczególnych części danego mechanizmu lub zespołu
mechanicznego. Przy projektowaniu nowego urzÄ…dzenia lub maszyny rysunki wykonawcze
opracowuje się na podstawie zatwierdzonego rysunku złożeniowego. Rysunek wykonawczy
musi być szczegółowo opracowany pod względem rysunkowym, wymiarowym oraz
technologicznym, gdyż jest on podstawą do wykonania danej części, jej kontroli odbioru.
Rysunek wykonawczy zawiera tabliczkÄ™ rysunkowÄ… umieszczonÄ… w prawym dolnym rogu
arkusza. Przy wymiarowaniu na rysunkach wykonawczych - poza ogólnymi zasadami
wymiarowania - należy stosować zasady wymiarowania wynikające z potrzeb konstrukcyjnych
i technologicznych. W celu wyraz
nego przedstawienia i swobodnego zwymiarowania
przedmiotów o małych wymiarach należy je rysować zawsze w powiększeniu.
Rys. 42. Rysunek wykonawczy ucha wyginanego z drutu [12, s. 247]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 43. Rysunek dz
wigni spawanej [12, s. 240]
Rysunek złożeniowy przedstawia złożenie poszczególnych części mechanizmu, zespołu
mechanicznego, maszyny lub urządzenia oraz ich wzajemne usytuowanie. Rysunki złożeniowe
mogą przedstawiać całą maszynę lub urządzenie oraz poszczególne zespoły.
Czytanie rysunków
Czytanie rysunków polega na odtworzeniu w wyobraz
ni kształtu i wielkości przedmiotu
oraz zrozumieniu wszystkich informacji, podanych na nim w postaci umownych oznaczeń.
Czytanie rysunku rozpoczynamy od tabliczki rysunkowej, z której dowiadujemy się, jak dany
przedmiot się nazywa, z jakiego materiału należy go wykonać i jakie są jego rzeczywiste
wymiary. Następnie przystępujemy do analizy poszczególnych rzutów, starając się w wyobraz
ni
rozłożyć dany przedmiot na proste bryły składowe. Na podstawie przekrojów uzyskujemy obraz
wewnętrznych zarysów przedmiotu. Następnie stwierdzamy, jaką zastosowano metodę
wymiarowania, które wymiary są tolerowane, jaką chropowatość powinny mieć poszczególne
powierzchnie oraz jaka powinna być kierunkowość ich struktury po obróbce.
W początkowym okresie czytania rysunków zaleca się, analizując rysunek, odpowiadać kolejno
na następujące pytania:
- jak nazywa siÄ™ przedmiot przedstawiony na rysunku?
- z jakich elementów geometrycznych składa się dany przedmiot?
- jakie są wymiary zewnętrzne przedmiotu i wymiary ważniejszych elementów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
- jakie położenie zajmuje przedmiot względem trzech rzutni i w ilu rzutach został
wykonany?
- jakie zastosowano przekroje?
- jakie są zarysy przedmiotu, czy przedmiot ma wycięcia, otwory, wgłębienia?
- jak są ze sobą połączone poszczególne elementy? jakie uproszczenia i oznaczenia
zastosowano w rysunkach połączeń?
- jakie wartości Ra lub Rz ustalono dla poszczególnych powierzchni?
- jaka jest przewidywana kierunkowość struktury?
- jakie istnieją dyspozycje odnośnie obróbki przedmiotu?
- Jakie należy stosować maszyny i urządzenia do obróbki przedmiotu oraz jakie przyrządy
pomiarowe do kontroli gotowego wyrobu?
Metody i sposoby pomiarów
Pomiary polegają na porównaniu wielkości mierzalnych.
Metoda pomiarowa bezpośrednia, w której wynik pomiaru otrzymuje się przez odczytanie
bezpośredniego wskazania narzędzia pomiarowego, wywzorcowanego w jednostkach miary
mierzonej wielkości. Tak np. mierzymy długość przymiarem kreskowym , kąt -kątomierzem, czy
wreszcie odczytujemy wskazanie temperatury na skali termometru.
Metoda pomiarowa pośrednia, w której mierzy się bezpośrednio inne wielkości, a wyniki oblicza
się, opierając się na określonej znanej zależności tych wielkości od wielkości, której wartość
miała być wyznaczona.
Metoda pomiarowa podstawowa określana również jako bezwzględna, polega na wymiarze
wielkości podstawowych występujących w równaniu definicyjnym mierzonej wielkości.
Metoda pomiarowa porównawcza oparta jest na porównaniu mierzonej wartości ze znaną
wartością tej samej wielkości.
Narzędzia pomiarowe i technika pomiarów
Wykonanie wielu części o identycznych wymiarach nie jest możliwe. Wynika to
z niedokładności obrabiarek i narzędzi produkcyjnych, drgań obrabiarek, niesztywności
przedmiotów obrabianych , ich nagrzewania się podczas obróbki oraz niedostatku umiejętności
robotnika wykonującego pracę. Z tego powodu konstruktor projektujący przedmiot określa,
w jakich granicach mogą się zawierać rzeczywiste wymiary gotowego wyrobu, czyli jaka jest
tolerancja wykonania. Mając to na uwadze robotnik wykonujący prace ręczne i mechaniczne
posługuje się przyrządami pomiarowymi, służącymi do wyznaczania wartości wymiarów
uzyskanych po obróbce. Przyrządy te działają na różnych zasadach.
Klasyfikacja
Środki techniczne potrzebne do wykonania zadań pomiarowych można podzielić ogólnie
w następujący sposób :
- urzÄ…dzenia pomiarowe,
- urzÄ…dzenia pomiarowe pomocnicze (przybory pomiarowe).
Narzędzia pomiarowe dzielą się na :
- wzorce,
- przyrzÄ…dy pomiarowe.
Trasowaniem nazywa się czynności wyznaczania na powierzchni półwyrobu (blachy, odlewu,
odkuwki) środków i okręgów kół, osi, obrysów warstw przewidzianych do obróbki i wykreślanie
rozwinięć elementów konstrukcji stalowych z zachowaniem wymiarów wskazanych na
rysunkach warsztatowych. Rozróżnia się trasowanie płaskie (na płaszczyz
nie) oraz trasowanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
przestrzenne (w odniesieniu do baz technologicznych, wg których część ustawia się na
obrabiarkach).
Trasowanie na płaszczyz
nie
Jeżeli czynności traserskie wykonuje się na płaszczyz
nie, np. na blasze, to ma siÄ™ do
czynienia z trasowaniem płaskim, które jest pewną odmianą kreślenia. Trasowania można
również dokonywać na płytach, stali kształtowej, odkuwkach, nie obrobionych odlewach itp.
Materiały te muszą mieć wymiary większe od wymiarów przedmiotu podanych na rysunku
technicznym o tzw. naddatek na obróbkę.
Do trasowania potrzebne są następujące narzędzia:
 rysik, stosowany do wykreślania na trasowanym przedmiocie linii według liniału lub
wzornika,
 suwmiarka traserska z podstawÄ…, stosowana do wyznaczania linii poziomych,
 znacznik, składający się z podstawy, słupka i rysika, stosowany również do wyznaczania
linii poziomych,
 cyrkle traserskie, stosowane do trasowania okręgów kół, budowy kątów, podziału linii itp.,
 punktak, stosowany do punktowania wyznaczanych linii,
 liniał traserski z podstawą jako przyrząd pomocniczy znacznika i cyrkli,
 kÄ…townik, stosowany do wyznaczania linii pionowych i poziomych,
 środkownik, stosowany do wyznaczania środka na płaskich powierzchniach przedmiotów
walcowych,
 pryzma traserska, używana za podstawę podczas trasowania niektórych przedmiotów
walcowych.
Trasowanie przestrzenne
Trasowanie przestrzenne stosuje się do brył. Do narzędzi i przyrządów używanych do
trasowania przestrzennego zalicza siÄ™:
 płytę traserską,
 znaczniki słupkowe,
 przymiary kreskowe,
 skrzynki traserskie,
 podstawki traserskie.
Wyciąg z katalogu dekoracyjnych wyrobów kowalskich [15]
10.092 10.094 10.095
12 X 6 12 X 6 12 X 6
H.95 X L.60 mm H.115 X L.75 mm H.120 X L.70 mm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
10.096 10.097 10.100
12 X 6 12 X 6 12 X 6
H.130 X L.70 mm H.150 X L.75 mm H.150 X L.70 mm
10.101 10.102 10.105
12 X 6 12 X 6 12 X 6
H.230 X L.115 mm H.260 X L.115 mm H.250 X L.75 mm
10.109 10.110 10.111
12 X 6 12 X 6 12 X 6
H.120 X L.80 mm H.120 X L.60 mm H.120 X L.60 mm
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.
1. Co to jest dokumentacja techniczna wyrobu?
2. Co w chodzi w skład dokumentacji technicznej?
3. Czy potrafisz scharakteryzować dokumentację konstrukcyjną?
4. Czy potrafisz scharakteryzować dokumentację technologiczną?
5. Od czego zależy zakres dokumentacji technicznej?
6. Jakie są metody pomiarów?
7. Na czym polega trasowanie?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do wykonania balustrady balkonowej z profilu kwadratowego zamkniętego należy zużyć
10 m materiału o wymiarach przekroju 20x20 mm i grubości ścianek 2mm. Odczytaj z katalogu
masę materiału niezbędnego do wykonania balustrady.
Profile kwadratowe zamknięte [16]
Wymiar Masa [kg/m], Grubość ścianki g [mm]
s x w
2,0 2,5 3,0 4,0 5,0 6,0 6,3 8,0
[mm]
20x20 1,05
25x25 1,36 1,64 1,89
30x30 1,68 2,03 2,36
40x40 2,31 2,82 3,30 4,20
3,41 4,39 5,28
50x50 2,93 3,60 4,25 5,45 6,56
4,35 5,64 6,85 7,99 8,31
60x60 3,56 4,39 5,19 6,71 8,13 9,45 9,55
5,29 6,90 8,42 9,87 10,30 12,50
70x70 5,17 6,13 7,97 9,70 11,30 11,50
6,24 8,15 9,99 11,80 12,30 15,00
80x80 7,07 9,22 11,30 13,20 13,50 16,40
7,18 9,41 11,60 13,60 14,20 17,50
90x90 8,01 10,50 12,80 15,10 15,50 18,90
10,70 13,10 15,50 16,20 20,10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać w zeszycie przedmiotowym informacje odczytane z katalogu,
3) obliczyć masę materiału,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
katalog wyrobów stalowych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Ćwiczenie 2
Jakie informacje są przedstawione na poniższym rysunku? Sporządz
szkic, na arkuszu A4,
przedstawionego detalu.
Rys. do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać w zeszycie przedmiotowym informacje przedstawione na rysunku,
3) sporządzić szkic,
4) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
rysunki części maszyn,
materiały rysunkowe,
katalogi wyrobów kowalskich,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Ćwiczenie 3
Jakie informacje można odczytać z poniższego rysunku? Jaki jest to rodzaj rysunku?
Kategoria: do pługa
Nazwa: lemiesz pługa 4-
skibowego
Numer: 1024
Materiał: St6
Rys. do ćwiczenia 3 [13]
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać w zeszycie przedmiotowym informacje przedstawione na rysunku,
3) omówić sposób rozwiązania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
katalogi wyrobów,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Trasowanie przedmiotu na podstawie wymiarów odczytanych z rysunku.
Rys. do ćwiczenia 4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać informacje przedstawione na rysunku,
3) dobrać narzędzia do trasowania,
4) dobrać materiał,
5) przygotować powierzchnię materiału do trasowania,
6) wyznaczyć główną oś symetrii przedmiotu,
7) wytrasować żądany kształt,
8) zaprezentować efekt pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko traserskie,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1. opisać dokumentację techniczną?
2. scharakteryzować dokumentację konstrukcyjną?
3. scharakteryzować dokumentację technologiczną?
4. rozróżniać elementy dokumentacji?
5. dobrać dokumentację techniczną do realizowanych zadań?
6. przeprowadzić pomiary?
7. dobrać narzędzia traserskie do wykonania operacji?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
A. CZEŚĆ OGÓLNA (do testu)
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących czytania rysunku. Pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 12,
15, 16, 17, 18, 19, 20 sÄ… to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest
prawidłowa; pytania: 8, 10, 13, 14 to pytania na które należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić
odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Czas trwania testu - 2 godziny lekcyjne.
B. CZ
ŚĆ SZCZEGÓA
OWA (do części praktycznej)
1. Na podstawie rysunków wykonawczych ramienia (nr rysunku W- 004/8/1) i rękojeści korby
(nr rysunku W- 004 /8/2) narysuj na arkuszu formatu A4 rysunek złożeniowy korby.
Rękojeść zamontowana jest w ramieniu korby od strony nawiercenia na głębokość 2mm.
Rękojeść i ramię korby należy trwale połączyć.
2. Na rysunku złożeniowym korby zaznacz pasowanie.
3. Wypełnij tabliczkę rysunkową umieszczoną na rysunku złożeniowym.
4. Wykreśl linie wymiarowe i zapisz wymiary gabarytowe korby.
5. Po wpisaniu odpowiedzi na pytania testowe (25 minut) przystÄ…p do wykonania rysunku
złożeniowego korby na brystolu.
6. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 30 pkt.
MATERIAA
Y DLA UCZNIA:
- instrukcja dla ucznia,
- rysunki wykonawcze ramienia (nr rysunku W- 004/8/1) i rękojeści korby (nr rysunku
W- 004 /8/2)
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi,
- arkusz brystolu formatu A4.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
Lp. Pytanie Odpowiedz
Liczba
pkt.
1. Od czego należy rozpoczynać czytanie a) Analizy kształtu.
informacji na rysunkach wykonawczych? b) Analizy wymiarów.
c) Analizy tabliczki rysunkowej.
1
d) Analizy przekrojów.
2. Ustal właściwą kolejność trzech pierwszych a) Analiza kształtu, analiza tabliczki
czynności przy odczytywaniu rysunku. rysunkowej, analiza napisów.
b) Analiza wymiarów, analiza
kształtu, analiza przekrojów.
c) Analizy tabliczki rysunkowej,
2
analiza kształtu, analiza
przekrojów.
d) Analiza tabliczki rysunkowej,
analiza przekrojów, analiza
napisów.
3. RamiÄ™ korby przedstawiono na rysunku a) wykonawczym.
b) zestawieniowym.
c) montażowym. 1
d) operacyjnym.
4. Jaki zasadniczy kształt geometryczny posiada a) Graniastosłup.
ramię korby pokazane na rys. W-004/8/1? b) Prostopadłościan.
c) Bryła obrotowa. 1
d) Sześcian.
5. Z jakich elementarnych brył a) Trapez, prostokąt trapez,
geometrycznych jest złożone ramię korby? półkole.
b) Walec, stożek, kula.
2
c) Prostopadłościan, walec,
pierścień.
d) Stożek, trapez, kula.
6. Jaki rodzaj przekroju występują na a) Przekrój wzdłużny.
rysunku ramienia korby (rys. W-004/8/1)? b) Przekrój poprzeczny.
c) Przekrój łamany. 1
d) Przekrój stopniowy.
W jakiej podziałce jest wykonany rysunek
7. a) Podziałka 1:1.
ramienia korby (rys. W-004/8/1)?
b) Podziałka 1:2.
1
8. Zapisz wymiary gabarytowe ramienia. ......................................................
1
9. O jakiej długości należy dobrać materiał do a) 88 mm.
wykonania rękojeść korby (rys. W-004/8/2)? b) 92,5 mm.
c) 97 mm.
1
d) 100 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
Lp. Pytanie Odpowiedz
Ilość
pkt.
10. Jaki materiał należy dobrać do wykonania ......................................................
1
rękojeść korby?
1 1. Ile otworów występuje na ramieniu korby a) Jeden.
b) Dwa.
(rys. W-004/8/1)?
c) Trzy. 1
d) Brak.
12. Co oznacza zapis Ø12H8/ Ø 14x600 (rys. a) DÅ‚ugość Å›ciÄ™cia 4 mm pod kÄ…tem
W-004/8/1)? 600 przy średnicy 12H8.
b) Nawiercanie stożkowe przy
średnicy 12H8 kąt rozwarcia
stożka 600 na średnicy 14 mm.
2
c) Ścięcie pod kątem 600 w
odległości 4 mm od osi przy
średnicy 12H8.
d) Ścięcie pod kątem 600 na
głębokości 4 mm.
13. Napisz, jakie wartości mają odchyłki przy a) 12,5...............
wymiarach a), b), c) oraz d) ramienia korby b) 15...................
2
(rys. W-004/8/1). c) 25..................
d) 110...............
a)................................................
14. Oblicz tolerancjÄ™ wykonania dla
b)................................................
a) Ø12H8
b) Ø12n7
2
na podstawie danych umieszczonych na
rys. W-004/8/1 i W-004/8/2.
15. Jaka jest chropowatość większości
a) dowolna
powierzchni ramienia korby?
b) 6,3 źm
1
c) 25 źm
d) 10 źm
16. Co oznacza symbol M10? a) gwint calowy M10
b) gwint metryczny
c) gwint metryczny M10 1
drobnozwojny
d) gwint rurowy
17. Oblicz masÄ™ korby na podstawie danych a) 0,40 kg.
b) 0,70 kg.
umieszczonych na rys. W-004/8/1
c) 0,90 kg.
1
i W-004/8/2.
d) 1,10 kg.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Lp. Pytanie Odpowiedz
Ilość
pkt.
18. Jaki rodzaj pasowania ramienia i rękojeści a) Pasowanie ruchowe.
wystąpi na rysunku złożeniowym korby? b) Pasowanie mieszane.
c) Pasowanie wtłaczane. 3
d) Brak.
19. Jaki sposób zapisu wymiarów a) Liczbowy.
tolerowanych został zastosowany na b) Mieszany.
rysunkach wykonawczych ramienia 1
c) Literowy.
i rękojeści korby?
d) Inny.
20. Z jakiej stali powinno być wykonane ramię a) Stal stopowa.
b) Stal węglowa.
korby?
c) Stal specjalna.
2
d) Stal Hadfielda
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub opisz.
Numer Odpowiedz
Punktacja
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b
7. .........................................................................
8. a b c d
9. .........................................................................
10. a b c d
11. a b c d
12. a) 12,5& & & & &
b) 15 & & & & & ..
c) 26 & & & & & ..
d) 110 & & & & &
a) Ź12H8& & & & &
13.
b) Ź12n7 & & & & & ..
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
Razem punktów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
6. LITERATURA
1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1998
2. Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITE, Radom 1996
3. Dobrzański T.: Tysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2005
4. Giełdowski L.: Przekroje. WSiP, Warszawa 2001
5. Giełdowski L.: Rzutowanie prostokątne. Widoki. WSiP, Warszawa 2001
6. Giełdowski L.: Wymiarowanie. WSiP, Warszawa 2001
7. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 2004
8. Lewandowski T.: Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. WSiP,
Warszawa 2002
9. Malinowski J., Jakubiec W.: Tolerancje i pasowania w budowie maszyn. WSiP,
Warszawa 1998
10. Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1995
11. Praca zbiorowa. Poradnik mechanika warsztatowca. WNT, Warszawa 1981
12. Waszkiewiczowie E. i S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
13. www.bagra.pl
14. www.cke.edu.pl
15. www.kurek.pl
16. www.thyssenkrupp-energostal.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54