MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Wieleba
Posługiwanie się dokumentacją techniczną 612[01]01.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Beata Wawryn  Żmuda
mgr inż. Bożena Stępień
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej: 612[01].01.03
 Posługiwanie się dokumentacją techniczną , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu Pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe zasady wykonywania rysunku technicznego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.1.3. Ćwiczenia 19
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Materiały stosowane w technice rolniczej 22
4.2.1. Materiał nauczania 22
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.2.3. Ćwiczenia 30
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 32
6. Literatura 37
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o maszynach i urządzeniach
stosowanych w produkcji rolniczej.
W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
612[01].O1
Podstawy zawodu
612[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
612[01].O1.02
Charakteryzowanie produkcji
roślinnej i zwierzęcej
612[01].O1.03
Posługiwanie się
dokumentacjÄ… technicznÄ…
612[01].O1.04 612[01].O1.05
Stosowanie przepisów Stosowanie technik
ruchu drogowego kierowania ciÄ…gnikiem
rolniczym i
wykonywanie czynności
kontrolno 
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 stosować jednostki układu SI,
 przeliczać jednostki,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu statyki, dynamiki i kinematyki, takimi
jak: masa, siła, prędkość, energia,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 posiadać podstawowe wiadomości z geometrii,
 użytkować komputer,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- sporządzić schematy i proste rysunki techniczne,
- odczytać schematy oraz skorzystać z instrukcji i dokumentacji technicznej,
- zidentyfikować symbole literowe znajdujące się na sprzęcie rolniczym
i pasiecznym,
- rozróżnić podstawowe materiały stosowane w technice rolniczej,
- określić właściwości stali, żeliwa, aluminium, miedzi, ołowiu, drewna, gumy, skóry,
i tworzyw sztucznych oraz ich przydatność w budowie narzędzi, maszyn, urządzeń
rolniczych i pasiecznych,
- pozyskać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego
i pasiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawy i technika wykonywania rysunku technicznego
4.1.1. Materiał nauczania
Rodzaje rysunków technicznych
W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między
konstruktorem jakiegoÅ› urzÄ…dzenia a jego wykonawcÄ…) jest rysunek. Rysunek techniczny jest
specjalnym rodzajem rysunku wykonywanego według ustalonych zasad i przepisów. Dzięki
zwięzłemu i przejrzystemu wyrażaniu kształtów i wymiarów odwzorowywanego przedmiotu
rysunek techniczny dokładnie wskazuje jak ma wyglądać ten przedmiot po wykonaniu.
Określa on również budowę i zasadę działania różnych maszyn i urządzeń lepiej niż
najdoskonalszy opis słowny. Z tych też względów rysunek techniczny stał się powszechnym
i niezbędnym środkiem porozumiewania się wszystkich pracowników zatrudnionych
w procesie produkcyjnym. Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania
rysunku technicznego umożliwia przekazywanie myśli naukowo  technicznej w postaci np.
projektu maszyny lub urządzenia. Umiejętność posługiwania się rysunkiem technicznym jest
bardzo ważna dla przyszłych pszczelarzy. Będą oni bowiem mieli do czynienia z literaturą
techniczną oraz wykonywaniem i odczytywaniem różnego rodzaju dokumentacji technicznej.
Znajomość zasad prawidłowego wykonywania różnego rodzaju rysunków technicznych,
a także umiejętność ich czytania będzie bardzo pomocna w pracy zawodowej. Aby rysunek
techniczny mógł rzeczywiście spełniać rolę międzynarodowego języka wszystkich
inżynierów i techników musi on być sporządzony według ściśle określonych zasad
i przepisów. Zasady te z kolei muszą być stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje,
które współpracują ze sobą w zakresie wymiany myśli naukowo  technicznej. Brak ogólnie
obowiązujących reguł, dotyczących umownych znaków, skrótów, sposobu przedstawienia
przedmiotu na rysunku, sposobu określenia wymiarów i innych uproszczeń, prowadziłby do
nieporozumień, a nawet mógłby być przyczyną wadliwego wykonania przedmiotu. Norma
jest to ustalona, ogólnie przyjęta zasada, reguła, wzór, przepis, sposób postępowania
w określonej dziedzinie. Normalizacja jest to opracowywanie i wprowadzanie w życie norm,
ujednolicanie. Normy rysunkowe zawierają szczegółowo opracowane przepisy dotyczące
wszystkich zagadnień związanych z wykonaniem rysunku technicznego. Przepisy regulujące
m. in. rozmiary arkuszy, rodzaje linii, sposób podawania wymiarów, opis rysunku określają
przepisy zwane Polskimi Normami. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny
(w skrócie PKN).
Zależnie od sposobu przedstawiania rozróżnia się następujące zasadnicze rodzaje
rysunków technicznych:
- rysunek, tzn. przedstawienie przedmiotu przy zastosowaniu określonej podziałki za
pomocą przyborów kreślarskich,
- szkic, to jest przedstawienie przedmiotu odręcznie, będące zazwyczaj podstawą do
wykonania rysunku,
- schemat, który jest uproszczonym przedstawieniem zasady działania, budowy maszyny
lub mechanizmu,
- plan, tzn. przedstawienie rozmieszczenia maszyn i urządzeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
W zależności od sposobu rzutowania przedmiotu na arkusz rysunkowy rysunki mogą
być:
- rzutowe, tzn. przedstawiające przedmiot w rzutach prostokątnych na płaszczyzny
wzajemnie prostopadłe,
- aksonometryczne przedstawiajÄ…ce przedmiot w rzucie aksonometrycznym,
- perspektywiczne, tj. przedstawiajÄ…ce przedmiot w rzucie perspektywicznym.
Rysunek musi być wykonany przejrzyście, w możliwie najprostszy sposób, na podstawie
obowiązujących norm, które określają sposób wykonania rysunku, symbole i oznaczenia,
pismo oraz uproszczenia rysunkowe.
Materiały i przybory kreślarskie
W celu prawidłowego i czytelnego wykonania rysunku technicznego należy posługiwać
się specjalnymi materiałami i przyborami kreślarskimi.
Papiery rysunkowe. w zależności od przeznaczenia rysunki techniczne wykonuje się na
papierach różnego rodzaju. Najczęściej są tą:
 papier zwykły, który używany jest do wykonywania szkiców,
 papier rysunkowy (karton, brystol) używany do wykonywania rysunków szkolnych; na
papierze takim rysunki wykonuje się ołówkiem lub tuszem; ołówkiem po stronie
matowej, tuszem po stronie gładkiej,
 kalka techniczna, która jest używana do wykonywania rysunków ołówkiem lub tuszem
i stosowana do kopiowania innych rysunków,
 kalka płócienna, stanowiąca odmianę kalki technicznej, ale dużo trwalsza, służąca do
wykonywania rysunków często używanych,
 papier i kalka milimetrowa, których używa się do wykonywania wykresów.
Ołówki kreślarskie.
W rysunku technicznym używa się trzech rodzajów ołówków:
 miękkich, oznaczonych B, 2B, 3B,
 średnich, oznaczonych HB, F,
 twardych, oznaczonych H, 2H, 9H.
Cyfra przed literą oznacza większą miękkość lub twardość ołówka. Ołówki B i 2B
stosuje się do szkicowania, średnie HB i F do opisywania rysunków i pogrubiania linii.
Ołówków twardych używa się do wykonywania rysunków na kalce oraz kreślenia linii
osiowych, wymiarowych i wykresów.
Tusze kreślarskie.
Do wykonywania rysunków technicznych najczęściej jest używany tusz czarny. Do
wykonywania rysunków poglądowych używa się także tuszy kolorowych. Tusz kreślarski
powinien łatwo wypływać z przyrządów kreślarskich i szybko zasychać na arkuszu.
Pióra redis.
Są to pióra służące do opisywania rysunków tuszem. o grubości linii decyduje rozmiar
pióra określony szerokością płytki. w sprzedaży znajdują się pióra o szerokości płytki 1/2;
3/4; 1; 1,5, 2; 3; 4; 5mm. Przy pisaniu końcówka pióra redis powinna przylegać do
płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową grubość pisma. Tusz należy wprowadzać pod
nasadkę za pomocą tusznika lub patyczka (paska kartonu) umoczonego w tuszu. Nie można
zanurzać pióra w tuszu ani wprowadzać zbyt dużo tuszu do pióra, gdyż powoduje to
zalewanie rysunku.
Tuszniki.
Są to zasobniki tuszu służące do napełniania tuszem piór redis, piór lejkowych,
grafionów. Tusz wypływa z tusznika po zdjęciu kapturka i naciśnięciu gumowego dna. Pióra
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
lejkowe. Pióra te zwane również lejkami, służą do opisywania rysunków, podobnie jak pióra
redis. Tusz wprowadza się do części stożkowej, w rurce pióra jest osadzony pręcik, który
zapewnia wolne spływanie tuszu oraz służy do czyszczenia rurki w razie zaschnięcia tuszu.
Odpowiednią grubość linii uzyskuje się przez stosowanie lejków o różnych średnicach rurki.
Piórka kreślarskie.
Są to małe stalówki, którymi wykonuje się napisy na rysunkach (liczby wymiarowe,
strzałki, małe łuki).
Pinezki techniczne.
Pinezki techniczne mają inny kształt grotu i główki niż pinezki powszechnie stosowane.
Grot jest bardziej smukły i ostry, a główka bardziej płaska. w niektórych pinezkach główka
ma otworki, przez które wprowadza się małe haczyki specjalnego przyrządu ułatwiającego
wyciÄ…ganie pinezek z rysownicy.
Taśmy klejące.
W rysunku technicznym używa się taśm dwóch rodzajów, mianowicie taśmy papierowej
z jedną stroną pokrytą warstwą kleju oraz taśmy przezroczystej również z jedną stroną
pokrytą warstwą kleju. Taśmy papierowej używa się do oklejania brzegów arkuszy
rysunkowych z kalki w celu zabezpieczenia ich przed rozdarciem. Taśmy przezroczystej
używa się do sklejania uszkodzonych arkuszy, jak również do przyklejania arkuszy
rysunkowych do rysownicy zamiast pinezek. Taśmy klejące są zwinięte w krążki stroną
klejącą do wewnątrz, co ułatwia ich stosowanie.
Przybornik kreślarski.
Jest to zestaw niezbędnych przyborów do kreślenia. Przybory te są umieszczone
w specjalnym futerale w odpowiednich do ich kształtów wgłębieniach. Przyborniki są
produkowane w różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów
Na podstawowy zestaw przyborów w przyborniku kreślarskim składają się:
 cyrkiel kreślarski, tzw. kolankowy,
 cyrkiel podziałowy (duży i mały),
 grafion (jeden lub dwa),
 ołównik,
 pióra grafionowe,
 cyrkiel zerowy (zerownik),
 przedłużacz,
 zapasowe igły.
Rysownica.
Rysownica, zwana często deską kreślarską, jest przyrządem kreślarskim, na którym
przypina się arkusz rysunkowy i sporządza rysunki. Ma kształt prostokąta. Wykonana jest
z miękkiego drewna, np. lipowego, topolowego lub klonowego. Lewa krawędz
rysownicy
musi być prosta i gładka, służy bowiem do prowadzenia głowicy przykładnicy w czasie
kreślenia. Od spodu rysownica jest wyposażona w dwie skośne listwy, które ją usztywniają,
a jednocześnie ułatwiają kreślenie w pozycji siedzącej.
Rapidografy.
Rapidograf jest to przybór do kreślenia linii prostych lub krzywych; składa się ze
zbiornika na tusz (podobnego do zbiornika na atrament w wiecznym piórze) i końcówki
zaopatrzonej w cienką rurkę z umieszczonym w niej drucikiem, regulującym wypływanie
tuszu. w zależności od wewnętrznej średnicy rurki uzyskuje się linie o odpowiedniej (zawsze
stałej) grubości.
Letrasety.
Obecnie coraz częściej w biurach projektów, pracowniach graficznych i kartograficznych
stosowane są gotowe zestawy liter, cyfr, całych słów, napisów, oznaczeń schematycznych,
które łatwo i szybko mogą być przeniesione na rysunek przy użyciu letrasetów (kalkomanii).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Dzisiaj nie tylko w dużych pracowniach konstrukcyjnych i kreślarskich coraz
powszechniej stosowane są komputery wspomagające pracę projektanta i kreślarza. Ułatwia
to znacznie pracę konstruktorom, trzeba jednak opanować program komputerowy aby biegle
się nim posługiwać.
Pismo rysunkowe
Rysunki techniczne sÄ… opisywane pismem zgodnym z PN  80/N  01606. Norma ta
określa zależności pomiędzy wysokością a szerokością liter i cyfr, odstępy między literami
i cyframi, odstępy między wyrazami i liczbami oraz wierszami, grubość liter i cyfr oraz
rodzaje pisma. Na rysunku pokazano wzory dużych i małych liter oraz cyfr pisma
technicznego (rys. 1).
Wysokość pisma zależy od formatu opisywanego arkusza. Dla rysunków szkolnych
wykonywanych na formatach A3 i A4 zaleca się następujące wysokości pisma:
 napisy główne h = 8 i 6 mm,
 napisy pomocnicze h = 4 i 3 mm,
 wymiarowanie i uwagi h = 3 mm.
Opanowanie prawidłowego pisania wymaga wielu ćwiczeń. Najlepiej wykonywać takie
ćwiczenia pisząc wielokrotnie poszczególne litery i cyfry, najpierw ołówkiem, potem tuszem
za pomocą pióra redis, pióra lejkowego lub rapidografu.
Odręczne wykonanie napisów wymaga wielkiej wprawy, dlatego dużym ułatwieniem
podczas nauki pisania jest wykonanie choćby uproszczonej siatki. Podczas pisania na kalce
podkłada się pod nią arkusz z naniesioną siatką. Arkusz taki można wykorzystać wielokrotnie
Wymiary arkuszy
Rysunki techniczne wykonuje siÄ™ na znormalizowanych formatach arkuszy. Formatem
arkusza jest format oryginału lub kopii rysunku po obcięciu. Polska Norma ustala dwa rodzaje
formatów, tj. formaty zasadnicze i formaty pochodne. Formaty zasadnicze są oznaczone AO,
Al, A2, A3, A4. Format A4 jest formatem podstawowym i ma wymiary 210x297 mm.
Wymiary formatów zasadniczych są tworzone w ten sposób, że pole kolejnego większego
formatu jest dwa razy większe niż pole poprzednie formatu, a bok dłuższy formatu większego
jest dwa razy dłuższy niż krótszy bok formatu mniejszego.
Formaty arkuszy przygotowane do rysowania powinny mieć dodatkowe obrzeże, służące
do mocowania na rysownicy oraz do czynności pomocniczych, np. do ustalania grubości linii
rysunkowych. Po wykończeniu rysunku obrzeże obcina się. Formaty pochodne są tworzone
przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów zasadniczych. Oznaczenie formatu
pochodnego składa się z oznaczenia formatu zasadniczego i cyfry określającej krotność
krótszego boku formatu zasadniczego. Na przykład format pochodny o wymiarach 420x2080
mm oznacza siÄ™ A3.
Rys. 1. Zasada powstawania formatów zasadniczych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Tabela 1. Wymiary formatów zasadniczych
Format Wymiary arkusza (mm)
A0 841 x 1189
A1 594 x 841
A2 420 x 594
A3 297 x 420
A4 210 x 297
Tabela 2. Rodzaje linii rysunkowych
Linia Gruba Cienka
ciągła
kreskowa
punktowa
.
falista
Rodzaje i grubości linii rysunkowych
Przy kreśleniu rysunków technicznych stosuje się następujące rodzaje linii:
 ciągłą nieprzerywaną, np. linia falista,
 przerywanÄ…, czyli liniÄ™ utworzonÄ… z regularnie powtarzajÄ…cego siÄ™ takiego samego
elementu graficznego (kreski lub punktu), np. linia kreskowa,
 przerywaną złożoną (przemienną), czyli linię utworzoną z regularnie powtarzających się
takich samych grup elementów graficznych (kresek i punktów), np. linia punktowa.
Zastosowanie różnego rodzaju linii przy wykonywaniu rysunków technicznych
przedstawiono w tabeli powyżej. Grubość linii, jakie kreśli się na rysunkach technicznych,
zależy od formatu arkusza oraz od charakteru rysunku. Im większy format i niej szczegółów,
tym grubsze linie rysunkowe i na odwrót.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Tabela 3. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych
Rodzaj linii Zastosowanie
widoczne krawędzie i wyraz
ne zarysy przedmiotów w widokach
Linia ciągła
i przekrojach, linie obramowania arkusza, zewnętrzny zarys tabliczki
gruba
rysunkowej, krótkie kreski oznaczające końce płaszczyzny przekroju.
Linia ciągła
linie wymiarowe pomocnicze linie wymiarowe, kreskowanie przekrojów.
cienka
Linia punktowa
osie symetrii ślady płaszczyzn symetrii
cienka
Linia kreskowa
niewidoczne krawędzie i zarysy przedmiotów
cienka
Linia falista linie urwania i przerwania przedmiotów linie ograniczające przekroje
cienka czÄ…stkowe
Podziałki
Podziałki stosuje się zawsze wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym
przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych lub zbyt małych wymiarów.
Rysuje i wtedy przedmiot w zmniejszeniu lub w powiększeniu, czyli w tzw. skali lub
podziałce. Podziałka jest to stosunek liczbowy wielkości liniowych przedstawionych na
rysunku do odpowiednich wielkości liniowych rzeczywistych. Na każdym rysunku
technicznym bez względu na to jakiego jest formatu należy wykonać obramowanie. Ramka
powinna być wykonana linią ciągłą w odległości 5mm od krawędzi arkusza (rys.2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys.2. Obramowanie rysunku technicznego
Tabliczki rysunkowe
Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, który w formie opisu
słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Tabliczki rysunkowe
umieszcza siÄ™ zawsze w prawym dolnym rogu arkusza, przy czym boki tabliczki pokrywajÄ…
siÄ™ z liniami obramowania arkusza.
Technika wykonywania rysunku technicznego
Przy pracy kreślarskiej należy dbać o czystość przyborów rysunkowych i rysunku, gdyż
jest to koniecznym warunkiem uzyskania estetycznego wyglądu rysunku. Należy też dbać
o odpowiednie oświetlenie rysownicy zarówno naturalne (dzienne), jak i sztuczne. y
ródło
światła powinno znajdować się z lewej strony rysującego. Najkorzystniejsze jest światło
rozproszone, tj. nie dające cienia. Ważna jest także właściwa postawa przy rysowaniu stojąca
lub siedząca. Należy unikać nadmiernego pochylania się nad rysunkiem. Arkusz brystolu
przypina się wprost do rysownicy. Przy rysowaniu na kalce podkłada się pod nią czysty
brystol. Przypinany do rysownicy arkusz powinien być napięty. W czasie rysowania na
rysownicy powinny znajdować się tylko te przybory, które są używane w danej chwili.
Czynności przy wykonywaniu rysunku technicznego w ołówku są następujące:
 przygotowanie odpowiedniego arkusza i umocowanie go na rysownicy,
 wykreślenie ołówkiem średniej twardości linii ograniczającej znormalizowany format
arkusza,
 wykreślenie ołówkiem średniej twardości obramowania rysunku i linii tabliczki
rysunkowej,
 odpowiednie rozplanowanie rysunku na arkuszu,
 wykreślenie ołówkiem twardym poszczególnych elementów rysunku:
 linii osiowych oraz linii pomocniczych ograniczających zarysy części,
 kreskowania przekrojów,
 linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
 wykreślenie ołówkiem średniej twardości liniami grubymi zarysów części,
 opisanie ołówkiem średniej twardości:
 wpisanie cyfr, liczb i znaków wymiarowych,
 wpisanie dodatkowych uwag,
 naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,
 wypełnienie tabliczki rysunkowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 usunięcie za pomocą gumki niepotrzebnych linii i zabrudzeń, sprawdzenie rysunku,
obcięcie arkusza.
Przy wykonywaniu rysunku technicznego w tuszu sposób pracy zależy od tego, czy
rysunek ma być wykonany na brystolu, czy na kalce. Jeśli rysunek ma być wykonany na
brystolu, to  wyciÄ…ganie" w tuszu wykonuje siÄ™ po narysowaniu rysunku liniami cienkimi
ołówkiem. Jeśli rysunek ma być wykonany na kalce, to wykreśla się go po nałożeniu kalki na
gotowy rysunek wykonany w ołówku w następującej kolejności:
 wykreślenie obramowania rysunku i tabliczki rysunkowej,
 wykreślenie liniami grubymi zarysów części,
 wykreślenie liniami cienkim:
 linii osiowych,
 linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
 kreskowania powierzchni przekrojów,
 naniesienie strzałek na liniach wymiarowych,
 wpisanie liczb, cyfr i znaków wymiarowych,
 wpisanie dodatkowych oznaczeń i uwag,
 wypełnienie tabliczki rysunkowej,
 usunięcie niepotrzebnych linii,
 sprawdzenie rysunku,
 obcięcie arkusza.
Rzutowanie aksonometryczne Prawidłowe wykonywanie rzutów prostokątnych można
ułatwić przez wykonanie rysunków poglądowych w rzutach aksonometrycznych. Niekiedy
również wykonuje się rysunki rzutach aksonometrycznych lub perspektywicznych w celu
uzupełnienia informacji podanych w rzutach prostokątnych.
Rzutowanie aksonometryczne w odróżnieniu od rzutowania  prostokątnego umożliwia
przedstawienie obrazu przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach (długość, szerokość,
wysokość) jednym tylko rzutem, poglądowo, co pozwala mieć optyczne wrażenie, że
patrzymy na rzeczywisty przedmiot w przestrzeni (rys.3).
Rys. 3. Rzutowanie aksonometryczne
Na rysunku aksonometrycznym przedstawić można jednakże dokładnie tylko przedmioty
o niezbyt skomplikowanej budowie.
Najprostszym sposobem wykonywania rysunków aksonometrycznych jest rzutowanie
ukośne równoległe (rys.4).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 4. Sposób rzutowania obiektu w konwencji polskiej
Rysunki tego typu są wykorzystywane jako pomoc przy wykonywaniu rzutów
prostokÄ…tnych.
Ten sposób rysowania bardzo przydaje się przy wykonywaniu odręcznych szkiców
prostych przedmiotów i części.
OdmianÄ… rysunku aksonometrycznego jest rysunek perspektywiczny, przedstawiajÄ…cy
również w jednym rzucie trójwymiarowy widok przedmiotu, ale o takim skrócie wymiarów
i takiej zmianie kształtów, jakie obserwuje się przy patrzeniu na przedmiot z oddalenia
(rys.5).
Do określenia kształtu przedmiotu wystarczą trzy rzuty: z przodu, z góry i od lewej
strony. Rysujemy prostokąty o określonych wymiarach. Osie symetrii rzutów rysuje się linią
punktową cienką (faza I). Następnie wyznaczamy zarys wszystkich krawędzi powstałych
w wyniku wycięć w prostopadłościanie (faza II). Z kolei pogrubiamy krawędzie widoczne,
zaznaczamy krawędzie niewidoczne oraz usuwamy zbędne linie (faza III).
Rys.5. Bryły w rzutach aksonometrycznych
Szkicowanie Umiejętność szkicowania jest potrzebna technikowi w praktyce
produkcyjnej nie mniej niż umiejętność rysowania przy użyciu przyborów kreślarskich.
Często bowiem powstaje potrzeba wykonania rysunku przedmiotu bez możliwości
zastosowania przyborów kreślarskich, np. rysunku części maszyny pracującej na polu do
wykonania w warsztacie. Daną część szkicuje się wówczas odręcznie, a następnie na
podstawie szkicu wykonuje siÄ™ rysunek (rys.6).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 6. Przykład szkicu kobiałki
Wymiary przenosi się wówczas ze szkicu na rysunek opierając się na zapisanych
wartościach liczbowych, a nie na długościach linii na szkicu. Dobrze wykonany szkic może
zastąpić rysunek wykonany za pomocą przyborów kreślarskich. Na podstawie szkicu można
wykonać daną część, oszczędzając czas potrzebny na wykreślenie rysunku za pomocą
przyborów kreślarskich.
Przekroje
Rzuty przedmiotu narysowanego w postaci widoków często nie dają pełnego
wyobrażenia o jego kształcie, zwłaszcza gdy ma on złożoną udowe wewnętrzną. w celu
przejrzystego przedstawienia wewnętrznego kształtu przedmiotu stosuje się przekroje.
Przekrój jest to przecięcie przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną lub kilkoma
płaszczyznami. Część przedmiotu znajdującą się pomiędzy płaszczyzną tnącą a okiem
obserwatora odrzuca się w myśli (rys.7).
Rys. 7. Przykład rysunku przekrojowego
PÅ‚aszczyznÄ™ przekroju oznacza siÄ™ dwiema jednakowymi literami wielkimi, umieszczonymi
przy strzałkach. Litery te, rozdzielone poziomą kreską, umieszcza się również nad
przekrojem. w przypadku jednoznacznego położenia przekroju względem rzutu głównego
dopuszcza się nie oznaczanie strzałkami kierunku rzutowania oraz literami płaszczyzny
przekroju, a nawet jej położenia.
Wymiarowanie rysunków
Rysunek techniczny przedmiotu wykonany w rzutach określa jedynie kształt przedmiotu.
Aby rysunek mógł być podstawą do wykonania przedmiotu powinien być zwymiarowany.
Wymiar rysunkowy jest to wielkość liniowa lub kątowa wyrażona w określonych
jednostkach miary. Wyraża się ją na rysunkach graficznie za pomocą zespołu linii, znaków
i cyfr.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Linie wymiarowe rysuje się linią ciągłą cienką i ogranicza grotami zaczernionymi.
Stosuje się również ograniczanie linii wymiarowych kropkami lub kreskami.
Liniami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu przedmiotu, pomocnicze linie
wymiarowe i osie symetrii oraz ich przedłużenia, wyjątkowym przypadkiem może być
wymiarowanie bez użycia linii wymiarowych.
Linie wymiarowe nie powinny przecinać się, z wyjątkiem linii wymiarowych średnic
okręgów współśrodkowych. Należy unikać przecinania linii wymiarowych liniami
pomocniczymi i liniami odniesienia.
Odstęp między równoległymi liniami wymiarowymi powinien być jednakowy i nie
mniejszy niż 7 mm, odstęp między linią wymiarową a linią zarysu nie powinien być mniejszy
niż 10mm.
Pomocnicze linie wymiarowe powinny być rysowane linią ciągłą cienką. Powinny być one
przeciągnięte 2  3 mm poza odpowiadające im linie wymiarowe (rys.8).
Rys. 8. Przykłady wymiarowania
Pomocnicze linie wymiarowe nie powinny wzajemnie się przecinać. Nie powinny być
prowadzone równolegle do linii kreskowania przekroju oraz w miarę możliwości nie powinny
przecinać linii wymiarowych.
Wymiary liniowe należy podawać w milimetrach bez oznaczania jednostki (mm).
W razie konieczności podawania wymiarów w innych jednostkach miary (cm, m, itp.),
jednostki miary należy podawać przy liczbie wymiarowej.
Wymiary kątowe należy podawać w stopniach, minutach i sekundach z oznaczeniem
jednostki miary, np. 25°30'33".
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys. 9. Uproszczony schemat ula
Uproszczenia rysunkowe części maszyn schematy, plany sytuacyjne.
W celu zaoszczędzenia czasu przy wykonywaniu rysunków technicznych, jak również
uzyskania największej przejrzystości rysunków, niektóre części i zespoły, zwłaszcza
znormalizowane, są przedstawiane i wymiarowane w sposób uproszczony (rys.9). Rysunek
techniczny jest pewną formą idealizacji rzeczywistości. Proces tej idealizacji nazywa się
uproszczeniem. W rysunku maszynowym stosuje się rysunek dokładny i trzy stopnie
uproszczenia. Na rysunku poniżej pokazano upraszczanie na przykładzie śruby (rys.10).
Rys.10. I, II i III stopień uproszczenia rysunku
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?
2. Czy możesz określić do czego służy pismo techniczne?
3. Jakich podstawowych materiałów i przyborów kreślarskich używamy przy wykonywaniu
rysunków?
4. Jaki jest cel stosowania przekrojów?
5. Jakie są zasady wykonywania rysunków technicznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wskazany przez nauczyciela przedmiot odwzorować w trzech rzutach i zwymiarować.
Układu osi nie zaznaczać. Linii odnoszących nie rysować.
Podczas wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:
1) taki dobór podziałki i rozmieszczenia rzutów, by wykorzystać w możliwie największym
stopniu powierzchnię użytkową arkusza,
2) dobór grubości linii, zwłaszcza wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
3) właściwe długości grotów i poprawność ich kształtu,
4) umieszczenie wymiarów na tych rzutach, na których wymiarowane wielkości występują
najwyraz
niej,
5) unikanie wymiarowania niewidocznych powierzchni przedmiotu,
6) umieszczenie wymiarów wzajemnie ze sobą związanych  na jednym rzucie,
7) zakaz wykorzystywania linii rysunkowych przedmiotu, linii pomocniczych oraz ich
przedłużenia  jako linii wymiarowych,
8) prowadzenie linii wymiarowych równolegle do kierunku odpowiadających im
wymiarów;
10) poprawne rozmieszczenie linii wymiarowych w równoległych rzędach; zachowanie
jednakowych odległości (minimum 5 mm) i umieszczanie linii wymiarowych tym dalej
od rzutu przedmiotu im są dłuższe,
11) unikanie linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych przecinajÄ…cych linie
rysunkowe przedmiotu lub przecinajÄ…cych linie wymiarowe i pomocnicze linie
wymiarowe innych wymiarów,
12) zakończenie linii wymiarowej promienia łuku strzałką tylko po stronie łuku,
13) obowiÄ…zek przeciÄ…gania pomocniczych linii wymiarowych poza odpowiadajÄ…ce im linie
wymiarowe o ok. 2 mm,
14) przerywanie linii rysunkowych przedmiotu w przypadku braku miejsca na groty strzałek
lub liczby wymiarowe,
15) pomijanie po liczbach wymiarowych oznaczenia  mm", natomiast umieszczanie
wszelkich innych, dopuszczalnych w rysunku maszynowym, jednostek długości oraz
kątów,
16) zachowanie wysokości cyfr liczb wymiarowych w ustalonych granicach 2 4 mm,
niezależnie od wielkości rzutu i samego wymiaru,
17) przestrzeganie zasady pisania liczb wymiarowych w kierunku linii wymiarowych
i umieszczanie ich nad liniami wymiarowymi w pobliżu środka długości tych linii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5) wykonać szkic i schemat połączenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze,
 zdjęcia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 model przedstawiajÄ…cy dany przedmiot,
 poradnik dla ucznia,
 przybory do rysowania,
 rysunek techniczny maszynowy,
 papier: blok techniczny, format A4.
Ćwiczenie 2
Na podstawie otrzymanego modelu lub wskazanego odwzorowania przedmiotu 
wykonać rysunek w trzech rzutach uwzględniających przedstawienie zarysów wewnętrznych
przedmiotu przy wykorzystaniu najbardziej celowych przekrojów. Układu osi i linii
odnoszących nie rysować. Rysunek zwymiarować. Podziałka: znormalizowana.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5) wykonać szkic i schemat połączenia,
6) dobrać podziałki rysunku,
7) wykorzystać możliwie największą powierzchnię arkusza,
8) wybrać najbardziej uzasadnione przebiegi płaszczyzn przekrojów,
9) wrysować wszystkie widoczne zarysy i krawędzie przedmiotu leżących poza płaszczyzną
przekroju,
10) narysować zarysy i krawędzie niewidocznych tylko w przypadku, gdy nie zmniejsza to
czytelności rysunku,
11) zaznaczyć położenie każdej płaszczyzny przekroju na odpowiednim rzucie i we właściwy
sposób,
12) rozmieścić poprawnie linie wymiarowe i wpisać wymiary,
13) zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze,
 zdjęcia,
 model przedstawiajÄ…cy dany przedmiot,
 poradnik dla ucznia,
 przybory do rysowania,
 rysunek techniczny maszynowy,
 papier: blok techniczny, format A4.
Ćwiczenie 3
Na podstawie otrzymanego modelu składającego się z 3 8 części lub tematu wskazanego
na arkuszu  sporządzić rysunek złożeniowy (zespołowy, częściowy) danego urządzenia
(przyrządu, uchwytu). Na rysunku zamieścić tabliczkę rysunkową: złożeniową,
z wykazem części do stosowanym do ich liczby. W przypadku korzystania z modelu, podczas
wykonywania ćwiczenia zwrócić uwagę na:
1) położenie urządzenia podczas pracy,
2) liczbę rzutów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) przedstawienie w widoku wszystkich tych części, których kształt nie budzi wątpliwości
(przedmioty obrotowe pełne i drążone, śruby, kliny, nakrętki, wpusty itp.),
4) kreskowanie przekrojów tego samego przedmiotu w różnych rzutach  zgodnie co do
podziałki i kierunku,
5) właściwą numerację części,
6) rozmieszczenie i układ linii odniesienia numeracji części, możliwość zastosowania
wspólnych linii odnoszących dla grup części,
7) dobór grubości linii i wysokości cyfr występujących w numeracji,
8) poprawne wypełnienie wykazu części (nazwy części, ich wielkości oraz rodzaj materiału
podawać zgodnie z aktualnie obowiązującymi PN),
9) umieszczenie ewentualnych wymiarów i wskazówek dodatkowych (uwag).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie elementów,
5) wykonać szkic i schemat połączenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze,
 zdjęcia,
 model przedstawiajÄ…cy dany przedmiot,
 poradnik dla ucznia,
 przybory do rysowania,
 rysunek techniczny maszynowy,
 papier: blok techniczny, format A4,
 oznaczanie części składowych na rysunkach złożeniowych.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe wymiary arkuszy rysunkowych?
ðð ðð
2) określić do czego służy pismo techniczne?
ðð ðð
3) wymienić podstawowe materiały i przybory kreślarskie?
ðð ðð
4) określić jaki cel ma stosowanie przekrojów?
ðð ðð
5) określić zasady wykonywania rysunków technicznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.2 Materiały stosowane w technice rolniczej
4.2.1. Materiał nauczania
Materiały metalowe i niemetalowe
Do najważniejszych materiałów konstrukcyjnych, z których wykonuje się części
i zespoły maszyn, zalicza się metale i ich stopy oraz tworzywa sztuczne. Duże zastosowanie
zarówno w przemyśle maszynowym, jak i w ogrodnictwie znajdują takie materiały, jak:
drewno, guma, skóra, szkło, tkaniny, materiały uszczelniające i materiały ochronne oraz folia.
Zastosowanie w budowie maszyn znajdują metale i ich stopy. Najważniejszym metalem
jest żelazo, które w stopach z węglem i innymi pierwiastkami tworzy stale, żeliwa i staliwa.
Metale charakteryzują się wiązaniem metalicznym. Układy wieloskładnikowe złożone
z więcej niż jednego pierwiastka, charakteryzujące się przewagą wiązania metalicznego
tworzÄ… stopy metali.
Metale i ich stopy cechują następujące własności:
1) dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne,
2) opór elektryczny zwiększa się z podwyższeniem temperatury,
3) połysk metaliczny, polegający na odbijaniu promieni świetlnych od wypolerowanych
powierzchni,
4) plastyczność (zdolność do trwałych odkształceń pod wpływem przyłożonych naprężeń).
Metale otrzymuje się z rud, będących najczęściej tlenkami. Procesy metalurgiczne
polegajÄ… zwykle na redukcji prowadzÄ…cej do ekstrakcji metalu z rudy oraz na rafinacji,
usuwającej z metalu pozostałe zanieczyszczenia. Elementy metalowe zwykle wykonywane są
metodami odlewniczymi przeróbki plastycznej lub obróbki skrawaniem, a często także
metalurgii proszków. Własności metali i stopów są kształtowane metodami obróbki cieplnej,
a powierzchnia elementów metalowych często jest uszlachetniana metodami inżynierii
powierzchni, zwiększającymi m.in. odporność na korozję lub odporność na zużycie.
Najczęściej używanymi spośród materiałów metalowych są stale, czyli stopy żelaza z węglem
i innymi pierwiastkami, a także stopy odlewnicze żelaza, tzn. staliwa i żeliwa. Liczną grupę
stosowanych materiałów metalowych stanowią również metale nieżelazne i ich stopy.
W przyrodzie jako metale czyste, tj. w stanie rodzimym, występują złoto i platyna.
Pozostałe metale występują jako związki chemiczne z innymi pierwiastkami
niemetalicznymi, najczęściej z tlenem, pod nazwą minerałów. Minerały takie lub mieszaniny
minerałów nazywamy rudami metali.
Do najczęściej w przyrodzie występujących rud żelaza należą:
1) magnetyt (żelaziak magnetyczny) zawierający 60  72% żelaza,
2) hematyt (żelaziak czerwony) zawierający 40  56% żelaza,
3) limonit (żelaziak brunatny) zawierający 20  45% żelaza,
4) syderyt (szpat żelazny) zawierający 25  39% żelaza.
Rudy są wyjściowymi surowcami w przemyśle hutniczym do otrzymywania stopów
żelaza.
W technice najczęściej stosuje się stopy żelaza z węglem; oprócz węgla w stopach
znajdują się pewne ilości krzemu, magnezu, siarki i fosforu.
Z rud żelaza wytapia się surówki. Proces ten odbywa się w piecach hutniczych, zwanych
wielkimi piecami. Produktem redukcji rudy żelaznej jest surówka wielkopiecowa,
o zawartości 2,5 4,5% węgla. Surówka zawiera także niewielkie ilości krzemu, manganu, siarki
i fosforu. Na powierzchni surówki zbiera się żużel. Surówka jest materiałem wyjściowym do
wytwarzania żeliwa i różnych gatunków stali.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Żeliwa
Żeliwo jest to stop żelaza z węglem zawierający 2  3,6% węgla. Otrzymuje się je przez
powtórne przetopienie surówki wielkopiecowej i odpowiednich dodatków w piecach
szybowych, zwanych żeliwiakami. Żeliwo jest stosowane na odlewy różnych części (rys 11).
Odlewy z żeliwa odznaczają się odpornością na ścieranie, dużą wytrzymałością na ściskanie,
lecz stosunkowo małą wytrzymałością na zginanie, rozciąganie i skręcanie. Są bardziej
odporne na korozję niż odlewy stalowe i mają zdolność tłumienia drgań, co wykorzystuje się
w budowie kadłubów silników.
W zależności od rodzaju surówki, dodatków oraz sposobu stygnięcia otrzymuje się różne
gatunki żeliwa:
- żeliwo szare, stosunkowo kruche; nadające się np. na bloki cylindrowe i głowice
silników, niektóre koła zębate, koła pasowe, piasty kół jezdnych, obudowy łożysk,
sprzęgieł, skrzyń przekładniowych (szare zwykłe zawiera grafit płatkowy różnej
wielkości), żeliwo sferoidalne (zawiera grafit sferoidalny), żeliwo modyfikowane
(zawiera drobny grafit płatkowy), żeliwo wermikularne,
- żeliwo białe, bardzo twarde; stosowane na części maszyn narażone na intensywne
ścieranie, np. stopki redlic siewników,
- żeliwo ciągliwe, mniej kruche; nadające się do wyrobu cienkościennych części, jak np.
palce i przyciski zespołów tnących, płozy kosiarek, zapadki, ogniwa łańcuchów itp.,
- żeliwo stopowe z dodatkiem niklu, chromu, krzemu, molibdenu itp.; stosowane np. na
pierścienie tłokowe; dodatki wymienionych pierwiastków zwiększają odporność żeliwa
stopowego na ścieranie, wysokie temperatury, korozję i działanie związków
chemicznych.
Rys. 11. Przykład wykorzystania żeliwa
Stale
Stal jest stopem żelaza z węglem o zawartości 0,05  2% węgla. Zawiera także inne
pierwiastki. Stal otrzymuje się z surówki przez bezpośrednie działanie powietrzem na płynną
surówkę, czyli tzw. świeżenie. Wskutek tego część węgla i szkodliwe domieszki zostają
spalone (utlenione), a następnie usunięte z surówki. Uszlachetnianie surówki przeprowadza
się w piecach martenowskich lub w konwertorach tlenowych. Stale o wysokiej jakości
wytwarza się w piecach elektrycznych łukowych lub indukcyjnych, gdyż można w nich
osiągnąć najwyższy stopień oczyszczenia ze szkodliwych domieszek. Stal po odlaniu daje się
obrabiać plastycznie i cieplnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W zależności od rodzaju składników stale dzieli się na dwie zasadnicze grupy:
1. stale węglowe (niestopowe), w których głównym składnikiem decydującym
o właściwościach stali jest węgiel,
2. stale stopowe zawierają rożne składniki stopowe (mangan, krzem, nikiel, chrom,
wolfram, kobalt) w celu uzyskania określonych właściwości stali; w zależności od tego,
jakie główne składniki stopowe (jeden lub kilka) znajdują się w stali, otrzymuje się stal
manganowÄ…, krzemowÄ…, niklowÄ…, chromowo  niklowÄ…, chromowo  wolframowÄ… itp.
Ze względu na zawartość węgla i strukturę wewnętrzną wyróżniamy:
- stal podeutektoidalna
- stal eutektoidalna
- stal nadeutektoidalna
Ze względu na rodzaj i udział składników stopowych wyrózniamy:
1) stal węglowa
- niskowęglowa,
- średniowęglowa,
- wysokowęglowa.
2) stal stopowa
- niskostopowa
- wysokostopowa
W zależności od zastosowania stale dzieli się na:
- stale konstrukcyjne,
- stale narzędziowe,
- stale specjalne.
Stale konstrukcyjne są stosowane do wyrobu części maszyn, urządzeń, konstrukcji
stalowych, mostów itp. Rozróżnia się stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego
przeznaczenia i stale konstrukcyjne węglowe wyższej jakości.
Stale konstrukcyjne węglowe zwykłej jakości ogólnego przeznaczenia są zwykle
dostarczane w postaci walcowanych na gorąco lub kutych kęsów, prętów, kształtowników,
bednarki, blach oraz taśmy ciętej z blach. Stosowane są na mniej ważne części maszynowe.
Stale konstrukcyjne wyższej jakości mają określone właściwości wytrzymałościowe
i skład chemiczny. Są one zwykle dostarczane w postaci wyrobów hutniczych walcowanych
i odkuwek swobodnie kutych. Stosowane są na części maszyn podlegające dużym
obciążeniom, poddawane obróbce cieplnej lub cieplno  chemicznej, np. koła zębate, wały
główne.
Stale konstrukcyjne stopowe można podzielić na: stale do nawęglania, stale do
azotowania i stale do ulepszania cieplnego.
Stale narzędziowe są stosowane do wyrobu różnego rodzaju narzędzi warsztatowych, jak
np. pilniki, piłki do metali, wiertła, noże tokarskie, frezy. Wymaga się, aby były twarde,
odporne na ścieranie, a także odporne na uderzenia.
Stale specjalne to stale o różnej zawartości węgla i składników stopowych, poddawane
różnego rodzaju zabiegom obróbki cieplnej. Dzięki temu uzyskuje się stale o odpowiednich
właściwościach. Do najważniejszych stali specjalnych zalicza się: stale odporne na korozję
(nierdzewne i kwasoodporne), stale żaroodporne, stale do pracy przy podwyższonych
temperaturach oraz stale przeznaczone do wyrobu sprzętu szczególnie obciążonego.
Oznaczenia gatunków stali są ustalane przez Polskie Normy. W tablicach Polskich Norm
podane są oznaczenia składu chemicznego i innych cech poszczególnych gatunków stali.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Staliwa
Stal odlana w formie o właściwym kształcie nazywa się staliwem. Pod względem składu
chemicznego staliwo nie różni się od stali. Po skrzepnięciu odlew może być poddawany
obróbce skrawaniem.
Metale nieżelazne i ich stopy
Najbardziej rozpowszechnionymi metalami nieżelaznym są
miedz
, ołów, cynk, cyna, aluminium i nikiel. Są to jednak metale drogie i dlatego rzadko
stosowane. Ostatnio coraz częściej zastępuje się je tworzywami sztucznymi. Metale
nieżelazne w czystej postaci są przerabiane plastycznie na wyroby walcowane, np. blacha
cynkowa, rury miedziane, pręty aluminiowe. Z metali nieżelaznych wytwarza się stopy
odlewnicze lub stopy do przeróbki plastycznej. Najbardziej znanymi stopami metali
nieżelaznych są stopy miedzi, stopy aluminiowe i stopy łożyskowe.
Miedz

Jest to metal o jasnoczerwonej barwie. w razie długotrwałego nawilgocenia pokrywa się
zielonym nalotem. Miedz
jest plastyczna, jest dobrym przewodnikiem prÄ…du elektrycznego
i ciepła. Używana jest często do wyrobu przewodów elektrycznych, uzwojeń silników
elektrycznych, prądnic itp. z miedzi wykonuje się również elementy aparatury mleczarskiej,
urządzeń ogrzewczych, chłodniczych itp.
Miedz
znajduje duże zastosowanie w stopach z innymi metalami nieżelaznymi, tworząc
stopy o dobrych właściwościach odlewniczych, odporne na korozję, a więc trwałe.
Ołów
Jest to metal o barwie szarej, miękki, ciągliwy, odporny na działanie kwasów i zasad.
Stosuje się go do wyrobu płyt akumulatorowych oraz na uszczelnienia rur wodociągowych
i kanalizacyjnych.
Cynk
Jest to biały, kruchy metal, w postaci czystej rzadko stosowany. Głównie stosuje się jako
pokrycie antykorozyjne blach stalowych.
Cyna
Jest to metal bardzo miękki. Cyna jest stosowana jako składnik stopów przy odlewaniu
brązów, spiżów, stopów łożyskowych i stopów do lutowania. Służy do powlekania cienką
warstwÄ… ochronnÄ… stali i miedzi. Cynowanie, czyli tzw. bielenie, wykonuje siÄ™ na gorÄ…co
przez zanurzenie części w kąpieli ze stopionej cyny. Najczęściej cynowane są naczynia
blaszane i puszki konserwowe. Cyna jest także używana do wyrobu rur specjalnych do
przepływu wina, piwa i wód mineralnych.
Aluminium
Jest to metal lekki, o barwie srebrzystobiałej, odporny a działanie czynników
atmosferycznych, kwasów organicznych, alkoholi i tłuszczów. Jest dobrym przewodnikiem
ciepła i elektryczności, znajduje zastosowanie do wyrobu przewodów elektrycznych,
zbiorników, armatury, naczyń kuchennych i mleczarskich. Ma również szerokie zastosowanie
w postaci stopów z innymi metalami.
Nikiel
Jest to metal o dużej odporności na korozję. Stosowany jest do galwanicznego
pokrywania, czyli niklowania innych metali w celach technicznych i estetycznych. Znajduje
zastosowanie w przemyśle chemicznym i spożywczym. Nikiel jest także często składnikiem
stali stopowych, brązów i mosiądzów.
Stopy miedzi
Najbardziej znanymi stopami miedzi sÄ… mosiÄ…dz i brÄ…z.
MosiÄ…dz jest to stop miedzi z cynkiem. Stosowany jest do wyrobu armatury
wodociągowej, przewodów paliwowych, kurków i kranów do opryskiwaczy itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Brązy są to stopy miedzi z cyną (brązy cynowe), z ołowiem (brązy ołowiowe) lub
z aluminium (brązy aluminiowe). Brązy są twarde i odporne na ścieranie. Brąz aluminiowy
jest ponadto odporny na działanie związków chemicznych. Brązy są stosowane na panewki
łożysk ślizgowych, tulejki armatury opryskiwaczy, zawory pomp, zraszacze.
Stopy aluminiowe
Wieloskładnikowe stopy aluminiowe zawiera takie dodatkowe składniki, jak: cynk,
miedz
, magnez, krzem, mangan i inne. Składniki te polepszają właściwości
wytrzymałościowe stopów, ułatwiają obróbkę skrawaniem, zwiększają odporność na korozję
oraz polepszają lejność. Stopy aluminiowe znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle
maszynowym, służąc do wyrobu tłoków i innych elementów silników spalinowych,
przenośnych rurociągów deszczowni, armatury chemicznej, części pomp itp.
Stopy łożyskowe
Stosowane są one do wylewania panewek łożysk ślizgowych. Zapewniają mały
współczynnik tarcia między wałem i panewką, są odporne na ścieranie i działanie kwasów
znajdujących się w smarach. Mają przy tym zdolność dostosowywania się do powierzchni
czopa, z którym współpracują, nie powodując wycierania się wału. Panewki są wielokrotnie
tańsze od wału, a wymiana zużytych panewek jest zabiegiem o wiele mniej kosztownym niż
wymiana wału.
Inne materiały stosowane w technice rolniczej
Wśród materiałów niemetalowych stosowanych w przemyśle maszynowym największe
zastosowanie znajdują: drewno, tworzywa sztuczne guma, skóra, tkaniny, szkło, materiały
uszczelniające i materiały ochronne.
Drewno
Jest to materiał lekki, łatwy do obróbki oraz stosunkowo trwały. z twardego drewna
dębowego wykonywane są ramy niektórych maszyn, piasty i szprychy kół wozów konnych.
z drewna jesionowych które jest bardzo sprężyste i wytrzymałe, wykonywane są zawieszenia
podsiewaczy młocarni, ramy sit oraz targańce maszyn żniwnych. Drewno brzozowe miękkie,
lecz mało łamliwe, jest używane na dyszle, podłużnice drabin itp. Drewno drzew iglastych
stosuje obudowy i pomosty maszyn, listwy motowideł, skrzynie itd. Trzonki, styliska,
rękojeści itp. wykonuj drewna bukowego, akacjowego, grabowego i jesionowego. Drewno
przed obróbką powinno być dokładnie wysuszone.
Drewniane części maszyn powinny być pokryte pokostem, lakierem, farbą olejną lub
nasycone karbolinÄ… i przechowywane pod dachem, w suchym i przewiewnym miejscu.
Długotrwałe zawilgocenie powoduje paczenie się i butwienie drewna. W celu zabezpieczenia
drewna przed niszczącym działaniem grzybów pasożytniczych stosuje się powierzchniowe
lub głębokie impregnowanie środkami grzybobójczymi. Obecnie coraz częściej stosuje się
również materiały produkowane z odpadów drzewnych, np. płyty wiórowo  paz
dzierzowe.
Tworzywa sztuczne
SÄ… to organiczne zwiÄ…zki wielkoczÄ…steczkowe pochodzenia naturalnego (celuloza,
kauczuk, białko) lub otrzymywane w wyniku syntezy z produktów chemicznej przeróbki
węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego. Jako dodatki do tych związków stosuje się barwniki,
katalizatory, napełniacze, zmiękczacze itd.
W zależności od rodzaju zmian właściwości fizycznych tworzyw sztucznych
w podwyższonych temperaturach dzieli się je na:
- termoplastyczne (termoplasty),
- termoutwardzalne (duroplasty).
Tworzywa termoplastyczne pod wpływem podwyższonej temperatury stają się
plastyczne, a w temperaturze otoczenia twardniejÄ…. Proces ten jest odwracalny. Do
najważniejszych tworzyw termoplastycznych należą: polistyren, poliamid, polichlorek winylu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
(PCW), polietylen, polimetakrylan metylu, polioctan winylu. Dzięki właściwości, polegającej
na plastyczności odwracalnej, tworzywa te można łatwo przerabiać za pomocą prasowania
wtryskowego, wytłaczania, natryskiwania powłok lub formowania wtórnego, tzn. wyginania,
rozdmuchiwania itp. Można je również zgrzewać, spawać i kleić.
Tworzywa termoutwardzalne, w przeciwieństwie do tworzyw termoplastycznych, pod
działaniem podwyższonej temperatury przechodzą nieodwracalnie ze stanu plastycznego
w stan utwardzony. Tworzywa te sÄ… nierozpuszczalne i nietopliwe, majÄ… bardzo dobre
właściwości elektroizolacyjne, są sztywne i nie zmieniają wymiarów. Wadą tworzyw
termoutwardzalnych jest ich kruchość. Do najważniejszych duroplastów należą: aminoplasty,
fenoplasty, żywice poliestrowe nienasycone, żywice epoksydowe.
Duroplasty stosuje się przeważnie w postaci laminatów, tworzyw piankowych, tworzyw
wzmacnianych (np. włóknem szklanym), klejów, lakierów, żywic technicznych, a także
w postaci mieszanek do tłoczenia, tj. żywic z napełniaczem.
Tworzywa sztuczne mają wiele zalet w porównaniu z materiałami tradycyjnymi, często
deficytowymi. Do zalet tych należą: taniość, odporność na korozję, odporność na działanie
czynników chemicznych, mała przewodność cieplna, dobre właściwości elektroizolacyjne,
łatwość formowania w stanie plastycznym, spawalność, dość dobre właściwości
mechaniczne. Zalety te umożliwiają coraz częstsze stosowanie tworzyw sztucznych
w budowie maszyn i urządzeń.
Tworzywa sztuczne zastępują często deficytowe materiały tradycyjne, jak drewno,
metale, skórę, włókna i inne.
Wyroby z tworzyw sztucznych są lekkie, wytrzymałe, odporne na działanie większości
środków chemicznych. y
le znoszą wysokie temperatury lub gwałtowne ich zmiany.
Z tworzyw sztucznych wykonuje się różne części maszyn, jak np. zbiorniki i elementy
aparatury do ochrony roślin, wałki wysiewające do zespołów wysiewających, łożyska, tulejki,
koła zębate, rury, izolacje i części instalacji elektrycznej, tablice rozdzielcze, okładziny
sprzęgłowe i hamulcowe, uchwyty i wiele innych. Folie stosowane są na opakowania oraz do
przykrywania roślin warzywnych i kwiatów w celu zabezpieczenia ich przed przymrozkami,
przykrywania zbiorników do zakiszania pasz, stert siana itp.
Powłoki z tworzyw sztucznych. Powłoki z tworzyw sztucznych (powłoki proszkowe,
powłoki z PCW) stosuje się zarówno jako powłoki ochronno  dekoracyjne w celu
zabezpieczenia przed korozją atmosferyczną i chemiczną, działaniem wody, a także w celu
uzyskania odpowiednich własności technicznych tłumienie drgań, mała przewodność cieplna,
mały współczynnik tarcia, odporność na ścieranie.
Nałożenie powłoki z tworzyw sztucznych na wyroby metalowe pozwala zsumować
zalety metalu i tworzywa sztucznego. Powłoki takie stosuje się także w celu uzyskania
estetycznego wyglądu (mogą być barwione).
Powłoki proszkowe z tworzyw sztucznych przy powlekaniu fluidyzacyjnym,
natryskiwaniu płomieniowym lub elektrostatycznym uzyskuje się przez stopienie się cząstek
tworzywa wskutek zetknięcia z uprzednio podgrzaną powierzchnią przedmiotu lub
w płomieniu pistoletu. Proces łączenia się cząstek kończy się z chwilą obniżenia się
temperatury przedmiotu poniżej temperatury topnienia tworzywa.
Guma
Wytwarza siÄ™ jÄ… z kauczuku przez wulkanizowanie z siarkÄ… z dodatkiem sadzy lub kredy.
Stosowana jest na szeroką skalę do wyrobu opon i dętek, węży, pasów gumowych
i gumowanych, uszczelnień, izolacji przewodów elektrycznych, ubrań wodoszczelnych itp.,
a także elementów
Gumę należy chronić przed działaniem benzyny, nafty oraz olejów i smarów, które
działają na nią niszcząco.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Skóra
Skórę stosuje się do wyrobu pasów napędowych, uprzęży, uszczelnień itp. Ma ona
znaczną wytrzymałość na rozciąganie. Jest odporna na działanie bakterii gnilnych, jest
miękka i elastyczna. Obecnie skóra coraz częściej jest zastępowana tworzywami sztucznymi
i gumÄ….
Styropian (polska nazwa handlowa dla polistyrenu ekspandowanego) to porowate tworzywo
sztuczne otrzymane poprzez spienienie granulek polistyrenu zawierajÄ…cych porofor (np. eter
naftowy). Spienienie uzyskuje się przez podgrzanie granulek zazwyczaj parą wodną. Składa
się z zamkniętych komórek o obłych kształtach, wewnątrz których znajduje się pianka
polistyrenowa. Komórki są ze sobą połączone i występują między nimi niewielkie pustki
powietrzne (ich ilość i wielkość zależy od gęstości materiału), co uwidacznia się na przełomie
styropianu. Jest to materiał nieodporny na działanie rozpuszczalników aromatycznych (np.
benzen, toluen), olejów, smarów. Przy produkcji styropianu często dodaje się do niego środki
obniżające jego palność. Wytworzona w ten sposób odmiana określana jest jako
samogasnąca, tzn. przestaje palić się po odsunięciu od z
ródła ognia (płomienia). Odmiany
styropianu oznacza się symbolami: S  zwykłe i FS  samogasnące. W zależności od stopnia
spienienia uzyskuje się styropiany o różnej gęstości. Styropiany o małej gęstości są słabe
mechanicznie i łatwo ulegają zgnieceniu, o większej są twardsze i umożliwiają wykonanie
niektórych elementów narażonych na obciążenie (np. elementy do formowania ścian
i stropów żelbetowych, meble). Styropian stosowany jest często w budownictwie (można
stosować tylko odmianę FS), jako lekki (od ok. 10 do ponad 40 kg/m3), materiał
termoizolacyjny do temperatury + 80°C oraz jako rdzeÅ„ izolacyjno  konstrukcyjny przy
produkcji budowlanych płyt warstwowych. Bywa stosowany jako materiał do wykonywania
izolacji akustycznej, chociaż jego skuteczność jest niska. Przy innej technologii produkcji
z polistyrenu, otrzymuje siÄ™ polistyren ekstrudowany. Proces produkcji polega na zmieszaniu
granulek polistyrenu z dodatkami zmieniającymi jego barwę, poprawiającymi odporność na
ogień itp. w maszynie do jego wytwarzania. Produkt poddaje się działaniu wysokiej
temperatury i ciśnienia. Do tak przygotowanego surowca dodatkowo wtłacza się gaz, który
powoduje spienienie granulek polistyrenu. Otrzymana masa wydostaje siÄ™ przez szczeliny do
formowania na zewnątrz, gdzie następuje jej rozprężenie (spada ciśnienie mieszanki do
poziomu ciśnienia atmosferycznego przez co masa zwiększa wielokrotnie swoją objętość).
Proces produkcji jest ciągły. Struktura otrzymanego materiału jest jednorodną pianą,
o komórkach w formie wielościanów o nieregularnych kształtach i rozmiarach, ściśle
przylegających do siebie. Brak osłabień pomiędzy poszczególnymi komórkami powoduje
większą niż w przypadku styropianu wytrzymałość mechaniczną i podniesienie parametrów
izolacyjności termicznej.
Tkaniny
Stosowane są do wyrobu pasów technicznych, taśm przenośników do wiązadeł
i kombajnów, worków, płacht do wyściełania wozów, zbierania owoców itp. Na płachty
stosuje się grube tkaniny konopne, a na płótna do wiązałek tkaniny bawełniane. Coraz
częściej na przenośniki do wiązałek i kombajnów stosuje się tkaniny gumowane, które są
mniej wrażliwe na zmiany wilgotności. z tkanin brezentowych wykonuje się budki lub osłony
ochronne na ciągniki i maszyny rolnicze. Przed złożeniem do magazynu zawilgocone płótna,
pasy itp. należy starannie oczyścić i osuszyć. Powinno się też unikać pracy maszyn
wyposażonych w płótna podczas deszczu lub rosy, ponieważ zawilgocone kurczą się
i naprężają, a po wyschnięciu luzują, co utrudnia pracę maszyn.
Szkło
Wyrabia się je z białego piasku kwarcowego, sody, wapnia i innych domieszek. Jest to
materiał odporny na działanie czynników chemicznych i atmosferycznych, charakteryzujący
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
się małą przewodnością cieplną i elektryczną, nieprzepuszczalny dla wody i gazów. Do wad
szkła należy zaliczyć kruchość i wrażliwość na zmiany temperatury.
Wyroby ze szkła można podzielić na: na szkło płaskie, opakowania szklane, szkło
gospodarcze i oświetleniowe, szkło optyczne, szkło bezpieczne itp.
Szkło płaskie okienne znajduje duże zastosowanie w budownictwie szklarniowym.
Powinno ono być bezbarwne i przezroczyste, aby dobrze przepuszczało promienie świetlne.
Grubość szkła stosowanego w szklarniach i inspektach powinna wynosić około 4 mm.
Zastosowanie cieńszego szkła może być przyczyną strat ciepła w szklarni.
Materiały uszczelniające
Produkowane są w postaci włókien, przędzy, tkanin, sznurów, taśm, płyt itp. Służą do
wyrobu uszczelnień części silników, kotłów, przewodów, łożysk, armatury itp. Dobór
odpowiedniego materiału uszczelniającego zależy od warunków pracy i przeznaczenia części
uszczelnianych.
Materiały malarskie
Są to substancje, które tworzą powłoki o odpowiednich właściwościach ochronnych
i dekoracyjnych. Zalicza siÄ™ do nich farby, emalie, lakiery oraz wyroby pomocnicze, takie jak
kity szpachlowe (wypełniacze), rozpuszczalniki i rozcieńczalniki.
Farby i emalie tworzą po zaschnięciu barwne powłoki kryjące, natomiast lakiery tworzą
powłoki przezroczyste lub zabarwione nie kryjące.
Kity szpachlowe są mieszaninami wypełniaczy mineralnych ze spoiwem i niekiedy
pigmentami służą do wyrównywania i wypełniania nierówności powierzchni przeznaczonej
do malowania.
Farby można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
1) podkładowe, do nakładania pierwszej warstwy malarskiej na malowanym przedmiocie,
2) nawierzchniowe, do nakładania warstw pośrednich i zewnętrznych.
Do malowania maszyn stosowane są głównie materiały malarskie syntetyczne,
chlorokauczukowe i poliwinilowe.
Dobór materiałów malarskich do poszczególnych maszyn rolniczych zależy od
warunków eksploatacji oraz od stopnia narażenia tych maszyn na działanie czynników fizyko
 chemicznych i atmosferycznych powodujących korozję. Maszyny narażone na korozję
atmosferycznÄ… w niewielkim stopniu maluje siÄ™ emaliami styrenowymi lub poliwinylowymi
ogólnego zastosowania. Maszyny narażone w dużym stopniu na korozję atmosferyczną
maluje siÄ™ emaliami syntetycznymi piecowymi.
Maszyny narażone w dużym stopniu na działanie wysokich temperatur maluje się
emaliami sylikonowymi, natomiast maszyny narażone w dużym stopniu na korozję
chemicznÄ… maluje siÄ™ emaliami chlorokauczukowymi, epoksydowymi lub poliwinylowymi.
Głównym składnikiem powłokotwórczym jest naturalny wosk pszczeli. Powłoka
nałożona pędzlem zanurzeniowo lub natryskowo nie musi być usuwana przed rozpoczęciem
eksploatacji zabezpieczonej uprzednio maszyny lub urzÄ…dzenia.
Folia
Znajduje w ogrodnictwie zastosowanie jako materiał do pokrycia wysokich pomieszczeń
ogrzewanych zastępujących szklarnie do wykładania stołów szklarniowych, do
krótkotrwałego przykrywania warzyw uprawianych w gruncie oraz do ściółkowania. U nas
stosowane są folie wykonane z polietylenu (PE) wysokociśnieniowego. Folii te dobrze
przepuszczają promienie świetlne. Są odporne na wysoki i niskie temperatury. Wadą foli
polietylenowej jest jej mała odporność na działa nie promieni słonecznych. Pod ich wpływem
następuje fotodestrukcja czyli starzenie się folii, z tego względu folia ta jest stosowana
wybitnie sezonowo. Na świecie rozpowszechnione są folie ze zmiękczonego polichlorku
winylu (PCW), nazywanego niekiedy igielitem. Zaletami tych folii są: większa odporność na
działanie promieni ultrafioletowych, lepsza przepuszczalność światła i lepsze zatrzymywanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
promieni podczerwonych, co powoduje, że temperatura nocą pod okryciami z tych folii nie
obniża się zbytnio. Folia znajduje również zastosowanie jako izolacja wodoszczelna
fundamentów oraz paroszczelna w stropach, stropodachach i ścianach.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzują się stopy żelaza z węglem?
2. W jakim celu stosuje siÄ™ proces wielkopiecowy?
3. jakie są właściwości metali nieżelaznych?
4. jakie zastosowanie majÄ… niemetale?
5. Jakie znasz rudy żelaza?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnij przedstawione metale kolorowe i określ ich właściwości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
4) przeprowadzić ćwiczenie poprzez rozpoznanie próbek,
5) wykonać opis próbek z opisem właściwości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 plansze,
 zdjęcia, opis właściwości,
 próbki metali,
 poradnik dla ucznia,
 przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Porównaj przedstawione gatunki drewna, rozróżnij je, określ właściwości i zastosowanie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić sprzęt i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze i zdjęcia,
- poradnik dla ucznia,
- środki ochrony,
- próbki drewna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić i omówić stopy żelaza z węglem?
ðð ðð
2) scharakteryzować proces wielkopiecowy?
ðð ðð
3) określić rodzaje i właściwości metali nieżelaznych?
ðð ðð
4) omówić niemetale i ich zastosowanie?
ðð ðð
5) wymienić rudy żelaza?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do rudy żelaza nie należy
a) hematyt.
b) magnetyt.
c) antracyty.
d) syderyt.
2. W wielkim piecu otrzymuje siÄ™
a) staliwo.
b) żeliwo.
c) stal.
d) surówkę wielkopiecową.
3. Zawartość węgla w stali wynosi
a) powyżej 2%.
b) powyżej 5%.
c) do 2 %.
d) nie zawiera.
4. Żeliwo to stop żelaza z węglem o zawartości węgla
a) powyżej 3,6%.
b) 1 2%.
c) 2 3,6%.
d) do 1%.
5. Do obróbki plastycznej nie należy
a) walcowanie,
b) spawanie,
c) kucie,
d) tłoczenie.
6. Metal o barwie złocisto  czerwonej to
a) nikiel.
b) miedz
.
c) wolfram.
d) cynk.
7. Głównym składnikiem mosiądzu i brązu jest
a) nikiel.
b) cyna.
c) miedz
.
d) aluminium.
8. Metalem ulegajÄ…cym korozji jest
a) ołów.
b) cynk.
c) żelazo.
d) cyna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
9. Głównym składnikiem tworzyw sztucznych jest pierwiastek
a) N.
b) C.
c) O.
d) H.
10. Główną wadą tworzyw sztucznych jest
a) długi czas rozkładu.
b) mała przewodność cieplna.
c) dobra plastyczność.
d) właściwości mechaniczne.
11. Celem stosowania obróbki plastycznej jest
a) zmiana struktury.
b) zmiana kształtu.
c) zmiana składu.
d) zmiana właściwości.
12. Przedstawienie trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyz
nie z zachowaniem wrażenia
głębi nosi nazwę
a) aksonometrii.
b) perspektywy.
c) rzutu prostokÄ…tnego,
d) deformacji liniowej.
13. Ołówek najtwardszy oznaczony jest symbolem
a) 4H.
b) H.
c) HB.
d) B.
14. Pismo techniczne służy do opisywania rysunków i wykonywane jest
a) odręcznie.
b) szablonem.
c) kredkÄ….
d) dużymi literami.
15. Formatu A4 papieru posiada wymiar
a) 420 x 594.
b) 297 x 420.
c) 148 x 210.
d) 210 x 297.
16. Kontury przedmiotu wykonuje siÄ™ liniÄ…
a) punktowÄ….
b) kreskowÄ….
c) grubÄ….
d) cienkÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
17. Przekrój na rysunku oznacza się
a) liniÄ… przerywanÄ….
b) nie oznacza siÄ™.
c) zaciemnianie.
d) kreskowanie.
18. Przekrój wykonuje się poprzez
a) rzut.
b) przecięcie płaszczyzną.
c) przecięcie prostą.
d) widok.
19. Rysunek złożeniowy przedstawia
a) szczegóły.
b) dokładne wymiary.
c) współpracujące części.
d) szkic.
20. Przedmioty wykonywane sÄ… na rysunkach w uproszczeniu to
a) małe.
b) znormalizowane.
c) duże.
d) schematyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...............................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
6. LITERATURA
1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
2. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP, Warszawa 1999
3. Dobrzański T. Rysunek techniczny maszynowy. WSiP, Warszawa 1996
4. Kozłowska D. Podstawy mechanizacji. WSiP, Warszawa 1998
5. Kozłowska D. Mechanizacja rolnictwa cz.1, cz.2. WSiP, Warszawa 1997
6. Majewski Z., Kuczewski J.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa
1995
7. Skrobacki A.: Pojazdy rolnicze. WSiP, Warszawa 1996
8. Waszkiewicz Cz., Kuczewski J.: Maszyny rolnicze. Cz. 1.Maszyny i urzÄ…dzenia do
produkcji roślinnej. WSiP, Warszawa 1998
9. Waszkiewicz E., Waszkiewicz St.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999
10. Waszkiewicz Cz.: Maszyny i urzadzenia rolnicze. WSiP, Warszawa 1998
Czasopisma
 Technika Rolnicza, Ogrodnicza, Leśna.
 Inżynieria Rolnicza.
 Problemy Inżynierii Rolniczej.
 Problemy Ekologii.
 Pszczelarstwo.
 Pszczelarz Polski.
 Pasieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37