MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Baran
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
321[03].O2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Renata Kacperska
mgr Tomasz Kałuski
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Joanna Baran
Konsultacja:
mgr in\
. Marek Rudziński
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].O2.01
 Posługiwanie si ę dokumentacją techniczną , zawartego w modułowym programie nauczania
dla technik ogrodnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawy rysunku technicznego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.1.3. Ćwiczenia 21
4.1.4. Sprawdzian postępów 25
4.2. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne 26
4.2.1. Materiał nauczania 26
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.2.3. Ćwiczenia 30
4.2.4. Sprawdzian postępów 31
4.3. Rysunki wykonawcze i zło\
eniowe 32
4.3.1. Materiał nauczania 32
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.3.3. Ćwiczenia 34
4.3.4. Sprawdzian postępów 35
4.4. Elementy materiałoznawstwa 36
4.4.1. Materiał nauczania 36
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.4.3. Ćwiczenia 38
4.4.4. Sprawdzian postępów 39
4.5. Wały, osie, ło\
yska 40
4.5.1. Materiał nauczania 40
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.5.3. Ćwiczenia 42
4.5.4. Sprawdzian postępów 42
4.6. Połączenia nierozłączne, rozłączne, ruchowe 43
4.6.1. Materiał nauczania 43
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 45
4.6.3. Ćwiczenia 45
4.6.4. Sprawdzian postępów 46
4.7. Sprzęgła i przekładnie 47
4.7.1. Materiał nauczania 47
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 52
4.7.3. Ćwiczenia 52
4.7.4. Sprawdzian postępów 53
5. Sprawdzian osiągnięć 54
6. Literatura 58
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z
zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś
posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, zawiera niezbędne wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,
- pytania sprawdzają wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,
- ćwiczenia, umo\
liwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdziany postępów,
- sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw pytań , sprawdzający stan Twojego
opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[03].O2
Mechanizacja prac ogrodniczych
321[03].O2.01
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
321[03].O2.02
Stosowanie przepisów ruchu drogowego
321[03].O2.03 321[03].O2.04
Stosowanie technik kierowania ciÄ…gnikiem U\
ytkowanie maszyn i urządzeń stosowanych
rolniczym i wykonywanie czynności w ogrodnictwie
kontrolno-obsługowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać podstawowe przybory kreślarskie,
- posługiwać się przyborami kreślarskimi,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- przeliczać ró\
ne jednostki miar kÄ…towych,
- przeliczać ró\
ne jednostki miar liniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- odczytać rysunki techniczne maszyn i urządzeń,
- odczytać i zinterpretować schematy układów hydraulicznych, pneumatycznych
i elektrycznych,
- wykonać rysunki brył i części maszyn,
- rozró\
nić metale i ich stopy, określić ich właściwości i zastosowanie,
- rozró\
nić materiały niemetalowe, określić ich właściwości i zastosowanie,
- scharakteryzować wały, osie, ło\
yska,
- określić zakres wykorzystania wałów, osi i ło\
ysk w maszynach i urzÄ…dzeniach
ogrodniczych,
- zwymiarować części maszyn,
- zastosować uproszczenia i oznaczenia obowiązujące w rysunku technicznym,
- zastosować specjalistyczne programy komputerowe do sporządzania rysunku
technicznego i schematów,
- scharakteryzować połączenia nierozłączne, rozłączne, ruchowe,
- określić zakres wykorzystania połączeń nierozłącznych, rozłącznych i ruchowych
w maszynach i urzÄ…dzeniach,
- scharakteryzować budowę sprzęgieł i przekładni,
- określić zakres wykorzystania sprzęgieł i przekładni w maszynach i urządzeniach,
- skorzystać z norm, instrukcji i innych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawy rysunku technicznego
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunek jest graficzną formą porozumiewania się między ludz
mi. Rysunki zawodowe
wykonywane zgodnie z normami rysunkowymi nazywamy rysunkami technicznymi. Zatem
rysunek techniczny mo\
emy zdefiniować jako graficzny sposób przedstawienia maszyn
i urządzeń lub ich części składowych. Umo\
liwia on przekazanie w sposób zwięzły i prosty
myśli naukowo-technicznej, zastępuje słowny opis maszyn, części, przedmiotów, wyra\
a ich
kształty, wielkości, budowę i sposób wykonania [1].
Mo\
emy rozró\
nić w zale\
ności od sposobu przedstawiania następujące rodzaje rysunków
technicznych:
- rysunek techniczny  jest to przedstawienie przedmiotu zgodnie z przyjętymi zasadami,
z zastosowaniem podziałki, z u\
yciem przyborów kreślarskich,
- szkic  jest to przedstawienie przedmiotu na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce,
- schemat  czyli rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu przedstawienia
zasady działania i budowy maszyny lub mechanizmu,
- plan  czyli przedstawienie rozmieszczenia mechanizmu lub maszyny.
Do wykonywania szkiców i rysunków technicznych, w zale\
ności od przeznaczenia
rysunku, u\
ywamy następujących materiałów:
- papier zwykły w kratkę, linię lub bez nadruków (gramatura papieru, jak w papierze
do drukarek), stosowany na szkice odręczne,
- karton biały sztywny (brystol)  biały, nieprzez
roczysty, o powierzchni szorstkiej
i matowej albo gładkiej i lekko błyszczącej. U\
ywany do wykonywania rysunków
w ołówku i tuszu,
- szkicówka  papier przez
roczysty, o barwie najczęściej jasnoszarej i powierzchni
matowej lub błyszczącej. U\
ywana do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu, które
mają być wielokrotnie powtarzane w postaci odbitek na papierze światłoczułym,
- kalka techniczna do rysowania twardymi ołówkami lub tuszem. Jest to materiał
półprzez
roczysty, o małej wytrzymałości mechanicznej, podczas składania pęka. Zalecane
jest, aby rysunki wykonane na kalce technicznej były zwijane w rulon i przechowywane
w tubie rysunkowej wykonanej z tworzywa lub tektury,
- papier i kalka milimetrowa  słu\
ą głównie do rysowania wykresów i w tym celu są
pokryte nadrukowanÄ… siatkÄ… milimetrowÄ….
Przybory do rysowania
Rysunki wykonujemy ołówkiem i tuszem. Wykonujemy je na ró\
nego typu materiałach,
dlatego nale\
y stosować ołówki o ró\
nych stopniach twardości. Oznaczenie twardości ołówka
składa się z cyfry i du\
ej litery, np. 2B.
LiterÄ…:
- B oznaczono ołówki miękkie (8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B)  im większa wartość przy
literze B, tym ołówek bardziej miękki,
- - H oznaczono ołówki twarde (6H, 5H, 4H, 3H, 2H, H)  im większa wartość przy
literze H, tym ołówek bardziej twardy,
- - HB, F, Nr2  oznaczono ołówki średnio twarde.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 W rysunku technicznym stosujemy ró\
ne grubości linii rysunkowej, wa\
nÄ… sprawÄ… jest
precyzja wykonania linii, dlatego często stosujemy ołówki automatyczne, które nie są
w oprawie drewnianej, dzięki czemu nie musimy strugać takiego ołówka. Do ołówka
automatycznego mo\
emy stosować ró\
nej grubości grafit, jak równie\
wkłady o ró\
nej
twardości oraz średnicy rysika. Ołówki takie nie wymagają ciągłego temperowania, a w czasie
rysowania zachowują tę samą grubość.
Rysunki techniczne wykonuje się równie\
tuszem kreślarskim. Najczęściej stosowanym
tuszem jest tusz czarny. Produkowane są równie\
tusze kolorowe. Podczas wykonywania
rysunku technicznego ołówkiem często zachodzi potrzeba ścierania zbędnych linii. Do tego
celu u\
ywa się gumki. Są one produkowane w ró\
nych stopniach twardości. Najlepsze są
gumki miękkie. Do opisywania rysunków tuszem słu\
ą pióra redis. Podczas pisania
końcówka pióra redis powinna przylegać do płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową
grubość pisma.
Do wykonywania rysunków technicznych niezbędne są równie\
przybory rysunkowe.
Mo\
emy do nich zaliczyć:
Przybornik kreślarski  zawiera niezbędny zestaw przyborów, który jest produkowany
w ró\
nych typach, zale\
nie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów. Podstawowy
przybornik kreślarski zawiera:
- cyrkiel uniwersalny  składa się z dwóch ramion, z których jedno jest zakończone
uchwytem do mocowania igły, a drugie wymiennym wkładem, np.: igłą, grafionem,
grafitem. Cyrkla takiego u\
ywa się do przenoszenia odcinków oraz rysowania okręgów
i ich łuków ołówkiem lub tuszem,
- przenośnik  ró\
ni siÄ™ tym od cyrkla uniwersalnego, \
e obydwa jego ramiona sÄ…
zaopatrzone w igły. Słu\
y do odmierzania długości odcinków i przenoszenia ich na papier
rysunkowy,
- zerownik  do rysowania okręgów o małych średnicach,
- odmierzacz nastawny  spełnia to samo zadanie jak przenośnik,
- grafion  słu\
y do rysowania linii prostych i krzywych,
- pióra grafitowe,
- zapasowe igły.
Poni\
szy rysunek przedstawia przybornik kreślarski.
Rys. 1. Przybornik kreślarski [1, s. 31]
a) cyrkiel uniwersalny,
b) przenośnik;
c) cyrkiel uniwersalny mały,
d) zerownik,
e) odmierzacz,
f) grafiony,
g) zasobnik z grafitami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Literami oraz c z indeksem 1, 2, 3 itp. oznaczono elementy zamienne do mocowania
w cyrklach, np. do kreślenia tuszem.
Rapidografy  przyrządy kreślarskie w postaci pióra, którego u\
ycie pozwala na rysowanie
linii i opisywanie rysunków wykonywanych tuszem. W skład kompletu wchodzi kilka piór
o końcówkach pozwalających na otrzymanie kreski o ró\
nej grubości. Standardowo oznacza
się je ró\
nymi kolorami. Zazwyczaj stosowane są grubości: 0,13; 0,18; 0,25; 0,35; 0,50; 0,70;
1,00 i 1,40 mm. Przygotowanie rapidografu do pracy wymaga napełnienia zbiorniczka tuszem
kreślarskim, który podczas rysowania spływa cienką rurką umieszczoną wewnątrz wymiennej
końcówki, po powierzchni stalowej igiełki. Igiełka ta ma mo\
liwość ograniczonego przesuwu
wzdłu\
rurki i dodatkowe zadanie  udra\
niania rurki. W dłu\
szych przerwach w pracy
konieczne jest usunięcie reszty tuszu (po zaschnięciu, zwłaszcza w piórach o mniejszych
średnicach).
Rys. 2. Rapidografy [http://pl.wikipedia.org/wiki/]
Liniał rysunkowy - przybór rysunkowy słu\
ący do wykreślania linii prostych, np. linijka lub
przymiar rysunkowy.
Rys. 3. Liniał rysunkowy [www.wa.krakow.pl]]
Krzywiki - za pomocą krzywików mo\
emy kreślić
Å‚uki, nale\
y jednak pamiętać, \
e ten sposób nie jest
zbyt dokładny.
Rys. 4. Krzywiki [5, s. 16].
Trójkąty kreślarskie  u\
ywa się ich do kreślenia
linii pod kątem. Komplet trójkątów składa się
z dwóch sztuk, jeden posiada kąty 900, 450,
450 a drugi 900, 600, 300.
Rys. 5. Komplet trójkątów kreślarskich [5, s. 16].
Miejscem, na którym wykonuje się prace rysunkowe, nazywamy stanowiskiem
kreślarskim. Najwa\
niejszym elementem tradycyjnego stanowiska kreślarskiego jest deska
kreślarska. Wa\
ną zaletą deski kreślarskiej jest mo\
liwość zamocowania arkusza papieru, ma
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
którym ma być wykonany rysunek i pracy nad jego fragmentem, bez konieczności jego
przekręcania czy przesuwania. Oprócz papieru w pracy na desce kreślarskiej stosowana te\

była powszechnie kalka kreślarska. Stanowisko kreślarskie powinno być dobrze oświetlone.
Stanowiskiem na którym mo\
na wykonywać prace rysunkowe jest równie\
stół kreślarki.
Rys. 6. Deska kreślarska [www.wa.krakow.pl]
Rys. 7. Stół kreślarski [www.wa.krakow.pl]
W zwiÄ…zku z upowszechnieniem komputerowych metod rysowania i projektowania
(CAD), deska kreślarska jest obecnie coraz rzadziej spotykana.
Formaty arkuszy. Linie rysunkowe
Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297 mm. Formaty A3,
A2, A1, A0 powstajÄ… przez zwielokrotnienie formatu A4. Format A3 = 2A4, format A2 = 2A3
= 4A4, i tak dalej.
Rys. 8. Wymiary formatów podstawowych.[2, s. 11]
Formaty od A4 do A0 noszą nazwę formatów podstawowych, w odró\
nieniu od formatów
pochodnych, tworzonych przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów podstawowych.
Oznaczenie formatu pochodnego składa się z oznaczenia formatu podstawowego i jego
wielokrotności (w liczbach całkowitych) A4 x 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 9. Przykłady formatów pochodnych.[2, s. 11]
Ka\
dy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku. Obramowanie wykonuje się,
w zale\
ności od wielkości formatu w odległości od 5 do 10 mm. od linii obcięcia kopii.
Grubość linii obramowania wynosi min. 0,7 mm.
Do wykonania rysunków maszynowych słu\
Ä… rodzaje linii wymienione w tabeli 1.
Tabela. 1. Zastosowanie ró\
nego rodzaju linii rysunkowych.[5, s. 23]
Lp. Rodzaj linii Rysunek linii Przeznaczenie linii
Linia ciągła
- widoczne wyraz
ne zarysy
i krawędzie na widokach
i przekrojach przedmiotów
(i obiektów budowlanych),
- linie przyjęte do wyra\
enia
1.
podstawowych danych (np. na
rysunkach technicznych,
wykresach i mapach),
- linie wymiarowe, linie
odniesienia, linie wynoszÄ…ce
Linia ciągła zygzakowata
- urwania przedmiotów,
lub falista
- oddzielenie widoku od przekroju
2.
Linia kreskowa
- niewidoczne zarysy i krawędzie
przedstawionych przedmiotów,
zakryte innym przedmiotem lub
3.
jego częścią,
- linie przyjęte do wyra\
enia
drugorzędnych danych
Linia punktowa
- linie wyobra\
alne, np. osie
symetrii,
- osie rozdzielajÄ…ce
4.
- (w przypadku obiektów
budowlanych),
- płaszczyzny przekroju
Linia dwupunktowa
- skrajne poło\
enie części
ruchomych,
- zarys części przyległych,
5.
- ograniczenie powierzchni
niezbędnych do obsługi
urzÄ…dzenia
Rozró\
nia się linie bardzo grube, grube i cienkie. Grubość linii nale\
y dobrać głównie
w zale\
ności od wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia zło\
oności jego budowy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
i przeznaczenia rysunku. Wybrane grupy grubości linii powinny być jednakowe dla
wszystkich rysunków wykonywanych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce.
Tabela. 2. Grubość linii rysunkowych w mm [2, s. 13]
Grupa linii
Nazwa linii
2 3 4 5
Bardzo gruba 1,0 1,4 2,0 2,0
Gruba 0,5 0,7 1,0 1,4
Cienka 0,18 0,25 0,35 0,5
Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, miedzy kreska i punktami w liniach
punktowych oraz między punktami w liniach dwukropkowych zale\
ą od grubości linii
i powinny wynosić:
 dla linii o grubości do 0,35 mm  co najmniej czterokrotną grubość linii,
 dla linii o większej grubości  co najmniej 2 mm.
Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe
i punktowe powinny przecinać i łączyć się kreskami. Załamania i wygięcia linii kreskowych
i punktowych nale\
y wykonywać kreskami. W równoległych liniach kreskowych punktowych
poło\
onych blisko siebie przerwy między elementami linii powinny być wzajemnie
przesunięte. Dotyczy to tak\
e zygzaków w równoległych liniach zygzakowych.
Rys. 10. Prawidłowe rysowanie: a), c) łączących się i przecinających linii ciągłych, punktowych
i kreskowych, d), e) równoległych linii ciągłych, kreskowych, punktowych i zygzakowych
[2, s. 13]
Pismo techniczne
Do opisywania rysunków technicznych maszynowych stosuje się pismo techniczne.
Rysunek techniczny zawiera oprócz informacji graficznych równie\
opis. Dlatego te\

wprowadzono znormalizowane elementy pisma jak: wysokość, grubość, pochylenie.
Wyró\
niamy pismo rodzaju A lub rodzaju B. Zgodnie z PN znormalizowana wysokość
h pisma wynosi:1,8; 2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20 mm. Pismo u\
yte na rysunkach mo\
e być
pismem pochyłym (ą = 750) i pismem prostym.
Wymiary pisma technicznego rodzaju A przedstawia poni\
szy rysunek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 11. Wymiary pisma technicznego rodzaju A. [2, s. 15]
Podziałki
Podziałki stosuje się wtedy, gdy nie mo\
na przedstawić na arkuszu rysunkowym
przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt du\
ych lub zbyt małych rozmiarów.
Rysuje się wtedy przedmiot w zmniejszeniu, powiększeniu, czyli w tzw. skali.
Rozró\
nia się podziałkę główną, w której zostały wykonane większość rzutów lub
rysunków na arkuszu i podziałki pomocnicze, w których zostały wykonane pewne szczegóły
rysunków  zwykle w powiększeniu. Podziałkę główną wpisuje się w odpowiednie pole
w tabliczce rysunkowej, natomiast podziałki pomocnicze umieszcza się nad odpowiednimi
rzutami cząstkowymi szczegółów przedmiotu. Podziałki stosowane w rysunku technicznym
przedstawia poni\
sza tabela.
Tabela. 3. Podziałki stosowane w rysunku technicznym. [5, s. 24]
Podziałki powiększające 100:1 50:1 20:1
10:1 5:1 2:1
Podziałka naturalna 1:1
Podziałki zmniejszające 1:2 1:5 1:10
1:20 1:50 1:100
1:200 1:500 1:1000
1:2000 1:5000 1:10 000
1:20 000 1:50 000
Tabliczki rysunkowe.
Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, która w formie opisu
słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Zawiera takie informacje
jak: nazwę przedmiotu, podziałkę w jakiej został narysowany, materiał, z którego przedmiot
został wykonany, nazwę lub znak przedsiębiorstwa, w którym został wykonany, informacje
dotyczące osób, które opracowały rysunek i go skontrolowały. Na arkuszach formatów od A0
do A3 tabliczki rysunkowe rysowane sÄ… w prawym dolnym rogu (arkusze o takich formatach
sÄ… usytuowane tylko poziomo). Natomiast arkusz formatu A4 jest usytuowany tylko pionowo,
a więc tabliczka rysunkowa znajduje się na krótszym boku w prawym dolnym rogu rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 12. Tabliczki rysunkowe: a) tabliczka wykazu części, b) tabliczka podstawowa. [5, s. 25]
Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach
Rysunek techniczny przedmiotu, pokazuje nam kształt przedmiotu, aby móc wykonać
przedmiot powinniśmy poznać jego wymiary. Potrzebny jest do tego wymiar rysunkowy,
który określa nam wielkość liniową bądz
kÄ…towÄ… wyra\
oną w określonych jednostkach miary
(np. mm). Na rysunku technicznym określa się ją graficznie za pomocą zespołu linii, cyfr i
znaków.
Wymiar rysunkowy składa się z następujących elementów:
 linii wymiarowej,
 pomocniczej linii wymiarowej,
 liczby wymiarowej,
 znaków wymiarowych.
Rys. 13. Określenia stosowane przy wymiarowaniu i sposoby przedstawiania wymiarów: a) za pomocą liczby
wymiarowej, b) za pomocą znaku wymiarowego, c) wymiar wysokości (lub głębokości) [4, s. 79]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Linie wymiarowe
Linie wymiarowe rysuje się linią cienką ciągłą oraz ogranicza się je grotami. Stosuje się
równie\
ograniczenia linii wymiarowych kreskami lub kropkami. Liniami wymiarowymi nie
powinny być linie zarysu
przedmiotu, osie symetrii oraz linie
pomocnicze. Linie wymiarowe nie
powinny się przecinać, jedynym
przypadkiem przecięcia są linie
wymiarowe średnic okręgów
współśrodkowych.
Pomocnicze linie wymiarowe
rysujemy linią cienką ciągłą, nie
powinny się wzajemnie przecinać
oraz nie powinny przecinać linii
wymiarowych.
Rys. 14. Sposób rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych [5, s. 43]
Liczby wymiarowe
Liczby wymiarowe występujące w jednym arkuszu
rysunkowym piszemy cyframi o jednakowej wysokości,
umieszczamy je nad liniami wymiarowymi, w pobli\
u środka
linii wymiarowej. Nie powinniśmy przecinać liczb
wymiarowych \
adnymi liniami. Liczby wymiarowe wyra\
ajÄ…
długość, którą podajemy w milimetrach, nie podajemy jednak
oznaczenia mm, zaś wartości kątów podajemy w stopniach,
minutach oraz sekundach.
Rys. 15. Prawidłowe rozmieszczenie liczb wymiarowych [1, s. 77]
Znaki wymiarowe
Do opisania rysunku technicznego stosujemy równie\
znaki wymiarowe. Dzięki nim
mo\
emy zidentyfikować kształt oraz odczytać rysunek. Znaki wymiarowe umieszczamy przed
liczbami wymiarowymi.
Tabela. 4. Znaki wymiarowe.[1, s. 80]
Znak wymiarowy Opis przykładu Przykład wymiaru
)
długość łuku
Ć
9
R promień krzywizny R11
R25
ł średnica krzywizny ł20
° kulistość powierzchni °Å‚25
°R20
Ä„% bok kwadratu Ä„%19
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
pochylenie powierzchni
"
"1:10
zbie\
ność powierzchni
>
>1:10
× grubość (dÅ‚ugość) przedmiotu przedstawionego w ×4
1 rzucie
długość po rozwinięciu 150
wielokąt o parzystej liczbie katów (oprócz 6
kwadratu)
Zasady wymiarowania
Zapoznanie się z zasadami prawidłowego wymiarowania przedmiotów pozwoli na
nieomyłkowe wymiarowanie. Zasady te obowiązują w sposób bezwzględny. Są one
następujące:
- zasada pomijania wymiarów oczywistych  pomijamy wymiary kątów wynoszących 0 lub
900, pomijamy wymiary elementów symetrycznie rozmieszczonych w stosunku do osi
symetrii, pomijamy podziałki elementów równomiernie rozmieszczonych na okręgu,
- zasada niepowtarzania wymiarów  nie powtarzamy wymiarów w tym samym rzucie, ani
w ró\
nych rzutach tego samego przedmiotu,
- zasada grupowania wymiarów  wymiary dotyczące tego samego detalu konstrukcyjnego
przedmiotu: rowka, występu, występujące na jednym rzucie powinny być zgrupowane.
Oznaczenia graficzne
Chropowatość powierzchni
Na rysunkach technicznych oznacza się dopuszczalną chropowatość powierzchni, aby
uzyskać odpowiednie właściwości przedmiotu oraz dla przedmiotów które muszą mieć
określoną chropowatość. Oznaczanie chropowatości powierzchni na rysunkach technicznych
składa się z następujących elementów:
- znaku chropowatości,
- wartości liczbowej parametru Ra lub Rz  (Ra 
średnia arytmetyczna profilu chropowatości, Rz
 wysokość chropowatości wg 10 punktów),
- oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).
Rys. 16. Przykłady oznaczeń chropowatości [2, s.86]
Rys. 17. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni oraz sposobu obróbki [2, s.87]
Na rysunku technicznym oznaczanie obróbki cieplnej składa się z następujących
elementów:
- rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),
- głębokość warstwy utwardzonej w milimetrach,
- twardość z odchyłkami.
- Natomiast na rysunkach technicznych powłoki oznacza się następująco:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
- gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, oznaczenie powłoki określa się
w wymaganiach technicznych.
Tolerancja kształtu i poło\
enia
Przez pojęcie tolerowania wymiarów mo\
emy rozumieć określenie przy wymiarach
nominalnych granicznej odchyłki, miedzy którymi mo\
e znalez
ć się \
Ä…dany wymiar. Dzieje
siÄ™ tak dlatego, i\
nieuniknione są błędy w uzyskaniu wymiarów nominalnych. Na rysunku
technicznym podaje siÄ™ tolerancjÄ™ wymiaru za \
Ä…danym wymiarem i poprzedza znakiem
+ lub  , np.: 12+0,,05
-0 08
Oznaczenie tolerancji kształtu i poło\
enia zawiera: znak tolerancji, wartość tolerancji
w milimetrach oraz literowe oznaczenie elementu odniesienia. Wpisuje siÄ™ te dane w ramkÄ™
prostokątną podzielona na dwie lub trzy części.
Rys. 18. Oznaczenie tolerancji na rysunku [9, s. 36]
Pasowanie
Pasowanie jest to dobieranie elementów, przewa\
nie wałka i otworu o jednakowym
wymiarze nominalnym. Pasowanie rozpatrywane jest przy współpracy wałka i otworu, przy
występującym luzie (dodatnia lub równa zeru ró\
nica wymiarów otworu i wałka przed
połączeniem) oraz wcisku (wartości bezwzględnej ujemnej ró\
nicy wymiarów otworu i wałka
przed połączeniem).
Rozró\
niamy rodzaje pasowań:
- luz
ne  zapewniony jest zawsze luz lub mo\
e być równy zero,
- ciasne  zapewniony jest zawsze wcisk,
- mieszane  mo\
e występować zarówno wcisk jak i luz.
Wyró\
niamy dwa sposoby pasowań normalnych:
- pasowanie według zasady stałego otworu  polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia otworu podstawowego z wałkiem o ró\
nych
poło\
eniach pól tolerancji,
- pasowanie według zasady stałego wałka  polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia wałka podstawowego z otworami o ró\
nych
poło\
eniach pól tolerancji.
Oznaczanie obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej
Na rysunkach technicznych obróbkę cieplną i cieplno-chemiczną oznaczamy przez
podanie wymagań dotyczących właściwości materiału po obróbce np. twardość (HRC, HB)
lub innym właściwościom mechanicznym. Jeśli wymagania te dotyczą całego przedmiotu
wówczas podajemy je nad tabliczką, np. HRC ą2 lub Nawęglać h 1ą0,2 (h  głębokość
warstwy nawęglanej). Natomiast jeśli tylko część przedmiotu ma być poddana obróbce
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
cieplnej, wówczas ten element zaznaczamy na rysunku linią punktową. Właściwość materiału
po obróbce cieplnej umieszczamy nad linią odniesienia doprowadzoną do linii punktowej.
Rys. 19. Oznaczenie obróbki cieplnej. [5, s. 50]
Powłoki ochronne
Aby zwiększyć odporność stali na korozje stosujemy powłoki ochronne. Mogą to być
powłoki metalowe, z kauczuku, tworzyw sztucznych, farb, lakierów. Na rysunkach
technicznych powierzchnie na którą ma być nało\
ona powłoka ochronna oznacza się du\
Ä…
literą alfabetu nad linią odniesienia. Natomiast linię odniesieni, która jest zakończona strzałką
doprowadza się do zarysu przedmiotu lub do linii punktowej poprowadzonej równolegle do
przedmiotu. Dopuszczalne jest równie\
pisanie oznaczeń powłoki (zamiast litery)
bezpośrednio nad linią odniesienia.
Rys. 20. Sposób oznaczania powłok [1, s. 143]
Jeśli na jednym przedmiocie występują ró\
ne powłoki ochronne, nale\
y powierzchnie
które mają inne powłoki oznaczać innymi literami alfabetu, natomiast w wymaganiach podąć
ich symbole, np.:
Powłoka A  Fe/Zn  5 m
Powłoka B  3463-326-011
co w odniesieniu do powłoki B oznacza: emalie ftalową karbamidową, schnącą
w temperaturze 1600 ą5, koloru białego, matową. [2, s.144]
a) b)
Rys. 21. Sposób oznaczenia: a) rodzaju powłoki bezpośrednio nad linią odniesienia, b) powierzchni
o ró\
nych powłokach. [1, s. 144]
Programy komputerowe do sporzÄ…dzania rysunku technicznego
W dzisiejszych czasach coraz częściej rysunek techniczny jest wykonywany przy pomocy
komputera i programów typu CAD (czyli projektowanie wspomagane komputerowo).
Programy komputerowe typu CAD słu\
ą do tworzenia projektów i kreślenia planów, są
u\
ywane przede wszystkim przez in\
ynierów i techników. Zazwyczaj wymagają zastosowania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
wydajnych komputerów. Programy CAD umo\
liwiają tworzenie wirtualnych modeli obiektów
dwu i trójwymiarowych. Najpopularniejszym programem tego typu jest program AutoCAD,
który wią\
e potÄ™\
ne mo\
liwości z łatwością obsługi.
Rysowanie nowego rysunku w programie AutoCAD rozpoczyna siÄ™ od rysunku
standardowego nazwanego drawing.dwg. Ten domyślny plik u\
ywany jest do tworzenia
nowych rysunków przy wykorzystaniu ustawień zapisanych w standardowym rysunku. Jeśli
chcemy otworzyć istniejący rysunek u\
ywamy opcji OTWÓRZ.
Interfejs programu AutoCAD ma budowÄ™ zbli\
oną do większości programów
uruchamianych w systemach MS Windows. Okno programu składa się z obszaru graficznego
otoczonego paskami poleceń, paskiem stanu, wierszem poleceń i menu.
Rys. 22. Okno główne programu AutoCAD
Okno programu AutoCAD składa się z kilku części, z których ka\
da spełnia swoje
specyficzne zadanie.
- obszar roboczy  główna część okna programu zawierająca wykonywany rysunek,
- zakładki widoków  rysowanie odbywa się na zakładce Model, pozostałe zakładki (np.
Arkusz 1) słu\
Ä… do przygotowania rysunku do wydruku,
- menu rozwijalne  menu zawierające zestaw poleceń i funkcji wykorzystywanych do
pracy z programem,
- paski narzędziowe  graficzna reprezentacja funkcji AutoCAD-a w postaci ikon,
- wiersz poleceń  część okna programu, w której program wyświetla podpowiedzi, w tym
wierszu prowadzony jest dialog pomiędzy programem i u\
ytkownikiem,
- lokalny układ współrzędnych (LUW)  symboliczna reprezentacja dodatnich kierunków
osi głównych przyjętego w rysunku układu współrzędnych,
- paski przewijania  słu\
Ä… do przesuwania zakresu rysunku,
- kursor  wskazuje poło\
enie myszki względem innych znajdujących się na rysunku
elementów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tworzenie prostych rysunków przy u\
yciu linii
Poleceniem LINIA mo\
emy rysować odcinki linii prostej. AutoCAD \
Ä…da wskazania
pierwszego punktu na obszarze ekranu. Określenie pierwszego (startowego) punktu to nic
innego, jak  przyło\
enie umownego ołówka do arkusza. Ten pierwszy punkt, jak i następne,
mają swoją lokalizację  lokalizację względem osi x i osi y (rysunek jest płaski), czyli trzeba
podać współrzędne punktu (x, y) Je\
eli znamy lokalizacjÄ™ punktu, to wpisujemy z klawiatury
współrzędne pierwszego punktu. AutoCAD \
ąda podania współrzędnych następnego punktu.
Rysowanie odcinków linii mo\
na kontynuować, dopóki nie zostanie naciśnięty klawisz
ENTER lub prawy przycisk myszki, co spowoduje zamknięcie polecenia LINIA. Ka\
dy
odcinek linii jest traktowany jako osobny obiekt.
Rys. 23. Układ współrzędnych z naniesionym punktem A
Aby narysować linię o początku w punkcie współrzędnych (100, 50) i w końcu w punkcie
(200, 150) nale\
y wybrać ikonę polecenia LINIA z paska narzędzi. Następnie:
- wybrać polecenie rysowania linii, np. poprzez kliknięcie ikony. W wierszu poleceń pojawi
się pytanie o początkowy punkt rysowanej linii: Polecenie: line Określ pierwszy punkt:
- wpisać w wierszu poleceń współrzędne punktu początkowego linii i wcisnąć Enter:
Polecenie: line Określ pierwszy punkt: 100,50
- po określeniu punktu początkowego w wierszu poleceń pojawia się zapytanie o następny
punkt nale\
ący do linii: Określ następny punkt lub [Cofaj]:
- wpisać współrzędne następnego punktu będącego punktem końcowym linii i wcisnąć
Enter: Określ następny punkt lub [Cofaj]: 200,150
- zakończyć rysowanie linii wciskając .
4.1.2.Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich materiałów u\
ywamy do sporządzania rysunków technicznych?
2. Jakie ołówki stosujemy do wykonywania rysunków technicznych?
3. Jakie przedmioty zawiera podstawowy przybornik kreślarski?
4. Jak powinno wyglądać stanowisko kreślarskie?
5. Jaki jest zasadniczy format arkusza i jakie sÄ… jego wymiary?
6. W jaki sposób tworzone są arkusze kolejne A3, A2, A1, A0?
7. Jak zdefiniować rysunek techniczny?
8. Jakie znasz rodzaje rysunków technicznych?
9. Jaki rysunek nazywamy szkicem?
10. Jaki rysunek nazywamy schematem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
11. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą?
12. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą zygzakowatą?
13. Jakie przeznaczenie na rysunku technicznym ma linia punktowa?
14. Jak powinny zaczynać się i kończyć linie punktowe?
15. Jak powinny się przecinać linie kreskowe?
16. Jakie przeznaczenie ma pismo techniczne?
17. Jaki jest cel stosowania podziałek rysunkowych?
18. Co zawiera tabliczka rysunkowa?
19. W jakim miejscu na rysunku technicznym umieszczamy tabliczkÄ™ rysunkowÄ…?
20. Do czego słu\
y wymiarowanie?
21. Z jakich elementów składa się wymiar rysunkowy?
22. Jak powinny wyglądać liczby wymiarowe na rysunku technicznym ?
23. Jakie znasz zasady wymiarowania?
24. Jak oznaczamy chropowatość powierzchni na rysunku?
25. Jak oznaczamy tolerancje na rysunku?
26. Jakie znasz rodzaje pasowań?
27. Jak oznaczamy obróbkę cieplną na rysunku technicznym?
28. W jaki sposób oznaczamy powłoki ochronne na rysunku technicznym?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z poznanych przyborów kreślarskich narysuj na formacie A4 cztery linie
równoległe oddalone od siebie o 15 mm i pochylone względem podstawy rysunku pod kątem
450. Następnie wyznacz takie same linie prostopadłe do narysowanych linii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
2) narysować linie równoległe,
3) narysować linie prostopadłe,
4) narysować tabelkę rysunkową i ją opisać.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 2
Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj prostokąt o wymiarach 100 x 180.
Następnie w prostokącie narysuj w dowolnym miejscu osie symetrii projektowanego otworu
i przy pomocy cyrkla narysuj z wyznaczonego Å›rodka otwory o Å›rednicach Ø 40, Ø50, Ø 60,
Ø 65.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
3) narysować prostokąt o zadanych wymiarach,
4) narysować osie symetrii;
5) narysować okręgi o zadanych wymiarach,
6) narysować i opisać tabelkę rysunkową.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 3
Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj trójkąt o wymiarach 40 x 400 x 30.
Następnie podziel dwa kąty na połowę. Przedłu\
dwusieczne do punktu przecięcia w punkcie
O i narysuj okrąg wpisany w trójkąt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
3) narysować trójkąt,
4) wyznaczyć dwusieczne,
5) wyznaczyć środek okręgu,
6) narysować okrąg,
7) narysować i opisać tabelkę rysunkową.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 4
Narysuj na arkuszu papieru arkusz A4, dorysuj do niego ramkę. Linią ciągłą cienką
narysuj prostokÄ…t o wymiarach 60 x 100.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować arkusz papieru,
2) wymierzyć format arkusza A4.
3) wyznaczyć i narysować ramkę.
4) narysować prostokąt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 5
Na arkuszu A4 narysuj tabliczkę rysunkową i wypełnij ją pismem technicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować arkusz papieru A4,
2) zaprojektować i narysować tabliczkę rysunkową,
3) opisać pismem technicznym tabelkę rysunkową.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 6
Na rysunku został przedstawiony wałek. Twoim zadaniem jest zwymiarowanie wałka.
Rysunek do ćwiczenia 6
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format rysunku,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi
4) ustalić bazy wymiarowe, od których będą wyprowadzane wymiary,
5) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
6) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 7
Na przedstawionym rysunku zostały złamane zasady wymiarowania. Znajdz
te błędy
i narysuj poprawiony i zwymiarowany rysunek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
45
Rysunek do ćwiczenia 7
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować formatkę rysunkową,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,
z uwzględnieniem błędu,
4) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
5) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 8
Korzystając z programu AutoCAD narysuj linię o początku w punkcie (50, 50) i końcu
w punkcie (150, 200).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
- uruchomić program AutoCAD,
- wybierać polecenie rysowania linii,
- wpisać w wierszu poleceń współrzędne punktu początkowego linii i wciśnij Enter,
- wpisać w wierszu poleceń współrzędne punktu końcowego linii i wciśnij Enter,
- zakończyć rysowanie wciskając Enter.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- komputer z oprogramowaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) nazwać materiały stosowane do wykonywania rysunków
1
1

technicznych?
2) rozpoznać twardość ołówków na podstawie ich oznaczeń?
1
1

3) określić zadania rapidografów?
1
1

4) rozró\
nić podstawowe elementy wchodzące w skład przybornika
1
1

kreślarskiego?
5) zastosować linię punktową w rysunku technicznym?
1
1

6) narysować tabliczkę rysunkową?
1
1

7) opisać pismem technicznym tabliczkę rysunkową?
1
1

8) zwymiarować wałek?
1
1

9) znalez
ć błędne wymiarowanie na rysunku technicznym?
1
1

10) zastosować znaki wymiarowe na rysunku technicznym?
1
1

11) zastosować zasadę niepowtarzania wymiarów?
1
1

12) wyjaśnić na czym polega zasada grupowania wymiarów?
1
1

13) określić parametry chropowatości?
1
1

14) określić celowość stosowania tolerancji kształtu?
1
1

15) wyjaśnić, na czym polega zasada pasowania wg zasady stałego
1
1

wałka?
16) na rysunku oznaczyć przedmiot który powinien być nawęglany?
1
1

17) oznaczyć na rysunku technicznym element na którym ma być
1
1

nało\
ona powłoka ochronna?
18) narysować linię w programie AutoCAD?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne
4.2.1. Materiał nauczania
Uproszczenia w rysunku technicznym
Części maszynowe na rysunkach technicznych powinny być przedstawione w sposób
przejrzysty i dokładny. Jednak wykonując skomplikowane rysunki zło\
eniowe jest to bardzo
pracochłonne i czasochłonne. Wprowadzono stosowanie uproszczeń rysunkowych, które
pozwala na uzyskanie największej przejrzystości i czytelności rysunku.
Tabela. 5. Uproszczenia rysunkowe części złącznych. [5, s. 57, 58]
Polska Norma dopuszcza zastosowanie uproszczeń rysunkowych i rozró\
nia dwa stopnie
uproszczeń:
1) przedstawienie uproszczone  polegajÄ…ce na zastÄ…pieniu skomplikowanych i trudnych do
wykonania linii zarysu przedmiotu, liniami prostszymi do narysowania. Stosowany do
upraszczania takich elementów jak: ło\
yska toczne, koła zębate, śruby, wkręty, nakrętki,
2) przedstawienie umowne  polegające na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu
umownym, ustalonym symbolem graficznym.
Rysunki 5, 6, 7 przedstawiają przykładowe uproszczenia rysunkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Tabela. 6. Uproszczenia połączeń śrubowych i kołkowych [5, s. 60,61]
Tabela. 7. Znaki umowne spoin [5, s. 64]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Rysunki schematyczne elektryczne
Rysunki schematyczne elektryczne mo\
emy podzielić na 4 grupy:
- podstawowe  wykonuje się je podczas projektowania obiektów. Wykorzystywane do
zapoznania się ogólną strukturą układu.
Rys. 24. Schemat strukturalny jednotorowego wzmacniacza telefonicznego. [8, s. 78]
- wyjaśniające  rysunki te ukazują elementy funkcjonalne obiektu elektrycznego. Nie
uwzględniają ich rzeczywistego rozmieszczenia, ukazują wszystkie połączenia między
nimi oraz podają punkty połączeń. Schematy te dokładnie wyjaśniają działanie i przebieg
procesów elektrycznych.
Rys. 25. Schemat zasadniczy w postaci rozwiniętej. [8, s. 80]
 wykonawcze  schematy te pokazują połączenia elektrycznych elementów składowych
obiektów poprzez przedstawienie i opisanie przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń,
końcówek, złącz, przepustów. Schematy te są podstawą do wykonania rysunków i innych
dokumentów konstrukcyjnych. Do grupy tych schematów zaliczamy schematy: połączeń
wewnętrznych, połączeń zewnętrznych oraz przyłączeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Rys. 26. Schemat połączeń zewnętrznych. [8, s. 31]
 plany  schematy te określają poło\
enie elementów składowych obiektów lub
przedstawienie układów sieci, połączeń elektrycznych miedzy nimi. Schematy te są
wykorzystywane do opracowywania dokumentów konstrukcyjnych lub przy produkcji,
u\
ytkowaniu i naprawie.
Rys. 27. Plan instalacji wewnętrznej Mieszkanie typu M4. [8, s. 34]
Schematy hydrauliczne i pneumatyczne
Symbole graficzne stosowane w schematach napędów i sterowania hydraulicznego
i pneumatycznego są ujęte w normie PN-ISO 1219:1994
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Rys. 28. Elementy symboli graficznych stosowanych w schematach napędów i sterowania hydraulicznego
i pneumatycznego [2, s. 158]
Schematy kinematyczne powinno się wrysowywać w obrysy maszyn lub zespołów, co
przedstawia poni\
szy rysunek.
Rys. 29. Przykład zastosowania schematu kinematycznego [2, s. 158]
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosujemy uproszczenia rysunkowe?
2. Jakie znasz stopnie uproszczeń rysunkowych?
3. Na czym polega przedstawienie przedmiotu za pomocÄ… przedstawienie umownego?
4. Jak rysujemy uproszczenia rysunkowe nakrętek?
5. W jakim celu stosujemy rysunki schematyczne mechaniczne?
6. Na jakie grupy mo\
emy podzielić rysunki schematyczne elektryczne?
7. Co to sÄ… plany i gdzie sÄ… wykorzystywane?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj plan instalacji elektrycznej w swoim pokoju. Przed wykonaniem zadania
zapoznaj siÄ™ z tabelÄ… symboli graficznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) zapoznać się z wyglądem pokoju,
3) narysować plan instalacji elektrycznej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- papier rysunkowy, przybory kreślarskie, ołówki, gumka,
- tablica z Polskimi Normami zawierajÄ…ca graficzne symbole elektryczne.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) skorzystać z PN aby odczytać informacje dotyczące połączeń
1
1

gwintowych?
2) właściwie odczytać uproszczenia rysunkowe ło\
ysk tocznych?
1
1

3) odczytać symbole graficzne w schemacie elektrycznym?
1
1

4) narysować plan instalacji elektrycznej posługując się tabelami
1
1

symboli elektrycznych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3. Rysunki wykonawcze i zło\
eniowe
4.3.1. Materiał nauczania
Rysunki wykonawcze
Rysunki wykonawcze opracowuje się na podstawie rysunku zło\
eniowego. Powinien być
wykonany bardzo starannie bez względu na to jakim narzędziem został narysowany,
przejrzyście oraz z zachowaniem wszystkich zasad dotyczących wykonywania rysunku
technicznego. Rysunek ten jest podstawą do bezpośredniego wykonania części w warsztacie,
jej kontroli i odbioru. Rysunki wykonawcze powinny być wykonane w wystarczającej liczbie
rzutów oraz z niezbędnymi przekrojami, poza tym powinny zawierać:
- wymiary oraz ewentualne ich tolerancje,
- oznaczenie stanu powierzchni (np. chropowatość),
- oznaczenie obróbki cieplnej i powierzchniowej,
- oznaczenie powłok ochronnych
Rys. 30. Rysunek wykonawczy koła zębatego sto\
kowego o zębach prostych [1, s. 271]
Rysunki zło\
eniowe
Rysunki zło\
eniowe przedstawiają zło\
enie poszczególnych części mechanizmu,
urzÄ…dzenia bÄ…dz
maszyny oraz wzajemne ich usytuowanie. Rysunek przedstawia urzÄ…dzenie
w postaci jaką powinno się uzyskać po zmontowaniu i wykonaniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 31. Rysunek zło\
eniowy wspornika z kołem łańcuchowym. [1, s. 262]
Czytanie rysunków
Czytanie rysunku wykonawczego rozpoczynamy od przeanalizowania tabliczki
rysunkowej, zawierającej wszelkie niezbędne informacje i ułatwiające zrozumienie rysunku.
Następnie analizujemy przedmiot, określamy rodzaj rysunku, określamy rodzaj i liczbę
rzutów w której został wykonany. Jeśli na rysunku został zastosowany przekrój, orientujemy
się jakimi płaszczyznami został wykonany i w jaki sposób. Teraz mo\
emy w wyobraz
ni
odtworzyć przedmiot, który jest na rysunku. Kolejnym krokiem jest przeanalizowanie
wymiarowania przedmiotu, zwracając uwagę na wymiary tolerowane. Jeśli zostały u\
yte
symbole to za pomocą właściwych tablic ustalamy wartości liczbowe odchyłek. Analizujemy
równie\
znaki określające stan powierzchni oraz wszystkie inne uwagi słowne na rysunku.
Czytanie rysunku zło\
eniowego rozpoczynamy od wyjaśnienia, jaki przedmiot został na
nim przedstawiony. Ustalamy działanie danego urządzenia. Następnie analizujemy jakie
części zostały przedstawione we wszystkich rzutach oraz jakie są sposoby ich połączenia.
Sprawdzamy numery części składowych urządzenia z odpowiednią numeracją w tabliczce
rysunkowej. Dzięki temu łatwo odnajdziemy część jak równie\
zorientujemy siÄ™ ile sztuk
takiej części wchodzi w skład całego urządzenia.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. JakÄ… rolÄ™ odgrywa rysunek wykonawczy w procesie produkcyjnym?
2. Co przedstawia rysunek zło\
eniowy?
3. Jaką rolę odgrywa rysunek zło\
eniowy w procesie opracowania nowej konstrukcji?
4. Jak czytamy rysunki techniczne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Poni\
ej zostÄ…Å‚ przedstawiony rysunek. Sklasyfikuj go do odpowiedniej grupy. Uzasadnij
swojÄ… odpowiedz
.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować rysunek,
3) przyporządkować rysunek do odpowiedniej grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tablica z Polskimi Normami zawierajÄ…cÄ… graficzne symbole elektryczne,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Od prowadzÄ…cego otrzymasz rysunek techniczny wykonawczy. Odczytaj otrzymany
rysunek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować rysunek,
3) odczytać informacje zawarte na rysunku wykonawczym.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tablica z Polskimi Normami,
- poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić rysunki wykonawcze, zło\
eniowe?
1
1

2) wyjaśnić co przedstawiają rysunki wykonawcze?
1
1

3) wyjaśnić co przedstawiają rysunki zło\
eniowe?
1
1

4) rozró\
nić poszczególne elementy rysunku zło\
eniowego?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.4. Elementy materiałoznawstwa
4.4.1. Materiał nauczania
Metale
Metale są to pierwiastki chemiczne wyró\
niające się specjalnymi właściwościami, do
których mo\
emy zaliczyć: krystaliczną budowę wewnętrzną, dobrą przewodność cieplną
i elektrycznÄ…, du\
ą wytrzymałość i twardość oraz dobrą kowalność. Metale w stanie
rodzimym rzadko są wykorzystywane. Większość metali stosuje się z niewielkimi
domieszkami innych pierwiastków lub w postaci stopów z innymi metalami. Własności metali
i ich stopów mo\
emy podzielić na:
- fizyczne,
- mechaniczne,
- technologiczne,
- chemiczne.
Własności fizyczne metali to:
- gęstość  czyli masa właściwa,
- temperatura topnienia,
- rozszerzalność cieplna  przejawia się zwiększeniem się wymiarów liniowych
i objętościowych pod wpływem wzrostu temperatury i zmniejszeniem się tych wymiarów
pod wpływem chłodzenia,
- przewodność cieplna  zdolność do przewodzenia ciepła,
- przewodność elektryczna  zdolność do przewodzenia prądu elektrycznego, dobrymi
przewodnikami prÄ…du sÄ…: miedz
, srebro, aluminium,
- właściwości magnetyczne  zdolność metalu do przeciwstawiania się działaniu sił
zewnętrznych.
Do właściwości mechanicznych zaliczamy:
- wytrzymałość na obcią\
enia stałe  wytrzymałość na rozciąganie, zginanie, skręcanie,
spęcznianie, ścianie,
- wytrzymałość na obcią\
enia zmienne  czyli wytrzymałość na zmęczenie,
- twardość  odporność na odkształcenia sprę\
yste lub trwałe pod wpływem obcią\
enia
miejscowego,
- kruchość  brak odporności na działanie gwałtownych obcią\
eń,
- udarność  odporność metali na uderzenia i gwałtowne obcią\
enia (przeciwieństwo
kruchości).
Właściwości technologiczne metali to:
- skrawalność  podatność metali na obróbkę narzędziami skrawającymi,
- lejność  zdolność do dobrego wypełniania form roztopionym metalem,
- spawalność  podatność materiału do tworzenia złączy spawanych,
- plastyczność  zdolność do zmiany kształtu części pod wpływem kucia, tłoczenia
i walcowania,
- kowalność  podatność metali i ich stopów na kucie.
Do właściwości chemicznych mo\
emy zaliczyć:
- odporność na korozję,
- odporność na niszczące działanie wody, gazów, kwasów itp.
śelazo jest najwa\
niejszym metalem, występującym w przyrodzie w postaci rud jako związek
chemiczny z innymi pierwiastkami. Z rud \
elaza wytapia się surówki. Surówka jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
materiałem wyjściowym do wytwarzania \
eliwa i ró\
nych gatunków stali. W zale\
ności od
rodzaju dodatków i warunków topienia oraz następującego po nim chłodzenia uzyskuje się:
- surówkę białą  która ma lśniący biały przełom. Jest twarda i krucha, wykonuje się z niej
głównie stal,
- surówka szara  jest miękka i ma dobre właściwości odlewnicze, stosuje się do produkcji
ró\
nych elementów sposobem odlewniczym.
śeliwo jest to stop \
elaza z węglem o zawartości węgla od 2 do 3,6%. Stosowane jest głównie
na odlewy ró\
nych części. Odlewy wykonane z \
eliwa są odporne na ścieranie, mają du\
Ä…
wytrzymałość na ściskanie, lecz małą wytrzymałość na zginanie, rozciąganie i skręcanie.
Stal jest stopem \
elaza z węglem o zawartości węgla od 0,05 do 2%. Stale w zale\
ności od
rodzaju składników dzielimy na stale:
- niestopowe,
- stopowe.
W zale\
ności od przeznaczenia stale mo\
emy podzielić na:
- konstrukcyjne  wykonywane są z nich konstrukcje stalowe, części maszyn i urządzeń
itp.,
- narzędziowe  wykonywane są z nich narzędzia warsztatowe np.: pilniki, wiertła,
- specjalne  są to stale które odznaczają się specjalnymi właściwościami tj. odporność na
korozjÄ™ (stale nierdzewne i kwasoodporne), stale \
aroodporne.
Metale nie\
elazne i ich stopy
Do najbardziej rozpowszechnionych metali nie\
elaznych mo\
emy zaliczyć: miedz
, ołów,
cynk, cyna, aluminium oraz nikiel. Metale te coraz rzadziej sÄ… u\
ywane ze względu na wysoką
cenę, są często zastępowane tworzywami sztucznymi.
Najbardziej znanymi stopami metali nie\
elaznych sÄ… stopy: miedzi, aluminium oraz
Å‚o\
yskowe.
Materiały niemetalowe
Do głównych materiałów niemetalowych mo\
emy zaliczyć:
- tworzywa sztuczne  majÄ… szerokie zastosowanie w prawie ka\
dej dziedzinie, wykonuje
siÄ™ z nich np.: przedmioty gospodarstwa domowego, armaturÄ™ sanitarnÄ…, soczewki,
zbiorniki, folie itp. Elementy wykonane z tworzyw sztucznych są lekkie, wytrzymałe oraz
odporne na działanie większości środków chemicznych,
- drewno  ma równie\
szerokie zastosowanie i jest materiałem do wykonywania wielu
przedmiotów codziennego u\
ytku, charakteryzuje się małym cię\
arem właściwym, du\
Ä…
elastycznością, odpornością na korozję,
- szkło  wykonuje się z niego szkło płaskie (budownictwo szklarniowe), opakowania
szklane, szkło gospodarcze i oświetleniowe, jest odporne na działanie czynników
chemicznych i atmosferycznych, charakteryzuje się małą przewodnością cieplną
i elektrycznÄ…,
- guma  wykonuje się z niej: gumki do ścierania, opony, dętki, przewody, ubrania,
uszczelki itp., jest nieprzepuszczalna dla wody i mo\
e być elastyczna w zale\
ności od
rodzaju w temperaturze od -60 do 220 °C,
- skóra  wykorzystywana do produkcji odzie\
y, obuwia, kładek, jest miękka, elastyczna
i wytrzymała na rozciąganie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.4.2 Pytania sprawdzajÄ…ce.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie własności fizyczne mają metale?
2. Jakie znasz własności fizyczne metali?
3. Co nazywamy twardością metali?
4. Co oznacza, \
e metal ma właściwości lejne?
5. Jakie zastosowanie ma \
eliwo?
6. Jakie zastosowanie majÄ… tworzywa sztuczne?
4.4.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do poni\
szej tabeli dopisz zastosowanie metali.
Lp. Metal Zastosowanie
1 śeliwo
2 Stale konstrukcyjne
3 Stale narzędziowe
4 Stale specjalne
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wpisać zastosowanie metali do tabelki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Do poni\
szej tabeli dopisz zastosowanie materiałów niemetalowych.
Lp. Niemetale Zastosowanie
1 Tworzywo sztuczne
2 Guma
3 Drewno
4 Skóra
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wpisać zastosowanie niemetali do tabelki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.4.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić metale?
1
1

2) określić właściwości metali?
1
1

3) rozró\
nić materiały niemetalowe?
1
1

4) określić zastosowanie materiałów niemetalowych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.5. Wały, osie, ło\
yska
4.5.1. Materiał nauczania
Wały
Wał to element maszyny o przekroju poprzecznym kołowym, obracający się wokół
własnej osi i słu\
ący do przenoszenia momentu obrotowego pomiędzy zainstalowanymi na
nim elementami. Na wale mogą być osadzone ró\
ne elementy wykonujÄ…ce ruch obrotowy,
np.: koła zębate, piasty, tarcze hamulcowe itp. Wały mogą być proste (wał odbioru mocy
ciągnika), oraz wykorbione (wał korbowy silnika).
Osie
Osie to elementy mechanizmu lub maszyny, słu\
ące do utrzymania w określonym
poło\
eniu osadzonych na tych osiach wirujących elementów, najczęściej kół, oraz do
przenoszenia na podpory sił działających na te elementy. Osie nie przenoszą momentu
obrotowego, przeciwnie ni\
wały. Rodzaje osi:
- stała  gdy wirujące elementy osadzone są na nieruchomej osi za pomocą ło\
ysk,
- obrotowa  gdy elementy osadzone na stałe na osi wirują razem z nią, natomiast ło\
yska
znajdujÄ… siÄ™ na podporach osi.
Osie i wały osadzone w ło\
yskach podtrzymują inne części maszyn (np.: koła pasowe).
A
o\
yska
A
o\
ysko to część maszyny lub mechanizmu, podtrzymująca (ło\
yskująca) inną jego część
(Å‚o\
yskowaną) w sposób umo\
liwiający jej względny ruch obrotowy (np. wał, oś). Cechy
materiału ło\
yskowego: dobra odkształcalność, odporność na zatarcie, mały współczynnik
tarcia suchego, odporność na zu\
ycie, odporność na korozję, wytrzymałość na nacisk
w temperaturze pracy, wytrzymałość zmęczeniowa, dobre przewodnictwo cieplne, stabilność
geometryczna, dobra obrabialność. Wyró\
niamy Å‚o\
yska:
- ślizgowe  powierzchnie czopa i gniazda stykają się bezpośrednio, ślizgając się po sobie
w czasie ruchu,
Rys. 32. A
o\
yska w postaci tulejek wciśniętych w ściankę korpusu: a) odlewaną, b) spawaną
[www.pcws.zis.ia.polsl.gliwice.pl]
- toczne  powierzchnie robocze czopa i gniazda nie stykają się bezpośrednio, lecz za
pośrednictwem elementów tocznych, np. kulek lub wałeczków
A
o\
yska ślizgowe dzielą się na:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
- suche  okresowo smarowane smarem stałym lub niesmarowane w ogóle. Panewki takich
Å‚o\
ysk wykonane są ze stopów ło\
yskowych lub z tworzyw sztucznych, takich jak teflon.
U\
ywane są do połączeń słabo obcią\
onych i mniej odpowiedzialnych,
- powietrzne  w których dystans między wałem a panewką utrzymywany jest przez
poduszkÄ™ powietrznÄ… wytworzonÄ… przez sprÄ™\
one powietrze dostarczane do panewki.
A
o\
yska tego typu stosuje się w urządzeniach precyzyjnych, w których na wałach
występują niewielkie siły promieniowe,
- olejowe  część korpusu ło\
yska wypełniona jest olejem. W czasie ruchu wału, pomiędzy
powierzchnią wału a panewką tworzy się cienka warstwa oleju, która jest wystarczająca
do podtrzymania wału.
A
o\
yska toczne ze względu na kształt elementu tocznego ło\
yska toczne dzielÄ… siÄ™: Å‚o\
yska
kulkowe, Å‚o\
yska wałeczkowe, ło\
yska sto\
kowe, Å‚o\
yska baryłkowe, ło\
yska igiełkowe,
Å‚o\
yska toroidalne.
Natomiast ze względu na rodzaj obcią\
eń przenoszonych przez ło\
ysko wyró\
niamy Å‚o\
ysko
poprzeczne, Å‚o\
ysko skośne (przenoszące obcią\
enia wzdłu\
ne i poprzeczne), Å‚o\
ysko
wzdłu\
ne.
Rys. 33. A
o\
yska toczne [http://pl.wikipedia.org]
Pierścień wewnętrzny (1) osadzony jest z pasowaniem ciasnym na czopie wału lub innym
elemencie. Pierścień zewnętrzny (2) umieszczony jest tak\
e nieruchomo w oprawie lub
w innym elemencie nośnym. Elementy toczne (3) umieszczone są pomiędzy pierścieniami
i stykajÄ… siÄ™ z ich bie\
niami zapewniając obrót pierścieni względem siebie.
Rys. 34. A
o\
yska toczne: a) poprzeczne; b) skośne; c) wzdłu\
ne [http://pl.wikipedia.org]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego słu\
ą wały?
2. Do czego słu\
Ä… osie?
3. Jakie znasz rodzaje Å‚o\
ysk?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj Å‚o\
yska ślizgowe powietrzne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć w literaturze oraz w poradniku ucznia danych dotyczących ło\
ysk,
3) udzielić pisemnej odpowiedzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij do czego słu\
Ä… osie i jakie sÄ… rodzaje osi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć w literaturze oraz w poradniku ucznia danych dotyczących osi,
3) udzielić pisemnej odpowiedzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić ró\
nice między wałami i osiami?
1
1

2) scharakteryzować wały?
1
1

3) scharakteryzować ło\
yska toczne?
1
1

4) podać zastosowanie ło\
ysk ślizgowych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.6. Połączenia nierozłączne, rozłączne, ruchowe
4.6.1. Materiał nauczania
Połączenia nierozłączne
Połączenia nierozłączne są to takie połączenia , których nie mo\
na rozłączyć bez
uszkodzenia. Połączenia nierozłączne dzielą się na: połączenia spawane, połączenia lutowane,
połączenia zgrzewane, połączenia klejone, połączenia wciskowe oraz połączenia nitowe.
Spawanie
Spawanie jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym sposobem Å‚Ä…czenia metali,
polegajÄ…cym na miejscowym rozgrzaniu metalu do stanu topnienia. Spawanie odbywa siÄ™
z dodawaniem lub bez dodawania spoiwa oraz bez stosowania jakiegokolwiek nacisku lub
uderzenia. Rozró\
nia się następujące rodzaje spawania: gazowe, elektryczne, łukiem krytym,
\
u\
lowe, w osłonie argonu, w osłonie dwutlenku węgla, plazmowe, elektronowe i inne.
MetodÄ… Å‚Ä…czenia metali przez spawanie mo\
na wykonywać zbiorniki ciśnieniowe, konstrukcje
stalowe, łączenie rur i rurociągów, budowę i naprawę maszyn.
Lutowanie
Lutowanie jest procesem technologicznym polegającym na łączeniu części metalowych
za pomocą specjalnych stopów, zwanych lutami, które mają ni\
szÄ… od lutowanych metali
temperaturę topnienia. Rozró\
niamy dwa rodzaje lutowania: miękkie (temperatura topnienia
lutu do 5000C) i twarde (temperatura topnienia lutu powy\
ej 5000C). Zjawisko spajania,
zachodzące między nagrzanym metalem lutowanym a stopionym spoiwem, polega na ścisłym
przyleganiu ciekłego lutu do oczyszczonej powierzchni łączonych metali (zjawisko adhezji ).
Cząsteczki ciekłego lutu przenikają w głąb łączonych metali wskutek dyfuzji. Proces ten jest
związany z siłą przyciągania między atomami ciekłego lutu a atomami lutowanego metalu.
Siła przyciągania atomów metalu lutowanego musi być większa ni\
siła topionego lutu, aby
lut dobrze pokrywał (zwil\
ał) materiał lutowany. Proces ten jest zale\
ny od rodzaju metalu
lutowanego i lutu oraz czystości lutowanej powierzchni, temperatury nagrzania, przewodności
cieplnej i czasu nagrzewania.
Zgrzewanie
Zgrzewanie to sposób łączenia metali polegający na tym, \
e części metalowe w miejscu
Å‚Ä…czenia doprowadza siÄ™ przez nagrzewanie do stanu plastycznego ( ciastowatego ) lub do
nadtopienia powierzchni łączonych przekrojów ( zgrzewanie iskrowe ) i następnie łączy się je
z zastosowaniem odpowiedniej siły, np. przez kucie, prasowanie lub zgniatanie, bez u\
ywania
metalu dodatkowego, tj. spoiwa. Zale\
nie od z
ródła ciepła, które słu\
y do nagrzania części
łączonych do stanu plastycznego lub do nadtopienia powierzchni łączonych, rozró\
niamy
następujące zasadnicze rodzaje zgrzewania : elektryczne oporowe, tarciowe, zgniotowe
i wybuchowe.
Klejenie
Klejenie jest to proces polegający na nierozłącznym połączeniu metali w wyniku
wprowadzenia między przygotowane powierzchnie cienkiej warstwy substancji klejącej,
odznaczajÄ…cej siÄ™ dobrÄ… adhezjÄ… utrzymujÄ…cÄ… siÄ™ po sklejeniu. Metoda umo\
liwia Å‚Ä…czenie
materiałów o ró\
nych własnościach np. metali z niemetalami. W zale\
ności od rodzaju
łączonych materiałów do połączeń klejonych u\
ywa się ró\
nych klejów. Do klejenia metali
u\
ywane są najczęściej kleje: epoksydowe, fenolowe, karbinolowe, poliuretanowe,
kauczukowe, poliestrowe, silikonowe, winylowe oraz poliamidowe.
Połączenia wciskowe
Połączenia wciskowe są połączeniami sprę\
ystymi, powstałymi w wyniku ró\
nicy
wymiarów części łączonych (wcisku). Wyró\
niamy połączenia wciskowe:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
- wtłaczane  polega na wtłoczeniu jednej części maszyny w druga przy u\
yciu prasy,
wymiary otworu i części wtłaczanej są ściśle dopasowane (tuleja osadzona nieruchomo w
piaście koła jezdnego),
- skurczowe  polega na ogrzewaniu części zewnętrznej i osadzenie jej na części
wewnętrznej (osadzanie stalowych obręczy na kole.
Połączenia nitowe
Nitowanie jest to łączenie elementów za pomocą nitów. Polega ono na wycięciu
stemplem lub wywierceniu otworów nitowych w elementach łączonych, wstawieniu nitu w
otwory i jej zamknięciu, tj. wykonaniu drugiego łba, czyli zakuwki. Nity mogą być zamykane
na zimno i na gorąco. Podczas zamykania nitów na gorąco trzon nitu nagrzewa się do
temperatury ok. 9000, następnie wywierany jest nacisk na trzon nitu. Wymiary i kształty nitów
sÄ… znormalizowane. Nity mo\
emy zamykać ręcznie za pomocą młotka lub maszynowo za
pomocą nitownic hydraulicznych, pneumatycznych lub elektrycznych. Ze względu na
poło\
enie łączonych elementów względem siebie rozró\
niamy połączenia nitowe zakładkowe
i nakładkowe.
Połączenia rozłączne
Połączenia rozłączne są to takie połączenia, w których rozłączenie jest mo\
liwe i nie
wiÄ…\
e się z niebezpieczeństwem zniszczenia elementów łączonych. Do tego rodzaju połączeń
mo\
emy zaliczyć: połączenia klinowe, połączenia wpustowe i wielowypustowe, połączenia
sworzniowe i kołkowe, połączenia gwintowe oraz połączenia sprę\
yste.
Połączenia klinowe
Połączenie klinowe polega na wzajemnym docisku łączonych części za pomocą klina.
Wyró\
niamy połączenia klinowe:
- poprzeczne  jedna część jest zakończona czopem wchodzącym w gniazdo drugiej części,
klin umieszczony jest poprzecznie w stosunku do osi łączonych części. Stosowane do
łączenia drągów,
- wzdłu\
ne  klin wprowadzany jest jednocześnie w rowek w piaście i w rowek w wale, jest
umieszczony wzdłu\
osi łączonych elementów. Stosowane do łączenia wałów z
osadzonymi na nich częściami.
Połączenia wpustowe i wielowypustowe
Połączenie uzyskuje się za pomocą elementów zwanych wpustami. Połączenie wpustowe
słu\
y do łączenia piast z wałami. Połączenia wielowypustowe są u\
ywane do osadzania piast
na wałach.
a) b)
Rys. 35. Połączenia: a) wpustowe, b) wielowypustowe [http://pl.wikipedia.org]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Połączenia sworzniowe i kołkowe
A
ącznikiem w tych połączeniach jest sworzeń lub kołek. Sworzeń ma kształt krótkiego
wałka pełnego lub drą\
onego, natomiast kołki są odmiana sworzni, mogą być walcowe lub
sto\
kowe. Kołki są ciasno pasowane w otworach. Przykładem połączenia sworzniowego jest
połączenie tłoka silnika spalinowego z korbowodem.
Połączenia gwintowe
Są to połączenia, w którym elementem łączącym są gwintowane łączniki: śruba z
nakrętką lub wkręt. W skład połączenia gwintowego wchodzą tak\
e elementy pomocnicze,
takie jak podkładki i zawleczki. Podkładki mają za zadanie ochronę elementów złącza przed
zadrapaniem w czasie dokręcania łącznika oraz niekiedy wraz z zawleczką zabezpieczania
przed samoczynnym odkręcaniem się nakrętki. Ze względu na rodzaj u\
ytego Å‚Ä…cznika
połączenia gwintowe dzielą się na połączenia śrubowe i wkrętowe.
Połączenia sprę\
yste
A
ącznikiem w tego rodzaju połączeniach są sprę\
yny bÄ…dz
elementy gumowe, spotykane
są równie\
elementy sprÄ™\
yste wykonane z tworzyw sztucznych. Są najczęściej stosowane
jako amortyzatory, elementy przeciÄ…\
eniowe lub kompensatory przesunięć.
Połączenia ruchowe
Połączenie ruchowe jest to takie połączenie, w którym jedna z części mo\
e się przesuwać
względem drugiej części. Połączeniem ruchowym mo\
e być np.: połączenia wielowypustowe.
4.6.2 Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Wymień połączenia nierozłączne?
2. Wymień połączenia rozłączne?
3. Na czym polega proces zgrzewania?
4. Na czym polega proces gwintowania?
4.6.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj proces nitowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć w literaturze oraz w poradniku ucznia danych dotyczących procesu nitowania,
3) udzielić pisemnej odpowiedzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić ró\
nice połączeniami rozłącznymi a nierozłącznymi?
1
1

2) scharakteryzować połączenia sprę\
yste?
1
1

3) scharakteryzować połączenia kołkowe?
1
1

4) podać przykłady zastosowania łączenia poprzez spawanie?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.7. Sprzęgła i przekładnie
4.7.1. Materiał nauczania
Sprzęgła
Sprzęgłem nazywamy zespół układu napędowego maszyn, przeznaczony do łączenia
wałów i przekazywania momentu obrotowego z wału czynnego (napędzającego) na wał bierny
(napędzany) bez zmiany kierunku ruchu obrotowego. W ogólnym przypadku mo\
na określić,
\
e sprzęgło składa się z członu czynnego, członu biernego i łącznika. Przez człon rozumie się
zespół elementów sprzęgła osadzony na wale czynnym lub biernym, natomiast łącznikiem
nazywa się części (kołki, śruby itd.) lub czynnik (np. ciecz), przekazujące moment obrotowy
z członu czynnego na człon bierny. A
ącznik określa zatem sposób przekazania momentu
obrotowego i jednocześnie charakteryzuje dane sprzęgło. W konstrukcjach maszyn
spotykanych jest wiele rodzajów sprzęgieł. Sprzęgła mo\
na podzielić na:
- stałe  słu\
ą do łączenia na stałe dwóch wałów w celu przedłu\
enia ich przy zachowaniu
współosiowości wałów, zaliczamy do nich sprzęgła tulejowe oraz tarczowe. Sprzęgła
stałe mo\
emy równie\
podzielić na sztywne (łączą wały w jedna całość) oraz podatne
(umo\
liwiają wałom pewna określoną swobodę wzajemnych przesunięć lub odchyleń),
- wyłączne  dają się rozłączyć podczas ruchu wału.
Inną grupę sprzęgieł stanowią sprzęgła przegubowe, zwane przegubami Cardana. Są
stosowane do łączenia wałów, których osie obrotu mogą ulec znacznym odchyleniom
względem siebie lub ustawione są pod kątem, który podczas pracy mo\
e ulec zmianom, np.
przy napędzie maszyn od wału odbioru mocy ciągnika. Na rysunku 35 przedstawiono sprzęgło
Cardana. Krzy\
owy łącznik (1), rodzaj zdwojonego sworznia, łączy dwa widłowe
zakończenia wałów czynnego (2) i biernego (3). Takie połączenie pozwala na przeniesienie
mocy pomiędzy wałami nawet znacznie odchylonymi względem siebie. Problemem sprzęgieł
wychylnych jest to, \
e prędkość wału biernego jest pulsacyjna. Im kąt pomiędzy osiami
wałów większy, tym pulsacja większa. Zwykle wadę kompensuje się stosując zdwojone
sprzęgła wychylne, gdy tylko geometria napędu na to pozwala.
Rys. 36. Sprzęgło Cardana: 1  krzy\
owy łącznik, 2  wał czynny, 3  wał bierny [http://pl.wikipedia.org]
Sprzęgła wyłączalne często stosowane w ogrodnictwie, wyró\
niamy następujące sprzęgła
wyłączalne:
- sprzęgło kłowe,
- sprzęgło zapadkowe,
- sprzęgło cierne.
Sprzęgło kłowe składa się z dwóch tarczy osadzonych na wałach tak, i\
jedna z nich jest
przesuwana. Tarcze te mają występy, czyli kły, które są prostokątne, trójkątne lub trapezowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Przy prostokątnym zarysie kłów, po zsunięciu tarczy sprzęgła ruch mo\
e być przenoszony
w obu kierunkach, przy trapezowym zarysie kłów ruch jest przenoszony w jednym kierunku.
Sprzęgła zapadkowe. Koło uzębione jest osadzone na jednym członie (np. czynnym),
a zapadki na elemencie współpracującym. Przy ruchu obrotowym koła uzębionego w prawo
następuje przeniesienie momentu obrotowego, natomiast przy przeciwnym zapadki ślizgają
się po zębach. Zale\
nie od konstrukcji sprzęgła koło uzębione i zapadki są umieszczone na
zewnÄ…trz lub wewnÄ…trz tarczy, a liczba zapadek wynosi 1÷4.
Rys. 37. Sprzęgło kłowe [www.bryk.pl]
Sprzęgła cierne przenoszą moment obrotowy w wyniku działania sił tarcia. Przy ruchu
obrotowym tarczy w prawo następuje zaciśnięcie wałków między tarczą kształtową
i pierścieniem. Zaciskanie ułatwia docisk sprę\
ynek. Przy zmianie kierunku ruchu
obrotowego wałki pokonują opór sprę\
ynek i spoczywają swobodnie między tarczą
i pierścieniem, nie przenosząc momentu obrotowego.
Rys. 38. Sprzęgło cierne tarczowe [www.bryk.pl]
Sprzęgła bezpieczeństwa. Ich działanie polega na samoczynnym wyłączeniu sprzęgła po
przekroczeniu zało\
onego momentu obrotowego.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje sprzęgieł bezpieczeństwa:
- z łącznikiem podlegającym zniszczeniu, przykładem mo\
e być jest sprzęgło tulejowe
kołkowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Rys. 39. Sprzęgło tulejowe kołkowe [www.bryk.pl]
- z łącznikiem trwałym.
Rys. 40. Sprzęgło bezpieczeństwa z łącznikiem trwałym [www.bryk.pl]
Przykładem sprzęgła z łącznikiem podlegającym zniszczeniu jest sprzęgło sztywne
tulejowe kołkowe . Przy identycznej konstrukcji ró\
nica polega na tym, \
e w sprzęgle
bezpieczeństwa nale\
y zastosować kołki o mniejszej średnicy lub wykonane z materiału o
ni\
szej wytrzymałości, które po przekroczeniu zało\
onego momentu obrotowego ulegnÄ…
zniszczeniu. Zało\
ony moment obrotowy jest przenoszony przez siły docisku między
wałeczkami umieszczonymi we wgłębieniach obu pierścieni (czynnego i biernego). Gdy
zało\
ony moment zostaje przekroczony, wałeczki osadzone na sprę\
ynach sÄ… wciskane i
następuje ich przemieszczenie w sąsiednie poło\
enia. Wymiary sprzęgła powinny być
odpowiednio dobrane. Zmiana poło\
enia (wejście między inne wałeczki członu
współpracującego) musi następować z oporem tak ustalonym, aby sprzęgło rozłączało się
chwilowo dopiero przy odpowiedniej wartości momentu obrotowego.
Sprzęgła hydrokinetyczne to sprzęgło, w którym ruch obrotowy z elementu czynnego do
biernego jest przenoszony za pośrednictwem cieczy, przewa\
nie oleju lub wody. Zazwyczaj
stosowane jest w celu regulacji prędkości obrotowej elementu biernego poprzez zmianę ilości
cieczy pośredniczącej lub odległości elementu biernego od czynnego. Jest
najpowszechniejszym rodzajem przekładni hydraulicznej, stosowanym np. przenoszenia
ruchu napędowego w pojazdach silnikowych, czy do regulacji prędkości obrotowej du\
ych
pomp wirowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rys. 41. Sprzęgła hydrokinetyczne [www.kmg.agh.edu.pl]
Przekładnie
Przekładnia jest to mechanizm lub układ maszyn słu\
Ä…cy do przeniesienia ruchu
z elementu czynnego (napędowego) na bierny (napędzany) z jednoczesną zmianą parametrów
ruchu, czyli prędkości i siły lub momentu siły. W urządzeniach ogrodniczych najczęściej
stosowane są przekładnie kołowe: pasowe, cierne, zębate oraz łańcuchowe. W przekładniach
kołowych prostych jedno koło jest osadzone na wale napędzającym, drugie zaś na wale
napędzanym. Wielkością charakteryzującą przekładnię jest przeło\
enie. Przeło\
enie
przekładni prostej jest to stosunek prędkości obrotowej koła napędzanego (biernego) do
prędkości obrotowej koła napędzającego (czynnego) [4]. Przeło\
enie przekładni prostej jest
wyra\
ane wzorem:
n
2
i =
n
1
Dla których:
i  przeło\
enie
n2  prędkość obrotowa koła napędzanego,
n1  prędkość obrotowa koła napędzającego.
W przekładniach kołowych wraz ze zmianą prędkości obrotowych następuje zmiana
momentów obrotowych.
Podczas przenoszenia ruchu obrotowego z wału napędzającego na wał napędzany
powstają straty mocy wskutek tarcia między kołami przekładni, tarcia miedzy czopami
i Å‚o\
yskami, poślizgu elementów. W rezultacie na wale napędzanym moc przenoszenia będzie
miała wartość pomniejszoną o wartość strat [3].
Przekładnie pasowe
Przekładni pasowych u\
ywa się do przekazywania napędu między wałami oddalonymi od
siebie (z wału silnika spalinowego na wał bębna młocarni). Pasy przekładni pasowych mogą
być wykonane ze skóry (płaskie), tkaniny, gumy lub z gumy zbrojonej tkaniną lub stalowymi
linkami. W czasie u\
ytkowania przekładni pasowej pasy ulegają dwojakiemu zu\
yciu. Po
pierwsze będąc wykonane z materiałów elastycznym oraz w czasie swej pracy będąc
rozciąganymi ulegają trwałym odkształcenia plastycznym, czyli wydłu\
ajÄ… siÄ™. W celu
uniknięcia niekorzystnego wpływu wydłu\
ania się w przekładniach tego typu niekiedy stosuje
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
się naciągacze pasa. Drugim efektem starzenia się pasa jest utrata jego wytrzymałości na
rozciąganie spowodowana, strzępieniem się, drobnymi pęknięciami, przerwaniem elementów
zbrojących itd. Z obu powodów pasy muszą podlegać okresowej wymianie. Częstość
wymiany specyfikuje dokumentacja urządzenia. Wyró\
niamy przekładnie:
- z pasem płaskim  stosowane są do przenoszenia napędu na dalsze odległości, nawet do
kilkudziesięciu metrów. Stosowane często w agrotechnice. Dawniej powszechnie
stosowane w pędniach - zintegrowanych napędach urządzeń przemysłowych. Koło
pasowe przekładni z pasem płaskim mają kształt baryłkowy, który zapobiega zsuwania
się pasa z koła. Przekładnie pasowe z pasami płaskimi, niegdyś w powszechnym u\
yciu,
dziÅ› u\
ywane sÄ… sporadycznie,
Rys. 42. Przekładnia pasowa z pasem płaskim [www.pl.wikipedia.org]
- z pasem klinowym  majÄ… szerokie zastosowanie w budowie maszyn. SÄ… one w stanie
przenosić du\
e moce, sÄ… sprawne i stosunkowo niezawodne. Dodatkowo zabezpieczajÄ…
przed przeciÄ…\
eniem układu spełniając funkcję sprzęgła poślizgowego. W przekładniach
z pasami klinowymi pas o przekroju trapezoidalnym wypełnia klinową przestrzeń koła
pasowego, tworząc tym samym powierzchnię styku pomiędzy pasem o kołem. Często
stosuje się przekładnie wielopasowe, w których na jednym kole z wieloma klinowymi
\
łobkami pracuje kilka pasów. Przekładnie klinowe słu\
ą do przekazania napędu na
niewielkie odległości (do 10 m). Zaletą takich przekładni jest zwarta konstrukcja i cicha
praca.
Rys.43 Przekładnia z pasem klinowym [www.pl.wikipedia.org]
Przekładnie zębate
Przekładnia zębata jest utworzona ze współpracujących ze sobą kół zębatych. Przekładnie
zębate dzielą się na czołowe i śrubowe. Wśród przekładni zębatych czołowych rozró\
niamy:
walcowe  równoległe (proste, śrubowe, strzałkowe i daszkowe) oraz sto\
kowe  kÄ…towe
(proste, śrubowe i łukowe). Wśród przekładni zębatych śrubowych rozró\
nia siÄ™
hiperboloidalne (walcowe i sto\
kowe  hipoidalne) oraz ślimakowe (walcowe i globoidalne).
Przekładnie zębate są najczęściej stosowanymi przekładniami w budowie maszyn.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Rys. 44. Przekładnia zębata [www.max3d.pl]
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakich elementów składa się sprzęgło?
2. Do czego słu\
y sprzęgło?
3. Jakie znasz rodzaje sprzęgieł?
4. Z jakich elementów składa się sprzęgło kłowe?
5. Jakie znasz rodzaje sprzęgieł bezpieczeństwa?
6. Co to jest przekładnia?
7. Gdzie są stosowane przekładnie?
8. Jakie znasz przekładnie pasowe?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj sprzęgła przegubowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć w literaturze oraz w poradniku ucznia danych dotyczących sprzęgieł
przegubowych,
3) udzielić pisemnej odpowiedzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj przekładnie pasowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć w literaturze oraz w poradniku ucznia dane dotyczące przekładni pasowych,
3) udzielić pisemnej odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- Poradnik Mechanika,
- poradnik ucznia.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić rodzaje sprzęgieł?
1
1

2) scharakteryzować sprzęgła przegubowe?
1
1

3) podać zastosowanie przekładni?
1
1

4) scharakteryzować przekładnie pasowe?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do ka\
dego masz 4 mo\
liwości wyboru. Na karcie odpowiedzi
przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki zaznacz kółeczkiem błędną
odpowiedz
, następnie zaznacz odpowiedz
prawidłową.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiÄ…zanie masz 35 minut.
Powodzenia !
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wykonując rysunki techniczne posługujemy się ołówkami. Ołówek miękki ma symbol
a) H.
b) HB.
c) B.
d) F.
2. Zerownik słu\
y do
a) rysowania linii prostych i krzywych.
b) odmierzania długości odcinka.
c) rysowania okręgów o małych średnicach.
d) do zerowania skali.
3. Szkic jest to
a) rysunek przedstawiajÄ…cy rozmieszczenia mechanizmu.
b) rysunek wykonany na ogół odręcznie, niekoniecznie w podziałce.
c) rysunek wykonany w podziałce i zwymiarowany na papierze brystolu.
d) rysunek wykonany za pomocÄ… programu typu CAD.
4. Format zasadniczy arkusza to
a) A1.
b) A2.
c) A3.
d) A4.
5. Do wspomagania projektowania u\
ywamy
a) edytorów tekstu.
b) arkuszy kalkulacyjnych.
c) programu CAD.
d) programu MAD.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
6. Rysunki wykorzystywane do zapoznania się z ogólną strukturą układu to
a) rysunki wyjaśniające.
b) rysunki podstawowe.
c) rysunki wykonawcze.
d) plany.
7. Pismo rysunkowe mo\
e być proste lub pochyłe. Pismo pochyłe jest nachylone do
podstawy rysunku pod katem ą równym:
a) 650.
b) 700.
c) 750.
d) 800.
8. Podziałkę powiększającą przedstawia zapis
a) 1:20.
b) 1:1.
c) 1:2.
d) 20:1.
9. Przewodność cieplna metalu to
a) masa właściwa.
b) zdolność do przyciągania innych metali.
c) zdolność do przewodzenia prądu.
d) zdolność do przewodzenia ciepła.
10. Udarność metali to przeciwieństwo
a) kruchości.
b) lejności.
c) kowalności.
d) plastyczności.
11. Stale narzędziowe są stosowane do wykonywania
a) części urządzeń.
b) konstrukcji stalowych.
c) narzędzi warsztatowych.
d) części maszyn.
12. Materiałem niemetalowym nie jest
a) \
eliwo.
b) szkło.
c) guma.
d) tworzywo sztuczne.
13. Podczas lutowania miękkiego temperatura topnienia lutu nie przekracza
a) 2000C.
b) 3000C.
c) 4000C.
d) 5000C.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
14. Linie wymiarowe rysujemy liniÄ…
a) kreskowÄ….
b) gruba ciągłą.
c) cienką ciągłą.
d) punktowÄ….
15. Znak wymiarowy SØ przedstawia
a) długość łuku.
b) promień.
c) średnicę.
d) średnicę kuli.
16. Przy Å‚Ä…czeniu sworzniowym Å‚Ä…cznikiem jest
a) kołek.
b) śruba.
c) sworzeń.
d) sprÄ™\
yna.
17. A
o\
yska, w których w części korpusu znajduje się olej nazywamy
a) suche.
b) powietrzne.
c) olejowe.
d) mokre.
18. Połączeniem rozłącznym nie jest połączenie:
a) klinowe.
b) nitowe.
c) gwintowe.
d) sprÄ™\
yste.
19. Przekładnia to:
a) mechanizm podtrzymujÄ…cy.
b) mechanizm słu\
ący do utrzymania w określonym poło\
eniu osadzonych na nim
elementów.
c) mechanizm słu\
Ä…cy do przenoszenia ruchu z elementu czynnego na bierny.
d) układ przeznaczony do łączenia wałów.
20. Kowalność jest to:
a) podatność do tworzenia złączy spawanych.
b) podatność do kucia.
c) zdolność do zmiany kształtu.
d) odporność na uderzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
6. LITERATURA
1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1993
2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1998
3. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 1993
4. Kozłowska D.: Podstawy mechanizacji. Hortpress, Warszawa 1995
5. Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress, Warszawa 2001
6. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP Warszawa 2003
7. Mac S.: Obróbka metali z materiałoznawstwem. WSiP, Warszawa 1992
8. Michel K. Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny. WNT, Warszawa 1982
9. Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994
10. Polskie Normy dotyczÄ…ce rysunku technicznego:
- PN-76/N-01601
- PN-86/N-01603
- PN-91/N-01604
- PN-80/N-01606
- PN-78/N-01608
- PN-80/N-01610
- PN-80/N-01612
- PN-81/N-01613
- PN-82/N-01614
- PN-82/N-01616
- PN-82/N-01619
- PN-91/N-01636
- PN-82/M-01088
- PN-82/M-01089
- PN-85/M-01119
- PN-92/M-01144
- PN-87/M-01145
- PN-83/M-01152
- PN-89/M-01154
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58