MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Baran
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
723[03].O1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Tadeusz Budzisz
mgr inż. Tomasz Jagiełło
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Joanna Baran
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].O1.02
,,Posługiwanie się dokumentacją techniczną , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu mechanik  operator pojazdów i maszyn rolniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Materiały i przybory rysunkowe. Stanowisko kreślarskie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rysunek techniczny maszynowy 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Rzutowanie prostokÄ…tne i aksonometryczne 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Widoki i przekroje 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.4.3. Ćwiczenia 27
4.4.4. Sprawdzian postępów 28
4.5. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach. Oznaczenia graficzne 29
4.5.1. Materiał nauczania 29
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 34
4.5.3. Ćwiczenia 35
4.5.4. Sprawdzian postępów 36
4.6. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne mechaniczne i elektryczne 37
4.6.1. Materiał nauczania 37
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 44
4.7. Rysunki wykonawcze, montażowe i złożeniowe 45
4.7.1. Materiał nauczania 45
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.7.3. Ćwiczenia 47
4.7.4. Sprawdzian postępów 48
4.8. Dokumentacja techniczna i technologiczna w przedsiębiorstwie.
Archiwizacja rysunków technicznych 49
4.8.1. Materiał nauczania 49
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 50
4.8.3. Ćwiczenia 50
4.8.4. Sprawdzian postępów 51
5. Sprawdzian osiągnięć 52
6. Literatura 57
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości jakie powinieneś
już posiadać, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
 cele kształcenia w postaci wykazu umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,
 materiał nauczania, zawiera niezbędne wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci
przygotowanie się do ćwiczeń,
 zestaw pytań sprawdzi przed przystąpieniem do ćwiczeń wiedzę, jaką zdobyłeś,
 ćwiczenia, umożliwią Ci zweryfikowanie wiadomości teoretycznych oraz ukształtowanie
umiejętności praktycznych,
 sprawdziany postępów, pozwolą Ci zweryfikować stopień opanowanych wiadomości,
- sprawdzian osiągnięć, jest przykładowym zestawem zadań, który sprawdzi stan
opanowanej przez Ciebie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,
 literatura wskaże Ci książki, które pozwolą Ci rozszerzyć wiadomości z zakresu tej
jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
723[03].O1
Podstawy techniki ogólnej
723[03].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
723[03].O1.02
723[03].O1.05
Posługiwanie się
Wykonywanie operacji
dokumentacjÄ… technicznÄ…
obróbki skrawaniem
723[03].O1.04
723[03].O1.03
Wykonywanie operacji techniczno-
Stosowanie materiałów
technologicznych
konstrukcyjnych i eksploatacyjnych
723[03].O1.06
Analizowanie obwodów elektrycznych
i elektronicznych
723[03].O1.07
Obsługiwanie maszyn i urządzeń elektrycznych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozpoznawać podstawowe przybory kreślarskie,
- posługiwać się przyborami kreślarskimi,
- obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- przeliczać różne jednostki miar kątowych,
- przeliczać różne jednostki miar liniowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,
 wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych w rzutach prostokątnych
i aksonometrycznych,
 zwymiarować szkicowane przedmioty i części maszyn,
 odczytać rysunki techniczne,
 zastosować rzuty i przekroje do przedstawienia zewnętrznych i wewnętrznych kształtów
przedmiotów,
 odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia chropowatości powierzchni, tolerancję
kształtu i położenia, pasowania, rodzaj obróbki powierzchni i powłoki ochronne,
 odczytać dokumentację techniczno-ruchową, konstrukcyjną i technologiczną,
 odczytać typowe schematy mechaniczne i elektryczne,
 skorzystać z norm rysunku technicznego,
 zastosować technikę komputerową do powielania i archiwizowania informacji rysunkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Materiały i przybory rysunkowe. Stanowisko kreślarskie
4.1.1. Materiał nauczania
Do wykonywania szkiców i rysunków technicznych, w zależności od przeznaczenia
rysunku, używa się następujących materiałów:
 papieru zwykłego w kratkę, linię lub bez nadruków (gramatura papieru, jak w papierze
do drukarek), który stosowany jest na szkice odręczne,
 kartonu białego sztywnego (brystol), o powierzchni szorstkiej i matowej albo gładkiej
i lekko błyszczącej, który używany jest do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu,
 szkicówki  papieru przez
roczystego, o barwie najczęściej jasnoszarej i powierzchni
matowej lub błyszczącej, używanej do wykonywania rysunków w ołówku i tuszu, które
mają być wielokrotnie powtarzane w postaci odbitek na papierze światłoczułym,
 kalki technicznej do rysowania twardymi ołówkami lub tuszem. Jest to materiał
przez
roczysty, o małej wytrzymałości mechanicznej, podczas składania pęka. Zaleca się,
by rysunki wykonane na kalce technicznej były zwijane w rulon i były przechowywane
w tubie rysunkowej wykonanej z tworzywa lub tektury,
 papieru i kalki milimetrowej, które służą głównie do rysowania wykresów i w tym celu są
pokryte nadrukowanÄ… siatkÄ… milimetrowÄ….
Przybory do rysowania
Rysunki wykonujemy ołówkiem i tuszem. Wykonujemy je na różnego typu materiałach,
dlatego należy stosować ołówki o różnych stopniach twardości. Oznaczenie twardości ołówka
składa się z cyfry i dużej litery, np. 2B.
 literą B oznaczono ołówki miękkie (8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B)  im większa wartość
przy literze B, tym ołówek bardziej miękki,
- literą H oznaczono ołówki twarde (6H, 5H, 4H, 3H, 2H, H)  im większa wartość przy
literze H, tym ołówek bardziej twardy,
- symbolami HB, F, Nr 2  oznaczono ołówki średnio twarde.
W rysunku technicznym stosuje się linie rysunkowe różnej grubości. Ponieważ ołówki
w trakcie używania się tępią (co wymaga ich ponownego ostrzenia), dlatego często do
wykonywania rysunków stosuje się ołówki automatyczne. Nie są one oprawiane w drewnie,
dzięki czemu unika się pracochłonnego ostrzenia. Do ołówka automatycznego można
stosować wkłady o różnej twardości i średnicy rysika. Ołówki automatyczne nie tylko nie
wymagają ciągłego temperowania, ale także w czasie rysowania zachowują tę samą grubość
linii. Podczas wykonywania rysunku technicznego ołówkiem często zachodzi potrzeba
ścierania zbędnych linii. Do tego celu używa się gumki. Są one produkowane w różnych
stopniach twardości. Najlepsze są gumki miękkie.
Rysunki techniczne wykonuje się również tuszem kreślarskim. Najczęściej stosowanym
tuszem jest tusz czarny. Produkowane są również tusze kolorowe. Do opisywania rysunków
tuszem służą pióra redis. Podczas pisania końcówka pióra redis powinna przylegać do
płaszczyzny rysunku, co zapewnia jednakową grubość pisma.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 1. Pióro redis: N  nasadka, P  płytka, S  szerokość płytki piszącej (rozmiar pióra) [4, s. 14]
Do wykonywania rysunków technicznych niezbędne są również inne przybory rysunkowe.
Przybornik kreślarski  zawiera niezbędny zestaw narzędzi kreślarskich. Jest produkowany w
różnych typach, zależnie od liczby i rodzaju zestawionych przyborów. Podstawowy przybornik
kreślarski zawiera:
 cyrkiel uniwersalny  składający się z dwóch ramion, z których jedno jest zakończone
uchwytem do mocowania igły, a drugie z wymiennym wkładem, np.: igłą, grafionem,
grafitem. Cyrkla takiego używa się do przenoszenia odcinków oraz rysowania okręgów
i ich łuków ołówkiem lub tuszem,
 przenośnik  różni się tym od cyrkla uniwersalnego, że obydwa jego ramiona są
zaopatrzone w igły. Służy do odmierzania długości odcinków i przenoszenia ich na papier
rysunkowy,
 zerownik służy do rysowania okręgów o małych średnicach,
 odmierzacz nastawny  spełnia to samo zadanie jak przenośnik,
 grafion  służy do rysowania linii prostych i krzywych,
 pióra grafitowe,
 zapasowe igły.
Rys. 2. Przybornik kreślarski [1, s. 31]
a) cyrkiel uniwersalny,
b) przenośnik;
c) cyrkiel uniwersalny mały,
d) zerownik,
e) odmierzacz,
f) grafiony,
g) zasobnik z grafitami.
Rapidografy to przyrządy kreślarskie w postaci pióra, których użycie pozwala na rysowanie
linii i opisywanie rysunków wykonywanych tuszem. W skład kompletu wchodzi kilka piór
o końcówkach pozwalających na otrzymanie kreski o różnej grubości. Standardowo oznacza
się je różnymi kolorami. Zazwyczaj stosowane są grubości: 0,13; 0,18; 0,25; 0,35; 0,50; 0,70;
1,00 i 1,40 mm. Przygotowanie rapidografu do pracy wymaga napełnienia zbiorniczka tuszem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
kreślarskim. Podczas rysowania spływa on cienką rurką umieszczoną wewnątrz wymiennej
końcówki, po powierzchni stalowej igiełki. Igiełka ta ma możliwość ograniczonego przesuwu
wzdłuż rurki. Jej dodatkowym zadaniem jest udrażniania rurki. W dłuższych przerwach
w pracy konieczne jest usunięcie z rapitografu resztki tuszu, gdyż po zaschnięciu (zwłaszcza w
piórach o mniejszych średnicach) ponowne uruchomienie pióra mogłoby być bardzo trudne, a
nawet niemożliwe.
Rys. 3. Rapidografy [9]
Liniał rysunkowy
Rys. 4. Liniał rysunkowy [9]
Krzywiki - za pomocą krzywików można kreślić łuki. Należy pamiętać, że ten sposób
wykreślania łuków nie jest zbyt dokładny.
Rys. 5. Krzywiki [4, s. 16]
Trójkąty kreślarskie  używa się ich do kreślenia linii pod kątem. Komplet trójkątów składa
siÄ™ z dwóch sztuk, jeden posiada kÄ…ty 90°, 45°, 45° a drugi 90°, 60°, 30°.
Rys. 6. Komplet trójkątów kreślarskich [4, s. 16]
Miejscem, na którym wykonuje się prace rysunkowe, nazywa się stanowiskiem kreślarskim.
Najważniejszym elementem tradycyjnego stanowiska kreślarskiego jest deska kreślarska.
Ważną zaletą deski kreślarskiej jest możliwość łatwego zamocowania arkusza papieru, na
którym ma być wykonany rysunek. Deska umożliwia pracę nad rysunkiem, bez konieczności
jego przekręcania, czy przesuwania. Oprócz papieru, w pracy na desce kreślarskiej stosowana
była powszechnie kalka kreślarska. Stanowisko kreślarskie powinno być dobrze oświetlone.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 7. Deska kreślarska i stół kreślarski [9]
W zwiÄ…zku z upowszechnieniem komputerowych metod rysowania i projektowania
(CAD), deska kreślarska jest obecnie coraz rzadziej spotykana.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich materiałów używa się do sporządzania rysunków technicznych?
2. Jakie ołówki stosuje się do wykonywania rysunków technicznych?
3. Jakie przedmioty zawiera podstawowy przybornik kreślarski?
4. Jak powinno wyglądać stanowisko kreślarskie?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z poznanych przyborów kreślarskich, narysuj na papierze formatu A4 cztery
linie równoległe oddalone od siebie o 15 mm i pochylone względem podstawy rysunku pod
kÄ…tem 45°. NastÄ™pnie wyznacz takie same linie prostopadÅ‚e do narysowanych linii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
2) narysować linie równoległe,
3) narysować linie prostopadłe,
4) narysować tabelkę rysunkową i ją opisać.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 2
Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj prostokąt o wymiarach 100 x 180.
Następnie w prostokącie narysuj w dowolnym miejscu osie symetrii projektowanego otworu
i przy pomocy cyrkla narysuj z wyznaczonego Å›rodka otwory o Å›rednicach Ø 40, Ø 50, Ø 60,
Ø 65.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić format A4 na papierze rysunkowym,
3) narysować prostokąt o zadanych wymiarach,
4) narysować osie symetrii,
5) narysować okręgi o zadanych wymiarach,
6) narysować i opisać tabelkę rysunkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 3
Posługując się przyborami kreślarskimi narysuj trójkąt o wymiarach 40 x 400 x 30.
Następnie podziel dwa kąty na połowę. Przedłuż dwusieczne do punktu przecięcia w punkcie
O i narysuj okrąg wpisany w trójkąt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) wykreślić formatkę formatu A4,
3) narysować trójkąt,
4) wyznaczyć dwusieczne,
5) wyznaczyć środek okręgu,
6) narysować okrąg,
7) narysować i opisać tabelkę rysunkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) nazwać materiały służące do wykonywania rysunków technicznych?
ðð ðð
2) rozpoznać twardość ołówków na podstawie ich oznaczeń?
ðð ðð
3) określić zadania rapidografów?
ðð ðð
4) rozróżnić podstawowe elementy wchodzące w skład przybornika
kreślarskiego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rysunek techniczny maszynowy
4.2.1. Materiał nauczania
Rysunek jest graficzną formą porozumiewania się między ludz
mi. Rysunki zawodowe
wykonywane zgodnie z normami rysunkowymi nazywamy rysunkami technicznymi. Rysunek
techniczny jest to graficzny sposób przedstawienia maszyn i urządzeń lub ich części
składowych. Umożliwia on przekazanie w sposób zwięzły i prosty myśli naukowo-technicznej.
Tym samym może zastąpić słowny opis maszyn, części, i przedmiotów. Poprzez rysunek
przedstawia się kształty przedmiotów, ich wielkość, budowę i sposób wykonania [1].
W zależności od sposobu przedstawiania można wyróżnić następujące rodzaje rysunków
technicznych:
 rysunek techniczny  jest to przedstawienie przedmiotu zgodnie z przyjętymi zasadami,
z zastosowaniem podziałki, z użyciem przyborów kreślarskich lub komputera,
 szkic  jest to najczęściej odręczne przedstawienie przedmiotu, zastosowanie podziałki
jest nieobowiÄ…zkowe,
 schemat jest takim rodzajem rysunku, w którym zastosowano symbole graficzne w celu
przedstawienia zasady działania i budowy maszyny lub mechanizmu,
 plan służy do przedstawienia rozmieszczenia elementów mechanizmu lub maszyny.
Formaty arkuszy. Linie rysunkowe
Formatem zasadniczym arkusza jest format A4 o wymiarach 210 x 297mm. Formaty A3,
A2, A1, A0 powstajÄ… przez zwielokrotnienie formatu A4. Format A3 = 2A4, format A2 = 2A3
= 4A4, i tak dalej.
Rys. 8. Wymiary formatów podstawowych [2, s. 11]
Formaty od A4 do A0 noszą nazwę formatów podstawowych, w odróżnieniu od formatów
pochodnych, tworzonych przez zwielokrotnienie krótszych boków formatów podstawowych.
Oznaczenie formatu pochodnego składa się z oznaczenia formatu podstawowego i jego
wielokrotności (w liczbach całkowitych) A4 x 6.
Rys. 9. Przykłady formatów pochodnych [2, s. 11]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Każdy arkusz powinien mieć obramowanie pola rysunku. Obramowanie wykonuje się,
w zależności od wielkości formatu w odległości od 5 do 10 mm od linii obcięcia kopii.
Grubość linii obramowania wynosi min. 0,7 mm.
Do wykonania rysunków maszynowych służą następujące rodzaje linii:
Tabela 1. Zastosowanie różnego rodzaju linii rysunkowych [4, s. 23]
Lp. Rodzaj linii Rysunek linii Przeznaczenie linii
Linia ciągła
- widoczne wyraz
ne zarysy,
krawędzie na widokach
i przekrojach przedmiotów
(i obiektów budowlanych),
- linie przyjęte do wyrażenia
1. podstawowych danych (np.
na rysunkach technicznych,
wykresach i mapach),
- linie wymiarowe, linie
odniesienia, linie
wynoszÄ…ce.
Linia ciągła
- urwania przedmiotów,
zygzakowata lub
- oddzielenie widoku od
falista
przekroju.
2.
Linia kreskowa
- niewidoczne zarysy
i krawędzie
przedstawionych
przedmiotów, zakryte
3.
innym przedmiotem lub
jego częścią,
- linie przyjęte do wyrażenia
drugorzędnych danych.
Linia punktowa
- linie wyobrażalne, np. osie
symetrii,
- osie rozdzielajÄ…ce
4.
- (w przypadku obiektów
budowlanych),
- płaszczyzny przekroju.
Linia dwupunktowa
- skrajne położenie części
ruchomych,
- zarys części przyległych,
5.
- ograniczenie powierzchni
niezbędnych do obsługi
urzÄ…dzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rozróżnia się linie bardzo grube, grube i cienkie. Grubość linii dobiera się w zależności od
wielkości rysowanego przedmiotu, stopnia złożoności jego budowy i przeznaczenia rysunku.
Wybrane grupy grubości linii powinny być jednakowe dla wszystkich rysunków
wykonywanych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce.
Tabela 2. Grubość linii rysunkowych w mm [2, s. 13]
Grupa linii
Nazwa linii
2 3 4 5
Bardzo gruba 1,0 1,4 2,0 2,0
Gruba 0,5 0,7 1,0 1,4
Cienka 0,18 0,25 0,35 0,5
Odstępy między kreskami w liniach kreskowych, miedzy kreska i punktami w liniach
punktowych oraz między punktami w liniach dwukropkowych zależą od grubości linii
i powinny wynosić:
 dla linii o grubości do 0,35 mm  co najmniej czterokrotną grubość linii,
 dla linii o większej grubości  co najmniej 2 mm.
Linie kreskowe i punktowe powinny zaczynać się i kończyć kreskami. Linie kreskowe
i punktowe powinny przecinać i łączyć się kreskami. Załamania i wygięcia linii kreskowych
i punktowych należy wykonywać kreskami. W równoległych liniach kreskowych punktowych
położonych blisko siebie przerwy między elementami linii powinny być wzajemnie przesunięte.
Dotyczy to także zygzaków w równoległych liniach zygzakowych.
Rys. 10. Prawidłowe rysowanie: a), b) łączących się i przecinających linii ciągłych, punktowych
i kreskowych, c), d) równoległych linii ciągłych, kreskowych, punktowych i zygzakowych [2, s. 13]
Pismo techniczne
Rysunek techniczny zawiera oprócz informacji graficznych również opis. Do opisywania
rysunków technicznych maszynowych stosuje się pismo techniczne. Elementy pisma
technicznego, takie jak: wysokość, grubość, pochylenie są znormalizowane. Wyróżnia się
pismo rodzaju A lub rodzaju B. Zgodnie z PN znormalizowana wysokość h pisma wynosi:1,8;
2,5; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20 mm. Pismo użyte na rysunkach może być pismem pochyÅ‚ym (Ä… =75°) i
pismem prostym.
Wymiary pisma technicznego rodzaju A przedstawia poniższy rysunek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 11. Wymiary pisma technicznego rodzaju A [2, s. 15]
Podziałki
Podziałki stosuje się wtedy, gdy nie można przedstawić na arkuszu rysunkowym
przedmiotu w jego rzeczywistej wielkości z powodu zbyt dużych, lub zbyt małych rozmiarów.
Rysuje się wtedy przedmiot w zmniejszeniu lub powiększeniu, czyli w tzw. skali.
Rozróżnia się podziałkę główną, w której wykonuje się większość rzutów lub rysunków
na arkuszu i podziałki pomocnicze, w których wykonuje się pewne szczegóły rysunków 
zwykle w powiększeniu. Podziałkę główną wpisuje się w odpowiednie pole w tabliczce
rysunkowej, natomiast podziałki pomocnicze umieszcza się nad odpowiednimi rzutami
cząstkowymi szczegółów przedmiotu. Podziałki stosowane w rysunku technicznym
przedstawia poniższa tabela.
Tabela 3. Podziałki stosowane w rysunku technicznym [4, s. 24]
Podziałki 100:1 50:1 20:1
powiększające 10:1 5:1 2:1
Podziałka naturalna 1:1
Podziałki 1:2 1:5 1:10
zmniejszajÄ…ce 1:20 1:50 1:100
1:200 1:500 1:1000
1:2000 1:5000 1:10 000
1:20 000 1:50 000
Tabliczki rysunkowe
Tabliczka rysunkowa jest to element rysunku technicznego, który w formie opisu
słownego zawiera istotne informacje o narysowanym przedmiocie. Między innymi są na niej
umieszczone następujące informacje: nazwa przedmiotu, podziałka w jakiej został narysowany,
materiał z którego przedmiot został wykonany, nazwa lub znak przedsiębiorstwa, w którym
został wykonany, informacje dotyczące osób, które opracowały rysunek i go kontrolowały. Na
arkuszach formatów od A0 do A3 tabliczki rysunkowe rysowane są w prawym dolnym rogu
(arkusze o takich formatach sÄ… usytuowane tylko poziomo). Natomiast arkusz formatu A4 jest
usytuowany tylko pionowo, a więc tabliczka rysunkowa znajduje się na krótszym boku
w prawym dolnym rogu rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 12. Tabliczki rysunkowe: a) tabliczka wykazu części, b) tabliczka podstawowa [4, s. 25]
Programy komputerowe do sporzÄ…dzania rysunku technicznego
Coraz częściej rysunek techniczny jest wykonywany przy pomocy komputera i programów
typu CAD (czyli projektowanie wspomagane komputerowo). Programy komputerowe typu
CAD służą do tworzenia projektów i kreślenia planów, są używane przede wszystkim przez
inżynierów i techników. Zazwyczaj wymagają zastosowania wydajnych komputerów.
Programy CAD umożliwiają tworzenie wirtualnych modeli obiektów dwu i rójwymiarowych.
Najpopularniejszym programem tego typu jest program AutoCAD, który wiąże potężne
możliwości z łatwością obsługi.
Rysowanie nowego rysunku w programie AutoCAD rozpoczyna siÄ™ od rysunku
standardowego nazwanego drawing.dwg. Ten domyślny plik używany jest do tworzenia
nowych rysunków przy wykorzystaniu ustawień zapisanych w standardowym rysunku. Jeśli
chcemy otworzyć istniejący rysunek używamy opcji OTWÓRZ.
Interfejs programu AutoCAD ma budowę zbliżoną do większości programów
uruchamianych w systemach MS Windows. Okno programu składa się z obszaru graficznego
otoczonego paskami poleceń, paskiem stanu, wierszem poleceń i menu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Rys. 13. Okno główne programu AutoCAD
Okno programu AutoCAD składa się z kilku części, z których każda spełnia swoje
specyficzne zadanie.
- obszar roboczy  główna część okna programu zawierająca wykonywany rysunek,
- zakładki widoków  rysowanie odbywa się na zakładce Model, pozostałe zakładki (np.
Arkusz 1) służą do przygotowania rysunku do wydruku,
- menu rozwijalne  menu zawierające zestaw poleceń i funkcji wykorzystywanych do pracy
z programem,
- paski narzędziowe  graficzna reprezentacja funkcji AutoCAD-a w postaci ikon,
- wiersz poleceń  część okna programu, w której program wyświetla podpowiedzi, w tym
wierszu prowadzony jest dialog pomiędzy programem i użytkownikiem,
- lokalny układ współrzędnych (LUW)  symboliczna reprezentacja dodatnich kierunków osi
głównych przyjętego w rysunku układu współrzędnych,
- paski przewijania  służą do przesuwania zakresu rysunku,
- kursor  wskazuje położenie myszki względem innych znajdujących się na rysunku
elementów.
Tworzenie prostych rysunków przy użyciu linii
Poleceniem LINIA możemy rysować odcinki linii prostej. AutoCAD żąda wskazania
pierwszego punktu na obszarze ekranu. Określenie pierwszego (startowego) punktu to nic
innego, jak  przyłożenie umownego ołówka do arkusza. Ten pierwszy punkt, jak i następne,
mają swoją lokalizację  lokalizację względem osi x i osi y (rysunek jest płaski), czyli trzeba
podać współrzędne punktu (x, y) Jeżeli znamy lokalizację punktu, to wpisujemy z klawiatury
współrzędne pierwszego punktu. AutoCAD żąda podania współrzędnych następnego punktu.
Rysowanie odcinków linii można kontynuować, dopóki nie zostanie naciśnięty klawisz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
ENTER lub prawy przycisk myszki, co spowoduje zamknięcie polecenia LINIA. Każdy
odcinek linii jest traktowany jako osobny obiekt.
Rys. 14. Układ współrzędnych z naniesionym punktem A
Aby narysować linię o początku w punkcie współrzędnych (100, 50) i w końcu w punkcie
(200, 150) należy wybrać ikonę polecenia LINIA z paska narzędzi. Następnie:
- wybrać polecenie rysowania linii, np. poprzez kliknięcie ikony. W wierszu poleceń pojawi
się pytanie o początkowy punkt rysowanej linii: Polecenie: line Określ pierwszy punkt:
- wpisać w wierszu poleceń współrzędne punktu początkowego linii i wcisnąć Enter:
Polecenie: line Określ pierwszy punkt: 100,50
- po określeniu punktu początkowego w wierszu poleceń pojawia się zapytanie o następny
punkt należący do linii: Określ następny punkt lub [Cofaj]:
- wpisać współrzędne następnego punktu będącego punktem końcowym linii i wcisnąć
Enter: Określ następny punkt lub [Cofaj]: 200,150
- zakończyć rysowanie linii wciskając .
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest zasadniczy format arkusza i jakie sÄ… jego wymiary?
2. W jaki sposób tworzone są kolejne arkusze A3, A2, A1, A0?
3. Jak można zdefiniować rysunek techniczny?
4. Jakie znasz rodzaje rysunków technicznych?
5. Jaki rysunek nazywamy szkicem?
6. Jaki rysunek nazywamy schematem?
7. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą?
8. Jakie elementy rysujemy linią ciągłą zygzakowatą?
9. Jakie przeznaczenie na rysunku technicznym ma linia punktowa?
10. Jak powinny zaczynać się i kończyć linie punktowe?
11. Jak powinny się przecinać linie kreskowe?
12. Jakie przeznaczenie ma pismo techniczne?
13. Jaki jest cel stosowania podziałek rysunkowych?
14. Co zawiera tabliczka rysunkowa?
15. W jakim miejscu na rysunku technicznym umieszczamy tabliczkÄ™ rysunkowÄ…?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj na arkuszu papieru format A4, dorysuj do niego ramkę. Linią ciągłą cienką
narysuj prostokÄ…t o wymiarach 60 x 100.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować arkusz papieru,
2) wymierzyć format arkusza A4,
3) wyznaczyć i narysować ramkę,
4) narysować prostokąt.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 2
Na arkuszu A4 narysuj tabliczkę rysunkową i wypełnij ją pismem technicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować arkusz papieru A4,
2) zaprojektować i narysować tabliczkę rysunkową,
3) opisać pismem technicznym tabelkę rysunkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier rysunkowy,
 przybory kreślarskie,
 ołówki, gumka.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować co to jest rysunek techniczny?
ðð ðð
2) wymienić poznane rodzaje rysunku technicznego?
ðð ðð
3) wyliczyć wymiar arkusza A3 na podstawie arkusza A4?
ðð ðð
4) zastosować linię punktową w rysunku technicznym?
ðð ðð
5) narysować tabliczkę rysunkową?
ðð ðð
6) opisać pismem technicznym tabliczkę rysunkową?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Rzutowanie prostokÄ…tne i aksonometryczne
4.3.1. Materiał nauczania
Chcąc przedstawić figurę płaską lub bryłę geometryczną na płaszczyz
nie rysunku
najczęściej wybiera się metodę rzutowania. Figurą płaską nazywamy taką figurę, w której jeden
z wymiarów w stosunku do jego pozostałych wymiarów jest niewielki. Nazwą bryła określa się
przedmiot, dla którego można określić trzy wymiary: długość y, wysokość z oraz szerokość x.
Przedstawiając na rysunku figurę płaską można ją bez problemu odwzorować na
płaszczyz
nie papieru, między dwiema osiami zawartymi na płaszczyz
nie kartki. ChcÄ…c
przedstawić bryłę na papierze, pojawia się problem. Dlatego też korzystamy wówczas
z metody rzutowania figur.
Wyróżnia się:
 rzutowanie prostokÄ…tne,
 rzutowanie aksonometryczne.
Rzutowanie polega na sprowadzeniu poszczególnych punktów rysowanego przedmiotu na
płaszczyznę rzutów, czyli rzutnie, tj. na płaszczyznę arkusza rysunkowego.
Rzutowanie prostokÄ…tne
W Polsce oraz wielu innych krajach obowiÄ…zuje rzutowanie prostokÄ…tne metodÄ…
europejską  E. Polega ona na wyznaczeniu rzutów prostokątnych przedmiotu, na wzajemnie
prostopadłych rzutniach. Przedmiot rzutowany znajduje się między obserwatorem i rzutnią.
Wyróżniamy rzuty w zależności od kierunku rzutowania:
 w kierunku A  rzut z przodu (rzut główny),
 w kierunku B  rzut z góry,
 w kierunku C  rzut z lewej strony,
 w kierunku D  rzut z prawej strony,
 w kierunku E  rzut z dołu,
 w kierunku F  rzut z tyłu.
Rys. 15. Układ rzutów według metody E [2, s. 33]
Warunkiem do prawidłowego rzutowania prostokątnego jest zachowanie kątów prostych
między prostą rzutującą, płaszczyzną rzutu (rzutnią) oraz między dodatkowymi płaszczyznami
rzutu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 16. Zasady rzutowania prostokÄ…tnego [4, s. 27]
W rysunku technicznym za pomocą rzutów poszczególnych punktów wyznacza się figury
trójwymiarowe (bryły), możemy zatem takie figury ukazać za pomocą trzech rzutów
prostopadłych. Przykład rzutowania walca i stożka przedstawia poniższy rysunek.
Rys. 17. Rzuty brył na trzy rzutnie: b) walca, c) stożka [3, s. 71]
Ważne jest to, aby podczas rysowania przedmiot przedstawić w rzucie głównym, od tej
strony, która przedstawia najwięcej charakterystycznych cech przedmiotu. Należy również
pamiętać o tym, by przedstawić przedmiot w tylu rzutach, ile jest potrzebnych do
jednoznacznego odwzorowania przedmiotu na rysunku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rzutowanie aksonometryczne
W odróżnieniu od rzutowania prostokątnego, rzutowanie aksonometryczne umożliwia
przedstawienie przedmiotu we wszystkich trzech wymiarach, z ukazaniem jego długości,
szerokości i wysokości w jednym poglądowym rzucie.
Wyróżniamy rzuty aksonometryczne:
 izometryczne (jednowymiarowe),
 dimetryczne ukośne (dwuwymiarowe),
 dimetryczne prostokÄ…tne.
Najprostszą metodą rysowania są rzuty ukośne, natomiast najbardziej naturalnie wyglądają
rysunki w rzucie dimetrycznym prostokÄ…tnym.
Rys. 18. Układ osi współrzędnych: a) rzut izometryczny, b) rzut dimetryczny ukośny, c) rzut dimetryczny
prostokÄ…tny [2, s. 183, 184, 186]
W rzutowaniu aksonometrycznym musimy pamiętać o tym, że główne krawędzie
przedmiotu rysuje się równolegle do osi współrzędnych, stosując obowiązujące podziałki
podane nad osiami. Przykłady figur narysowanych w rzutach aksonometrycznych.
Rys. 19. Rzut izometryczny [2, s. 183]
Rys. 20. Rzuty dimetryczne: a) ukośny, b) prostokątny [2, s. 184, 186]
Rzuty aksonometryczne są wykorzystywane do wykonywania rysunków poglądowych,
tablic ściennych, rysunków ofertowych, instrukcji obsługi oraz katalogów części zamiennych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 21. Rysunek poglądowy reduktora obrotów, wykonany w rzucie aksonometrycznym prostokątnym
[2, s. 186]
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sa metody odwzorowania przedmiotu na płaszczyz
nie wykonane z jego kilku stron?
2. Na czym polega rzutowanie prostokÄ…tne?
3. Jakie znasz rodzaje rzutowania aksonometrycznego?
4. W jakich rysunkach najczęściej spotykamy rzutowanie aksonometryczne?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Narysuj go na arkuszu papieru A4 w rzucie
prostokątnym. Pamiętaj o odpowiednim doborze grubości i rodzaju linii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) narysować osie symetrii,
3) narysować kształt przedmiotu stosując linię ciągłą cienką,
4) narysować kontur przedmiotu stosując linię ciągłą grubą,
5) usunąć zbędne linie z rysunku,
6) narysować i opisać tabliczkę rysunkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- modele brył,
- arkusz papieru,
- przybory kreślarskie,
- ołówki,
- gumka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Od nauczyciela otrzymasz przedmiot. Dobierz format arkusza oraz wybierz jeden
z układów osi i narysuj przedmiot w rzucie aksonometrycznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zmierzyć wymiary przedmiotu,
2) dobrać format arkusza papieru,
3) wybrać układ osi,
4) narysować przedmiot w rzucie aksonometrycznym z wykorzystaniem przyborów
kreślarskich,
5) narysować tabliczkę rysunkową i opisać ją.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele brył,
 arkusz papieru,
- przybory kreślarskie,
- ołówki,
- gumka.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) narysować figurę płaską w rzucie prostokątnym?
ðð ðð
2) narysować bryłę w rzucie prostokątnym?
ðð ðð
3) narysować bryłę w rzucie aksonometrycznym?
ðð ðð
4) dobrać odpowiedni układ osi do rzutowania aksonometrycznego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4. Widoki i przekroje
4.4.1. Materiał nauczania
Rzutami przedmiotów mogą być zarówno widoki, przedstawiające ich zewnętrzne
kształty, jak i przekroje, które pokazują budowę wewnętrzną przedmiotów. Zarys i krawędzie
widoczne na widokach i przekrojach przedmiotu należy narysować linią grubą. W przypadku
łagodnych zaokrągleń linii przejściowych nie doprowadza się ich do zarysu przedmiotu. Do
odwzorowania krawędzi niewidocznych stosuje się linie kreskowe cienkie.
Rys. 22. Widok i przekrój przedmiotu [2, s. 35]
Zasady wykonywania przekrojów
Przekrój wykonujemy poprzez przecięcie wyobrażalną płaszczyzną przedmiotu
i odrzucenie tej części przedmiotu, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju.
Powstawanie przekroju przedstawia poniższy rysunek.
Rys. 23. Przykład wykonania przekroju części: a) powstawanie przekroju i jego rzutu, b) rysowanie przekroju
[4, s. 38]
Płaszczyznę przekroju oznacza się dwoma krótkimi odcinkami linii grubej. Kierunek
rzutowania oznaczamy przy pomocy strzałek. Przy strzałkach piszemy duże litery np. A-A
oznaczające kolejny przekrój. W zależności od ilości płaszczyzn tnących rozróżniamy:
 przekrój prosty (przy jednej płaszczyz
nie tnÄ…cej),
 przekrój złożony (przy kilku płaszczyznach tnących), nosi również nazwę łamanego lub
stopniowego.
W przekrojach złożonych każdą część kreskujemy inaczej (w różnych kierunkach).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 24. Przekrój łamany [4, s. 40]
Położenie płaszczyzny przekroju oznaczamy w rzucie dwiema krótkimi grubymi kreskami
nie przecinającymi zarysu przedmiotu oraz strzałkami wskazującymi kierunek rzutowania
przekroju, umieszczonymi w odlegÅ‚oÅ›ci 2 ÷ 3mm od zewnÄ™trznych koÅ„ców kresek.
Płaszczyzna przekroju oznaczona jest dwiema jednakowymi wielkimi literami, które umieszcza
się obok strzałek, natomiast nad rzutem przekroju jeszcze raz umieszcza się te litery,
rozdzielając je poziomą kreską. Sposób ten dotyczy kreskowania przedmiotów wykonanych ze
stali, żeliwa, metali kolorowych. Natomiast inne materiały mają inne znormalizowane
oznaczenia. Przekroje przedmiotów o bardzo cienkich, o grubości około 2mm możemy
zaczernić.
Tabela 4. Oznaczenia materiałów na rysunkach technicznych [2, s. 39]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co przedstawia widok przedmiotu?
2. Co przedstawia przekrój przedmiotu?
3. Jak wykonać przekrój przedmiotu?
4. Jakie znasz rodzaje przekroi przedmiotu?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym i przekroju, ukazującym
jego wewnętrzną strukturę. Korzystając z zaznaczonej płaszczyzny przekroju narysuj przekrój
A  A.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania i przeanalizować rysunek,
2) przygotować odpowiedni format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier rysunkowy,
- przybory kreślarskie,
- ołówki,
- gumka.
Ćwiczenie 2
Na rysunku został przedstawiony przedmiot w rzucie głównym. Korzystając z zaznaczonej
płaszczyzny przekroju narysuj przekrój A  A.
Rysunek do ćwiczenia 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format arkusza rysunkowego,
3) sporządzić przekrój A-A przedmiotu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier rysunkowy,
- przybory kreślarskie,
- ołówki,
- gumka.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić widok od przekroju?
ðð ðð
2) wyjaśnić jak powstaje przekrój przedmiotu?
ðð ðð
3) oznaczyć przekrój na rysunku?
ðð ðð
4) rozróżnić z jakiego materiału został wykonany przedmiot wykonany w
przekroju?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach.
Oznaczenia graficzne
4.5.1. Materiał nauczania
Rysunek techniczny przedmiotu przedstawiony w rzutach, pokazuje nam jego kształt. Aby
móc wykonać ten przedmiot, powinniśmy znać jego wymiary. Potrzebny jest do tego wymiar
rysunkowy, który określa wielkość liniową (bądz
kątową) wyrażoną w określonych
jednostkach miary (np. mm). Na rysunku technicznym wymiary określa się graficznie za
pomocą zespołu linii, cyfr i znaków.
Wymiar rysunkowy składa się z następujących elementów:
 linii wymiarowej,
 pomocniczej linii wymiarowej,
 liczby wymiarowej,
 znaków wymiarowych.
Rys. 25. Określenia stosowane przy wymiarowaniu i sposoby przedstawiania wymiarów: a) za pomocą liczby
wymiarowej, b) za pomocą znaku wymiarowego, c) wymiar wysokości (lub głębokości) [3, s. 79]
Linie wymiarowe
Linie wymiarowe rysuje się cienką ciągłą linią i ogranicza się je najczęściej grotami,
a niekiedy również kreskami lub kropkami. Liniami wymiarowymi nie powinny być linie zarysu
przedmiotu, osie symetrii oraz linie pomocnicze. Linie wymiarowe nie powinny się przecinać,
jedynym przypadkiem przecięcia są linie wymiarowe średnice okręgów współśrodkowych.
Pomocnicze linie wymiarowe rysujemy linią cienką ciągłą, nie powinny się wzajemnie
przecinać oraz nie powinny przecinać linii wymiarowych.
Rys. 26. Sposób rysowania linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych [4, s. 43]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Liczby wymiarowe
Liczby wymiarowe występujące w jednym arkuszu rysunkowym należy pisać cyframi
o jednakowej wysokości. Umieszcza się je nad liniami wymiarowymi, w pobliżu środka linii
wymiarowej. Nie powinno się przecinać liczb wymiarowych żadnymi liniami. Liczby
wymiarowe wyrażają długość, którą podajemy w milimetrach, nie podajemy jednak oznaczenia
mm, zaś wartości katów podajemy w stopniach, minutach oraz sekundach.
Rys. 27. Prawidłowe rozmieszczenie liczb wymiarowych [1, s. 77]
Znaki wymiarowe
Do opisania rysunku technicznego stosuje się również znaki wymiarowe. Dzięki nim
możemy zidentyfikować kształt oraz odczytać rysunek. Znaki wymiarowe umieszczamy przed
liczbami wymiarowymi.
Tabela 5. Znaki wymiarowe [1, s. 80]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zasady wymiarowania
Zapoznanie się z zasadami prawidłowego wymiarowania przedmiotów pozwoli na
poprawne wymiarowanie. Zasady te obowiązują w sposób bezwzględny. Są one następujące:
 zasada pomijania wymiarów oczywistych  pomijamy wymiary kÄ…tów wynoszÄ…cych 0° lub
90° pomijamy wymiary elementów symetrycznie rozmieszczonych w stosunku do osi
symetrii, pomijamy podziałki elementów równomiernie rozmieszczonych na okręgu,
 zasada nie powtarzania wymiarów  nie powtarzamy wymiarów w tym samym rzucie, ani
w różnych rzutach tego samego przedmiotu,
 zasada grupowania wymiarów  wymiary dotyczące tego samego detalu konstrukcyjnego
przedmiotu: rowka, występu, występujące na jednym rzucie powinny być zgrupowane.
Rys. 28. Przykłady wymiarowania części maszynowych [1, s. 83]
Chropowatość powierzchni
Na rysunkach technicznych oznacza się dopuszczalną chropowatość powierzchni w tym
celu, by podczas jego wykonania uzyskać odpowiednie właściwości przedmiotu. Oznaczanie
chropowatości powierzchni na rysunkach technicznych składa się z następujących elementów:
 znaku chropowatości,
 wartości liczbowej parametru Ra lub Rz  (Ra  średnia arytmetyczna profilu
chropowatości, Rz  wysokość chropowatości wg 10 punktów),
 oznaczeń dodatkowych (sposobu obróbki).
Rys. 29. Przykłady oznaczeń chropowatości [2, s. 86]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Rys. 30. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni oraz sposobu obróbki [2, s. 87]
Na rysunku technicznym oznaczając obróbkę cieplną podaje się następujące informacje:
 rodzaj obróbki cieplnej (nawęglać, hartować),
 głębokość warstwy utwardzonej w milimetrach,
 twardość z odchyłkami.
Gdy przedmiot ma być pokryty jednolitą powłoką, jej oznaczenie określa się
w wymaganiach technicznych.
Tolerancja kształtu i położenia
Przez pojęcie tolerowania wymiarów należy rozumieć określenie przy wymiarach
nominalnych ich granicznych odchyłek. Określają one w sposób jednoznaczny pole tolerancji.
Na tym polu powinien znalez
ć się żądany wymiar nominalny. Konieczność stosowania
tolerancji wynika z nieuchronności uzyskiwania podczas różnego rodzaju obróbek, pewnych
błędów wymiarów nominalnych. Na rysunku technicznym podaje się tolerancję wymiaru tuż za
żądanym wymiarem i poprzedza znakiem + lub  np.: 12+0,,05
-0 08
Oznaczenie tolerancji kształtu i położenia zawiera: znak tolerancji, wartość tolerancji
w milimetrach oraz literowe oznaczenie elementu odniesienia. Wpisuje siÄ™ te dane w ramkÄ™
prostokątną podzielona na dwie lub trzy części.
Rys. 31. Oznaczenie tolerancji na rysunku [7, s. 36]
Pasowanie
Pasowanie jest to dobieranie elementów, przeważnie wałka i otworu o jednakowym
wymiarze nominalnym. Pasowanie rozpatrywane jest przy współpracy wałka i otworu, przy
występującym luzie (dodatnia lub równa zeru różnica wymiarów otworu i wałka przed
połączeniem) oraz wcisku (wartości bezwzględnej ujemnej różnicy wymiarów otworu i wałka
przed połączeniem).
Rozróżnia się następujące rodzaje pasowań:
 luz
ne  zapewniony jest zawsze luz lub może być równy zero,
 ciasne  zapewniony jest zawsze wcisk,
 mieszane  może występować zarówno wcisk, jak i luz.
Wyróżniamy dwa sposoby pasowań normalnych:
 pasowanie według zasady stałego otworu  polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia otworu podstawowego z wałkiem o różnych
położeniach pól tolerancji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 pasowanie według zasady stałego wałka  polega na dobieraniu odpowiednich luzów lub
wcisków, które wynikają z połączenia wałka podstawowego z otworami o różnych
położeniach pól tolerancji.
a)
b)
Rys. 32. Graficzne przedstawienie tworzenia pasowań: a) wg zasady stałego otworu, b) wg zasady stałego
wałka [1, s. 249]
Oznaczanie obróbki cieplnej i cieplno  chemicznej
Na rysunkach technicznych obróbkę cieplną i cieplno  chemiczną oznacza się przez
podanie wymagań dotyczących właściwości materiału po obróbce. Dotyczy to np. żądanej
twardości materiału (HRC, HB) lub określenia innych właściwości mechanicznych. Jeśli
wymagania te dotyczą całego przedmiotu wówczas podaje się je nad tabliczką, np.: HRC 40ą2
lub Nawęglać h 1ą0,2 (gdzie h- głębokość warstwy nawęglanej). Jeżeli obróbce cieplnej ma
być poddany jedynie element całego przedmiotu, to wówczas ten element zaznaczamy na
rysunku linią punktową. Właściwość materiału po obróbce cieplnej umieszczamy nad linia
odniesienia doprowadzonÄ… do linii punktowej.
Rys. 33. Oznaczenie obróbki cieplnej [4, s. 50]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Powłoki ochronne
Aby zwiększyć odporność stali na korozje stosuje się powłoki ochronne. Mogą to być
powłoki metalowe, z kauczuku, tworzyw sztucznych, farb, lakierów. Na rysunkach
technicznych powierzchnie na którą ma być nałożona powłoka ochronna oznacza się dużą
literą alfabetu nad linią odniesienia. Natomiast linię odniesienia, która jest zakończona strzałką
doprowadza się do zarysu przedmiotu lub do linii punktowej poprowadzonej równolegle do
przedmiotu. Dopuszczalne jest również pisanie oznaczeń powłoki (zamiast litery) bezpośrednio
nad linia odniesienia.
Rys. 34. Sposób oznaczania powłok [1, s. 143]
Jeśli na jednym przedmiocie występują różne powłoki ochronne, należy powierzchnie
które mają inne powłoki oznaczać innymi literami alfabetu, natomiast w wymaganiach podąć
ich symbole, np.:
Powłoka A  Fe/Zn  5 m
Powłoka B  3463-326-011
co w odniesieniu do powłoki B oznacza: emalię ftalową karbamidową, schnącą
w temperaturze 1600 ą5, koloru białego, matową. [2, s.144]
a) b)
Rys. 35. Sposób oznaczenia: a) rodzaju powłoki bezpośrednio nad linią odniesienia, b) powierzchni
o różnych powłokach [1, s. 144]
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy wymiarowanie?
2. Z jakich elementów składa się wymiar rysunkowy?
3. Jak powinny wyglądać liczby wymiarowe na rysunku technicznym ?
4. Jakie znasz zasady wymiarowania?
5. Jak oznaczamy chropowatość powierzchni na rysunku?
6. Jak oznaczamy tolerancje na rysunku?
7. Jakie znasz rodzaje pasowań?
8. Jak oznaczamy obróbkę cieplną na rysunku technicznym?
9. W jaki sposób oznaczamy powłoki ochronne na rysunku technicznym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunku został przedstawiony wałek. Twoim zadaniem jest jego zwymiarowanie.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować format rysunku,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,
4) ustalić bazy wymiarowe, od których będą wyprowadzane wymiary,
5) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
6) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 2
Na przedstawionym rysunku zostały złamane zasady wymiarowania. Znajdz
te błędy
i narysuj poprawiony i zwymiarowany rysunek.
Rysunek do ćwiczenia 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek,
2) przygotować formatkę rysunkową,
3) narysować przedmiot na formatce rysunkowej posługując się przyborami kreślarskimi,
z uwzględnieniem błędu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4) wpisać liczby i symbole wymiarowe,
5) sprawdzić, czy wszystkie elementy przedmiotu zostały zwymiarowane.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru,
 przybory kreślarskie,
 ołówki,
 gumka.
Ćwiczenie 3
Na podstawie oznaczeń parametrów Ra zawartych na poniższym rysunku określ jaki
rodzaj obróbki, jaki został narzucony przez rysującego.
Rysunek do ćwiczenia 3
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyszukać informacji o chropowatości powierzchni,
2) wyszukać w normie informacji o znakach graficznych dotyczących chropowatości,
3) określić rodzaj obróbki powierzchni.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 normy dotyczące chropowatości.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zwymiarować wałek?
ðð ðð
2) znalez
ć błędne wymiarowanie na rysunku technicznym?
ðð ðð
3) zastosować znaki wymiarowe na rysunku technicznym?
ðð ðð
4) zastosować zasadę niepowtarzania wymiarów?
ðð ðð
5) wyjaśnić na czym polega zasada grupowania wymiarów?
ðð ðð
6) określić parametry chropowatości?
ðð ðð
7) określić celowość stosowania tolerancji kształtu?
ðð ðð
8) wyjaśnić, na czym polega zasada pasowania wg zasady stałego wałka?
ðð ðð
9) na rysunku oznaczyć przedmiot który powinien być nawęglany?
ðð ðð
10) oznaczyć na rysunku technicznym element na którym ma być nałożona
powłoka ochronna
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.6. Uproszczenia rysunkowe. Rysunki schematyczne
mechaniczne i elektryczne
4.6.1. Materiał nauczania
Uproszczenia w rysunku technicznym
Części maszynowe na rysunkach technicznych powinny być przedstawione w sposób
przejrzysty i dokładny. Jednak wykonując skomplikowane rysunki złożeniowe jest to bardzo
pracochłonne i czasochłonne. Wprowadzono stosowanie uproszczeń rysunkowych, które
pozwala na uzyskanie największej przejrzystości i czytelności rysunku.
Tabela 6. Uproszczenia rysunkowe części złącznych [4, s. 57, 58]
Polska Norma dopuszcza zastosowanie uproszczeń rysunkowych i rozróżnia dwa stopnie
uproszczeń:
1) przedstawienie uproszczone  polegajÄ…ce na zastÄ…pieniu skomplikowanych i trudnych do
wykonania linii zarysu przedmiotu, liniami prostszymi do narysowania. Stosowany do
upraszczania takich elementów jak: łożyska toczne, koła zębate, śruby, wkręty, nakrętki,
2) przedstawienie umowne  polegające na zastąpieniu rysunku całego przedmiotu
umownym, ustalonym symbolem graficznym.
Rysunki przedstawiają przykładowe uproszczenia rysunkowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Tabela 7. Uproszczenia połączeń śrubowych i kołkowych [4, s. 60, 61]
Połączenia narysowane Przedstawienie
dokładnie uproszczone umowne
w w
przekroju widoku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Tabela 8. Znaki umowne spoin [4, s. 64]
Tabela 9. Uproszczenia łożysk tocznych [4, s. 66]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rysunki schematyczne
Rysunki schematyczne (schematy) są stosowane po to, by wyjaśnić ogólne zasady budowy
i działania różnych mechanizmów maszyn i urządzeń, procesów technologicznych oraz
chemicznych. Schemat obrazuje w sposób najprostszy ogólną zasadę budowy oraz działanie
mechanizmu. Rysunek schematyczny nie zawiera szczegółów konstrukcyjnych.
Schematy mechaniczne są stosowane w zależności od przeznaczenia. Wyróżnia się
schematy: kinematyczne, hydrauliczne, pneumatyczne, sterowania, regulacji i kontroli.
Poniżej są pokazane przykłady symboli graficznych stosowanych na schematach
kinematycznych.
Tabela 10. Symbole graficzne stosowane w schematach kinematycznych [1, s. 278]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 36. Schemat napędu wrzeciona frezarki pionowej [1, s. 282]
Rysunki schematyczne elektryczne
Rysunki schematyczne elektryczne można podzielić na 4 grupy:
 podstawowe  wykonuje się je podczas projektowania obiektów. Wykorzystywane są one
do zapoznania się ogólną strukturą układu,
Rys. 37. Schemat strukturalny jednotorowego wzmacniacza telefonicznego. [6, s. 27]
 wyjaśniające  rysunki te ukazują elementy funkcjonalne obiektu elektrycznego. Nie
uwzględniają rzeczywistego rozmieszczenia tych elementów, ale ukazują wszystkie
połączenia między nimi oraz podają punkty połączeń. Schematy te dokładnie wyjaśniają
działanie i przebieg procesów elektrycznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 38. Schemat zasadniczy w postaci rozwiniętej [6, s. 28]
 wykonawcze  schematy te pokazują połączenia elektrycznych elementów składowych
obiektów poprzez przedstawienie i opisanie przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń,
końcówek, złącz, przepustów. Schematy te są podstawą do wykonania rysunków i innych
dokumentów konstrukcyjnych. Do grupy tych schematów zalicza się: schematy połączeń
wewnętrznych, połączeń zewnętrznych oraz przyłączeń,
Rys. 39. Schemat połączeń zewnętrznych [6, s. 31]
 plany  schematy te określają położenie elementów składowych obiektów lub
przedstawienie układów sieci, połączeń elektrycznych miedzy nimi. Schematy te są
wykorzystywane do opracowywania dokumentów konstrukcyjnych lub przy produkcji,
użytkowaniu i naprawie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Rys. 40. Plan instalacji wewnętrznej Mieszkanie typu M4 [6, s. 34]
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosujemy uproszczenia rysunkowe?
2. Jakie znasz stopnie uproszczeń rysunkowych?
3. Na czym polega przedstawienie przedmiotu za pomocÄ… przedstawienie umownego?
4. Jak rysujemy uproszczenia rysunkowe nakrętek?
5. W jakim celu stosujemy rysunki schematyczne mechaniczne?
6. Na jakie grupy możemy podzielić rysunki schematyczne elektryczne?
7. Co to sÄ… plany i gdzie sÄ… wykorzystywane?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj połączenie gwintowe według następujących założeń: dwa elementy o grubości
20 mm każdy zostały połączone śrubą z łbem sześciokątnym oraz nakrętką sześciokątną. Śruba
ma rozmiar M 20. Następnie to samo połączenie narysuj w uproszczeniu rysunkowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) przygotować format rysunku,
3) narysować połączenie, posługując się przyborami kreślarskimi,
4) opisać tabliczkę rysunkową.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier rysunkowy,
- przybory kreślarskie, ołówki, gumka,
- tablicÄ™ z Polskimi Normami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ćwiczenie 2
Narysuj plan instalacji elektrycznej w swoim pokoju. Przed wykonaniem zadania zapoznaj
siÄ™ z tabelÄ… symboli graficznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) zapoznać się z wyglądem pokoju,
3) narysować plan instalacji elektrycznej,
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier rysunkowy, przybory kreślarskie, ołówki, gumka,
- tablicÄ™ z Polskimi Normami zawierajÄ…cÄ… graficzne symbole elektryczne.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) skorzystać z PN, aby odczytać informacje dotyczące połączeń
gwintowych?
ðð ðð
2) odczytać uproszczenia rysunkowe łożysk tocznych?
ðð ðð
3) odczytać symbole graficzne w schemacie mechanicznym?
ðð ðð
4) narysować plan instalacji elektrycznej posługując się tabelami symboli
elektrycznych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4.7. Rysunki wykonawcze, montażowe i złożeniowe
4.7.1. Materiał nauczania
Rysunki wykonawcze
Rysunki wykonawcze opracowuje się na podstawie rysunku złożeniowego. Rysunki
powinny być wykonane bardzo starannie, bez względu na to, jakim narzędziem zostały
narysowane. Rysunek wykonawczy powinien być narysowany przejrzyście, z zachowaniem
wszystkich zasad dotyczÄ…cych wykonywania rysunku technicznego. Rysunek ten jest podstawÄ…
do bezpośredniego wykonania części w warsztacie, a następnie jej kontroli i odbioru
technicznego. Rysunki wykonawcze powinny być w wykonane w wystarczającej liczbie rzutów
wraz z ukazaniem niezbędnych przekrojów. Rysunki wykonawcze powinny zawierać:
 wymiary wraz z określeniem ich tolerancji,
 oznaczenie stanu powierzchni (np. chropowatość),
 oznaczenie obróbki cieplnej i powierzchniowej,
 oznaczenie powłok ochronnych.
Rys. 41. Rysunek wykonawczy koła zębatego stożkowego o zębach prostych [1, s. 271]
Rysunki montażowe
Rysunki montażowe obrazują wzajemne położenie poszczególnych części oraz sposób ich
montażu w przyrządach. Wyjaśniają one i uzupełniają stronę opisową instrukcji montażowych.
Wszystkie części na rysunkach montażowych powinny być opisane odpowiednimi numerami,
połączonymi liniami odniesienia z odpowiednia częścią. Na tych rysunkach z reguły nie
umieszczamy wymiarów rysunkowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Rys. 42. Rysunek montażowy wału z kołem pasowym [1, s. 273]
Rysunki złożeniowe
Rysunki złożeniowe przedstawiają złożenie poszczególnych części mechanizmu,
urzÄ…dzenia bÄ…dz
maszyny oraz wzajemne ich usytuowanie. Rysunek przedstawia urzÄ…dzenie
w postaci jaką powinno się uzyskać po zmontowaniu i wykonaniu.
Rys. 43. Rysunek złożeniowy wspornika z kołem łańcuchowym [1, s. 262]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Czytanie rysunków
Czytanie rysunku wykonawczego rozpoczyna siÄ™ od przeanalizowania tabliczki
rysunkowej. Zawiera ona wszelkie niezbędne informacje i ułatwia zrozumienie rysunku.
Następnie należy przeanalizować przedmiot, określić rodzaj rysunku, oraz określić rodzaj
i liczbę rzutów, w której został wykonany. Jeśli na rysunku zostały zastosowane przekroje,
należy zorientować się, jakimi płaszczyznami zostały one wykonane i w jaki sposób.
W następnej kolejności można postarać się odtworzyć narysowany przedmiot w wyobraz
ni.
Kolejnym krokiem jest przeanalizowanie wymiarowania przedmiotu, zwracajÄ…c uwagÄ™ na
wymiary tolerowane. Jeśli zostały użyte symbole tolerancji, to za pomocą właściwych tablic
ustalamy wartości liczbowe odchyłek. Analizuje się znaki określające stan powierzchni oraz
wszystkie inne uwagi słowne na rysunku.
Czytanie rysunku złożeniowego rozpoczyna się od wyjaśnienia, jaki przedmiot został na
nim przedstawiony. Należy ustalić działanie danego urządzenia. Następnie przeanalizować,
jakie części zostały przedstawione we wszystkich rzutach oraz w jaki sposób są one ze sobą
połączone. Sprawdza się numery części składowych urządzenia, z odpowiednią numeracją
zamieszczoną w tabliczce rysunkowej. Dzięki temu można łatwo odnalez
ć część, jak również
zorientować się, jaka liczba sztuk tej części wchodzi w skład całego urządzenia.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka role odgrywa rysunek wykonawczy w procesie produkcyjnym?
2. W jakim celu wykonuje się rysunki montażowe i do czego one służą?
3. Co przedstawia rysunek złożeniowy?
4. Jaką rolę odgrywa rysunek złożeniowy w procesie opracowania nowej konstrukcji?
5. Jak czytamy rysunki techniczne?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj niżej umieszczony rysunek do odpowiedniej grupy. Uzasadnij swoją
odpowiedz
.
Rysunek do ćwiczenia 1
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować rysunek,
3) przyporządkować rysunek do odpowiedniej grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablica z Polskimi Normami zawierajÄ…cÄ… graficzne symbole elektryczne.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić rysunki wykonawcze, montażowe, złożeniowe?
ðð ðð
2) wyjaśnić co przedstawiają rysunki montażowe?
ðð ðð
3) wyjaśnić co przedstawiają rysunki złożeniowe?
ðð ðð
4) rozróżnić poszczególne elementy rysunki złożeniowego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.8. Dokumentacja techniczna i technologiczna
w przedsiębiorstwie. Archiwizacja rysunków technicznych
4.8.1. Materiał nauczania
Przechowywanie rysunków w przedsiębiorstwie
Oryginały rysunków techniczne są przechowywane w przedsiębiorstwach w odpowiednich
teczkach lub tubach w specjalnych szafach. Wymiary szaf powinny być dopasowane do
formatów arkuszy. Szafy z rysunkami znajdują się w archiwum biura konstruktorskiego.
Rysunki techniczne przechowuje się w kompletach dotyczących danego urządzenia, według
rodzajów części oraz według formatów. W każdym przedsiębiorstwie jest przyjęty system
numeracji rysunków. Właściwa numeracja rysunków oraz dobra organizacja archiwum
umożliwia prawidłowe przechowywanie oryginałów rysunków i ich kopii. Umożliwia również
ich konserwację, oraz ich szybie odszukiwanie w zbiorach. Brak ewidencji i kontroli może być
przyczyna poważnych strat materialnych i pomyłek, gdyż w warsztatach produkcyjnych mogą
znajdować się wycofane z użytku odbitki rysunków. Numerowanie rysunków powinno
odznaczać się dwiema cechami:
 numery rysunków powinny być krótkie  ponieważ są często przepisywane (np.
w dokumentacji technologicznej),
 system numeracji powinien być przejrzysty i łatwo zrozumiały dla osób, dla których są one
przeznaczone.
Numer rysunku może składać się zarówno z samych cyfr (numeracja cyfrowa), a także z cyfr
i liter (numeracja mieszana).
Rysunki techniczne oraz ich odbitki wykonane w dużych formatach, składa się do
formatów mniejszych. Ułatwia to ich przesyłanie i przechowywanie. Kopie rysunków, które
umieszcza się w kopertach lub teczkach składa się na format A4. Arkusze składa się najpierw
w harmonijkę, wzdłuż linii prostopadłych do wierszy tekstu w tabliczce rysunkowej. Następnie
wzdłuż linii prostopadłych do poprzecznych. Po złożeniu takiego arkusza, ta część arkusza
która zawiera tabliczkę rysunkową powinna znajdować się na wierzchu. Sposób składania
formatu A0 do formatu A4 przedstawia poniższy rysunek.
Rys. 44. Składanie kopii rysunków do przechowywania w teczkach lub kopertach [2, s. 207]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Rysunki techniczne utworzone w programie typu CAD, możemy archiwizować
w odpowiednich i specjalnie do tego celu oznaczonych folderach na dysku twardym komputera
w archiwum biura konstruktorskiego. Rysunki techniczne mogą być również zapisane na
nośnikach magnetycznych np.: dyskietkach lub cyfrowych dyskach np.: płytach CD, DVD. Aby
powielić taki rysunek, należy go skopiować w wyznaczone miejsce np.: do nowego folderu na
dysku twardym lub na dyskietce.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie są przechowywane oryginały rysunków w przedsiębiorstwie?
2. Dlaczego ważną sprawą jest właściwe numerowanie rysunków?
3. Wytłumacz, jak złożyć rysunek z formatu A0 do formatu A3?
4. Jak można archiwizować rysunki wykonane za pomocą programu CAD?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Od nauczyciela otrzymasz rysunek na formacie A0. Złóż rysunek zachowując zasadę
składania rysunków do teczki formatu A3. Pamiętaj o tym, aby tabliczka rysunkowa
znajdowała się na wierzchu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) przeanalizować sposób składania arkuszy,
3) złożyć arkusz formatu A0 do formatu A1,
4) złożyć arkusz formatu A1 do formatu A2,
5) złożyć arkusz formatu A2 do formatu A3,
6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Od nauczyciela otrzymasz instrukcje, gdzie na dysku twardym komputera znajduje siÄ™
rysunek techniczny w wersji elektronicznej. Twoim zadaniem jest powielenie tego rysunku, do
folderu który znajduje się w Moich dokumentach Twojego komputera. Przeprowadz

archiwizację tego rysunku na pamięci wymiennej (dyskietka 3,5", pen driver USB).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść zadania,
2) znalez
ć plik z rysunkiem technicznym na dysku twardym komputera, według instrukcji
nauczyciela,
3) zaznaczyć plik z rysunkiem, klikając na nim myszką jeden raz lewym przyciskiem myszy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
4) kliknąć prawym przyciskiem myszy, na zaznaczonym pliku, rozwinie się menu
kontekstowe, z dostępnych opcji wybrać opcję Kopiuj,
5) zamknąć okno z bieżącym folderem,
6) wybrać z paska Start, Moje dokumenty,
7) kliknąć w wolnym polu otwartego okna Moje Dokumenty prawym przyciskiem myszy
i z menu kontekstowego wybrać opcję Wklej,
8) kliknąć następnie prawym przyciskiem myszy na pliku z rysunkiem technicznym
i z menu kontekstowego wybrać opcję Wyślij do.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 komputer z systemem operacyjnym Windows XP,
 dyskietka 3,5",
 pamięć wymienna typu flash USB.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić dlaczego ważne jest właściwe przechowywanie oryginałów
i kopii rysunków w przedsiębiorstwie?
ðð ðð
2) wyjaśnić jaką numerację rysunków stosuje się w przedsiębiorstwie?
ðð ðð
3) złożyć format arkusza rysunkowego A0 do formatu arkusza A4?
ðð ðð
4) powielić rysunek techniczny zapisany w formie elektronicznej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru, tylko jedna jest
prawidłowa. Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X, w razie pomyłki
zaznacz kółeczkiem błędną odpowiedz
, następnie zaznacz odpowiedz
prawidłową.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
6. Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiÄ…zanie masz 35 minut.
Powodzenia !
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wykonując rysunki techniczne posługujemy się ołówkami. Symbol ołówka miękkiego to
a) H.
b) HB.
c) B.
d) F.
2. Zerownik służy do
a) rysowania linii prostych i krzywych.
b) odmierzania długości odcinka.
c) rysowania okręgów o małych średnicach.
d) do zerowania skali.
3. Szkic jest to
a) rysunek przedstawiajÄ…cy rozmieszczenia mechanizmu.
b) rysunek wykonany na ogół odręcznie, niekoniecznie w podziałce.
c) rysunek wykonany w podziałce i zwymiarowany na papierze brystolu.
d) rysunek wykonany za pomocÄ… programu typu CAD.
4. Zasadniczy format arkusza to
a) A1.
b) A2.
c) A3.
d) A4.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
5. Rzut właściwy jest przedstawiony na rysunku
a) A.
b) B.
c) C.
d) D.
6. Do zaznaczenia urwania przedmiotu należy użyć linii
a) ciągłej zygzakowej.
b) punktowej.
c) kreskowej.
d) ciągłej.
7. Pismo rysunkowe może być proste lub pochyłe. Pismo pochyłe jest nachylone do podstawy
rysunku pod katem ą równym
a) 65°.
b) 70°.
c) 75°.
d) 80°.
8. Podziałkę powiększającą oznacza się np.
a) 1:20.
b) 1:1.
c) 1:2.
d) 20:1.
9. W dimetrii ukośnej jest narysowana bryła
a) A.
b) B.
c) C.
d) D.
10. Układ osi współrzędnych stosowanych w rzucie izometrycznym przedstawia rysunek
a) a).
a) b) c)
b) b).
c) c).
d) żaden z wymienionych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
11. Zarys przedmiotu przedstawiony na widoku rysujemy liniÄ…
a) cienkÄ….
b) grubÄ….
c) kreskowÄ….
d) punktowÄ….
12. Przekrój pokazuje na rysunku
a) zewnętrzne kształty.
b) wewnętrzną budowę.
c) zewnętrzne i wewnętrzne kształty.
d) element w rzucie.
13. Na rysunku pokazany jest przekrój
a) prosty.
b) Å‚amany.
c) zmienny.
d) poprzeczny.
14. Linie wymiarowe rysujemy liniÄ…
a) kreskowÄ….
b) gruba ciągłą.
c) cienką ciągłą.
d) punktowÄ….
15. Znak wymiarowy SØ przedstawia
a) długość łuku.
b) promień.
c) średnicę.
d) średnicę kuli.
16. Twardość na rysunku oznacza się symbolem
a) h 40Ä…2.
b) HRC 40Ä…2.
c) H 40Ä…2.
d) C 40Ä…2.
17. Powłoki ochronne na rysunku oznacza się
a) dużą literą alfabetu nad linią odniesienia.
b) dużą literą alfabetu pod linią odniesienia.
c) małą literą alfabetu nad linią odniesienia.
d) małą literą alfabetu pod linią odniesienia.
18. Na rysunku przedstawiono w uproszczeniu
a) śrubę noskową.
b) śrubę z łbem.
c) nakrętkę.
d) podkładkę.]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
19. W warsztacie części wykonuje się na podstawie rysunku
a) montażowego.
b) wykonawczego.
c) złożeniowego.
d) składanego.
20. Rysunki zapisane w formie elektronicznej powiela siÄ™ poprzez
a) zapisanie na płycie CD.
b) usunięcie z dysku twardego.
c) złożenie w odpowiednim miejscu w biurze konstruktorskim.
d) przerysowanie na arkusz papieru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
a b c d
2.
a b c d
3.
a b c d
4.
a b c d
5.
a b c d
6.
a b c d
7.
a b c d
8.
a b c d
9.
a b c d
10.
a b c d
11.
a b c d
12.
a b c d
13.
a b c d
14.
a b c d
15.
a b c d
16.
a b c d
17.
a b c d
18.
a b c d
19.
a b c d
20.
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
6. LITERATURA
1. Buksiński T., Szpecht A.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1993
2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 1998
3. Kozłowska D.: Podstawy mechanizacji. Hortpress, Warszawa 1995
4. Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress, Warszawa 2001
5. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP Warszawa 2003
6. Michel K. Sapiński T.: Rysunek techniczny elektryczny. WNT, Warszawa 1982
7. Waszkiewicz E. i S.: Rysunek zawodowy dla ZSZ. WSiP, Warszawa 1994
8. Polskie Normy dotyczÄ…ce rysunku maszynowego
PN-76/N-01601
PN-86/N-01603
PN-91/N-01604
PN-80/N-01606
PN-78/N-01608
PN-80/N-01610
PN-80/N-01612
PN-81/N-01613
PN-82/N-01614
PN-82/N-01616
PN-82/N-01619
PN-91/N-01636
PN-82/M-01088
PN-82/M-01089
PN-85/M-01119
PN-92/M-01144
PN-87/M-01145
PN-83/M-01152
PN-89/M-01154
9. www.wa.krakow.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57