r r
Usprawnianie pacjentów po
zwichni ciach kr gos upa w odcinku
szyjnym i l wiowym
WST P
Wiek XX cechowa si gwa townym rozwojem cywilizacyjnym na znacznej cz ci ziemskiego globu. W
peerelowskiej Polsce, odseparowanej od zdobyczy Zachodu, niedoinwestowanej, zmiany te zachodzi y
znacznie wolniej. Wraz ze zmian ustroju i otwarciem si na Zachód równie i u nas obserwujemy
znaczny post p, pozwalaj cy i nam pretendowa do miana cywilizacji technicznej. Szczególn uwag
zwraca bardzo dynamiczny rozwój motoryzacji. Cywilizacja techniczna jednak, oprócz niew tpliwych
korzy ci p yn cych
z u atwie we wszystkich dziedzinach ycia, ma i negatywne strony. Nale y do nich rosn ca w
zastraszaj cym tempie wypadkowo (wypadki komunikacyjne, wypadki przy pracy, katastrofy
budowlane). W ich rezultacie zazwyczaj dochodzi do mniej lub bardziej powa nych urazów kr gos upa
uczestników tych wypadków. Dodatkowo sprzyja im nieprzystosowanie organizmu ludzkiego do
siedz cego trybu ycia, który jest rezultatem powszechnej komputeryzacji  kr gos up nie ma nale ytej
stabilizacji wi zad owo-mi niowej. Wypadkom tym ulegaj zazwyczaj ludzie m odzi w tzw.  wieku
produkcyjnym , a ich szansa powrotu do normalnego ycia zale y nie tylko od rodzaju urazu, ale i od
ciwej diagnozy, zastosowanego leczenia i nieraz d ugotrwa ej rehabilitacji. Dlatego te
przedmiotem moich rozwa uczyni em urazy kr gos upa,
a dok adnie post powanie rehabilitacyjne w zwichni ciach kr gos upa w odcinku szyjnym i l wiowym.
Praca sk ada si z czterech rozdzia ów, w których kolejno przedstawiam anatomi kr gos upa i rdzenia
kr gowego, mechanizmy, przyczyny i skutki zwichni kr gos upa, oraz sposoby leczenia tych
zwichni .
Celem mojej pracy jest przedstawienie kompleksowego post powania
z pacjentem po zwichni ciach kr gos upa.
ROZDZIA 1
ANATOMIA
1.1. Budowa Kr gos upa
Kr gos up zbudowany jest z 33-34 kr gów u onych jeden na drugim. Kr gi oddzielone s od siebie
kr kami mi dzykr gowymi spe niaj cymi funkcj amortyzatorów, które skutecznie chroni
powierzchnie stawowe trzonów przed wycieraniem oraz umo liwiaj ruch pomi dzy ka dym z kr gów.
Kr gos up podzielony jest na 5 cz ci :
· Odcinek szyjny C  Cervicis. Odcinek ten jest najbardziej ruchom
i jednocze nie najdrobniejsz cz ci kr gos upa, sk ada si on z 7 kr gów. Niewielki rozmiar kr gów
wynika z faktu, i nie jest potrzebny mu du y ud wig, gdy znajduje si na samym szczycie i ma do
utrzymania najmniejszy obszar cia a.
· Odcinek piersiowy Th  Thoracis, sk ada si z bardziej masywnych kr gów, gdy umieszczony jest
ni ej ni odcinek szyjny, wi c musi by przystosowany do utrzymania wi kszego ci aru. W sk ad tego
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
odcinka wchodzi 12 kr gów, ich ruchomo jest niewielka w porównaniu do odcinka szyjnego, gdy
po czenie na tej wysoko ci eber i mostka prawie ca kowicie znosi ruch. Pod wzgl dem zakresu
ruchów odcinek piersiowy znajduje si na miejscu trzecim.
· Odcinek l wiowy L  Lumbalis- wielko kr ków jest tu ju znaczna, poniewa mniejsza obj to
kr ków w tym odcinku nie podo aby utrzymaniu ci aru kr gos upa piersiowego, szyjnego, g owy
oraz ko czyn górnych. Kr gów l wiowych jest 5, posiadaj one, podobnie jak odcinek szyjny bardzo
du ruchomo , w zwi zku z tym zarówno odcinek szyjny, jak i l wiowy wystawiony jest na
najwi ksze zagro enie wynikaj ce z urazów mechanicznych.
· Odcinek krzy owy- wielko kr gów jest tu najwi ksza, a aby si a no na by a dodatkowo zwi kszona,
wszystkich 5 kr gów w tym odcinku jest zro ni tych ze sob ca kowicie, likwiduj c ruch na tym
poziomie.
· Odcinek guziczny- sk ada si z 4-5 kr gów nie do ko ca wykszta conych; nie odgrywa on tak
znacz cej roli jak poprzednie odcinki, jest tylko szcz tkow pozosta ci ogona, który zanik w wyniku
ewolucji.
Ka dy kr g zbudowany jest z trzonu i uku kr gowego, od którego odchodzi siedem wyrostków.
Najmocniejszym elementem jest trzon kr gowy zbudowany
z tkanki g bczastej otoczonej istot zbit , która jest dodatkowo wzmocniona okostn . To w nie ten
element kr gu d wiga ci ar kr gów znajduj cych si nad nim. Oprócz funkcji podporowej jego rol
jest zabezpieczenie rdzenia kr gowego od przodu. Od ty u funkcj t spe nia uk kr gowy. Wyrostki
stanowi ramiona dzwigni dla przyczepów mi niowych lub s wzajemnemu po czeniu kr gów.
· Wyrostek kolczysty  pojedynczy wyrostek znajduj cy si w tylnej cz ci uku kr gowego stanowi
miejsce przyczepu mi ni i wi zade ,
· Wyrostek stawowy  s to cztery wyrostki (2 górne i 2 dolne) zako czone powierzchni stawow
pokryt chrz stk szklist . Stanowi one wzajemne po czenie stawowe kr gów,
· Wyrostek poprzeczny  s to 2 wyrostki odchodz ce od uku kr gowego biegn ce w poprzek. S to
miejsca przyczepów mi ni i wi zade .
Charakterystyka kr gów szyjnych
Kr gi szyjne to najmniejsze kr gi kr gos upa za wyj tkiem kr gów kr gos upa guzicznego .
Charakteryzuj si niskimi trzonami oraz cienkimi ukami kr gowymi. Wyrostki kolczyste s krótkie i do
szóstego w cznie na ko cu rozdwojone. Wyrostki stawowe s po one sko nie pod k tem 45 stopni.
Wyrostki poprzeczne s w tych kr gach bardzo krótkie, ka dy z nich posiada otwór zwany otworem
wyrostka poprzecznego. Przez te otwory od kr gu
6 w gór biegn t tnice, y kr gowe oraz splot nerwów wspó czulnych.
W bocznym przed eniu otworu wyrostka poprzecznego od strony górnej znajduje si bruzda, w której
biegnie ga przednia szyjnych nerwów rdzeniowych.
Pierwszy kr g szyjny nie posiada wyrostka kolczystego, gdy utrudnia by on swobodne ruchy g ow w
aszczy nie strza kowej. Nie posiada tak e trzonu, jest on w tym przypadku zast piony ukiem
przednim, który od przodu posiada guzek przedni, a od ty u powierzchni stawow zwan do kiem
bowym. Dzi ki niemu oraz z bowi kr gu drugiego mo liwe jest wykonywanie ruchów g ow
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
w p aszczy nie poziomej. Jest to jedyny odcinek kr gos upa szyjnego odpowiadaj cy za ten ruch.
Cz ci boczne w tym kr gu zast puj w ciwe wyrostki stawowe, które s przystosowane do
utrzymania ci aru g owy; po obu ich stronach znajduj si powierzchnie stawowe. Od góry cz si z
ko ci potyliczn , daj c przy tym bardzo du ruchomo w p aszczy nie strza kowej. Powierzchnie
dolne natomiast s do po czenia kr gu pierwszego z drugim. Wyrostki poprzeczne s tu d sze ni
w przypadku innych kr gów szyjnych, gdy s miejscem przyczepów mi ni obracaj cych g ow , które
wymagaj d ugiej d wigni.
Drugi kr g szyjny, jako jedyny, w swej budowie posiada z b kr gu obrotowego. Wyrostek ten po
po czeniu z do kiem z bowym pierwszego kr gu szyjnego tworzy staw obrotowy. W ciwych
wyrostków stawowych górnych nie ma, gdy utrudnia yby obrót g owy w p aszczy nie poziomej.
Siódmy kr g szyjny charakteryzuje si znacznie bardziej wystaj cym wyrostkiem kolczystym, a w
wyrostkach poprzecznych mog , ale nie musz wyst pi otwory wyrostków poprzecznych. Nawet gdy
one obecne mog by cz ciowo zro ni te, mniejsze ni w przypadku pozosta ych kr gów szyjnych
lub tej samej wielko ci, jednak t tnica tylko w skrajnych przypadkach przebiega
w ich wn trzu.
Charakterystyka kr gów l wiowych
Jest pi kr gów l wiowych, które od innych kr gów ró ni si du mas trzonu . Wyrostki
poprzeczne to zazwyczaj szcz tkowe ebra l wiowe. Wyrostki stawowe ustawione s pionowo, na
stronie bocznej wyrostków stawowych górnych znajduj si wyrostki suteczkowate. Wyrostki kolczyste
d ugie, odchodz do ty u i ku do owi. W ród kr gów l wiowych najbardziej wyró nia si kr g pi ty,
jest on wi kszy od pozosta ych. Kszta t trzonu te wykazuje du e ró nice, gdy jego cz przednia jest
wi ksza od cz ci tylnej. Taka budowa umo liwia po czenie z ko ci krzy ow przy jednoczesnym
zachowaniu fizjologicznych krzywizn kr gos upa.
Stabilizacja kr gos upa
Kr gos up fizjologicznie ustabilizowany jest poprzez wi zad a kr gos upa oraz poprzez mi nie
przykr gos upowe . W ciwe napi cie tych dwóch struktur zapewnia jednocze nie maksymaln
stabilizacj i ruchomo kr gos upa- s to najwa niejsze elementy umo liwiaj ce ruch z jednoczesnym
zachowaniem ca ej struktury u eniowej kr gów. Kr gos up wzmocniony jest
7 wi zad ami:
- wi zad o te  czy uki kr gów od strony przy rodkowej, odpowiada za wyprost zgi tego
kr gos upa,
- wi zad o pod ne przednie  czy trzony kr gów od strony zewn trznej,
- wi zad o pod ne tylne  czy trzony kr gów od strony przy rodkowej,
- wi zad o mi dzypoprzeczne  czy wyrostki poprzeczne, zabezpiecza przed nadmiernym zgi ciem
bocznym,
- wi zad o mi dzykolcowe  czy wyrostki kolczyste,
- wi zad o nadkolcowe  czy wyrostki kolczyste,
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
- wi zad o karkowe - w odcinku szyjnym czy wyrostki kolczyste (wi zad o nadkolcowe).
Dodatkowo w odcinku l wiowym miednica po czona jest z kr gos upem za pomoc wi zad a
biodrowo-l wiowego. Z b kr gu obrotowego ustabilizowany jest poprzez wi zad o krzy owe kr gu
szczytowego. Wi zad o to dzieli si na wi zad o poprzeczne kr gu szczytowego oraz wi zad o pionowe
kr gu szczytowego. Po rodku cz ci poprzecznej tego wi zad a znajduje si ma a powierzchnia
stawowa pokryta chrz stk . Powierzchnia ta wraz z powierzchni stawow tyln na z bie tworzy staw
szczytowo-obrotowy tylny. Szczyt z ba dodatkowo umocowany jest do ko ci potylicznej za pomoc
wi zad a wierzcho ka z ba. Od stron bocznych z ba odchodz dwa wi zad a sko nie ku górze do k ykci
potylicznych, s to wi zad a skrzyd owe.
1.2. Funkcje kr gos upa
Kr gos up spe nia trzy g ówne funkcje: pierwsz z nich jest ochrona rdzenia kr gowego, druga to
podpora cia a, a trzecia to narz d ruchu.
Rdze kr gowy jest chroniony od przodu przez trzony kr gów, a od ty u przez wyrostki kolczyste. Przed
wstrz sami i mikrourazami chroni go charakterystyczna budowa, a mianowicie u enie wielu kr gów
jeden na drugim, przedzielonych spr ystymi kr kami mi dzykr gowymi. Dodatkow ochron przed
wstrz sami dla rdzenia stanowi krzywizny kr gos upa, które dodatkowo wzmacniaj spr ysto .
Innym wa nym elementem ochronnym jest bardzo du e wiat o otworu kr gowego w porównaniu do
wielko ci rdzenia. To zabezpiecza rdze przed uciskiem .
Kr gos up jako narz d podpory cia a musi d wiga do du y ci ar. Si a no na kr gos upa wynosi
oko o 350kg. Ze wzgl du na to, e im ni szy odcinek kr gos upa tym wi kszy ci ar ma do utrzymania,
jego masywno ro nie od góry ku do owi.
Kr gos up jako narz d ruchu jest bardzo wydajny, mimo e ruchomo poszczególnych kr gów jest
stosunkowo niewielka, jednak przy zsumowaniu ruchomo ci wszystkich 24 kr gów otrzymujemy bardzo
dobre efekty. Najbardziej ruchomymi odcinkami s odcinek szyjny i odcinek l wiowy. Najmniej
ruchoma jest ko krzy owa, a nast pnie odcinek piersiowy. Z powodu tak du ej ruchomo ci odcinków
szyjnego i l wiowego cz sto dochodzi do urazów w obr bie ich po czenia odcinkiem mniej
ruchomym.
1.3. Budowa rdzenia kr gowego
Budowa zewn trzna rdzenia kr gowego
Rdze kr gowy ma kszta t wyd onego walca biegn cego w kanale kr gowym, w odcinkach od
skrzy owania piramid do 1/3 dolnej cz ci L1 lub u kobiet do 1/3 górnej cz ci L2 . Otoczony jest przez
ony cznotkankowe (opony) i p yn rdzeniowo - mózgowy. Mi dzy oponami a cian kana u
kr gowego jest wiotka tkanka czna i t uszczowa zabezpieczaj ca rdze przed uciskiem przy ruchach
kr gos upa. Rdze ma d ugo od 38 do 48cm i mas 50-60g wraz z korzonkami nerwowymi i nici
ko cow . Podczas zgi cia kr gos upa koniec rdzenia kr gowego przesuwa si do poziomu Th12. W
rdzeniu kr gowym wyró niamy dwa zgrubienia, szyjne i l wiowe; s one wynikiem bogatego
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
unerwienia ko czyn. Zgrubienie szyjne zaczyna si od C3 i ko czy si na Th1. Najszersze jest w
odcinku C5-C6, wynosi tam od 13 do 14mm, a grubo wynosi od 9 do 10mm. Zgrubienie l wiowe
rozci ga si od Th10 do L1; najszersze jest na wysoko ci Th12 , osi ga tam szeroko 10-12mm i
grubo 7-10mm. W cz ci dolnej zgrubienie l wiowe zw a si i przechodzi w sto ek rdzeniowy,
który
z kolei przechodzi w ni ko cow . Ni ko cowa dzieli si na dwie cz ci. Pierwsza cz ma d ugo
oko o 15cm i biegnie w przestrzeni podpaj czynówkowatej pionowo ku do owi. Otoczona jest przez
korzenie nerwów wychodz cych ze zgrubienia l wiowego i sto ka rdzeniowego. Ni jest srebrna i to
pozwala odró ni j od korzonków nerwowych. Druga cze biegnie na zewn trz worka oponowego i
jest przed eniem opony twardej(ni opony twardej rdzenia kr gowego), ma d ugo oko o 10cm.
Rdze ma dwie krzywizny, szyjn i piersiow . Krzywizny te odpowiadaj krzywiznom kr gos upa, a
wi c lordoza szyjna i kifoza piersiowa. Nawet po wyj ciu
z kr gos upa i zanurzeniu w p ynie o podobnej g sto ci do p ynu mózgowo rdzeniowego krzywizny s
zachowane. Rdze kr gowy zbudowany jest z istoty szarej (wewn trzna cz rdzenia) oraz z istoty
bia ej (zewn trzna cz rdzenia). Na powierzchni istoty bia ej znajduj si pod ne bruzdy, które
zaznaczaj podzia powierzchni rdzenia na 6 sznurów. I tak od przodu wyró niamy szczelin
po rodkow przedni o g boko ci od 2 do 4mm, któr wype nia opona mi kka. W g bi szczelina ta
rozszerza si , tworz c boczne uwypuklenia. W odleg ci
2-3mm bocznie od szczeliny wychodz p czki w ókien nerwowych (nici korzeni brzusznych). Miejsce ich
wyj cia obejmuje pasmo grubo ci od 1 do 2mm, pasmo to nazywa si polem korzeniowym przednim
lub bruzd boczn przedni . Pomi dzy boczn cz ci tej bruzdy a szczelin po rodkow przedni
znajduje si sznur przedni . Od ty u wyró niamy bruzd po rodkow tyln i bruzd boczn tyln .
Bruzda po rodkowa tylna jest znacznie p ytsza od szczeliny po rodkowej przedniej. W odleg ci 3mm
od niej wnikaj do rdzenia kr gowego nici korzeni grzbietowych, tworz c w tym miejscu pole
korzeniowe tylne. Bruzda boczna tylna nie jest bruzd jedynie z nazwy, jak to ma miejsce
w przypadku bruzdy bocznej przedniej, poniewa jest ona wyra nym wg bieniem. Pomi dzy bruzd
boczn tyln a po rodkow tyln jest sznur tylny. W cz ci szyjnej i górnych segmentach piersiowych
na sznurze tylnym znajduje si bruzda po rednia tylna. Dzieli ona sznur tylny na dwie cz ci: na
czek smuk y (bli szy bruzdy po rodkowej tylnej) oraz klinowaty (bli szy bruzdy bocznej tylnej).
Pomi dzy bruzd boczn tyln a bruzd boczn przedni znajduje si sznur boczny.
Budowa wewn trzna rdzenia kr gowego
Istota szara rdzenia kr gowego w przekroju poprzecznym przypomina wygl dem motyla . W jej
centrum znajduje si kana centralny. Przednie cz ci istoty szarej (szersze) to rogi przednie, natomiast
tylne (w sze) to rogi tylne.
W odcinku piersiowym istota szara posiada w cz ci bocznej charakterystyczne uwypuklenia, s to rogi
boczne. Rogi te, to w rzeczywisto ci d ugie s upy, które nazywamy odpowiednio s upami bocznymi,
przednimi oraz tylnymi.
- róg przedni, inaczej róg ruchowy odpowiada za ruchowe unerwienie mi ni szkieletowych;
- róg tylny, inaczej róg czuciowy odpowiada ze przekaz informacji
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
z receptorów;
- róg boczny, czyli autonomiczny odpowiada za unerwienie narz dów wewn trznych.
Unaczynienie rdzenia kr gowego
Rdze kr gowy w swojej górnej cz ci zaopatrywany jest przez t tnice rdzeniow przedni oraz tyln .
Wnikaj one z jamy czaszki do kana u kr gowego poprzez otwór wielki. Ga zie rdzeniowe wnikaj do
kana u kr gowego poprzez otwory mi dzykr gowe . Cz z tych t tnic zaopatruje kana kr gowy, a
cz rdze . Wszystkie naczynia zaopatruj ce rdze biegn powierzchownie. Krew odprowadzana jest
na zewn trz poprzez y, które tak e przebiegaj na powierzchni rdzenia, wychodz one z kana u
kr gowego poprzez otwory mi dzykr gowe.
Segmenty rdzenia kr gowego
Segmentem rdzenia nazywamy taki jego odcinek, który czy si z jedn par nerwów . Jest 31 par
nerwów rdzeniowych, a wi c mamy równie 31 segmentów kr gos upa, w których sk ad wchodz : 8
segmentów szyjnych, 12 piersiowych, 5 l wiowych, 5 krzy owych i 1 guziczny. Ka da cz
segmentu kr gowego jest krótsza od przypisanego mu kr gu, w zwi zku z tym wysoko segmentu
kr gowego i kr gu kr gos upa nie jest taka sama.
Podzia w ókien korzeniowych nerwów rdzeniowych
Wyró niamy 2 typy w ókien korzeniowych: brzuszne i grzbietowe .
- Korzenie brzuszne
Czyli korzenie eferentne, ich w ókna przewodz impulsy nerwowe do narz dów wykonawczych.
Wyró niamy 2 typy takich w ókien: w ókna ruchowe dla mi ni poprzecznie pr kowanych i w ókna
uk adu autonomicznego.
- W ókna ruchowe dla mi ni poprzecznie pr kowanych
Swój pocz tek maj w istocie szarej rogu przedniego, przebijaj si przez boczn cz sznura
przedniego. W tym miejscu zostaj pokryte przez os onk mielinow . Z rdzenia kr gowego wydostaj
si na zewn trz przez opon mi kk .
- W ókna uk adu autonomiczne
Dziel si na w ókna wspó czulne i przywspó czulne, biegn one razem
z nerwami ruchowymi zmierzaj cymi do mi ni poprzecznie pr kowanych.
- Korzenie grzbietowe
Korzenie grzbietowe czyli aferentne przewodz impulsy nerwowe od receptorów do o rodkowego
uk adu nerwowego. W ókna te wnikaj do rdzenia w postaci
2 wi zek: wi zki przy rodkowej i bocznej.
- Wi zka przy rodkowa
ókna te przebiegaj od receptorów do rogów tylnych rdzenia kr gowego. Przed wej ciem do rogu
przedniego w ókna dziel si i jedna cz idzie pionowo do góry, a druga pionowo do do u. S to
ókna grube odpowiadaj ce za przewodzenie bod ców powierzchownych: dotyku i ucisku, oraz
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
bod ców czucia g bokiego.
- Wi zka boczna
ókna te dziel si na 2 typy w ókien: w ókna typu C oraz w ókna typu A. W ókna typu C pozbawione
os onek mielinowych, charakteryzuj si ma grubo ci i szybko ci przewodzenia, odpowiadaj za
przewodzenie bod ców bólowych. W ókna typu A posiadaj os onki mielinowe, s grubsze
i wielokrotnie szybsze od w ókien typu C.
Drogi nerwowe rdzenia kr gowego
- sznur tylny
1. drogi rdzeniowo-mózgowe
a) p czek smuk y  przewodzi impulsy nerwowe z receptorów g ównie g bokich z segmentów
krzy owych, l wiowych
i wi kszo ci piersiowych,
b) p czek klinowaty - przewodzi impulsy nerwowe z receptorów g ównie g bokich z segmentów
górnych piersiowych i szyjnych.
2. drogi w asne  odpowiedzialne za przesy anie impulsów bazuj cych na uku odruchowym
a) p czek w asny sznura tylnego,
b) p czek mi dzyp czkowy,
c) p czek przegrodowo-brze ny.
- sznur boczny
1 drogi rdzeniowo-mózgowe (drogi czuciowe):
a) droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna  powierzchownie le w ókna z okolic krocza i ko czyn
dolnych, g biej z tu owia, ko czyn górnych i szyi,
b) droga rdzeniowo-pokrywowa  u cz owieka ta droga jest s abo rozwini ta,
c) droga rdzeniowo-siatkowa  po rednio przekazuje impulsy nerwowe do wzgórza,
d) droga rdzeniowo szyjna  odpowiada w niewielkim stopniu za czucie bólu
e) droga rdzeniowo-mó kowa tylna - przekazuje impulsy nerwowe z narz dów ruchu oraz z
receptorów skóry i innych narz dów,
f) droga rdzeniowo-mó kowa przednia  przekazuje impulsy nerwowe z narz dów ruchu oraz z
receptorów skóry i innych narz dów, ale z mniejsz pr dko ci ni droga tylna,
g) droga rdzeniowo oliwkowa - u cz owieka jest s abo rozwini ta.
2 drogi mózgowo-rdzeniowe
a) droga piramidowa boczna  g ówny o rodek regulacji napi cia mi niowego, dzia a hamuj co,
b) droga czerwienno-rdzeniowa  u cz owieka jest s abo rozwini ta,
c) droga siatkowo-rdzeniowa boczna  dzia a hamuj co na neurony ruchowe rogów przednich,
d) droga oliwkowo-rdzeniowa  u cz owieka bezpo redniego wp ywu mó ku na rdze nie
stwierdzono.
3 drogi w asne  odpowiedzialne za przesy anie impulsów bazuj cych na uku odruchowym
a) p czek w asny sznura bocznego,
b) droga grzbietowo  boczna.
- sznur przedni
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
1. drogi rdzeniowo-mózgowe
a) droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia  przekazuje impulsy nerwowe z receptorów powierzchownych
(dotyk, ucisk),
b) droga rdzeniowo-siatkowa  po rednio przekazuje impulsy nerwowe do wzgórza.
2. drogi mózgowo-rdzeniowe
a) droga piramidowa przednia  odpowiada za regulacj napi cia mi niowego, wspomaga dzia anie
drogi piramidowej bocznej,
b) droga pokrywowo-rdzeniowa  u cz owieka ta droga jest s abo rozwini ta,
c) droga siatkowo-rdzeniowa przy rodkowa  wp ywa toruj co na neurony ruchowe rogów przednich,
d) droga przedsionkowo-rdzeniowa  droga ta po redniczy
w przekazywaniu impulsów nerwowych z b dnika do mi ni szkieletowych. Droga boczna zwi ksza
napi cie prostowników,
a droga przy rodkowa obni a napi cie zginaczy.
3. drogi w asne  odpowiedzialne za przesy anie impulsów bazuj cych na uku odruchowym
a) p czek w asny sznura przedniego.
rodki rdzenia kr gowego.
- Naczynioruchowe  odpowiadaj za skurcz warstwy mi ni g adkich
i wzmo enie napi cia cian t tnic oraz zmniejszenie ich wiat a .
- W osoruchowe  odpowiadaj za skurcz mi ni przyw osowych, wywo uj g si skórk .
- Wydzielnicze gruczo ów potowych  kontroluj wydzielanie potu.
- O rodek rz skowo-rdzeniowy  unerwia mi nie g adkie znajduj ce si
w oczodole: m. rozwieracz renicy, mm. tarczkowate, m. oczodo owy.
- O rodki wspó czulne narz dów wewn trznych.
Rozmieszczenie tych o rodków jest zró nicowane, i tak o rodki:
- naczynioruchowy, w osoruchowy i wydzielniczy gruczo ów potowych znajduj si w segmentach C8-
L2, z czego odcinek C8-Th2 odpowiedzialny jest za unerwienie obszaru g owy i szyi, odcinek Th3-Th7
unerwia ko czyny górne, natomiast odcinek Th9-L2 ko czyny dolne.
- o rodek rz skowo-rdzeniowy znajduje si w segmentach od C8 do Th2,
- o rodki wspó czulne dla narz dów wewn trznych wed ug Förstera: Th1  Th4  serce, Th2  Th5 
tchawica i oskrzela, Th6  L2  przewód pokarmowy
w cz ci brzusznej, Th9  L2 drogi moczowe.
- o rodki przywspó czulne S2  S4  narz dy p ciowe, ko cówka przewodu pokarmowego, p cherz
moczowy, cewk moczow .
wiowym
Rozdzia 2
PATOLOGIA
2.1. Ogólna charakterystyka zwichni kr gos upa
Zwichni ciem nazywa si uszkodzenie stawu z ca kowit chwilow lub trwa utrat czno ci
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
powierzchni stawowych . Mo e im towarzyszy rozerwanie lub naci gni cie torebki stawowej oraz
wi zade . Zwichni cia podzieli mo na na proste (stabilne) i powik ane (niestabilne), przy czym
powik ane dotycz uszkodzenia stawu wraz z otaczaj cymi go strukturami nerwowymi lub
naczyniowymi. W przypadku zwichni cia kr gos upa bardzo cz sto dochodzi do ca kowitego lub
cz ciowego zmia enia rdzenia kr gowego, spowodowanego znacznym lub ca kowitym
zmniejszeniem wiat a kana u rdzenia kr gowego. Dodatkowo mo e doj do ucisku korzeni
nerwowych, co wywo uje bóle promieniuj ce lub parestezje. Wi kszo zwichni w obr bie kr gos upa
to zwichni cia powik ane, w których zawsze dochodzi do upo ledzenia czynno ci uk adu nerwowego. W
kr gos upie zwichni ciom mog ulec jeden lub oba wyrostki stawowe lub, w przypadku górnego
odcinka kr gos upa szyjnego, staw szczytowo-obrotowy.
2.2. Mechanizm zwichni cia kr gos upa szyjnego
Mechanizm zgi ciowy: W odcinku szyjnym najcz stszym przypadkiem jest zwichni cie stawu
szczytowo-obrotowego. P kni ciu ulega tu wi zad o poprzeczne, trac ze sob kontakt powierzchnie
stawowe z ba kr gu obrotowego i do ka z bowego kr gu szczytowego. Kr g szczytowy przesuwa si do
przodu
z jednoczesnym przesuni ciem rdzenia kr gowego. Poniewa z b kr gu znajduj cego si poni ej nie
ulega przemieszczeniu, dochodzi do zmia enia rdzenia pomi dzy z bem kr gu obrotowego a ukiem
kr gowym kr gu szczytowego. Efektem tego mo e by cz ciowe uszkodzenie lub ca kowite przeci cie
rdzenia kr gowego. Z punktu widzenia klinicznego lepiej jest, gdy przy tym zwichni ciu dojdzie
jednocze nie do z amania z ba kr gu obrotowego. Stan taki znacznie zmniejsza ryzyko uszkodzenia
rdzenia. Do zwichni cia mo e tak e doj na poziomie wyrostków stawowych, gdzie dochodzi do
przemieszczenia powierzchni stawowych kr gu wy szego do przodu w stosunku do powierzchni
stawowych kr gu znajduj cego si poni ej. W tej sytuacji równie doj mo e do uszkodzenia b
przeci cia rdzenia poprzez ucisk, jaki powstanie pomi dzy ukiem kr gowym kr gu znajduj cego si
powy ej oraz trzonem kr gu znajduj cego si poni ej. W tym mechanizmie oprócz samego zwichni cia
cz sto dochodzi do z amania lub zmia enia trzonów kr gów znajduj cych si poni ej.
Mechanizm wyprostny: jest to rzadziej spotykany mechanizm wywo uj cy zwichni cie kr gos upa. W
tym mechanizmie powierzchnie stawowe przesuwaj si w drug stron , przy czym cz sto towarzyszy
temu zmia enie lub z amanie uków kr gowych kr gów znajduj cych si poni ej zwichni cia .
Mechanizm whiplash: jest to mechanizm wyprostno - zgi ciowy, do którego dochodzi cz sto przy
wypadkach samochodowych; w pierwszej fazie nast puje nadmierny przeprost g owy z rozci gni ciem
lub naderwaniem struktur przednich kr gos upa, a nast pnie gwa towne zgi cie powoduj ce
rozci gni cie lub zerwanie tylnych struktur stabilizacyjnych kr gos upa.
W tym mechanizmie tak e mo e doj do podwichni cia, zwichni cia lub z amania kr gos upa, co
spowodowa mo e ró nego rodzaju zaburzenia neurologiczne wywo ane uszkodzeniem rdzenia b
korzeni nerwowych.
2.3. Mechanizm zwichni l wiowego odcinka kr gos upa
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Najcz stszym powodem zwichni w tym odcinku jest mechanizm zgi ciowy, który powoduje
uszkodzenie trzonu oraz rozerwanie wi zade nadkolcowych oraz kr ka mi dzykr gowego.
Jednocze nie dochodzi do zwichni cia wyrostków stawowych. Gdy do si y urazowej zgi ciowej dojdzie
jeszcze si a skr caj ca, zwichni ciu mo e ulec tylko jeden wyrostek stawowy. W przypadku
wiowego odcinka kr gos upa najcz ciej do uszkodzenia dochodzi na czeniu cz ci ruchomej
kr gos upa z nieruchom , czyli w odcinku Th12 i L1.
2.4. Skutki zwichni cia kr gos upa.
W stabilnym zwichni ciu kr gos upa nie dochodzi do adnych powa nych powik , zwichni cie takie
musi zosta fachowo nastawione oraz odpowiednio ustabilizowane . Jedyne powik anie jakie nast pi, to
zaniki mi niowe wynikaj ce z unieruchomienia. Jednak nie zawsze mamy do czynienia z tego typu
zwichni ciem. Kr ek kr gowy zmieniaj c swoje fizjologiczne po enie mo e doprowadzi do:
rozerwania kr ka mi dzykr gowego, uci ni cia lub przeci cia rdzenia kr gowego oraz do uszkodzenia
naczy krwiono nych zaopatruj cych rdze kr gowy. Ka dy z wy ej wymienionych obrazów przebiegu
urazu niesie za sob powa ne skutki, które mog nawet zagrozi yciu pacjenta.. W przypadku
uszkodzenia lub przeci cia rdzenia nast puje zanik czynno ci mi niowych lub czuciowych cz ci cia a,
które wysy aj i odbieraj bod ce nerwowe przez segment rdzenia znajduj cy si poni ej segmentu
uszkodzonego lub przez segment uszkodzony. Nawet gdy rdze kr gowy nie zosta uszkodzony
bezpo rednio od ucisku kr gu, mo e ulec zniszczeniu przy urazie t tnic zaopatruj cych go, w tym
momencie dochodzi do martwicy segmentu rdzenia powy ej i poni ej miejsca urazu, im dalej od tego
miejsca zmiany martwicze s mniejsze. Najbardziej czu tkank rdzenia kr gowego na niedobory tlenu
jest istota szara. Zwyrodnienie pog biane jest poprzez powi kszaj cy si obrz k wynikaj cy z
rozrywania wypustek astrocytów. S to komórki odpowiadaj ce za przekaz substancji od ywczych i
odprowadzenie produktów przemiany materii pomi dzy komórk nerwow a naczyniem krwiono nym.
Gdy powstanie uraz komórek nerwowych, dochodzi wtedy do ich obrzmienia i zaniku cia ek
trigloidalnych, czyli cia ek Nissla. Przy uszkodzeniu typu Nissla bez zniszczenia wypustek astrocytów
zmiany mog by odwracalne, ale ci kie uszkodzenie cia ek Nissla jest nieodwracalne. Rozpad
komórek nerwowych trwa oko o kilku tygodni, a w miejscu urazu powstaje blizna glejowo- czno-
tkankowa. W trakcie zwichni cia mo e tak e doj do powstania krwiaka rdzenia lub st uczenia rdzenia
kr gowego. W przypadku powstania pourazowego krwiaka rdzenia nast pstwem mo e by powstanie
jamisto ci rdzenia, która z czasem si rozrasta uszkadzaj c kolejne komórki istoty szarej, jednocze nie
znacznie pog biaj c dysfunkcje czucia bólu
i temperatury. Czasami mo e te powodowa pora enia po owicze. Z wszystkich wy ej wymienionych
skutków zwichni cia kr gos upa z pewno ci naj agodniejszym jest st uczenie rdzenia kr gowego.
Towarzyszy mu spuchni cie, a co za tym idzie ucisk rdzenia na ciany kana u kr gowego, efektem tego
mo e by zaburzenie sensoryki lub motoryki cz ci cia a obs ugiwanych przez ten segment. Zmiany te
jednak po podaniu rodków przeciwopuchliznowych zazwyczaj cofaj si . Gdy dojdzie do jakiegokolwiek
urazu rdzenia post powanie lecznicze jest ju zawsze o wiele trudniejsze,
a rokowania pe nego powrotu do zdrowia nie do okre lenia.
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Tab. 1. Zakres osi galnej adaptacji przy ró nych poziomach uszkodzenia rdzenia
Poziom uszkodzenia Zakres pora enia mi ni Mo liwo ci adaptacyjne
Do poziomu C4 Szyja, barki, ko czyny, tu ów Brak samodzielno ci ruchowej, mo liwo niepe nego
przystosowania do wózków inwalidzkich
Poni ej C5 Ramiona, przedramiona, ty ów, ko czyny dolne Brak samodzielno ci ruchowej, mo liwo
niepe nego przystosowania do wózków inwalidzkich
Poni ej C7 R ce, tu ów, ko czyny dolne Mo liwo cz ciowej samoobs ugi przy u yciu pomocy
ortopedycznych i praca r czna w domu w pozycji siedz cej
Poni ej Th12 Miednica, ko czyny dolne Chód kangurowy lub 2-4 taktowy z mo liwo ci pokonania
nierówno ci terenu i niewysokich schodów, prowadzenie samochodu, praca poza domem
Poni ej L2 Podudzia, stopy, cz ciowo uda i miednica Chód samodzielny po ka dym terenie,
korzystanie z komunikacji publicznej
Poni ej L4 Podudzia, stopy Chód samodzielny po ka dym terenie, korzystanie z komunikacji publicznej
Zespo y neurologiczne cz ciowego uszkodzenia rdzenia kr gowego
Do najcz stszych zespo ów neurologicznych wynikaj cych z urazowego uszkodzenia rdzenia kr gowego
nale :
a) Zespó Browna-S quarda  spowodowany bocznym uszkodzeniem po owy rdzenia kr gowego.
Nast puje tu pora enie po owicze, zniesienie czucia prioproceptywnego po stronie urazu i zniesienie
czucia bólu i temperatury po stronie przeciwnej wynikaj ce z uszkodzenia skrzy owanych dróg
rdzeniowo-wzgórzowych.
b) Zespó Centralny  jest prawdopodobnie wynikiem wyprostnego uszkodzenia rdzenia kr gowego,
dochodzi tu do uszkodzenia motoneuronów, efektem tego jest pora enie ko czyn górnych, przez
pewien okres towarzyszy mu równie pora enie ko czyn dolnych i zaburzenie funkcji wydalniczych,
jednak s one spowodowane pourazowym opuchni ciem dróg piramidowych i szybko ust puj .
c) Zespó t tnicy rdzeniowej przedniej  jest on wynikiem zgniecenia przedniej cz ci rdzenia, wraz z
uci ni ciem przedniej t tnicy rdzeniowej. Wyst puje tu pora enie ca kowite z zaburzeniami czucia bólu
poni ej uszkodzenia. Cz ciowo pozostaje czucie u enia i wibracji.
d) St uczenie tylnej cz ci rdzenia kr gowego  jest to uszkodzenie o dobrych rokowaniach, pacjent
skar y si tu na przeczulice wielosegmentowe, mrowienia w okolicy szyi, zaburzenia czucia, objawy te
zazwyczaj s symetryczne i w du ym stopniu odwracalne.
e) Zespó wstrz nienia rdzenia kr gowego  zespó ten jest zespo em naj agodniejszym, jego objawy
ust puj szybko i ca kowicie.
Rozdzia 3
Leczenie zwichni kr gos upa
3.1. Badanie wst pne
Bardzo wa ne jest dla pacjenta, aby jak najszybciej dokona wst pnego badania, polegaj cego na
ogl dzinach i wywiadzie . Zdobyte w jego trakcie informacje odno nie wypadku maj znacz cy wp yw
na sposób transportu osoby poszkodowanej. W pierwszej kolejno ci nale y obejrze pacjenta; rany
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
okolicy czo a wskazuj na wyprostny charakter urazu, a w okolicy potylicy na zgi ciowy. Pacjenta
adziemy z u eniem g owy w pozycji przeciwnej do dzia aj cej si y urazowej. Gdy mechanizm urazu
nie jest znany, g owa powinna by u ona
w pozycji po redniej, nie wolno podk ada poduszek pod g ow , poniewa wi kszo urazów kr gos upa
ma charakter zgi ciowy. Pod okolic l wiow nale y pod zwini ty koc, aby utrzyma lordoz
wiow oraz zwi kszy stabilizacj tego odcinka. Poszkodowanego w odcinku szyjnym stabilizuje si
ko nierzem Schanza, wykonanym z waty i banda y. Tak ustabilizowanego pacjenta w pozycji le cej
przewozi si do szpitala w celu wykonania badania radiologicznego. Zdj cia rentgenowskie wykonuje
si zawsze 2- w pozycji przednio-tylnej oraz bocznej.
3.2. Leczenie zachowawcze zwichni w odcinku szyjnym
i l wiowym
Repozycji odcinka szyjnego bez powik neurologicznych dokonujemy za pomoc wyci gu
czaszkowego. W znieczuleniu ogólnym nawierca si otwór
w czaszce i montuje klamr wyci gu. Obci enie pocz tkowe wynosi od 3 do 4kg, ale w trakcie trwania
repozycji zmienia si ono nawet do 15kg.
W przypadku zwichni cia jednostronnego, oprócz si y odci gaj cej dodaje si si skr tn w stron
przeciwn do kierunku zwichni cia. Zwichni cia kr gów
w segmentach C3-C5 z regu y ulegaj nastawieniu ju przy obci eniu
w granicach 8kg; znacznie wi kszego obci enia wymagaj kr gi ni sze C6-Th1.Podczas dzia ania si y
koryguj cej pacjent jest pod wp ywem rodków znieczulaj cych i przeciwbólowych. Du a si a
mi niowa obr czy barkowej jest w stanie uniemo liwi doprowadzenie do repozycji. Co 1-2 godziny
wykonuje si kontrolne zdj cie RTG. W przypadku, gdy wyci g szyjny nie doprowadza do oczekiwanego
stanu, po kilku godzinach niezb dna jest interwencja chirurgiczna. Repozycji dokonuje si wtedy
metod dost pu przedniego z jednoczesn stabilizacj przedni kr gos upa w uszkodzonym odcinku. W
odcinku l wiowym nastawienia dokonujemy poprzez utrzymywanie odpowiedniej pozycji koryguj cej.
Pozycj koryguj na ku uzyskuje si przez podk adanie coraz wi kszych wa eczków pod odcinek
piersiowo-l wiowy. Okres nastawiania zwichni cia w tym odcinku trwa od 3 do 6 tygodni. Inn
metod jest metoda hiperekstensyjna. Najcz ciej stosowane tu to metoda Watsona-Jonesa polegaj ca
na nadmiernym wypro cie po czonym z wyci giem za ko czyny dolne oraz metoda za pomoc ramy
Cortela .
3.3. Leczenie operacyjne w odcinku szyjnym
W przypadku istniej cych zmian neurologicznych, braku mo liwo ci nastawienia kr gos upa stosuj c
metod wyci gu czaszkowego lub braku stabilno ci kr gos upa po leczeniu zachowawczym, nale y
przeprowadzi operacj chirurgiczn . W odcinku szyjnym wyró niamy dwie g ówne metody dost pu, s
to: dost p przedni oraz dost p tylny.
Dost p tylny jest najcz ciej stosowany do korekcji ustawienia kr gów wysuni tych do przodu oraz do
stabilizacji tylnej cz ci kr gos upa. Pacjent le y na brzuchu, g ow ma w pozycji po redniej. Po
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
uzyskaniu dost pu do uszkodzonego fragmentu jednoz bnym haczykiem poprzez uk kr gu dokonuje
si jego prawid owego ustawienia. Po prawid owym ustawieniu kr gu dokonuje si jego stabilizacji.
Stabilizatorem w odcinku C1-C2 jest wycinek z talerza biodrowego odpowiednio obrobiony. Wycina si
w nim fragment na uk kr gu szczytowego i wyrostek kolczysty kr gu obrotowego, ca przywi zuje
si drutem. W przypadku braku mo liwo ci dokonania repozycji w celu obarczenia rdzenia kr gowego
ci ga si tylny uk kr gu. Stabilizacja w takiej sytuacji musi by d sza i si ga od wyrostka
kolczystego kr gu obrotowego do uski ko ci potylicznej. Taki sam schemat post powania jest w
ni szych odcinkach szyjnego kr gos upa, stabilizacji dokonuje si tu pomi dzy dwoma s siednimi
wyrostkami kolczystymi za pomoc wszczepu kostnego pobieranego z talerza biodrowego.
Dost p przedni mo liwy jest na kilka sposobów . Nalez do nich dost p pozagard owy, pod uchwowy,
przezgard owy. Dost p przedni u atwia stabilizacj z amanego z ba kr gu obrotowego rubami
dociskowymi, ale znacznie utrudnia wykorzystanie przeszczepu kostnego. Wy szo tej metody nad
poprzedni przejawia si przede wszystkim w stabilizacji po z amaniu tylnego uku kr gu szczytowego.
W dost pie tylnym stabilizacja si ga a uski ko ci potylicznej, co znacznie ogranicza o ruchy skr tne
owy. W tej metodzie ogranicze takich nie ma. Dodatkowo ta metoda pozwala w atwy sposób
zoperowa kr ek mi dzykr gowy oraz dokona repozycji trzonów kr gowych. Stabilizacji dokonuje si
tu za pomoc przeszczepu kostnego w kszta cie korka wyci tego z talerza biodrowego. Po zabiegu
operacyjnym pacjent przez okres trzech miesi cy ustabilizowany zewn trznie jest przez ko nierz
ortopedyczny.
3.4. Leczenie operacyjne w odcinku l wiowym
W odcinku l wiowym, tak jak i w odcinku szyjnym, równie wyró niamy
dwie metody dost pu . Jest to: spondyloza przednia oraz spondyloza tylna.
Spondyloza przednia w tym odcinku jest rzadziej stosowana, gdy znacznie zwi ksza ryzyko powik ania
pooperacyjnego, dost p ten jest znacznie trudniejszy.
Spondyloza tylna jest znacznie atwiejsza do przeprowadzenia; po u eniu pacjenta na brzuchu,
ods aniamy 6 kr gów kr gos upa. Nastawienia zwichni dokonuje si manualnie, a nast pnie
wykonuje si stabilizacj uszkodzonych segmentów. Metod stabilizacji jest kilka:
a) aloplastyka spr ynowa Weissa, polega ona na za eniu obustronnie dwóch spr yn stabilizuj cych,
spr yna po za eniu przebiega przez
6 kr gów, a wi c obejmuje te po 2 kr gi zdrowe nad i pod miejscem uszkodzenia. Metoda ta zapewnia
dobr stabilizacj i w pocz tkowym okresie dobr ruchomo we wszystkich kierunkach kr gos upa, po
paru latach jednak, spr yna zarasta tkank czn i ulega skostnieniu ca kowicie eliminuj c ruch w
obj tym stabilizacj segmencie.
b) stabilizacja wed ug Roya-Camille polega na umocowaniu specjalnych p yt stabilizuj cych do trzonów
kr gowych przez nasady uków.
c) stabilizacja wed ug Luque a polega na przymocowaniu obustronnie do uków kr gowych za pomoc
drutu pr tów wyprofilowanych na kszta t krzywizn kr gos upa.
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
d) zespolenia transpedikularne polegaj na tym, e wprowadza si do trzonów poprzez nasady uków
ruby, a nast pnie czy si je specjalnymi belkami stabilizuj cymi.
Po dokonaniu repozycji zak ada si gorset ortopedyczny na okres od 6 do 12 miesi cy. Gorset obejmuje
1/3 górn cz r koje ci mostka i stawy biodrowe.
3.5. Leczenie farmakologiczne
Niezale nie od tego czy pacjent by leczony chirurgicznie czy zachowawczo, cz sto niezb dne jest
prowadzenie leczenia farmakologicznego. Polega ono przede wszystkim na podaniu niezb dnych
rodków przeciwobrz kowych, które wywo uj zmniejszenie opuchlizny pourazowej rdzenia kr gowego
i jednocze nie zmniejszenie jego ucisku przez kana kr gowy. Do najcz ciej stosowanych substancji
tego typu nale : deksametazon, 20% roztwór mannitolu, dekstran drobnocz steczkowy, furosemid,
40% glukoza (dzia a moczop dnie) . Dodatkowo w zale no ci od potrzeb podaje si 5% glukoz , sól
fizjologiczn , chlorek potasu (przy niedoborze potasu), albuminy (przy niedobia czeniu), mandelamin
(przeciwbakteryjny, stosowany przy cz stych stanach zapalnych dolnych dróg moczowych) , kwas
askorbinowy (przyspiesza gojenie ran, usprawnia naczynia krwiono ne) .
3.6. Piel gnacja chorych z niedow adami
U pacjentów z niedow adami lub pora eniami dochodzi do wielu niekorzystnych zmian we wszystkich
uk adach organizmu. Zmniejsza si wydolno oddechowa, a tym samym zmniejsza si wysycenie krwi
tlenem. Dochodzi do zaburze wydalniczych i towarzysz cych im stanów zapalnych, a tak e dochodzi
do zaburze w gospodarce mineralnej. Zniesiona jest pompa mi niowa, co powoduje zaleganie krwi
ylnej na obwodzie, doprowadza do obrz ków
i utrudnia docieranie krwi t tniczej do tkanek. Dochodzi do zaburze troficznych skóry. Wszystkie te
zmiany s niebezpieczne dla ogólnego stanu chorego
i wymagaj po wi cenia du ej ilo ci czasu opiece nad pacjentem. Zaburzenia ogólnoustrojowe
objawiaj si przede wszystkim utrat bia ka. Zaburzenia te mog nie za sob konsekwencje
powstawania obrz ków, odk adania si kamieni w p cherzu moczowym i utrudnianie wydalania moczu.
Chorzy nie maj apetytu, co prowadzi do anemii i wyniszczenia organizmu. Osobie takiej nale y
zapewni okresowe okre lanie poziomu bia ek, badanie obrazu krwi, kontrol wagi cia a, przetaczanie
krwi i plazmy, uzupe nianie niedoborów aminokwasów
i elaza, nale y zastosowa wysokoenergetyczn diet wzbogacon w bia ko
i witaminy. Przy uszkodzeniach rdzenia na poziomie piersiowego i szyjnego odcinka kr gos upa mog
si pojawi zaburzenia oddechowe wywo ane os abieniem mi ni oddechowych. Prowadzi to do
zmniejszenia wydolno ci oddechowej, zwi kszenia zalegania wydzieliny w drzewie oskrzelowym, a to
mo e wywo ywa zapalenie p uc. Aby tego unikn nale y cz sto odsysa zalegaj wydzielin z
drzewa oskrzelowego, jamy nosowo-gard owej i krtani. Dodatkowo powinno si oklepywa pacjenta i
uczy go prawid owo kaszle . Wymusi kaszel mo na na dwa sposoby: nakazujemy pacjentowi
pokas ywanie przy pog bionym wydechu lub w trakcie wykonywania wydechu prosimy pacjenta o
wydawanie z siebie d wi ku wrrrrr. Dobrze jest tak e podawa substancje rozrzedzaj ce wydzielin i
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
atwiaj ce odkrztuszenie, takie jak inhalacje z dodatkiem mukosolvanu lub sam mukosolvan. W
przypadku zaburzenia ze strony uk adu moczowego cz stym powik aniem jest stan zapalny dróg
moczowych i zastój moczu. Skutkiem tego mo e by kamica dróg moczowych objawiaj ca si
krwinkami czerwonymi w moczu. Aby tego unikn nale y stosowa odpowiednie metody
odprowadzania moczu. Najlepiej jest tak odprowadza , aby doprowadza do biernych wicze
mi niówki p cherza. S ró ne metody odprowadzania moczu: wyciskanie r czne, okresowe
cewnikowanie, zak adanie cewnika na sta e, zak adanie cewnika na sta e
z zastosowaniem p ukania przep ywowego. Najmniej niebezpiecznym sposobem jest cewnikowanie co
6-8 godzin .
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego objawiaj si przede wszystkim brakiem mo liwo ci
wypró nienia. Spowodowane to jest zaburzeniami
w napi ciu mi ni zwieraczy odbytu i mi ni t oczni brzusznej. Aby wyuczy odruchu oddawania stolca
we wczesnym okresie po urazie nale y dra ni okolic odbytu. W przypadku pora enia mi ni t oczni
brzusznej nale y zleci pacjentowi r cznie naciska na ciany brzucha, co zwi ksza ci nienie wewn trz
jamy brzusznej. W przypadku braku mo liwo ci wywo ania odruchu wypró niania si 2-3 razy w
tygodniu stosuje si lewatyw . Jednym
z najgorszych powik po urazie rdzenia kr gowego, zw aszcza wysokiego poziomu s odle yny.
Pacjent najbardziej wra liwy na nie jest w okresie pierwszych 6 tygodni po przebytym urazie. Brak
ruchu, zmniejszenie ukrwienia, zaburzenia troficzne dodatkowo zwi kszaj ryzyko powstawania
odle yn, które ulegaj cz stym zaka eniom i zaniedbane mog prowadzi nawet do mierci. Aby
zapobiega powstawaniu odle yn nale y co pó torej  dwie godziny odwraca chorego, miejsca ju
zaczerwienione smaruje si spirytusem i oklepuje, dzia a to rozgrzewaj co i pobudzaj co dla uk adu
kr enia, a tym samym wp ywa pozytywnie na trofik tkanek. Po ciel musi by u ona bardzo g adko,
nie powinno by adnych za ama . Obecnie stosuje si tak e specjalne materace powietrzne
przeciwodle ynowe. Materac taki jest podzielony na wiele komór, które s regularnie, naprzemiennie
nape niane i opró niane z powietrza. Trzeba pami ta , e pacjent z pora eniem czteroko czynowym
musi by prawid owo u ony. Stopy musz by zabezpieczone przed opadaniem, zapobiega to
powstaniu stopy ko skiej. Pod kolanami musi znajdowa si wa ek, aby nie dochodzi o do nadmiernego
rozci gania aparatu wi zad owego stawów kolanowych i aby nie dochodzi o do przeprostu. Ko czyny
powinny znajdowa si w pozycji po redniej, aby nie doprowadza do zmniejszenia d ugo ci w ókien
mi niowych.
3.7. Badanie neurologiczne dla potrzeb rehabilitacji
Po osi gni ciu udanej repozycji kr gos upa powinno si rozpocz rehabilitacj , jednak przed
przyst pieniem do niej nale y okre li , do jak du ych zniszcze uk adu nerwowego dosz o podczas
urazu . Dobrym sposobem na to jest test wprowadzony przez ASIA (American Spinal Injury
Association). Badanie pomaga okre li poziom obra rdzenia kr gowego poprzez badanie czucia
dotyku, bólu oraz si y mi niowej. Badania czucia dokonujemy dla poszczególnych 28 dermatomów na
dwa sposoby: dla testu czucia dotyku
i czucia bólu. Wyniki testu zapisywane s w trzystopniowej skali:
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
brak czucia = 0, zaburzenie czucia = 1, czucie prawid owe = 2.
C2  okolica guzowato ci potylicznej
C3  dó nadobojczykowy
C4  okolica stawu barkowo-obojczykowego
C5  boczna powierzchnia ramienia
C6  grzbiet kciuka
C7  grzbiet palca rodkowego
C8  palec ma y
Th1  przy rodkowa cz przedramienia
Th2  okolica do u pachowego
Th3  trzecia przestrze mi dzy ebrowa
Th4  czwarta przestrze mi dzy ebrowa (linia sutków)
Th5  pi ta przestrze mi dzy ebrowa
Th6  szósta przestrze mi dzy ebrowa (na wysoko ci wyrostka mieczykowatego mostka)
Th7  siódma przestrze mi dzy ebrowa
Th8  ósma przestrze mi dzy ebrowa
Th9  dziewi ta przestrze mi dzy ebrowa
Th10  dziesi ta przestrze mi dzy ebrowa
Th11  jedenasta przestrze mi dzy ebrowa
Th12  poziom wi zad a pachwinowego
L1  przednio-przy rodkowa cz uda poni ej pachwiny
L2  przednio- rodkowa cz uda
L3  okolica k ykcia przy rodkowego ko ci udowej
L4  okolica kostki przy rodkowej
L5  grzbiet stopy
S1  boczna cz pi ty
S2  dó podkolanowy
S3  okolica guza kulszowego
S4-S5  okolica odbytu
Si mi niow oceniamy na podstawie testu Lovetta, jest to skala sze ciostopniowa, w której 0 =
braku czynno ci mi nia, 1 = skurcz mi nia,
2 = ruch w odci eniu, 3 = ruch bez odci enia, 4 = ruch z oporem, 5 = ruch
z maksymalnym oporem.
C5  mi nie zginacze stawu okciowego
C6  mi nie prostowniki nadgarstka
C7  mi nie prostowniki okcia
C8  mi nie zginacze palców (palca rodkowego)
Th1  mi sie odwodziciel palca V
L2  mi nie zginacze biodra
L3  mi nie prostowniki kolana
L4  mi nie zginacze grzbietowe stopy
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
L5  mi nie prostowniki palców
S1  mi nie zginacze podeszwowe stopy
3.8. Cele post powania rehabilitacyjnego
Podstawowym celem w przypadku zwichni kr gos upa jest przywrócenie pacjenta do sprawno ci z
okresu przed zadzia aniem czynnika urazowego. Cz sto z powodu powik ze strony rdzenia
kr gowego nie jest to mo liwe
i post powanie to ogranicza si tylko do odzyskania jak najwi kszej sprawno ci organizmu.
Rehabilitacj mo na podzieli na kilka okresów: rehabilitacj wczesn , przy kow , w zakres jej zada
wliczy nale y przy pieszenie przemiany materii, usprawnienie uk adu oddechowego i kr enia w celu
doprowadzenia do szybszej regeneracji tkanek uszkodzonych. Usprawnianie na tym etapie znacznie
zmniejsza ograniczenia wynikaj ce z nieczynno ci. Odpowiednio prowadzona rehabilitacja powoduje
zachowanie odpowiedniej d ugo ci i elastyczno ci w ókien mi niowych i struktur wi zad owych,
zmniejsza zaburzenia troficzne skóry. Drugi etap to próba odbudowy utraconych po cze nerwowych
rdzenia kr gowego. Osi ga si to przez stosowanie odpowiednich wzorców ruchowych metod
prioproceptywnego torowania mi niowo - nerwowego (PNF) i czynnej koncentracji pacjenta na
wykonywanym ruchu przez terapeut . W miar powrotu czynno ci poszczególnych grup mi niowych
rehabilitacja zaczyna przechodzi do fazy trzeciej, skupiaj cej si na maksymalnym usamodzielnieniu
si cz owieka poprzez stosowanie specjalnie dobranych wicze samoobs ugi.
3.9. Post powanie rehabilitacyjne w zwichni ciu kr gos upa
szyjnego
W przypadku niepowik anym
W tym przypadku wykonujemy z pacjentem wiczenia oddechowe torem zarówno górnym (piersiowym)
jak i dolnym (brzusznym). Przyk adem dla wicze toru piersiowego mo e by wznos ramion przodem
w gór
z jednoczesnym wdechem nosem oraz opus ramion przodem w dó
z jednoczesnym wydechem ustami. Musimy pami ta , e zbyt intensywne wdechy, zbyt cz sto
powtarzane mog doprowadzi do hiperwentylacji. W celu uzyskania pog bionego wdechu warto jest
zleci pacjentowi pog biony wydech. Taki wydech spowoduje wykonanie fizjologicznie pog bionego
wdechu. Innym sposobem na wiczenie górnego toru oddechowego jest wdech
z uwypukleniem klatki piersiowej, mo na w tym wiczeniu stosowa opory poprzez obci enie klatki
piersiowej chorego. wiczenia dla toru brzusznego pacjent wykonuje poprzez uwypuklenie pow ok
brzusznych przy wdechu. To wiczenie, analogicznie jak wiczenie powy ej, mo e zosta dodatkowo
oporowane, gdy wydolno oddechowa pacjenta na to pozwala. Poniewa w tym przypadku nie mamy
do czynienia z pora eniem, wszystkie wiczenia ko czyn powinny by wykonywane przez pacjenta z
ewentualnym lekkim wspomaganiem. wiczeniami czynnymi stosowanymi w pocz tkowym okresie
powinny by wiczenia dynamiczne ma ych grup mi niowych, a wi c zlecamy wykonywanie czynnych
ruchów w stawach obwodowych. Du e grupy mi niowe powinny by wiczone tak, aby nie
doprowadza do przerzutów napi mi niowych na okolic uszkodzonego odcinka kr gos upa. A wi c
nie nale y tu za mocno obci pacjenta, je eli jakie wiczenie jest zbyt dla niego wyczerpuj ce,
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
nale y zastosowa odci enie. Po 3 miesi cach mo na ju zdj ko nierz stabilizacyjny i wykonywa
wiczenia uelastyczniaj ce i wzmacniaj ce mi nie szyi. Do tych wicze nale autoredresje mi ni
przykurczonych oraz wzmacniaj ce mi ni os abionych. wiczenia mo emy wykonywa
w p aszczyznach podstawowych, a wi c zgi cie i wyprost g owy, skr ty w lewo
i prawo i sk ony w lewo i w prawo lub korzystaj c ze wzorca ruchowego PNF dla g owy i szyi, a wi c w
aszczyznach sko nych. Usprawnianie mo na rozszerzy o dzia ania fizykalne, do których zaliczaj si
zabiegi magnetostymulacji oraz terapia laserem niskoenergetycznym, w celu przyspieszenia gojenia
struktur uszkodzonych. W przypadku leczenia zachowawczego i leczenia operacyjnego, je li nie u yto
stabilizatorów zaleci mo na termoterapi i elektroterapi : w przypadku termoterapii mo na stosowa
lampy sollux w celu poprawy ukrwienia oraz rozlu nienia mi ni, diatermi krótko i mikrofalow lub
krioterapi , która poprzez fale Levisa oraz zmniejszenie pobudliwo ci nerwowej prowadzi do tego
samego efektu co lampy sollux, z zabiegów elektroterapii stosujemy pr dy interferencyjne,
diadynamiczne, jonoforez i pr d Traberta. W przypadku zastosowania stabilizatora nie wolno stosowa
terapii cieplnej, gdy doprowadzi to mo e do skumulowania energii cieplnej w jego mocowaniach i
bokiego poparzenia pacjenta. Elektroterapia w tym przypadku spowoduje zmiany elektrochemiczne
w organizmie, co doprowadzi mo e do odwapnienia w okolicy stabilizatora
i zwi kszenia ryzyka ukruszenia kr gów oraz odpadni cia rub mocuj cych stabilizator. Dodatkowo
stosowa mo na k piele borowinowe i solankowe. Na mi nie karku, obr czy barkowej i klatki
piersiowej stosujemy masa klasyczny rozlu niaj cy, sk adaj cy si z delikatnego g askania,
rozcierania, ugniatania pod nego, ucisków jednostajnych i wibracji pod nej. W przypadku
zastosowania stabilizatora nie zaleca si stosowania masa u segmentarnego, gdy na drodze
odruchowej mo e doj do polu nienia jego mocowania
i odpadni cia. Po uzyskaniu rozlu nienia i usuni cia przykurczów mi niowych zwi kszamy
intensywno masa u w celu wywo ania wzrostu napi cia mi niowego, a tym samym wzrostu
stabilizacji uszkodzonego odcinka kr gos upa.
Post powanie w przypadku powik anym z ca kowitym uszkodzeniem rdzenia
Podstawowym problemem w rehabilitacji tego typu uszkodzenia jest fakt przeci cia rdzenia kr gowego
w odcinku szyjnym, w zwi zku z czym cz organizmu unerwiona z odcinków poni ej przeci cia nigdy
nie odzyska zdolno ci do wype niania swoich funkcji . W tym przypadku pacjent ma znacznie
ograniczon wydolno oddechow z powodu nieczynno ci wi kszo ci mi ni oddechowych. Bardzo
wa ne jest tu cz ste wspomaganie odprowadzania wydzieliny z drzewa oskrzelowego. Dobre efekty
daje tu stosowanie kilka razy dziennie przez 10 minut pozycji drena owej (Trendelenburga),
polegaj cej na podniesieniu jednej strony ka (od strony nóg) o 30-40 centymetrów. Oklepujemy
klatk piersiow i powierzchni cia a, która mia a kontakt
z materacem podczas le enia. Wprowadzamy nauk efektywnego kaszlu
i prowadzimy wiczenia oddechowe. W przypadku urazu szyjnego odcinka kr gos upa przepona
zazwyczaj jest jedynym dzia aj cym mi niem oddechowym i to jej rozwojowi trzeba po wi ci teraz
najwi cej czasu. Prawid owy rozwój przepony mo na osi gn poprzez wiczenia oddechowe torem
brzusznym. M czy ni zazwyczaj nie maj z tym k opotu, poniewa fizjologicznie oddychaj tym torem.
Trudniej jest osi gn prawid ow prac tego mi nia u kobiet, gdy one najcz ciej oddychaj torem
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
piersiowym
i mi sie przepony jest w tej sytuacji bardziej os abiony. wiczenie przeprowadzamy w pozycji le enia
ty em, zlecamy pacjentowi wdech
z uwypukleniem brzucha. Z powodu zaburze czucia g bokiego pacjent nie jest wstanie okre li i
kontrolowa ruchów brzucha. Mo emy mu w takiej sytuacji po lekki przedmiot na brzuchu lub
swoj r , tak aby widzia , kiedy brzuch si podnosi pod wp ywem wdechu. Gdy przepona zostanie ju
aktywowana, a jej ruchy s wystarczaj co obszerne, do wicze dodajemy opór, co powoduje znaczny
wzrost si y tego mi nia. Mo emy u na brzuchu chorego jego r ce lub inny przedmiot, stanowi cy
pewien opór. Podczas wdechu przepona schodz c w dó przemieszcza trzewia, uwypuklaj c brzuch, gdy
obci ymy dodatkowo brzuch, przemieszczenie trzewi b dzie wymaga o wi kszej si y .
Równolegle z wiczeniami oddechowymi wykonujemy wiczenia bierne ko czyn obj tych pora eniem.
wiczenia te maj zapewni utrzymanie zakresu ruchów z przed okresu uszkodzenia kr gos upa, maj
na celu utrzymanie elastyczno ci i prawid owej d ugo ci mi ni i wi zade . Przyspieszaj c procesy
przemiany materii i wzmagaj c pomp mi niow u atwiaj przepchni cie krwi ylnej, zwi kszaj
trofik tkanek, a wi c zmniejszaj obrz ki i nie dopuszczaj do powstania odle yn. Dodatkowo
zmniejszaj stopie przykurczów spastycznych po ust pieniu obrz ku pourazowego rdzenia kr gowego.
wiczenia te wykonujemy we wszystkich kierunkach dozwolonych do wykonania przez konkretny staw,
który akurat wiczymy, wi c mamy mo liwo wykonywania zgi cia, wyprostu, rotacji zewn trznej i
wewn trznej, odwodzenia
i przywodzenia, pronacji i supinacji, radializacji i ulnaryzacji oraz obwodzenia. Ruchy w stawie powinno
si wykonywa powoli i dok adnie zwracaj c uwag aby by y one pe ne. Wa ne jest to, poniewa w
przeciwnym wypadku staw zacznie traci na swojej ruchomo ci z powodu ogranicze mi niowych, co
w dalszym etapie b dzie prowadzi o do zmniejszenia wydzielania mazi stawowej i zrostów kostnych w
stawie. A wi c doprowadzi do nieprawid owego patologicznego ustawienia ko czyn. Jako e rdze nigdy
nie odzyska utraconych funkcji, rehabilitacja nie k adzie nacisku na odbudow szlaków nerwowych,
a wi c nie ma sensu stosowa takiej metody jak PNF. Mimo, e czynno uk adu mi niowego pacjenta
nigdy nie zostanie odtworzona, nale y do wcze nie pionizowa go na stole pionizacyjnym. Wczesna
pionizacja znacznie zmniejsza ryzyko roztrenowania uk adu sercowo-naczyniowego, zmniejsza
zagro enie powstawania odle yn, zapalenia p uc oraz powik ze strony uk adu moczowego.
Niedopuszczenie do roztrenowania uk adu sercowo-naczyniowego ma ogromny wp yw na pó niejsz
mo liwo sadzania pacjenta na wózek inwalidzki.
Post powanie w przypadku powik anym z cz ciowym uszkodzeniem rdzenia
Rehabilitacja w takim przypadku jest najtrudniejsza i wymaga du ej wiedzy
i zaanga owania od fizjoterapeuty . Jako, e rdze nie jest uszkodzony ca kowicie, jest szansa na
uzyskanie du ej sprawno ci chorego. Post powanie musi by tu indywidualne i regulowane zgodnie z
obecnymi osi gni ciami pacjenta. W okresie pocz tkowym post pujemy tak samo, jak w innych
przypadkach zwichni w odcinku szyjnym, a wi c rehabilitacja rozpoczyna si od wicze
oddechowych oraz dzia u atwiaj cych odprowadzenie wydzieliny z drzewa oskrzelowego. wiczenia
bierne rozpoczynamy po uzyskaniu stabilnego stanu pacjenta. Najlepsz metod wicze w tym
konkretnym przypadku jest metoda PNF, która nie tylko zapobiega powstawaniu przykurczów i
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
spastyczno ci mi ni, ale wspomaga tworzenie nowych po cze nerwowych, co docelowo ma
prowadzi do uzyskania czynnych ruchów pora onych ko czyn. wiczenia z PNF-u prowadzimy w
oparciu
o przygotowane ju wzorce ruchowe:
wzorce ruchów dla ko czyn górnych
Schematy z odwiedzenia do przywiedzenia:
Schemat pierwszy: z odwiedzenia (staw okciowy wyprostowany) do przywiedzenia (staw okciowy
wyprostowany) oraz jego schemat powrotny.
Schemat drugi: z odwiedzenia (staw okciowy wyprostowany) do przywiedzenia (staw okciowy zgi ty)
oraz jego schemat powrotny.
Schemat trzeci: z odwiedzenia (staw okciowy zgi ty) do przywiedzenia (staw okciowy wyprostowany)
oraz jego schemat powrotny.
Schemat czwarty: z odwiedzenia (staw okciowy zgi ty) do przywiedzenia(staw okciowy zgi ty) oraz
jego schemat powrotny.
Schematy z przywiedzenia do odwiedzenia:
Schemat pierwszy: Przywiedzenia (staw okciowy wyprostowany) do odwiedzenia (staw okciowy
wyprostowany) oraz jego schemat powrotny.
Schemat drugi: z przywiedzenia (staw okciowy wyprostowany) do odwiedzenia (staw okciowy zgi ty)
oraz jego schemat powrotny.
Schemat trzeci: z przywiedzenia (staw okciowy zgi ty) do odwiedzenia (staw okciowy wyprostowany)
oraz jego schemat powrotny.
Schemat czwarty: z przywiedzenia (staw okciowy zgi ty) do odwiedzenia (staw okciowy zgi ty) oraz
jego schemat powrotny.
wzorce ruchów dla ko czyn dolnych
schematy z odwiedzenia do przywiedzenia:
Schemat pierwszy: z odwiedzenie (staw kolanowy wyprostowany) do przywiedzenie (staw kolanowy
wyprostowany) oraz jego wzorzec powrotny
Schemat drugi: z odwiedzenia (staw kolanowy zgi ty) do przywiedzenie (staw kolanowy
wyprostowany) oraz jego wzorzec powrotny
Schemat trzeci: z odwiedzenia (staw kolanowy wyprostowany) do przywiedzenia (staw kolanowy
zgi ty) oraz jego schemat powrotny
Schemat czwarty: z odwiedzenia (staw kolanowy zgi ty), do przywiedzenia (staw kolanowy zgi ty)
oraz jego wzorzec powrotny
Schematy z przywiedzenia do odwiedzenia:
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Schemat pierwszy: z przywiedzenia (staw kolanowy wyprostowany), do odwiedzenia (staw kolanowy
wyprostowany) oraz jego wzorzec powrotny
Schemat drugi: z przywiedzenia (staw kolanowy wyprostowany), do odwiedzenia staw kolanowy zgi ty)
oraz jego wzorzec powrotny
Schemat trzeci: z przywiedzenia (staw kolanowy zgi ty), do odwiedzenia (staw kolanowy
wyprostowany) oraz jego wzorzec powrotny
Schemat czwarty: z przywiedzenia (staw kolanowy zgi ty), do odwiedzenia (staw kolanowy zgi ty)
oraz jego wzorzec powrotny
wzorce ruchów dla g owy i szyi
schemat pierwszy: od zgi cia g owy w ty (skr t w stron lew ) do zgi cia g owy w przód (skr t g owy
w prawo) oraz jego schemat odwrotny
schemat drugi: od zgi cia g owy w ty (skr t g owy w stron praw ) do zgi cia g owy w przód (skr t
owy w lewo) oraz jego schemat odwrotny.
Wzorce ruchów dla górnej cz ci tu owia
Schemat pierwszy: Zgi cie z rotacj w prawo i jego schemat powrotny
Schemat drugi: Zgi cie z rotacj w lewo i jego schemat powrotny
Wzorce ruchów dla dolnej cz ci tu owia
Schemat pierwszy: od zgi cia z rotacj w lewo (stawy kolanowe wyprostowane) do wyprostu z rotacj
w prawo (stawy kolanowe wyprostowane) oraz jego schemat powrotny
Schemat drugi: od zgi cia z rotacj w prawo (stawy kolanowe wyprostowane) do wyprostu z rotacj w
lewo (stawy kolanowe wyprostowane) oraz jego schemat powrotny
Schemat trzeci: od zgi cia z rotacj w prawo (stawy kolanowe zgi te) do wyprostu z rotacj w lewo
(stawy kolanowe wyprostowane) oraz jego schemat powrotny
Schemat czwarty: od zgi cia z rotacj w lewo (stawy kolanowe zgi te) do wyprostu z rotacj w prawo
(stawy kolanowe wyprostowane) oraz jego schemat powrotny
Schemat pi ty: od zgi cia z rotacj w prawo (stawy kolanowe wyprostowane) do wyprostu z rotacj w
lewo (stawy kolanowe zgi te) oraz jego schemat powrotny
Schemat szósty: od zgi cia z rotacj w lewo (stawy kolanowe wyprostowane) do wyprostu z rotacj w
prawo (stawy kolanowe zgi te) oraz jego schemat powrotny
Schemat siódmy: od zgi cia z rotacj w prawo (stawy kolanowe zgi te) do wyprostu z rotacj w lewo
(stawy kolanowe zgi te) oraz jego schemat powrotny
Schemat ósmy: od zgi cia z rotacj w lewo (stawy kolanowe zgi te) do wyprostu z rotacj w prawo
(stawy kolanowe zgi te) oraz jego schemat powrotny
Aby wiczenia dawa y jeszcze lepszy efekt powinno si wykonywa trakcje
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
i aproksymacje w ka dym stawie. Trakcja, jest to odci gni cie powierzchni stawowych podczas ruchu,
a aproksymacja to dodatkowy docisk powierzchni do siebie. Zadaniem trakcji jest zmniejszenie tarcia
mi dzy powierzchniami stawowymi i u atwienie prowadzenia ruchu; jest to przydatne w sytuacji, gdy
staw posiada ju jakie ograniczenia z powodu nieczynno ci. Natomiast aproksymacja stymuluje czucie
bokie poprzez podra nianie receptorów stawowych, czyli proprioceptywnych. W trakcie wykonywania
ruchu biernego mo na stosowa impulsowe dociskanie powierzchni stawowych w zakresie ca ego ruchu
lub na pocz tku i ko cu ruchu. Gdy pacjent intensywnie my li
o wykonaniu ruchu, a terapeuta wykonuj c ruch stymuluje receptory proprioceptywne, to w efekcie
dochodzi do równoczesnego obustronnego przej cia impulsu nerwowego do fragmentu uszkodzonego
rdzenia. Dzia anie takie znacznie zwi ksza szans na powrót czynno ci rdzenia kr gowego. Do wicze
mo na do czy technik stretch, polegaj na rozci gni ciu mi ni
w pocz tkowej fazie ruchu, nast pnie wykonuje si gwa towny ruch wywo uj cy jeszcze wi ksze
rozci gni cie i bez fazy odpoczynku od razu przechodzi si do fazy wykonywania wzorca ruchowego. T
sam technik powtarzamy przy ko cu ruchu, tu przed powrotem do pozycji wyj ciowej. Technika ta
zapobiega zm czeniu mi ni oraz powoduje zwi kszenie torowania nerwowo-mi niowego .
Nale y zwróci uwag , e ruch bierny prowadzony za szybko mo e wywo chwilowy niekontrolowany
wzrost napi cia mi niowego, gdy dojdzie do takiego spazmu nale y ruch zatrzyma i poczeka a
napi cie ustanie, a nast pnie poma u kontynuowa ruch. Takie spazmy mog tak e powsta poprzez
podra nienie zako cze nerwowych, np. przy wykonywaniu ruchu ko czyny dolnej, podra nienie
zako cze nerwowych w ókien czuciowych palucha. W tej sytuacji tak e nale y ruch zatrzyma i
poczeka do momentu ust pienia objawów spastycznych. Pacjenci po urazie odcinka szyjnego
kr gos upa cz ciej odzyskuj w adz w pierwszej kolejno ci w ko czynach dolnych, a nie górnych.
Spowodowane jest to tym, e w odcinku szyjnym rdzenia kr gowego jest zgrubienie szyjne, które
odpowiada za przewodzenie impulsów z i do ko czyn górnych. W przypadku jego uszkodzenia atwiej
jest odbudowa drog nerwow przewodz impulsy z dolnych partii cia a, ni z partii górnych, gdy
impuls musi przej przez fragment cz sto ca kowicie uszkodzony .
W momencie uzyskania poprawy stanu pacjenta, co oznacza umiej tno czynnego napinania pewnych
grup mi niowych, terapeuta powinien to natychmiast wykorzysta i wprowadzi w obr bie tych grup
dodatkowe wiczenia. Mog to by napi cia izometryczne wykonywane przez pacjenta, które stopniowo
wzmacnia y wie o uruchomione mi nie. Przy wiczeniach tego typu nale y pami ta , e w
momencie napi cia upo ledzony jest uk ad naczyniowy w obr bie mi nia. Wi c nie nale y zleca za
du ej liczby i zbyt d ugo trwaj cych skurczów do wykonania przez pacjenta. Wraz
z uzyskaniem mo liwo ci wykonywania skurczów izometrycznych dla szybszego wzrostu masy
mi niowej mo na pos si masa em izometrycznym aktywnego ju mi nia. Masa taki
wykonujemy po uprzednim zrobieniu masa u klasycznego, trzeba jednak pami ta , e
przeciwwskazane jest wykonywanie jakiegokolwiek masa u, gdy powoduje on wzrost napi cia
spastycznego. W sk ad masa u izometrycznego wchodz techniki ugniatania pod nego, w celu
atwienia odprowadzenia produktów przemiany materii, wibracji pod nej w celu uzyskania
rozlu nienia mi nia oraz gwa townego, silnego rozcierania, które powoduje przyspieszenie
doprowadzenia substancji od ywczych do masowanego mi nia. Masa ten wykonujemy w pewnych
cyklach.
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Cykl 1:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego 30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 2 sekundy gwa townego rozcierania
Cykl 2:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 4 sekundy gwa townego rozcierania
Cykl 3:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego 30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 8 sekund gwa townego rozcierania
Cykl 4:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego 30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 16 sekund gwa townego rozcierania
Cykl 5:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego 30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 30 sekund gwa townego rozcierania
Cykl 6:
Etap 1: 30 sekund ugniatania pod nego 30 sekund wibracji pod nej
etap 2: 60 sekund gwa townego rozcierania
Gdy widzimy znaczn dysproporcj pomi dzy dwoma czynnymi ju grupami mi niowymi, mo emy
zastosowa technik szybkich odwróce polegaj na maksymalnym napi ciu mi ni silniejszych, a
nast pnie bez fazy przerwy szybkie napi cie mi ni s abszych. Technika ta powoduje zsumowanie
wszystkich bod ców w przednich rogach rdzenia i wykorzystanie ich do wykonania ruchu przeciwnego .
Technik t mo na stosowa w przypadku mi ni o sile mi niowej 1 i 2 w skali Lovetta.
W miar wzrostu si y mi niowej poszczególnych grup mi niowych mo na stopniowo w wykonanie
wzorca ruchowego anga owa pacjenta. W chwili uzyskania si y mi niowej 2 w skali Lovetta pacjent
jest w stanie wykona ruch w odci eniu. Przy wiczeniach metod PNF odci eniem dla osoby chorej
jest r ka terapeuty. Od momentu uzyskania si y mi niowej 3 w skali Lovetta pacjent wykonuje
wiczenie sam, a od si y mi niowej 4 mo emy zacz wprowadza wiczenia oporowe. Mo na w tym
celu u ywa specjalnych technik:
Powtarzane skurcze ze zmiennym oporem - technika ta powoduje wykorzystanie ró nych rodzajów
skurczu do wykonania ruchu. Gdy zastosujemy opór
i jednocze nie b dzie on mniejszy od si y mi niowej pacjenta jego mi sie wykona prac
koncentryczn . W przypadku gdy ten opór oka e si za du y mi sie zacznie wykonywa prac
ekscentryczn . Na pocz tku i ko cu fazy ruchu dochodzi do chwilowego wyrównania si , co prowadzi do
skurczu izometrycznego. Trzeba pami ta jednak o tym, e jest to wiczenie do wymagaj ce,
poniewa nie ma w nim fazy odpoczynku. Przez to musimy zako czy wiczenie jeszcze gdy pacjent nie
odczuwa zm czenia w obr bie zginaczy przy k cie w stawie równym 110-1150 oraz w obr bie
prostowników przy wypro cie oko o 1800. Przed przerwaniem wykonywanego wiczenia nale y
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
wykona krótkotrwa y maksymalny skurcz wszystkich mi ni wiczonych.
Inn technik wspomagaj torowanie nerwowo-mi niowe jest technika powtarzanych skurczy,
polega ona na wykonaniu kilkukrotnego biernego rozci gni cia mi ni. Takie szybkie rozci gania
powoduj wzrost napi cia mi niowego poprzez stymulacj proprioceptywn na drodze uku
odruchowego.
Nast pn technik jest szybkie napinanie i powolne rozlu nianie mi ni. Technika ta stosowana jest w
przypadku utrwalonych przykurczów. Polega ona na maksymalnym (do granicy bólu) napi ciu mi ni
przykurczonych, a nast pnie na ich powolnym rozlu nianiu trwaj cym oko o 5 sekund. Po rozlu nieniu
biernie powi kszamy zakres ruchu w stawie i wykonujemy ponowne napi cie. Odmian tej techniki z
PNF-u jest technika z terapii manualnej, czyli relaksacja poizometryczna. O wy szo ci tej techniki nad
poprzedni wiadczy znacznie mniejsza m czliwo mi ni, a co za tym idzie nie ma ogranicze co do
cz stotliwo ci jej zastosowania w ci gu jednej terapii. W tej technice wykonujemy bierne rozci gni cie
w stawie do granicy bólu, nast pnie odrobink zmniejszamy rozci gni cie i zlecamy pacjentowi
wykonanie 8 sekundowego napi cia izometrycznego mi ni przykurczonych z wykorzystaniem 10% ich
si y maksymalnej. Po up ywie 8 sekund zlecamy pacjentowi wykonanie g bokiego wdechu oraz
bokiego wydechu. W fazie wydechu redresujemy przykurczone mi nie. Inn form relaksacji
poizometrycznej w PNF-ie jest technika napnij
i rozlu nij. Polega ona na rozci gni ciu biernym przykurczonego mi nia, nast pnie pacjent wykonuje
maksymalne napi cie tego mi nia przy oporze terapeuty. Po fazie rozlu nienia pacjent sam musi doj
do nowo uzyskanego zakresu ruchu. Do poprawy koordynacji intermi niowej mo na zastosowa
technik dynamicznej zwrotno ci ci ej, polegaj cej na stosowaniu oporu raz
z jednej, a nast pnie z drugiej strony; pomi dzy tymi fazami nie ma okresu odpoczynku.
Kolejn technik s do poprawy kontroli napi cia mi niowego jest stabilizacja rytmiczna, polega
ona na delikatnych dotykach, które wymuszaj wzrost napi cia mi niowego w celu niedoprowadzenia
do zmiany pozycji cia a. Ten mechanizm mo na wykorzysta w fazie pionizacji przed zastosowaniem
stabilizacji zwrotnej .
Pionizacja
Nawet gdy nie ma jeszcze odpowiedzi ze strony uk adu nerwowego i wszystkie ko czyny s jeszcze
pora one, nale y ju stosowa pionizacj biern . Pocz tkowo polega ona na stopniowym wzro cie k ta
cia a wzgl dem pod a, najlepiej dokonuje si tego przy u yciu sto u pionizacyjnego. Gdy uk ad
sercowo - naczyniowy nie jest za s aby, mo emy spokojnie sadza pacjenta na ku, je eli lekarz
wyrazi na to zgod .
Celem tego jest stymulacja proprioceptywna w stawach obci onych. Wraz ze wzrostem si y
mi niowej poszczególnych grup mi niowych pacjenta mo na zacz wprowadza wiczenia w pozycji
siedz cej. Dobrym wiczeniem
w pozycji siedz cej jest stabilizacja zwrotna. Jej zadaniem jest usprawnienie stabilnej pozycji cia a.
Pacjent siedz c na ku ze spuszczonymi nogami, po bokach podpiera si na r kach. Naszym
zadaniem jest delikatne wytr canie go
z równowagi tak, aby jego organizm móg do niej powróci . Nale y jednak zwróci uwag , aby pacjent
siedz c, by wyprostowany. W pocz tkowej fazie nie jest to mo liwe, mi nie grzbietu szybko si
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
cz , ale mimo to nale y pacjentowi zwróci uwag , aby si wyprostowa . Dodatkowymi wiczeniami
umo liwiaj cymi w pó niejszych fazach chodzenie s : rooking polegaj cy na symetrycznych ruchach
miednicy oraz scooting polegaj cy na asymetrycznych ruchach miednicy. Innym wiczeniem jest
kombinacja ruchów miednicy
i opatki, ruchy te prowadzone s w p aszczy nie sko nej. Dla opatki jest to ruch do przodu i do góry,
do przodu i na dó , do ty u i do góry, do ty u i na dó . Miednica w tym wiczeniu porusza si w tych
samych p aszczyznach co opatka. Gdy opatka przemieszcza si do przodu i do góry, miednica
przemieszcza si do przodu i na dó , gdy opatka przemieszcza si do przodu i na dó , miednica pod a
do przodu i do góry. Zasada ta obowi zuje równie przy ruchach do ty u.
Po uzyskaniu odpowiedniej si y wszystkich potrzebnych mi ni mo na zacz pacjenta stawia przy
balkoniku. Terapeuta musi tu uwa na ty pacjenta, poniewa mi nie nóg s jeszcze bardzo s abe i
mo e osun si do ty u. Gdy nie ma ku temu przeciwwskaza , a si a mi niowa jest odpowiednia,
rozpoczynamy
z pacjentem nauk chodu.
Nauka chodu
Chód jest seri cyklicznych naprzemiennych ruchów ko czyn i tu owia powoduj cych przenoszenie
rodka ci ko ci cia a do przodu.
Prawid owy chód sk ada si z odpowiednich faz w odpowiedni sposób wykonanych. Chód dzieli si na
dwie podstawowe fazy: na faz podporu stanowi oko o 60% ca ego cyklu chodu oraz fazy
przenoszenia stanowi 40% cyklu chodu. Aby zrozumie istot chodu, a nast pnie uczy tego
trudnego procesu, nale y przyjrze si dok adnie poszczególnym elementom konkretnych faz. Faza
podporu sk ada si z czterech elementów: kontaktu pi ty z pod em, od razu po niej nast puje
ekscentryczne hamowanie, polega ono na stopniowym opuszczeniu stopu oraz na stabilizacji
mi niowej kolana, aby nie dosz o do nadmiernego zgi cia w stawie kolanowym i utraty kontroli nad
ca ym procesem chodu. Kolejny etap to pe ne obci enie, jest to etap, w którym stawy ko czyny
dolnej: skokowy, kolanowy i biodrowy, znajduj si w jednej linii. Ostatnim etapem tej fazy jest
przetoczenie stopy, w tym etapie ci ar cia a zosta przesuni ty na przodostopie, ale nie nast pi o
jeszcze oderwanie pi ty. W tym momencie nast puje faza przeniesienia, która równie sk ada si z
czterech etapów: pierwszym z nich jest odbicie, jest to ten etap, w którym nast puje utrata kontaktu
stopy z pod em. Nast pnie dochodzi do etapu przy pieszenia, gdzie ko czyna zakroczna jest w ruchu
i przemieszcza si do przodu. W tym momencie rozpoczyna si przemieszczenie w ciwe, podudzie w
tym etapie jest ustawione prostopadle do pod a, a staw biodrowy, kolanowy i skokowy s
w zgi ciu. Po tym etapie rozpoczyna si etap czwarty, czyli hamowanie. Polega ono na rozpocz ciu
prostowania w stawie kolanowym tu po tym jak noga zakroczna sta a si wykroczn . Ko czyna
przygotowuje si tu do kontaktu pi ty z pod em, dochodzi tu do napi cia ekscentrycznego mi nia
prostego uda.
Determinanty chodu
1. skr ty miednicy w p aszczy nie poziomej
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
- w chwili wysuni cia si nogi wykrocznej do przodu miednica pod a za tym ruchem i wysuwa sw
wykroczn stron do przodu. Wykonuje ona zatem w p aszczy nie poziomej skr t o 4o do przodu i 4o
do ty u. Ruch odbywa si w obu biodrach. Wskutek ruchu miednicy udo nogi wykrocznej ustawia si w
rotacji na zewn trz wzgl dem miednicy, udo nogi podpieraj cej w rotacji do wewn trz. Skr canie si
miednicy wyd a krok.
2. pochylenie miednicy w p aszczy nie czo owej
- równocze nie z uniesieniem nogi w chwili rozpocz cia wykroku miednica po stronie wykrocznej obni a
si , na skutek czego po stronie podporu powstaje wzgl dne przywiedzenie, a po stronie wykroku
wzgl dne odwiedzenie uda. Opadanie miednicy po stronie wykrocznej zmusza kolano do zgi cia, aby
uchroni stop przed zaczepieniem palcami o pod e. Dzi ki pochyleniu miednicy, unoszenie rodka
ci ko ci zosta o zredukowane
o po ow . Ruch ten wynosi 5o w jedn i w drug stron .
3. zginanie kolana w fazie podporu
- w fazie podporu, gdy stopa styka si z pod em, kolano jest wyprostowane. Zaraz potem zgina si
ono do k ta 15o, a przodostopie zetknie si z pod em, po czym zaraz po dokonaniu si pe nego
obci enia stopy nast puje znów jego ca kowity wyprost. Zgi cie kolana w chwili, gdy masa cia a
przenosi si do przodu ponad nog podpieraj , redukuje wysoko unoszenia rodka ci ko ci cia a.
Wyg adza to lini przebiegu rodka ci ko ci cia a.
4. ruchy stopy i stawu skokowo-goleniowego
- gdy pi ta nogi wykrocznej styka si z pod og , stopa jest uniesiona grzbietowo, zaraz potem zgina si
podeszwowo i uk ada si na pod u
i ustala, gole wraz z kostkami zakre la uk ponad pi (oko o ko ci skokowej), nast puje moment
pe nego obci enia stopy pod koniec którego zaczyna unosi si pi ta. Ruch odbywa si wokó osi
obrotu mieszcz cej si w przodostopiu (g owy ko ci ródstopia i stawy ródstopnopaliczkowe).
5. ruch kolana
- kolano zgina si zaraz po styku pi ty z pod em, gdy kostki unosz si zakre laj c uk ponad st pem
oraz po rozpocz ciu 2, gdy pi ta zaczyna unosi si a stopa przygotowuje si do odbicia, inaczej
mówi c kolano zgina si zawsze wtedy, gdy funkcjonalna d ugo ko czyny zwi ksza si wskutek
unoszenia kostek. Ruchy kolana i stopy s sprz one. Zgi cie kolana amortyzuje funkcjonalne
wyd enie, które spowodowa oby niekorzystne zwi kszenie amplitudy ruchu rodka ci ko ci cia a w
gór i w dó .
6. ruchy boczne miednicy
- naprzemienne przek adanie masy cia a z jednej nogi na drug powoduje przesuni cie miednicy na
boki w p aszczy nie poziomej. Ruch miednicy czy si z poprzednim ruchem z rotacj miednicy
(wzorzec 1), i przechylanie si jednej po owy ku do owi (wzorzec 2).
towe graniczne stawów ko czyny dolnej w cyklu:
- staw skokowo goleniowy  15o wyprost  25o zgi cie,
- kolano - 0o wyprost  65o zgi cie,
- staw biodrowy  20o wyprost  25o zgi cie
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Chodu uczymy zgodnie z wy ej wymienionymi zasadami, gdy który z etapów jest wykonywany
nieprawid owo, nale y go natychmiast poprawi , a gdy który z nich nie mo e by wykonany z powodu
niedyspozycji chorego, nale y przerwa chodzenie i popracowa nad uzyskaniem stosownej si y
mi niowej lub d ugo ci w ókien mi niowych do wykonania tej fazy. Podczas pocz tkowego etapu
nauki pacjent powinien chodzi przy torze do nauki chodzenia. W miar uzyskiwania coraz to wi kszej
si y i stabilno ci mo e zacz chodzi sam. Podczas nauki chodzimy zarówno do przodu, jak i do ty u,
oraz w bok. Trzeba tak e stopniowo zmienia pod e i otoczenie. Pocz tkowo pacjent musi chodzi po
askim terenie, ale w etapach pó niejszych mo e chodzi po powierzchniach sko nych lub nierównych.
Ostatnim etapem nauki chodu jest chodzenie po schodach.
Niestety, bardzo rzadko si zdarza, aby pacjent po urazie rdzenia kr gowego odzyska pe
sprawno . Najcz ciej pewne grupy mi niowe posiadaj si 3
a inne 4 lub 5 w skali Lovetta, a jeszcze inne 0 lub 1. Nale y wtedy mimo wszystko post powa
zgodnie ze schematem. W przypadku si y mi niowej 0, 1 i 2 wykonujemy wiczenia bierne oraz
czynne w odci eniu, aby nie dochodzi o do utracenia tego, co ju uzyskali my. Gdy pacjent ma jedna
ko czyn sprawniejsz od drugiej na pewno w yciu codziennym zapomni szybko o tej gorszej i nie
dzie jej w ogóle u ywa . Szybko w tym momencie dojdzie do utraty si y mi niowej, utraty
elastyczno ci wi zade i mi ni, skrócenia w ókien mi niowych oraz zwyrodnie stawowych, które na
sta e wyeliminuj ko czyn z u ycia. W przypadku odzyskania sprawno ci w ko czynach dolnych
z jednoczesnym niedow adem ko czyn górnych nale y znacznie wi cej czasu po wi ci na usprawnienie
nóg, aby w jak najwi kszym stopniu zast pi y r ce. Czyli powinno si tu pracowa nad uzyskaniem
przyrostu si y ponad przeci tn z jednoczesnym przekroczeniem granic naturalnej elastyczno ci mi ni
i wi zade tak, aby zakres ruchu w ko czynie dolnej by jak najwi kszy. Czasami proponuje si
pacjentom spowodowanie powstania tzw. ma piej r ki, jest to przymusowe ustawienie palców ko czyny
górnej w zgi ciu, aby tworzy y hak. R ka tak ustawiona, gdy nie jest wiczona, zaczyna traci
ruchomo
w stawach mi dzypaliczkowych oraz ródr cza. Takie ustawienie pozwala
w pó niejszym czasie cz owiekowi przenosi drobne przedmioty na zasadzie haka. Jako e zniesiono
ruchomo w tym miejscu, palce pod obci eniem nie ulegaj wyprostowaniu. W przypadku, gdy nie
uda o si odbudowa drogi nerwowej zaopatruj cej ko czyny dolne, a uzyskano to w stosunku do
ko czyn górnych, nale y po wi ci najwi cej czasu ich rozwojowi. Ko czyny górne takiej osoby b
teraz g ównym rodkiem lokomocji pacjenta, musz mie wystarczaj co du o si y aby pacjent móg
przesi si sam z ka na wózek
i odwrotnie, aby móg wózkiem sprawnie si przemieszcza .
Proces usprawniania powinien by uzupe niony o zabiegi fizykoterapeutyczne. W przypadku
nieust puj cej spastyczno ci mi sni zaleca si wykonywanie zabiegów tonolizy. Dobre efekty w
pocz tkowej fazie odzyskiwania masy mi niowej daje elektrostymulacja. Do przyspieszenia
regeneracji tkanek zaleca si stosowanie laseroterapii w po czeniu z magnetoterapi . Przy
wyst powaniu u pacjenta stopy opadaj cej mo na zastosowa u niego elektrostymulacj czynno ciow
nerwu strza kowego.
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
4.10. Post powanie rehabilitacyjne w zwichni ciu kr gos upa
wiowego
W przypadku niepowik anym
Po udanej repozycji, niezale nie czy by a ona operacyjna czy zachowawcza, musimy zacz wdra
program rehabilitacji. Trzeba mie wiadomo , e
w przypadku repozycji zachowawczej pacjent od d szego czasu le , a wi c posiada du e zaniki
mi niowe. Pacjenci z obu grup obecnie maj na sobie gorset ortopedyczny, gipsowy albo z tworzywa
sztucznego, obejmuj cy fragment mostka i stawy biodrowe. Maj c to na uwadze, wiczenia oddechowe
powinny by prowadzone górnym torem ebrowym. Wszystkie mi nie chorego s unerwione
prawid owo, wi c prowadzimy tylko wiczenia wzmacniaj ce. Równocze nie z wiczeniami
oddechowymi powinny by wiczone wszystkie wolne od gorsetu grupy mi niowe. wiczenia powinny
by czynne w obr bie ca ej obr czy barkowej, ko czyn górnych, g owy i szyi, stawów skokowych
i kolanowych. Inaczej jest jednak w przypadku grup mi niowych obj tych gorsetem, gdy jakikolwiek
ruch w jego obr bie jest zniesiony. Mi nie po ladkowe wielkie wiczymy poprzez napi cia
izometryczne. Mi nie brzucha natomiast poprzez synergizmy. Dla mi ni brzucha przerzuty napi
mi niowych uzyskuje si z mi ni zginaj cych g ow . Tak wi c przyk adaj c opór do czo a pacjenta
nakazujemy mu przy u yciu si y maksymalnej zgi cie g owy w przód. Przy oporze uniemo liwiaj cym
wykonanie ruchu zgi cia organizm fizjologicznie zwi kszy napi cie mi ni brzucha, stosuj c ten sam
mechanizm przy próbie wyprostu g owy uzyskujemy napi cie w mi niach po ladkowych wielkich.
Mo na tak e stosowa u pacjentów synergizmy wzgl dne, s one jednak u ka dej osoby inne i
nale oby ich u pacjenta poszuka . Co 10 dni powinno si zast pi synergizm innym, poniewa
organizm si przyzwyczaja i po d szym czasie nie reaguje przerzutem mi niowym.
Z powodu obj cia gorsetem stawów biodrowych pionizacja jest bardzo utrudniona, nie ma mo liwo ci
posadzenia pacjenta. Najlepszym wyj ciem jest tutaj u ycie sto u pionizacyjnego.
W przypadku powik anym z ca kowitym uszkodzeniem rdzenia kr gowego
W tym przypadku post powanie jest inne. Pacjent nigdy nie odzyska sprawno ci ko czyn dolnych.
Rehabilitacja skupia si tu na wzro cie wydolno ci oddechowej, utrzymaniu zakresu ruchów w stawach
ko czyn dolnych oraz zmniejszeniu napi spastycznych. Najwi cej czasu jednak nale y po wi ci na
wzmocnienie ko czyn górnych i obr czy barkowej. Jest to jedyny rodek lokomocji jaki pozostaje
pacjentowi. Musi by on tak przygotowany, aby móc ud wign ci ar cia a i umo liwi samodzielne
przetransportowanie si pacjenta na wózek. Po zdj ciu unieruchomienia nale y mo liwie jak najszybciej
wzmocni mi nie grzbietu i brzucha, w celu zwi kszenia stabilizacji uszkodzonego odcinka kr gos upa.
W przypadku powik anym z cz ciowym uszkodzeniem rdzenia kr gowego
W przypadku cz ciowego uszkodzenia rdzenia kr gowego pacjent ma szanse na odzyskanie cz ciowej
adzy w ko czynach dolnych, nawet umo liwiaj cej mu czynne chodzenie. Aby jednak osi gn ten
stan nale y, oprócz usprawniania uk adu oddechowego, sercowo-naczyniowego i mi niowego górnych
partii cia a, szczególn uwag po wi ci odbudowie w jak najwi kszym stopniu uszkodzonych dróg
nerwowych. W tym celu wykonujemy z pacjentem wiczenia bierne ko czyn dolnych, korzystaj c ze
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
wzorców ruchowych z metody PNF
z uwzgl dnieniem technik dodatkowo toruj cych. Wraz z osi ganiem poprawy stanu pacjenta, przez co
rozumiemy powrót poszczególnych grup mi niowych do stanu funkcjonalnego, odchodzimy od wicze
biernych i zaczynamy stopniowo stosowa synergizmy, napi cia izometryczne, oraz wiczenia czynne
wspomagane, wolne i oporowe. Po osi gni ciu odpowiedniej wydolno ci organizmu rozpoczynamy
nauk czynnego siadania na ku, oraz przenoszenia si na wózek inwalidzki. Dopiero wtedy mo emy
rozpocz prób stawania
i chodzenia przy por czach. Je eli pacjent dobrze sobie radzi przy por czach
i nie wymaga stosowania adnych dodatkowych ortez, rozpoczynamy chodzenie o kulach, a gdy jego
stan na to pozwoli- chodzenie bez kul.
Zaopatrzenie ortopedyczne
Cz sto po przeprowadzeniu rehabilitacji okazuje si , e pacjent nie jest w stanie w pe ni funkcjonowa
samodzielnie. Dla osób takich stworzono wiele specjalistycznych przyrz dów u atwiaj cych ycie
codzienne. Nale do niech: ortezy, których celem jest zwi kszenie stabilizacji poszczególnych stawów,
oraz kontrola zakresów ruchu, kule pachowe lub okciowe umo liwiaj ce chodzenie przy niskich
uszkodzeniach rdzenia kr gowego. Kule pachowe s stosowane
w wy szego poziomu uszkodzeniach, gdy wymagaj sprawno ci mniejszej liczby grup mi niowych.
Niezwykle istotnym urz dzeniem, u atwiaj cym funkcjonowanie pacjenta przy takich schorzeniach, jest
wózek inwalidzki. Na rynku jest dost pnych wiele modeli, dostosowanych do potrzeb wszystkich
ytkowników. Dla osób o wysokim poziomie uszkodzenia przewidziane s wózki elektryczne z
mo liwo ci sterowania ustami. Dla osób szczególnie aktywnych przygotowano specjalny typ wózka
inwalidzkiego, jest to wózek aktywny; ró ni si on od typowych wózków, wag , rozmiarem,
zwrotno ci , atwo ci prowadzenia.
4.11. Usprawnianie pozaszpitalne
Leczenie w warunkach domowych
Poniewa rehabilitacja w Polsce jest droga, szpitali nie sta na do ywotnie trzymanie pacjenta. W
zwi zku z tym rodzina pacjenta powinna mu zapewni nale yt opiek w domu. Opieka taka powinna
polega w du ej mierze na wykonywaniu przez nich podstawowych zabiegów kinezyterapeutycznych,
masa u na chorym. Aby mogli oni tego dokona , nale y rodzin odpowiednio przeszkoli z zakresu
piel gniarstwa i podstawowej kinezyterapii opieraj cej si na wiczeniach biernych, sadzaniu chorego
na wózek inwalidzki oraz psychoterapii. Rodzina w domu chorego powinna wykonywa na nim
codzienne wiczenia bierne wszystkich pora onych grup mi niowych, dzia na pacjenta
mobilizacyjnie, aby wzmacnia grupy mi niowe, które w skali Lovetta maj ocen powy ej 2 oraz
wspomaga wykonywanie ruchów przy skali 2. Oprócz zabiegów tego typu powinni równie zadba o
profilaktyk przeciwodle ynow , polegaj na cz stej zmianie pozycji chorego z jednoczesnym
wymasowaniem
i oklepywaniem klatki piersiowej i grzbietu. Wa nym aspektem jest tak e zadbanie o higien w
sytuacjach, gdy chory nie jest w stanie sam tego zrobi .
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
Mieszkanie pora onego musi by specjalnie przygotowane do ycia codziennego: szafki powinny by
zawieszone na odpowiedniej wysoko ci,
w azience powinny si znajdowa odpowiednie por cze. Pomimo wprowadzania tych wszystkich
atwie ycie osoby pora onej jest jednak dalej trudne i nie
w pe ni samodzielne. Przyczyn tego s b dy architektoniczne lub niedba
i bezmy lno w adz miasta. Efektem jest budowanie budynków nieprzystosowanych do u ytkowania
przez osoby niepe nosprawne.
W dzisiejszych czasach podczas budowy nowego obiektu niepe nosprawni s brani pod uwag , jednak
rozwi zania jakie s proponowane przez projektantów cz sto nie spe niaj swojego za enia. Takim
przyk adem mo e by zbyt du y k t najazdu, co sprawia, e wi kszo osób na wózku nie ma si y, aby
wjecha na szczyt.
Leczenie sanatoryjne
Kontynuacj leczenia szpitalnego jest leczenie uzdrowiskowe. Polega ono na zorganizowanym
post powaniu, w którym wykorzystuje si bod cowe oddzia ywanie na ustrój naturalnych tworzyw
leczniczych, klimatu, pi kna przyrody oraz fizykalnych metod leczniczych.
Celem leczenia uzdrowiskowego w przypadku chorych ze zwichni ciem kr gos upa jest utrwalenie
poprzednio uzyskanych wyników leczniczych oraz rehabilitacja, której zadaniem jest pobudzi ustrój do
porz dkowania zaburzonych funkcji przez ich obci anie i wiczenie odpowiednio dobranymi zabiegami.
Dla chorych bezpo rednio po leczeniu szpitalnym na oddzia ach specjalistycznych przeznaczone s
szpitale uzdrowiskowe, natomiast dla osób sprawnych ruchowo i zdolnych do samoobs ugi
przeznaczone s sanatoria uzdrowiskowe.
ród metod post powania decyduj cych o ca okszta cie poziomu lecznictwa uzdrowiskowego s :
re im ogólnouzdrowiskowy, re im sanatoryjny i re im indywidualny. Polegaj one kolejno, na:
· post powaniu, maj cym na celu zapewnienie wysokiego poziomu lecznictwa, warunków zdrowotnych,
estetycznego wygl du uzdrowiska, us ug oraz rozrywek kulturalnych;
· zapewnieniu optymalnych warunków leczenia, w odniesieniu zarówno do chorego jak i personelu,
(podstaw tego jest unormowanie trybu ycia chorego, poprzez w ciwe rozmieszczenie w czasie i
rozplanowanie snu, wypoczynku, zabiegów leczniczych, posi ków, spacerów i rozrywek kulturalnych.);
· indywidualizacji post powania w zale no ci od przebiegu schorzenia, celu pobytu chorego w
sanatorium i jego mo liwo ci fizycznych
i psychicznych.
Do najbardziej znanych uzdrowisk zajmuj cych si chorobami narz dów ruchu w Polsce nale :
Konstancin, Busko  Zdrój, Ciechocinek, L dek  Zdrój, wieradów  Zdrój, a w województwie
zachodniopomorskim- Kamie Pomorski i Po czyn  Zdrój.
4.12. Psychologiczne aspekty post powania z pacjentem
Po zwichni ciu powik anym kr gos upa oprócz skutków typowo fizycznych dochodzi jeszcze do szeregu
zmian w psychice chorego. Uraz taki ingeruje
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
w ró nym stopniu w 3 sfery: emocjonaln , reaktywno ci i zachowania oraz osobowo ci.
W pocz tkowym stadium najbardziej widoczne s zmiany w strefie emocjonalnej, pojawi si tu cz sto
negatywne emocje w postaci depresji, apatii. Dodatkowe zmiany psychiczne mo e wywo postawiona
diagnoza lekarska. Reakcje na to s ró ne, mo e to by : uczucie szoku, reakcja niedowierzania lub
oboj tno . W procesie prowadzonej rehabilitacji wa ne jest jak pacjent zareagowa na chorob . Mo e
to by zaprzeczanie, pomniejszenie, przyj cie diagnozy lekarskiej lub wyolbrzymienie. Wszystkie te
reakcje s negatywne
i prowadz do nieakceptacji choroby lub przesadnej akceptacji. Ka dy pacjent wybierze w asny sposób
zmagania si z chorob . Mo e to by walka, rezygnacja lub przeciwstawianie si i uleganie. Najlepiej
jest, gdy pacjent jest w stanie walki, ma wtedy du motywacj i jest sk onny do wspó pracy. Niestety,
cz sto dochodzi tu do rezygnacji, chory nie chce by kto do niego przychodzi , by kto z nim wiczy ,
reaguje agresywnie. Zadaniem fizjoterapeuty jest próba pozytywnego wp yni cia na pacjenta,
pokazanie mu, e to co si mu przytrafi o, nie jest ko cem wiata.
Sposób zmian stanów psychicznych pod wp ywem nag ego inwalidztwa podzieli mo na na kilka faz:
okres szoku, okres oczekiwania na wyzdrowienie, okres alu i przygn bienia, okres reakcji obronnych,
okres zachowania przystosowawczego. Wa nymi czynnikami wp ywaj cymi na stan psychiczny chorego
jest post powanie pracowników szpitala. Takie dzia ania jak: ukrywanie informacji o stanie chorego,
traktowanie przedmiotowe, straszenie pacjenta, zaniedbywanie jego higieny osobistej, lekcewa enie
wobec innych chorych, mog znacznie utrudni wspó prac z pacjentem, i tym samym jego powrót do
maksymalnej mo liwej sprawno ci. Psychiczne zdrowie cz owieka jest równie wa ne, jak i fizyczne.
Kluczowe znaczenie ma tu znalezienie choremu odpowiedniego dla niego zaj cia. Takimi zaj ciami
mog by turnusy rehabilitacyjne, sport inwalidów lub przy braku mo liwo ci jakiegokolwiek rozwoju
fizycznego, nale y zapewni mu rozwój emocjonalny i intelektualny. Rodzina musi umie wci gn go w
codzienne domowe sprawy. Dla rehabilitacji chorego ma to szczególn wag , poniewa nikt, kto tylko
le y, nie b dzie mia ch ci do ycia.
4.13. Sport inwalidów
W yciu osób niepe nosprawnych wszelkie formy aktywno ci fizycznej odgrywaj znacz rol . Dla
rehabilitacji osób po urazach kr gos upa kolosalne znaczenie ma sport. Jest wiele dyscyplin
sportowych, w których mog si samorealizowa , usprawniaj c zarazem swój organizm. Nale do
nich:
· p ywanie  w rodowisku wodnym niepe nosprawny organizm mo e wykonywa te czynno ci, które
normalnie s niemo liwe do wykonania. P ywanie jest treningiem ogólnowydolno ciowym,
koordynacyjnym, gibko ci, si y dynamicznej i szybko ci;
· nurkowanie  w szkoleniu stosuje si metod Hallwika, który by za ycielem pierwszego klubu
ywackiego dla niepe nosprawnych. Uczestnikami s osoby po powa nych urazach rdzenia kr gowego,
poruszaj ce si na wózkach, osoby z niedow adem nóg lub wszystkich ko czyn, po urazach kr gos upa
lub z uszkodzeniami mózgu;
· eglarstwo, kajakarstwo i wio larstwo  aktywuje ko czyny górne, mi nie grzbietu i brzucha,
uprawia je mog osoby z pora eniem ko czyn dolnych i/lub z lekkim niedow adem ko czyn dolnych.;
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
· lekkoatletyka  zawodnicy na wózkach mog uprawia pchni cie kul , rzut dyskiem, oszczepem,
wy cigi na wózkach oraz pi ciobój w sk ad, którego mog wchodzi : wy cigi na wózkach na dystansie
100 lub 400m, rzut maczug , pchni cie kul , rzut dyskiem i oszczepem;
· podnoszenie ci arów  w tej dyscyplinie sportu zawodnik musi mie zgod lekarza na przyst pienie
do zawodów oraz aktualny wynik badania EKG;
· szermierka  jest jedn z pierwszych dyscyplin zaadaptowanych do potrzeb i mo liwo ci osób po
urazie rdzenia kr gowego. Zawody odbywaj si w podziale na p , bro i stopie dysfunkcji;
· ucznictwo  odgrywa szczególn rol w procesie integracji osób niepe nosprawnych ze rodowiskiem,
poniewa jest dyscyplin sportu,
w której zawodnicy pe no - i niepe nosprawni mog wspólnie uczestniczy nie tylko w treningach, ale
równie w zawodach;
· kr gle  je eli pacjent porusza si na wózku, to pchni cie wykonuje
z wózka, a rozbieg zast piony jest silnym zamachem tu owiem. Mo na te zast pi wózek krzes em bez
oparcia.
· tenis ziemny, sto owy i kometka  dla zawodników poruszaj cych si na wózkach zmniejszona jest
przestrze gry, w przypadku tenisa ziemnego na jednym polu mo e gra 3-4 zawodników o najbardziej
upo ledzonej sprawno ci lokomocyjnej. Ka dy z nich przyjmuje pi w jednej tylko pozycji.
· koszykówka, siatkówka i pi ka r czna  gry zespo owe tego typu wp ywaj korzystnie na
koncentracj , oraz umiej tno sprawnego
i szybkiego poruszania si na wózkach. Dodatkowo ucz wspó dzia ania w zespole i odpowiedzialno ci.
Niepe nosprawni zawodnicy, podobnie jak ich pe nosprawni koledzy maj mo liwo prze ywa smak
zwyci stwa, zmagaj c si z rywalami na paraolimpiadach. I tutaj Polska ma swoich medalistów.
PODSUMOWANIE
W pocz tkowej fazie post powania z pacjentami diagnozowanie i leczenie spoczywa na szpitalach,
które dysponuj w ciwym sprz tem i odpowiednio wykwalifikowan kadr . W zale no ci od diagnozy
przyjmuje si odpowiedni model post powania usprawniaj cego: leczenie zachowawcze lub operacyjne.
Po uzyskaniu stabilnego stanu pacjenta leczenie mo e by kontynuowane w domu u pacjenta lub w
sanatoriach.. Prawid owo przeprowadzone leczenie usprawniaj ce znacznie zwi ksza szans powrotu
chorego do ycia spo ecznego i zawodowego, jednak w wi kszo ci przypadków potrzebna jest
do ywotnia rehabilitacja.
Bibliografia
1. A.Bohenek i M.Reicher,  Anatomia cz owieka I , Warszawa 2002,
2. A.Bohenek i M.Reicher,  Anatomia cz owieka IV , Warszawa 2000,
3. A.Bohenek i M.Reicher,  Anatomia cz owieka III , Warszawa 1993,
4. Z. api ski,  Chirurgia , Warszawa 1976,
5. J.Kiwierski,  Schorzenia i urazy kr gos upa , Warszawa 1997,
6. A.Zborowski  Masa w jednostkach chorobowych II Kraków 1999,
7. K.Milanowska, W. Dega,  Rehabilitacja medyczna , Warszawa 2001,
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B
r r
8. R.Hutner,  Piel gniarstwo specjalistyczne , Warszawa 1969,
9. T. Mika:  Fizykoterapia , Warszawa 1996,
10. http://www.przychodnia.pl/el/leki/leki.php3?lek=970
11. http://www.przychodnia.pl/el/leki/leki.php3?lek=1349
12. http://www.jestemchory.pl/inter.via?str=1&l=kwas%20askorbinowy&r= i&i
d =86&VSID =69cf933e4b66878cc9b897ffb61e5d03
a
a
T
T
n
n
s
s
F
F
f
f
o
o
D
D
r
r
P
P
m
m
Y
Y
e
e
Y
Y
r
r
B
B
2
2
.
.
B
B
0
0
A
A
Click here to buy
Click here to buy
w
w
m
m
w
w
o
o
w
w
c
c
.
.
.
.
A
A
Y
Y
B
B
Y
Y
B
B