Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze
CE UW
Wykład 8  Bilans płatniczy
dr Leszek Wincenciak
Wykład 8  Bilans płatniczy
2/33
Plan wykładu:
Bilans płatniczy
Podstawowe pojęcia
Zasady księgowania transakcji
Struktura bilansu płatniczego
Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Hipoteza bliz
niaczych deficytów
Paradoks Feldsteina-Horioki
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 3/33
Podstawowe pojęcia
Bilans płatniczy  podstawowe pojęcia
DEFINICJA: Bilans płatniczy jest statystycznym zestawieniem
transakcji dokonywanych w pewnym przedziale czasu pomiędzy
rezydentami danej gospodarki a resztą świata.
Transakcje między daną gospodarką a resztą świata dotyczą:
�%
przepływu dóbr, usług i dochodu
�%
przepływu aktywów finansowych (należności i zobowiązań)
�%
transferów jednostronnych (przekazów, darów, pomocy
międzynarodowej)
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 4/33
Podstawowe pojęcia
Bilans płatniczy  podstawowe pojęcia
DEFINICJA:
Pojęcie rezydenta danej gospodarki  rezydentem danej gospodarki
jest podmiot, którego centrum zainteresowania gospodarczego
znajduje się na terenie danej gospodarki. Pojęcie granic w sensie
politycznym nie zawsze odpowiada granicom w sensie
ekonomicznym.
Terytorium danego kraju w sensie ekonomicznym należy więc
utożsamiać z obszarem, do którego ma zastosowanie pojęcie
rezydentury danego kraju.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 5/33
Podstawowe pojęcia
Bilans płatniczy  podstawowe pojęcia
DEFINICJA:
Na obszar ekonomiczny danego kraju składa się terytorium
geograficzne administrowane przez rząd, na obszarze którego
następuje swobodny przepływ osób, dóbr i kapitału.
Terytorium ekonomiczne danego kraju obejmuje przestrzeń
powietrzną, wody terytorialne, szelf kontynentalny położony na
wodach międzynarodowych, do którego kraj ma wyłączne prawa
oraz obszar połowów, złóż paliw i bogactw naturalnych
zlokalizowanych pod powierzchnią mórz.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 6/33
Podstawowe pojęcia
Bilans płatniczy  podstawowe pojęcia
DEFINICJA:
Mówimy, że dany podmiot posiada centrum zainteresowania
gospodarczego w danym kraju, jeśli w ramach jego granic istnieje
lokalizacja, miejsce produkcji lub inne przedstawicielstwo, w ramach
którego podmiot prowadzi i zamierza prowadzić w przyszłości
(przez czas nieokreślony lub określony, ale bardzo długi)
działalność gospodarczą i dokonuje transakcji na istotną skalę.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 7/33
Zasady księgowania transakcji
Bilans płatniczy  zasada podwójnego księgowania
Podstawowa konwencja sporządzania bilansu płatniczego opiera się
na zasadzie podwójnego księgowania transakcji. Oznacza to, że
każda transakcja znajduje swój zapis w bilansie płatniczym po
dwóch stronach bilansu, o jednakowej wartości:
�%
po stronie kredytowej ze znakiem dodatnim
�%
po stronie debetowej ze znakiem ujemnym
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 8/33
Zasady księgowania transakcji
Bilans płatniczy  zasady księgowania transakcji
Stosowane zasady księgowości powodują, że:
�%
zapis po stronie debetowej oznacza wzrost aktywów
zagranicznych posiadanych przez rezydentów lub zmniejszenie
się ich zobowiązań wobec zagranicy
�%
zapis po stronie kredytowej oznacza wzrost zobowiązań wobec
zagranicy (np. wzrost aktywów krajowych posiadanych przez
zagranicę) lub spadek należności rezydentów
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 9/33
Zasady księgowania transakcji
Bilans płatniczy  zasady księgowania transakcji
Pozycje po stronie kredytowej bilansu płatniczego obejmują
następujące transakcje:
�%
eksport dóbr i usług
�%
dochód należny rezydentom
�%
zapisy wyrównawcze dla transferów otrzymanych z zagranicy
�%
zwiększenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy
�%
zmniejszenie aktywów zagranicznych posiadanych przez
rezydentów
Pozycje po stronie kredytowej powodują zwiększanie się podaży
walut obcych z punktu widzenia rynku walutowego.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 10/33
Zasady księgowania transakcji
Bilans płatniczy  zasady księgowania transakcji
Pozycje po stronie debetowej bilansu płatniczego obejmują
następujące transakcje:
�%
import dóbr i usług
�%
dochód należny nierezydentom
�%
zapisy wyrównawcze dla transferów przekazywanych na rzecz
zagranicy
�%
zmniejszenie krajowych zobowiązań wobec zagranicy
�%
zwiększenie aktywów zagranicznych posiadanych przez
rezydentów
Pozycje po stronie debetowej powodują zwiększanie się popytu na
waluty obce z punktu widzenia rynku walutowego.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 11/33
Struktura bilansu płatniczego
Struktura bilansu płatniczego
Standardowo, bilans płatniczy składa się z poszczególnych
rachunków, grupujących poszczególne typy transakcji
dokonywanych między rezydentami a nierezydentami.
1. Bilans obrotów bieżących
1.1 Dobra
1.2 Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne,
ubezpieczeniowe, finansowe itd.)
1.3 Dochody
1.3.1 Wynagrodzenia siły roboczej
1.3.2 Dochody inwestycyjne z kapitału (FDI, inwestycje potrfelowe)
1.4 Transfery bieżące
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 12/33
Struktura bilansu płatniczego
Struktura bilansu płatniczego
2. Bilans obrotów kapitałowych  obejmuje transfery kapitałowe,
do których zalicza się dary i środki z tytuł pomocy
bezzwrotnej, dokonane z wyraz
nym przeznaczeniem na
finansowanie środków trwałych, jak również umorzenie długów
oraz nabywanie/zbywanie aktywów kapitałowych o charakterze
niefinansowym (patenty, licencje, prawa własności, znaki
handlowe, grunty pod budowę ambasad)
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 13/33
Struktura bilansu płatniczego
Struktura bilansu płatniczego
3. Bilans obrotów finansowych
3.1 Inwestycje bezpośrednie  nakłady poniesione w celu
ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych,
poprzez nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale
podstawowym przedsiębiorstwa
3.2 Inwestycje portfelowe  płatności z tytułu zakupu i sprzedaży
udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz
dłużnych papierów wartościowych
3.3 Pozostałe inwestycje  transakcje finansowe, które nie są
ujmowane z inwestycjach bezpośrednich, inwestycjach
portfelowych ani oficjalnych aktywach rezerwowych, ale których
obroty mają wpływ na wielkość krajowych należności (aktywa)
oraz krajowych zobowiązań wobec zagranicy (pasywa)
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 14/33
Struktura bilansu płatniczego
Struktura bilansu płatniczego
4. Saldo błędów i opuszczeń  wynika z transakcji
niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych
w sprawozdaniach banków
5. Oficjalne aktywa rezerwowe  transakcje dokonywane przez
bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących
i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi
papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz
zakupów i sprzedaży złota monetarnego. W ramach pozycji
finansujących wyróżnia się także tzw. transakcje finansowania
wyjątkowego (exceptional financing). Obejmują one transakcje
sektora rządowego, dotyczące finansowania obrotów bilansu
płatniczego w formie restrukturyzacji zobowiązań (kwota
odroczonych spłat zobowiązań, wynikających z umów
zawartych z wierzycielami zagranicznymi) oraz zmiany
zaległości z tytułu należności i zobowiązań kredytowych
(kapitał i odsetki)
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 15/33
Struktura bilansu płatniczego
Przykład księgowania transakcji
Załóżmy, że polska firma sprzedaje do Niemiec meble o wartości 1 mln zł.
Dobra dostarczane są do Niemiec przez polską firmę spedycyjną za 100
tys. zł. Niemiecki nabywca płaci za meble i transport poprzez swój bank,
który posiada rachunek na żądanie w polskim banku. Bank niemiecki
dokonuje transferu środków z depozytu na żądanie na rachunek polskiej
firmy.
Sposób zaksięgowania transakcji:
�%
Sprzedaż mebli  1 mln zł po kredycie na rachunku obrotów
bieżących (eksport dóbr)
�%
Transport mebli  100 tys. zł po kredycie na rachunku obrotów
bieżących (eksport usług)
�%
Zmniejszenie depozytu na żądanie niemieckiego banku w polskim
banku oznacza spadek polskich zobowiązań, co zostanie
zaksięgowane po stronie debetowej w bilansie obrotów kapitałowych
w pozycji  Pozostałe inwestycje
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 16/33
Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego
Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego:
CA + KA + F A + ER + RESa"0
Bilans płatniczy zawsze sumuje się do 0!
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 17/33
Podstawowa tożsamość bilansu płatniczego
Bilans płatniczy Polski, 2007 (mld zł)
Pozycja Kredyt (+) Debet (-) Saldo
A. Bilans obrotów bieżących 548,8 603,8 -55,0
B. Bilans obrotów kapitałowych 14,5 1,7 12,8
C. Bilans obrotów finansowych 147,2 38,9 108,3
D. Saldo błędów i opuszczeń 31,0 -31,0
Razem A do D 710,6 675,4 35,2
E. Oficjalne aktywa rezerwowe 35,2 -35,2
Razem A do E 0
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 18/33
Równowaga bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego
Bilans płatniczy w sensie księgowym zawsze sumuje się do 0.
Dlaczego zatem mówi się o nadwyżce, deficycie lub równowadze
bilansu płatniczego? Konieczne jest tu pewne rozróżnienie
kategorii. O równowadze bilansu płatniczego (lub nierównowadze
w postaci nadwyżki bądz
deficytu) mówimy jedynie w odniesieniu
do rachunków bilansu z wyłączeniem pozycji finansujących (czyli
oficjalnych aktywów rezerwowych). Pozycje bilansu płatniczego
z wyłączeniem rezerw nazywa się bilansem płatniczym w wąskim
rozumieniu. Bilans płatniczy jest w równowadze, jeśli:
BP = CA + KA + F A + ER = 0
Jeśli powyższa suma sald jest dodatnia (ujemna), mówimy
o nadwyżce (deficycie) bilansu płatniczego w wąskim rozumieniu.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Bilans płatniczy 19/33
Równowaga bilansu płatniczego
Równowaga bilansu płatniczego
A
atwo zauważyć, że z definicji mamy:
BP =-RES
Oznacza to, że bilans płatniczy jest w równowadze wtedy i tylko
wtedy, gdy saldo rezerw nie zmienia się. Deficyt bilansu
płatniczego oznacza sytuację, w której obserwujemy zmniejszenie
się rezerw (UWAGA: zmniejszenie rezerw księgowane jest po
stronie kredytowej ze znakiem dodatnim, gdyż jest to zmniejszenie
się aktywów zagranicznych posiadanych przez rezydentów).
Nadwyżka bilansu płatniczego z kolei oznacza sytuację, w której
mamy do czynienia ze wzrostem zasobu rezerw.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 20/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
W gospodarce otwartej uchylamy jedno z najważniejszych założeń
makroekonomii gospodarki zamkniętej: wydatki nie muszą być
równe wielkości produkcji tej gospodarki. Gospodarka może wydać
więcej niż produkuje, jeśli zapożyczy się u nierezydentów lub może
wydać mniej niż wyprodukuje, pożyczając z kolei zagranicy
nadwyżkę. W gospodarce otwartej wydatki na dobra i usługi finalne
wyprodukowane w kraju można podzielić na cztery składniki:
Y = Cd + Id + Gd + EX gdzie:
Cd  wydatki konsumpcyjne na krajowe dobra i usługi
Id  wydatki inwestycyjne na krajowe dobra i usługi
Gd  wydatki rządowe zakupy krajowych dóbr i usług
EX  eksport krajowych dóbr i usług (zagraniczne wydatki
konsumpcyjne, inwestycyjne i rządowe na krajowe dobra i usługi
oraz transfery).
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 21/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Zauważmy jednak, że całkowite wydatki konsumpcyjne C równe są
sumie wydatków na dobra i usugi produkcji krajowej oraz na dobra
i usługi produkowane za granicą: C = Cd + Cf . Podobnie możemy
zdekomponować inwestycje i wydatki rządowe: I = Id + If oraz
G = Gd + Gf . Wstawiając zależności te do tożsamości zapisanej
powyżej otrzymamy:
Y = (C-Cf ) + (I-If) + (G-Gf ) + EX
Y = C + I + G + EX-(Cf + If + Gf )
Ponieważ (Cf + If + Gf ) to suma krajowych wydatków na
zagraniczne dobra i usługi, czyli wartość importu IM, możemy
zapisać, że Y = C + I + G + EX-IM lub Y = C + I + G + CA,
jeśli zdefiniujemy bilans obrotów bieżących jako CA = EX-IM.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 22/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Produkt w gospodarce od strony wydatków można wyznaczyć
w następujący sposób:
Y = C + I + G + CA
Alternatywnie, możemy powiedzieć, że jeśli w równowadze wydatki
równają się dochodom, to:
Y-T = C + S,
co oznacza, że dochód rozporządzalny jest w części zaoszczędzony,
w części zaś wydany na konsumpcję.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 23/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
W takim razie mamy:
Y = C + I + G + CA = C + S + T
Z czego wynika, że:
S + (T-G)-I = CA
Wyrażenie S + (T-G) oznacza sumę oszczędności krajowych,
oznaczmy jest przez NS. Mamy zatem:
NS-I = CA
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 24/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Tożsamość inwestycji i oszczędności
Japonia USA
35 6
22 0
4 20
30
-2
18
2
-4
25
16
0
14
-6
20 -2
1980 1985 1990 1995 2000 2005 1980 1985 1990 1995 2000 2005
I S CA I S CA
CA (% PKB)
CA (% PKB)
S, I (% PKB)
S, I (% PKB)
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 25/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Przepływy kapitału a saldo handlu
NS-I = CA
Lewa strona tego równania, różnica między krajowymi
oszczędnościami a inwestycjami może być interpretowana jako
odpływ kapitału netto (krajowe inwestycje za granicą w ujęciu
netto). Dodatni odpływ kapitału netto oznacza, że kraj pożycza
nierezydentom nadwyżkę krajowych oszczędności nad inwestycjami.
Odpływ kapitału netto jest równy w równowadze saldu bilansu
obrotów bieżących. Jeśli CA < 0 występuje deficyt obrotów
bieżących i kraj jest pożyczkobiorcą netto na światowych rynkach
finansowych. Przepływy finansowe związane z akumualacją
kapitału i przepływy dóbr i usług są ze sobą zatem bardzo blisko
powiązane.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 26/33
Przepływy dóbr i kapitału w gospodarce otwartej
Tożsamość inwestycji i oszczędności
Wyznaczoną zależność można przedstawić również w takiej postaci:
I = S + (T-G)-CA
Tożsamość ta pokazuje, że inwestycje krajowe w gospodarce
otwartej mogą być finansowane poprzez akumulację oszczędności
krajowych (NS = S + (T-G)) i/lub przez napływ kapitału
zagranicznego (-CA).
Jeśli CA < 0, wówczas I > NS. Możliwe jest zwiększenie
inwestycji bez zwiększenia oszczędności krajowych.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 27/33
Hipoteza bliz
niaczych deficytów
Hipoteza bliz
niaczych deficytów
Zapiszmy tożsamość inwestycji i oszczędności jeszcze inaczej:
CA = (S-I) + (T-G)
Na podstawie powyższej równości sformułowano hipotezę deficytów
bliz
niaczych. Deficyt budżetowy (T-G) < 0 według tej hipotezy
miałby być przyczyną deficytu na rachunku handlowym CA < 0.
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 28/33
Hipoteza bliz
niaczych deficytów
Deficyty bliz
niacze?
Japonia USA
5 2
0
0
-2
-5
-4
-6
-10
1980 1985 1990 1995 2000 2005 1980 1985 1990 1995 2000 2005
T-G CA T-G CA
% PKB
% PKB
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 29/33
Paradoks Feldsteina-Horioki
Hipoteza
Feldstein M., Horioka C. (1980) Domestic Saving and International
Capital Flows, Economic Journal, Vol. 90, str. 314-329.
�%
W gospodarce otwartej, przy doskonałej mobilności kapitału
na rynku międzynarodowym, związek między krajowymi
oszczędnościami i inwestycjami powinien być stosunkowo
niewielki
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 30/33
Paradoks Feldsteina-Horioki
Przesłanki teoretyczne
�%
W gospodarce zamkniętej, istnieje ścisły związek między
oszczędnościami krajowymi i inwestycjami, ponieważ inwestycje są
w całości finansowane z krajowych oszczędności. Zatem marginalny
wzrost oszczędności powinien zostać odzwierciedlony w krajowych
inwestycjach (wyznaczonych przez krańcową produktywność
krajowego kapitału)
�%
W gospodarce otwartej jednak, jak pokazuje analiza
międzyokresowa, wygładzanie ścieżki konsumpcji prowadzi do
powstawania rozdz
więku między krajowymi oszczędnościami
i inwestycjami, gdyż kraje o nadwyżkowych oszczędnościach mogą je
lokować w najbardziej zyskownych zastosowaniach w innych krajach,
zaś kraje z niedostatkiem krajowych oszczędności mogą pożyczać
oszczędności innych krajów, stając się importerami kapitału
�%
W gospodarce otwartej przy doskonałej mobilności kapitału,
zwiększenie krajowych oszczędności nie powinno prowadzić do
istotnego wzrostu inwestycji
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 31/33
Paradoks Feldsteina-Horioki
Dane i metody analizy
�%
16 krajów OECD, okres 1960 1974
It St
�%
Estymacja = ą + � + ut
Yt Yt
�%
Spodziewany wynik: parametr � bliski zeru
�%
Oszacowany parametr � = 0.89 nie jest bliski zeru!
�%
Dalsze próby estymacji nie spowodowały istotnej zmiany
oszacowania
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 32/33
Paradoks Feldsteina-Horioki
Wnioski autorów
FH interpretują uzyskane wyniki jako świadectwo niskiej mobilności
kapitału. Jest to wniosek dość kontrowersyjny (stąd powstało
pojęcie  Feldstein-Horioka puzzle ), gdyż dowody empiryczne
wskazują na coś zupełnie odwrotnego. W ciągu ostatnich 30 lat
rynek kapitałowy uległ znaczącej liberalizacji, przepływy kapitałowe
znacznie się zwiększyły, a wyniki innych prac empirycznych ciągle
potwierdzają istnienie  efektu F-H .
Wykład 8  Bilans płatniczy
Tożsamość inwestycji i oszczędności w gospodarce otwartej 33/33
Paradoks Feldsteina-Horioki
Rozwiązanie zagadki?
Brak jednoznacznych wniosków, dlaczego obserwujemy tak silny
efekt F-H. Większość autorów sugeruje, że istnienie silnego efektu
F-H nie oznacza zakwestionowania mobilności kapitału. Istnieje
dziś powszechne przekonanie, że efekt ten jest wywoływany przez
czynniki (szoki międzynarodowe) wpływające jednocześnie na
oszczędności i inwestycje. Takimi szokami mogą być zmiany
produktywności, zmiany struktury demograficznej itp. Niektórzy
argumentują, że wpływ na wyniki może mieć polityka rządów,
nakierowana na stabilizowanie sald rachunków obrotów bieżących.