Poglądy filozoficzne[edytuj]
Kant poddał dotychczasowe osiągnięcia filozofii przeglądowi oraz krytycznej ocenie. Podejście
takie nazywał idealizmem transcendentalnym lub krytycznym. Polegało ono na badaniu
elementarnych warunków, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było przeprowadzanie
jakichkolwiek innych badań. Największym jego dokonaniem była rewizja dotychczasowych
koncepcji w dziedzinie teorii poznania.
Streszczenie filozofii Kanta[edytuj]
Każdy niemal filozof czy szkoła filozoficzna wprowadzają nowe pojęcia. Immanuel Kant był pod
tym względem twórczy. Miało to jednak uzasadnienie: musiał od podstaw wypracować nowy język
filozoficzny, aby móc wyrazić swą koncepcję. Powoduje to, że jego idee wydają się trudne w
odbiorze. Zamieszczone tu streszczenie daje ogólny pogląd na wątki omówione w dalszych partiach
niniejszego artykułu.
Przyjął za podstawę brak jakichkolwiek wstępnych założeń z wyjątkiem uznania zasad
elementarnej logiki. Badania takie nazywał transcendentalnymi, ponieważ dokonuje się w nich
wykroczenie poza zastaną wiedzę. Poszukując sądów, które byłyby bezwyjątkowo prawdziwe, a
zarazem niosły wiedzę o świecie, stworzył teorię bazującą na tak zwanych sądach syntetycznych a
priori. Zdaniem Kanta występują one w arytmetyce oraz geometrii i traktują o dwóch
nieredukowalnych składnikach naszych wrażeń: czasie oraz przestrzeni. Istotą jego koncepcji było
jednak to, iż uznał, że sądy takie pojawiają się też w metafizyce.
Czas i przestrzeń są formami, w które zostają wtłoczone nasze wrażenia zmysłowe. Innym
rodzajem form są kategorie, pozwalające na pojęciowe ujmowanie przedmiotów. Dwie główne to
przyczyna i substancja. Tym, co możemy poznawać, czyli fenomenami, są zjawiska
zapośredniczone przez zmysły i ujęte w czasowe, przestrzenne, przyczynowe oraz substancjalne
formy. O tym, co się za nimi kryje  rzeczach samych w sobie, czyli noumenach  nie wiemy nic.
Nasz rozum spekulatywny tworzy idee Boga, duszy i kosmosu. Naturalną ludzką potrzebą jest
zgłębianie tych idei, ale prowadzi ono na manowce. Nie sposób przejść od codziennego
doświadczenia do tych konstruktów. One również należą do noumenów. Nic o nich nie wiemy.
Takie stanowisko nazywa się agnostycyzmem poznawczym.
Obok rozumu spekulatywnego istnieje rozum praktyczny. Jego domeną są prawdy o charakterze
regulatywnym, czyli  innymi słowy  normatywnym. Mają one charakter aprioryczny, są więc
równie niepodważalne, jak sądy matematyki, lecz dotyczą sfer moralności oraz estetyki.
Najogólniejsza spośród tych zasad  imperatyw kategoryczny  mówi, że należy postępować
zawsze wedle takich reguł, co do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i
zawsze.
Rozum praktyczny tworzy postulaty. Należą do nich tezy o istnieniu wolnej woli, nieśmiertelnej
duszy oraz Boga. Wolna wola jest konieczna, żeby zasady moralne miały sens. Nieśmiertelna dusza,
aby możliwe było nieskończone dążenie do doskonałości moralnej. Bóg, by doskonałość moralna i
szczęście mogły współistnieć. Doskonałość moralna i jej jedność ze szczęściem nie przejawiają się
w świecie naszych doświadczeń. Są one właściwe wspomnianym bytom wyższym. Rozum
praktyczny radzi sobie z problemami, które nie leżą w mocy idei rozumu spekulatywnego, za
pomocą postulatów.
Teoria sądów[edytuj]
Kant zaczął od poszerzenia arystotelowskiej teorii logiki o nowy podział sądów na:
sądy analityczne, czyli takie, które w orzeczeniu wypowiadają jedynie to, co jest zawarte w
podmiocie  mają charakter definicji i służą objaśnieniu posiadanej już wiedzy;
sądy syntetyczne, czyli takie, których orzeczenie wykracza poza podmiot  które rozszerzają naszą
wiedzę;
oraz:
sądy a priori, czyli takie, które są niezależne od doświadczenia  mają swe z
ródło w umyśle;
sądy a posteriori, czyli takie, które można wywieść z doświadczenia.
Te dwa podziały krzyżują się ze sobą.
Sądy analityczne opierają się na zasadzie niesprzeczności (jeżeli prawdziwe jest zdanie: każde ciało
jest rozciągłe, to nie może być prawdziwe zdanie: istnieje ciało, które nie jest rozciągłe). Wszystkie
zdania analityczne są a priori, nawet jeśli ich pojęcia zostały wywiedzione z empirii (np. złoto jest
żółtym metalem).
Sądy syntetyczne a posteriori pochodzą z doświadczenia (np. każde ciało ma określony ciężar).
Pojawiają się tam, gdzie następuje wykroczenie poza pojęcie. Zdaniem Kanta sądy matematyczne
mają charakter syntetyczny a priori (np. 7+5=12 miałoby być zdaniem poszerzającym naszą
wiedzę).
Wszystkie sądy o charakterze metafizycznym są aprioryczne. Są wśród nich analityczne (te
nazywał sądami należącymi do metafizyki) oraz syntetyczne (metafizyczne we właściwym sensie).
Pierwsze są środkami do uzyskiwania drugich. Do pierwszych zaliczymy na przykład definicję:
substancją jest to, co istnieje tylko jako podmiot. Do drugich należy natomiast teza: wszystko, co
jest w rzeczach substancją, jest trwałe. Pierwsze są analityczne a priori, a drugie  syntetyczne a
priori.
Sądy syntetyczne a posteriori oraz sądy analityczne a priori nie budzą wątpliwości. Pierwsze
wywodzą się z doświadczenia, drugie zaś opierają się na umowach ułatwiających porozumiewanie
się. Przykładami pierwszych są ustalenia przyrodoznawstwa (z wyjątkiem tak zwanego czystego
przyrodoznawstwa), a przykładami drugich  definicje obiektów matematycznych.
Sądy analityczne są pewne i powszechne, ale nie poszerzają naszej wiedzy. Sądy empiryczne, czyli
syntetyczne a posteriori, powiększają wiedzę, lecz nie są pewne ani powszechne. Kant  podobnie
jak poprzednicy  szukał wiedzy, która byłaby powszechna i pewna. Znalazł ją w sądach
syntetycznych a priori.
Podział sądów według Kanta
sądy a prioria posteriori
analityczne oparte na zasadzie niesprzeczności; objaśniają posiadaną wiedzę i mają charakter
definicji; występują w matematyce i pojawiają się w metafizyce nie istnieją
syntetyczne sądy metafizyki we właściwym sensie; dostarczają wiedzy powszechnej i pewnej
wywiedzione z doświadczenia; poszerzają naszą wiedzę; występują w przyrodoznawstwie
Filozofia transcendentalna[edytuj]
Empirycy negowali poznanie, które zawierało w sobie sądy syntetyczne a priori, racjonaliści zaś
odwrotnie  szukali elementarnych sądów syntetycznych a priori, z których dałoby się wywieść całą
wiedzę. Kant uznał, że obie strony były w błędzie.
Empirycy mylili się, twierdząc, jakoby eksperymentator był biernym obserwatorem. W istocie
tworzy on teorię na bazie arbitralnie przyjętych podstawowych sądów syntetycznych a priori, a
dopiero ta teoria umożliwia mu wykonywanie eksperymentów i wyciąganie z nich wniosków. To
ona decyduje, co uznajemy za fakt eksperymentalny, a co odrzucamy jako zakłócenie
eksperymentu. Jeśli na przykład dokonujemy pomiaru temperatury za pomocą termometru, to
musimy jakoś zdefiniować, co to jest temperatura, przyjąć teorię tłumaczącą, jak działa termometr, i
dopiero wówczas nasz eksperyment będzie miał jakiś sens. Zatem: to teoria określa, co może być
faktem eksperymentalnym, a nie na odwrót. Stosowanie czystego empiryzmu, czyli obserwacji
pozbawionej teoretycznych założeń, może dać w efekcie co najwyżej zbiory danych, z których
zupełnie nic nie będzie wynikało.
Racjonalistom nie udało się natomiast znalez
ć żadnego pewnego sądu syntetycznego a priori,
któremu nie można by było zaprzeczyć, a ich systemy zawierały wewnętrzne sprzeczności. Słynne
kartezjańskie myślę, więc jestem to w istocie sąd syntetyczny a priori, bo wymaga przyjęcia założeń
co do tego, czym jest myśl i co to znaczy być. Gdyby jednak nawet przyjąć jakieś założenia
odnośnie do tych dwóch pojęć, na każdym etapie rozumowania trzeba by dodawać kolejne ukryte
założenia, aby móc kontynuować tok myślowy, którym podążał Kartezjusz. Co więcej, jeżeli
zmienimy założenia wyjściowe, będziemy mogli poprowadzić te rozważania w dowolnym innym
kierunku. Są one zatem w swej istocie bezwartościowe.
Mimo to przyjmujemy jakieś założenia, a więc sądy syntetyczne a priori, i opieramy na nich naszą
wiedzę. Sądów tych nie sposób dowieść empirycznie  możemy je uznawać jedynie na drodze
rozumowej, a jedynym rodzajem prawdziwości, jaką rozum jest im w stanie przypisać, jest tak
zwana prawda konieczna. W tym miejscu pojawiają się dwa podstawowe pytania: Czy metafizyka
jest w ogóle możliwa? oraz: W jaki sposób możliwe jest poznanie płynące z czystego rozumu?
W Krytyce czystego rozumu Kant odpowiadał na pierwsze spośród nich w sposób syntetyczny 
badając czysty rozum u jego z
ródeł. Czytelnikowi trudno jest śledzić te wywody, bo musi wmyślać
się w system, który nie zakłada niczego prócz samego rozumu. W Prolegomenach filozof z
Królewca przyjął łatwiejsze w percepcji podejście analityczne. Ponieważ wiemy, że istnieją czysta
matematyka oraz czyste przyrodoznawstwo, i obie te nauki zawierają twierdzenia bezwzględnie
pewne, a zarazem niezależne od doświadczenia, to nie ulega wątpliwości, iż możliwe jest poznanie
syntetyczne a priori. Dla Kanta takim rodzajem poznania była również metafizyka.
Drugie spośród wymienionych tu pytań wyrażone w postaci ścisłej brzmi: W jaki sposób możliwe
są zdania syntetyczne a priori? Kant rozbija je na pytania o możliwości: czystej matematyki,
czystego przyrodoznawstwa, metafizyki w ogóle oraz metafizyki jako nauki. W ten sposób pojawia
się koncepcja zwana idealizmem transcendentalnym, którą Kant wolał określać terminem idealizm
krytyczny. Tworzący ją zabieg polegał na myślowym wykroczeniu poza sferę przedstawień, aby
odkryć to, co je konstytuuje. Omówienie tego procesu myślowego zawierają cztery kolejne części
niniejszego artykułu, traktujące o czasie i przestrzeni, kategoriach, podmiocie i przedmiocie oraz
ideach regulatywnych.
Czas i przestrzeń[edytuj]
Kant zauważył, że matematyka to logiczna analiza stosunków czasowych (arytmetyka) lub
przestrzennych (geometria). Odpowiedz
na pytanie o sądy syntetyczne a priori tkwiła zatem w
odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego stosunki czasowe oraz przestrzenne wydają się nam takie
pewne  dużo pewniejsze od danych empirycznych. Kant uznał, że jeżeli wykroczymy myślowo
poza sferę przedstawień, pozostaną nam dwa czynniki, których nie uda się nam wyeliminować:
przestrzeń i czas. Na tej podstawie stwierdził on, że czas i przestrzeń nie należą do świata
materialnego, lecz są formami poznania  sposobami, w jaki ludzki umysł grupuje i układa
docierające do niego wrażenia.
Te formy poznania uznał on za wyobrażenia a priori  wbudowane w nasz aparat poznawczy.
Przestrzeń i czas nie są wyobrażeniami empirycznymi. Nie sposób usunąć ich z myśli i wyobrazić
sobie, że ich nie ma, choć można sobie przedstawić przestrzeń i czas bez przedmiotów. Skoro czas i
przestrzeń są formami naszego poznania, to żadne zjawisko nie może być nam dane poza nimi.
Jakie są rzeczy w sobie, tego nie wiemy i nie dowiemy się. Nasze zmysły odbierają wrażenia, ale i
te nie są nam bezpośrednio dane, lecz ujęte w czasoprzestrzenną formę. Czas i przestrzeń to
aprioryczne formy zmysłowości.
Intuicje czasu i przestrzeni
Ta paradoksalna myśl, że intuicje czasu i przestrzeni są niejako wbudowane w nasz aparat
poznawczy, mimo iż póz
niej często atakowana, przyczyniła się do rozwoju matematyki i fizyki.
Rozwój geometrii nieeuklidesowej, nowych rodzajów algebry, logiki matematycznej i
wbudowywanie tych dokonań matematyki w teorie fizyczne  zwłaszcza w ogólną teorię
względności oraz teorię kwantów  były często inspirowane ideą poszukiwania nowych form
poznania w sensie kantowskim.
Kategorie[edytuj]
Schemat ilustrujący powstawanie fenomenów  konstruktów wywodzących się z wrażeń
zmysłowych, które zostają ujęte w czasoprzestrzenne, a następnie pojęciowe formy. Rzeczy same w
sobie, czyli noumeny, do których należy między innymi idea Boga, są ze swej zasady
niepoznawalne. Obszar wewnątrz okręgu reprezentuje umysł; na zewnątrz  transcendencję.
Zgodnie z koncepcją Kanta myślenie to  po pierwsze  zdolność tworzenia pojęć oraz  po drugie
 zdolność wyciągania wniosków. Władzę poznawczą odpowiedzialną za pierwsze nazwał
rozsądkiem ("Verstand"), a za drugie  rozumem ("Vernunft"). Według niego nie tylko zmysłowość,
ale też rozsądek ma swe aprioryczne formy. Aby przyobleczone w czasoprzestrzenną formę
wrażenia stały się dostępne dla naszego umysłu, muszą zostać pojęciowo zorganizowane. Zmysły
dostarczają nam różnorodnych wyobrażeń  rozsądek je zespala.
Rozsądek to zdolność łączenia a priori. Służą mu do tego specyficzne narzędzia  czyste pojęcia
rozsądku, czyli kategorie. Kant wyszczególnił stosunkowo skomplikowaną ich typologię. Dzielą się
one u niego na cztery główne grupy:
ilości
jakości
stosunku
modalności
Istotne role pełnią należące do grupy kategorii stosunku kategorie przyczyny oraz substancji. To
dzięki nim możliwe jest scalanie oderwanych od siebie wyobrażeń w kompleksy zwane
fenomenami. W sumie wszystkich kategorii było według Kanta dwanaście  po trzy w każdej
grupie  i odpowiadało im dwanaście rodzajów sądów.
Podmiot a przedmiot[edytuj]
Wcześniejsza filozofia zakładała przeciwieństwo zachodzące pomiędzy podmiotem a przedmiotem.
U Kanta podmiot poznania stał się warunkiem przedmiotu poznania. Tym, co poznajemy, są
fenomeny  konstrukty wywodzące się z wrażeń zmysłowych, które zostają ujęte w
czasoprzestrzenne, a następnie pojęciowe formy. Od rzeczy w sobie (noumenów), czymkolwiek by
one były, oddzielają nas trzy sfery: zmysłów, apriorycznych form zmysłowości oraz apriorycznych
form rozsądku.
Dotychczas starano się dochodzić istoty rzeczy. Kant przeniósł punkt ciężkości dociekań
filozoficznych na badanie warunków poznania rzeczy. Idealizm krytyczny różni się od zwykłego
tym właśnie, że zwraca się ku analizie mechanizmów poznawczych. Poprzednicy Kanta uważali, że
doświadczenie umożliwia pojęcia  on to odwrócił, stwierdzając, iż to pojęcia umożliwiają
doświadczenie. Ten rewolucyjny zabieg nazwał przewrotem kopernikańskim w filozofii.
Idee regulatywne[edytuj]
Na tych podstawach Kant uznał, że o bycie jako całości nie da się powiedzieć niczego pewnego.
Każdemu sądowi syntetycznemu a priori można zawsze przeciwstawić sąd przeciwny  każdej tezie
odpowiada antyteza (np. "Świat ma początek w czasie i ma granice w przestrzeni" jest
przeciwstawne, ale tak samo przekonywające dla rozumu jak: "Świat nie ma początku w czasie i
granic w przestrzeni"). Nigdy nie będzie obiektywnych kryteriów, pozwalających na ustalenie,
które człony takich par są prawdziwe. Tezie Bóg istnieje można przeciwstawić antytezę Bóg nie
istnieje i nie sposób rozstrzygnąć na drodze spekulatywnej, która spośród nich jest prawdziwa, a
która fałszywa.
Sławna stała się kantowska krytyka tradycyjnych dowodów na istnienie Boga. Dowód ontologiczny
głosił, że fakt istnienia Boga wynika z istnienia pojęcia Boga (por. Św. Anzelm). Dowód
kosmologiczny  występujący w rozmaitych wariantach i odnoszący się do pojęcia przyczynowości
 wnosił o istnieniu Boga z faktu istnienia świata (por. Św. Tomasz). Na pierwszy Kant
odpowiedział, że z pojęcia jakiegoś przedmiotu można co najwyżej wnosić o możliwości jego
istnienia. Na drugi odparł, że obowiązującej w świecie fenomenów zasady przyczynowości nie
można stosować poza jego obrębem. W podobny sposób przebiegała jego krytyka innych dowodów.
Nie sposób dowieść istnienia Boga, ale i nie sposób wykazać, że on nie istnieje.
Nie da się ani potwierdzić, ani zanegować żadnych sądów dotyczących Boga, Wszechświata czy
duszy. Niemniej jednak Kant nie odrzucił tych idei. Przyjął, że mają one charakter regulatywny. Tak
jak kategorie są wytworami rozsądku, tak idee Boga, duszy itd. są produktami rozumu. Te pierwsze
tworzą (konstytuują) nasze doświadczenie, te drugie zaś organizują je w ostateczną całość  nadają
mu sens. Trzy wspomniane tu idee stanowią podstawę metafizyki. Mamy naturalną potrzebę ich
tworzenia oraz dociekania ich istoty, ale badania te są skazane na niepowodzenie. Idee rozumu
wyznaczają kres poznania. Dalej jest już tylko spekulacja. Taką postawę filozoficzną nazywa się
agnostycyzmem. (Warto jednak wspomnieć, że Kant krytykując dotychczasowe dowody istnienia
Boga i uznając całkowitą niedowodliwość Jego istnienia, sam napisał rozprawę, mającą na celu
znalezienie nowego, zgodnego z dialektyką transcendentalną dowodu istnienia Boga).
Etyka  imperatywy kategoryczny i obowiązku[edytuj]
Popiersie Immanuela Kanta dłuta Friedricha Hagemanna (1773 1806)  Friedrichswerdersche
Kirche w Berlinie.
Dotychczasowa filozofia stawiała sobie za cel dowiedzenie istnienia Boga oraz nieśmiertelnej
duszy, aby na tych podstawach ufundować powszechnie obowiązujące zasady etyczne. Żaden
jednak dowód na istnienie bytu transcendentnego nie był odporny na krytykę. Nie sposób wykazać,
że idee te faktycznie istnieją, ale można założyć, iż tak jest, i budować system etyczny na tych
postulatach. Kant, zamiast dowodzić istnienia duszy czy Boga, zadowolił się postulowaniem faktów
ich istnienia.
Imperatyw kategoryczny[edytuj]
Rozum czysty (teoretyczny) nie jest w stanie uporać się z problemami metafizycznymi. Może się
nimi zająć natomiast kolejna instancja poznawcza  rozum praktyczny. Rozum teoretyczny
wytwarza idee  rozum praktyczny operuje na postulatach.
Największe znaczenie ma tak zwany imperatyw kategoryczny, czyli bezwzględny nakaz. Głosi on:
Postępuj wedle takich tylko zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć, żeby stały się
prawem powszechnym. Jest to jedyna zasada moralna, jaką Kant przyjmuje. Ma ona charakter
formalny: nie mówi, co robić i jak  podaje tylko ogólną regułę.
Aby mogła istnieć moralność z jej nakazami i zakazami, człowiek musi być wolny, gdyby bowiem
był zdeterminowany, nauki moralne byłyby zbędne. Nie da się udowodnić, że wolność istnieje, ale
można jej istnienie założyć, czyli właśnie postulować. Kolejnymi postulatami rozumu praktycznego
są: nieśmiertelność duszy oraz istnienie Boga. Dzięki nim możliwe staje się dążenie do moralnej
doskonałości oraz związane z tym poczucie szczęścia.
Zdaniem Kanta wszelkie normy moralne można wywieść z imperatywu kategorycznego. Taki
pogląd stał się obiektem krytyki, ponieważ imperatyw kategoryczny zdawał się nie rozstrzygać, co
należy robić w sytuacji konfliktu interesów.
Imperatyw kategoryczny a konflikt interesów
Wez
my za przykład biedaka i bogacza. Ten pierwszy okradł drugiego i ucieka. Jeżeli zastosujemy
zasadę imperatywu z punktu widzenia biednego, dojdziemy do wniosku, że należy puścić go wolno,
bo gdybyśmy byli na jego miejscu, tego właśnie byśmy chcieli. Jeśli jednak przyjmiemy punkt
widzenia bogatego, stwierdzimy, iż biedaka trzeba złapać, aby odebrać mu skradzione walory. Jak
w takiej sytuacji powinna postąpić osoba postronna?
Oba przytoczone tu rozumowania są wadliwe a związany z nimi dylemat jest pozorny, ponieważ
koncentrują się one na partykularnych interesach raz to biedaka, a raz bogacza. Tymczasem
imperatyw kategoryczny wyraża zasadę ogólną. Zgodnie z powszechnym prawem tak biedny, jak
bogaty powinni się zgodzić co do tego, że kradzież jest złem, bo gdyby było inaczej, należałoby
sobie życzyć, aby wszystkie istoty rozumne kradły, i  w rezultacie  okradać się nawzajem.
Jeżeli wykroczymy poza sfery takich lub innych prywatnych interesów, stwierdzimy, że osoba
postronna powinna złapać złodzieja, ponieważ nie zastosował się on do ogólnych zasad
społecznych i zrobił to, na co miał ochotę, nie zaś to, co powinien, obywatelską zaś powinnością
jest pomoc w łapaniu złodziei.
Imperatyw obowiązku[edytuj]
Chcąc wskazać wyjście z podobnych dylematów, Kant uwzględnił jeszcze jedną formę umysłu
praktycznego, nazwaną przezeń zmysłem obowiązku. Jest ona narzucana ludziom w procesie
wychowania i wynika z miejsca, jakie przyszło nam zajmować w społeczeństwie. Regułę tę wyraża
imperatyw obowiązku: Postępuj tak, jakby zasada twojego postępowania miała się stać siłą twej
woli ogólnym prawem.
Według póz
nego Kanta moralne jest to, co jest czynione z obowiązku, to zaś, co się robi z własnej
ochoty, jest albo obojętne moralnie  jeżeli nie stoi w sprzeczności z naszymi obowiązkami  albo
naganne  jeśli stoi.
Imperatyw obowiązku a konflikt sumienia
Typowym przykładem konfliktu sumienia jest sytuacja obywateli w państwie autokratycznym. Czy
powinni oni podporządkowywać się obowiązkom narzucanym przez ustrój, czy raczej winni
przeciwstawić się swemu poczuciu obowiązku, skoro miałoby ono prowadzić do czynów
niemoralnych, na przykład polegających na eksterminacji jakiejś grupy ludności?
Otóż obowiązki narzucane przez taki czy inny ustrój państwowy lub jakąś władzę zwierzchnią nie
podpadają ani pod imperatyw obowiązku, ani  tym bardziej  pod bardziej ogólny imperatyw
kategoryczny. Życie ludzkie jest  zgodnie z prawami natury  wyższą wartością niż ten lub inny
arbitralny zespół ludzkich norm.
Wpływy[edytuj]
Koncepcje Kanta miały wielki wpływ na filozofię zachodnią. Już za jego życia znalazły odbicie 
nie zawsze zgodne z jego intencjami  w pracach Reinholda, Becka i Fichtego, póz
niej zaś 
Schellinga, Hegla oraz Novalisa. Po filozofii krytycznej nie sposób już było ujmować pojęć takich
jak absolut, Bóg czy istota na sposób, w jaki czyniono to przed Kantem: kantyzm dał początek
ruchowi filozoficznemu, który zyskał miano idealizmu niemieckiego.
Pierwszym poważniejszym krytykiem kantyzmu był Hegel. Uznał on tę filozofię za nazbyt
formalną, abstrakcyjną i  przede wszystkim  ahistoryczną. Przeciwstawił jej koncepcję bazującą
na wykrytym przez siebie prawie dialektyki. Dla odmiany Schopenhauer tworzył pod znacznym
wpływem kantowskiego idealizmu transcendentalnego.
Pośród filozofów dwudziestowiecznych do Kanta nawiązywali w koncepcjach politycznych oraz
etycznych między innymi Habermas oraz Rawls, a autentyczne odrodzenie jego myśli miało
miejsce w pracach neokantystów: Cohena, Natorpa, Hartmanna i Cassirera.
Kant wpłynął też na intuicjonistów matematycznych, którzy przeciwstawiali się koncepcjom
głoszonym przez formalistów (np. Hilberta) oraz logicystów (np. Fregego czy Russella).
W skrócie[edytuj]
Przestrzeń i czas to, według Kanta, formy zmysłowej naoczności.
Wszystko, każda rzecz, którą widzimy, ma dla nas wymiary przestrzenne i zajmuje określone
miejsce w czasie.
Sposób ludzi na postrzeganie wszystkiego w trójwymiarowej przestrzeni i w czasie jest jedyną
dostępną nam formą widzenia świata.
Jedynym dostępnym sposobem myślenia jest używanie pojęć takich jak: stałość �! zmienność;
jedność �! wielość; przyczyna �! skutek.
Ciekawostki[edytuj]
Immanuel Kant jako pierwszy przewidział istnienie galaktyk. Nazywał je wyspami
Wszechświata[3].