MONOPOL PEA
NY
MONOPOL PEA
NY
(absolutny, czysty, doskonały) to forma
rynku wykluczająca wszelką konkurencję 
produkcja zdominowana jest przez jedno
przedsiębiorstwo, a wytwarzany produkt nie
ma bliskich substytutów. Monopolista
kształtuje cenę produktu  jest cenodawcą.
Dą\
ąc do maksymalizacji zysku manipuluje
rozmiarami produkcji i nagina zachowania
konsumentów do swoich interesów.
Zało\
enia modelu
Zało\
enia modelu
" Produkty jednorodne lub zró\
nicowane
" Brak mo\
liwości wejścia na rynek do
działalności opanowanej przez monopol
pełny
" Jeden sprzedający, wielu kupujących
" Doskonała informacja o rynku
Krzywa popytu i przychodu krańcowego w
Krzywa popytu i przychodu krańcowego w
monopolu
monopolu
P
MR
MC
MR = P
D=AR=P
MR
0
X
Produkcja w monopolu.
Produkcja w monopolu.
P,MR
Popyt
elastyczny
D=AR
MR
0
X
Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego
TR charakterystyczny dla monopolu
TR
TR
X
TR max
P,MR
Popyt
elastyczny
Edp = -1
D=AR=P
MR
0
X
Monopol będzie produkował tylko na
odcinku popytu elastycznego
Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu
Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu
P,MR
MC
MC
MC = MR
E
D=AR = P
MR
0
XE X
Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu
Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu
P,MR
MC,ATC
MC
R
ATC
Pm
AVC
E
D=AR
MR
0
XE X
Wynik ekonomiczny w monopolu
Wynik ekonomiczny w monopolu
" Regułą w funkcjonowaniu monopolu jest
osiąganie zysku ekonomicznego  tzw.
zysku monopolowego  w krótkim, jak i w
długim okresie.
" W krótkim okresie jednak monopolista
mo\
e tolerować tak\
e zerowy zysk
ekonomiczny, a nawet przejściową stratę,
którą wyrówna z nawiązką zyskami
osiąganymi w długim okresie.
Pole przychodu całkowitego
Pole przychodu całkowitego
P,MR
MC
Cenę odczytujemy
MC
z krzywej popytu
R
Pm
E
D=AR=P
MR
X
0
X
Pole kosztów całkowitych w monopolu
Pole kosztów całkowitych w monopolu
P,MR
MC,AC
MC
R
ATC
Pm
AVC
E
D=AR
MR
0
XE X
Pole zysku
Pole zysku
P,MR
MC,AC
MC
R
ATC
Pm
AVC
E
D=AR
MR
0
XE X
Optymalizacja wyniku ekonomicznego
Optymalizacja wyniku ekonomicznego
Jak ka\
de przedsiębiorstwo maksymalizujące
zysk, monopolista wybiera taką wielkość
produkcji, przy której utarg krańcowy
zrównuje się z kosztem krańcowym.
" Monopolista sam ustala cenę, ale musi się
liczyć z tym, \
e po wy\
szej cenie sprzeda
mniejszą ilość.
" Miarą siły monopolu jest nadwy\
ka ceny
nad kosztem krańcowym.
TR
TC
TC
TR
X
MC
ATC
Maksymalizacja
MC
zysku
ATC
D=P=AR
MR
X
Monopol a konkurencja doskonała
Monopol a konkurencja doskonała
" Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji
doskonałej sprzedaje swój produkt po cenie
równej kosztowi krańcowemu
P = MR = MC
" Monopolista ustala taką cenę, która przewy\
sza
koszt krańcowy
P > MR = MC
Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą
P,MR
Punkt równowagi
MC,ATC
MC
dla konkurencji
doskonałej
R
Pm
ATC
ATC
E
D=AR = P
MR
0
XE X
Porównanie produkcji i ceny w monopolu z konkurencją doskonałą
P,MR
Monopol produkuje
MC,ATC
mniej i dro\
ej w
MC
porównaniu do
R
konkurencji
Pm
ATC
doskonałej
ATC
E
D=AR = P
MR
0
XE X
Krzywa poda\
y w monopolu
" W warunkach monopolu nie istnieje
bezpośredni związek między wielkością
produkcji monopolu i jej ceną. W tym
wypadku MR `" P, P `" MC, zatem
producent nie mo\
e reagować zmianą
wielkości produkcji na zmieniającą się
cenę. Nie istnieje więc w monopolu
krzywa poda\
y.
Siła monopolu
Siła monopolu
" Siłę monopolu mierzy się wykorzystując indeks Lernera.
1
IL =
Edp
Siła monopolu
" Dla konkurenta doskonałego, czyli dla
producenta nie dysponującego \
adną siłą
monopolową, indeks Lernera przyjąłby
wartość zerową.
" Im silniejsza pozycja rynkowa producenta
tym mniejsza elastyczność cenowa popytu
na wytwarzane przez niego dobro i tym
samym większa wartość indeksu Lernera.
Optymalizacja wyniku
Optymalizacja wyniku
ekonomicznego w monopolu
ekonomicznego w monopolu
" Optymalizacja wyniku ekonomicznego
monopolu następuje w punkcie równowagi
producenta, czyli zrównania kosztu krańcowego
z przychodem krańcowym.
MC = MR
" Monopol optymalizując wynik ekonomiczny
podejmuje dwie decyzje: o wielkości produkcji
i cenie.
Maksymalizacja zysku na wielkościach przeciętnych i krańcowych
WE
TC
TR
P,
MR,
ATC
MC Czy ten zysk jest
AVC,
optymalny?
MC
ATC
Jakie decyzje w
AVC
zakresie wielkości
P
produkcji i ceny
powinien podjąć
monopolista by
zysk był
maksymalny?
D=AR=P
MR
0
X
X
Minimalizacja straty na wielkościach przeciętnych i krańcowych
WE
TC
TR
P,
MR,
ATC
ATC
MC Czy ta strata jest
AVC,
minimalna?
MC
Jakie decyzje w
AVC
zakresie wielkości
P
produkcji i ceny
powinien podjąć
monopolista by
strata była
minimalna?
D=AR=P
MR
0
X
X
Maksymalizacja zysku na
Maksymalizacja zysku na
wielkościach całkowitych
wielkościach całkowitych
Największa
odległość
TC
między krzywą
TR
TR a TC
TC
mierzona w
pionie
świadczy o
TR
największym
zysku.
X
Minimalizacja straty na
Minimalizacja straty na
wielkościach całkowitych
wielkościach całkowitych
TC
Najmniejsza
odległość
między krzywą
TR
TR a TC
TC
mierzona w
pionie
świadczy o
TR
najmniejszej
stracie.
X
Decyzje produkcyjne monopolu w
Decyzje produkcyjne monopolu w
krótkim okresie
krótkim okresie
Kryterium decyzyjne Decyzje przedsiębiorstwa
MC>MR
Koszt krańcowy przekracza Przedsiębiorstwo zmniejsza
przychód krańcowy produkcję i podnosi cenę
Optymalna wielkość produkcji
MC=MR
(produkcja nie ulega zmianie),
Koszt krańcowy równy jest
cena te\
nie ulega zmianie
przychodowi krańcowemu
MCKoszt krańcowy jest mniejszy od Przedsiębiorstwo zwiększa
przychodu krańcowego produkcję i obni\
a cenę
Decyzje produkcyjne monopolu w
Decyzje produkcyjne monopolu w
krótkim okresie
krótkim okresie
MC
MC
MCMC>MR
P
D=AR=P
D=AR=P
MR
MR
X
Monopol a wolna konkurencja:
społeczny koszt monopolu
" Społeczny koszt monopolu przejawia się w
tym, \
e monopolista zmniejsza produkcję, a
zwiększa cenę.
" Monopolista nie jest zmuszony do
wprowadzania innowacji  hamowanie
postępu technicznego.
" Narzucanie innym podmiotom
gospodarczym niekorzystnych warunków
zawierania transakcji.
" Monopolista wykorzystując swoje
mo\
liwości finansowe mo\
e stosować
lobbing, np. w celu:
 zwiększenia barier wejścia
 ustawowego  wymuszenia popytu
*lobbing (ang. od lobby  przekonywać posłów w
kuluarach ) polit. działanie wpływowej grupy
osób na rzecz danego regionu, grupy
społecznej, instytucji itp.
Przykłady monopolistów:
" Polskie Koleje Państwowe
" Poczta Polska
" Telekomunikacja Polska
" PKN Orlen
" Polskie Linie Lotnicze LOT (powoli tracący pozycję
monopolisty)
" Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej
" Polskich Sieci Elektroenergetycznych (hurtowy przesył
energii)
" Miejskie Przedsiębiorstwo Wodno-Kanalizacyjne
" Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo
" Giełda Papierów Wartościowych
" Microsoft
Przesunięcia popytu a równowaga monopolu
Przesunięcia popytu a równowaga monopolu
" Na rynku monopolowym mo\
e się zdarzyć, \
e
nastąpi zmiana popytu a wielkość produkcji nie
ulegnie zmianie, choć zmieni się cena.
Wzrost popytu z D1 do D2
spowodował wzrost ceny
MC
produktu z P1 do P2, lecz
punkt równowagi nie
P2
uległ zmianie.
P1
D1
MR1
D2
MR2
X
Przesunięcia popytu a równowaga monopolu
Przesunięcia popytu a równowaga monopolu
" Mo\
e się tak\
e zdarzyć, \
e zmieni się wielkość
produkcji, a cena nie ulegnie zmianie.
Mimo spadku popytu z
D1 do D2 cena P1 nie
uległa obni\
eniu,
MC
chocia\
spadła
produkcja tego dobra z
X1 do X2.
P1
D1
MR1
D2
MR2
X2 X1
Ró\
nicowanie cen  dyskryminacja cen
Ró\
nicowanie cen  dyskryminacja cen
" Do tej pory zakładaliśmy, \
e monopolista
wyznacza jednakową cenę dla ka\
dego
konsumenta.
" Jeśli elastyczności popytu nabywców
towaru są ró\
ne, to monopolista mo\
e
zwiększyć zyski ró\
nicując ceny dla
poszczególnych nabywców (rynków).
" Ró\
nicowanie cen przez monopolistę nie
jest uzasadnione kosztami sprzeda\
y.
" Istnieją trzy stopnie ró\
nicowania cen.
Ró\
nicowanie cen pierwszego
Ró\
nicowanie cen pierwszego
stopnia  ró\
nicowanie doskonałe
stopnia  ró\
nicowanie doskonałe
" Cena równa się przychodowi krańcowemu
P = MR, w związku z tym krzywa popytu
D i krzywa MR pokrywają się.
" Przychód przeciętny spada wolniej ni\
cena, w
związku z tym krzywa AR ponad krzywą D.
" Z doskonałym ró\
nicowaniem cen mo\
emy się
spotkać, przykładowo na rynku usług, w sytuacji
gdy producent ma na tyle bliski kontakt z klientem,
\
e mo\
e rozpoznać maksymalną cenę, jaką byłby
on skłonny za oferowaną usługę zapłacić i taką
właśnie cenę ustala.
" Przy doskonałym ró\
nicowaniu cen wielkość
produkcji monopolu w punkcie równowagi ustala
się na poziomie identycznym z poziomem
produkcji jaki istniałby w konkurencji doskonałej.
" Istotna ró\
nica polega jednak na tym, \
e w sytuacji
monopolu stosującego doskonałe ró\
nicowanie cen
nie występuje nadwy\
ka konsumenta. Monopolista
przechwytuje całą nadwy\
kę konsumenta.
Monopol i monopol doskonale
ró\
nicujący ceny
MONOPOL DOSKONALE RÓśNICUJ
CY CENY
MONOPOL DOSKONALE RÓśNICUJ
CY CENY
Równowaga na
MC
poziomie identycznym
j.p.
z poziomem produkcji
P
jaki istniałby w
AR
konkurencji
doskonałej.
D=P=MR
D=P= AR
MR
X
x
PRZYCHÓD CAA
KOWITY MONOPOLU
PRZYCHÓD CAA
KOWITY MONOPOLU
DOSKONALE RÓśNICUJ
CEGO CENY
DOSKONALE RÓśNICUJ
CEGO CENY
W monopolu doskonale
ró\
nicującym ceny
MC
inaczej liczymy TR!
TR powstaje z sumy pól
wszystkich cen.
AR
TR= 550+500+450+400+350= 2250
P=MR
Ró\
nicowanie cen trzeciego stopnia
Ró\
nicowanie cen trzeciego stopnia
" O ró\
nicowaniu cen trzeciego stopnia mówimy
wówczas, gdy monopolista działając w kilku
segmentach rynkowych stosuje w ka\
dym z
nich inną cenę tego samego produktu.
" W tym celu monopolista musi znać wskaz
niki
elastyczności cenowej popytu na swój produkt
w ka\
dym z tych segmentów.
" Segmenty rynkowe są to grupy konsumentów
charakteryzujące się odmienną elastycznością
cenową popytu na dany produkt.
Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.
Przykład: Klub sportowy eksploatujący stadion piłkarski.
" Rynek na którym funkcjonuje ten klub mo\
na
podzielić na dwa segmenty: mę\
czyzn i kobiet.
" Mę\
czyz
ni zgłaszają większe zapotrzebowanie na
bilety na mecze ligowe ni\
kobiety. Dlatego te\
dla
ka\
dego poziomu ceny biletów popyt mę\
czyzn
będzie mniej elastyczny ni\
popyt kobiet.
" Właściciel stadionu dą\
y do maksymalizacji zysku
w obu segmentach.
" W segmencie o ni\
szym wskaz
niku elastyczności
cenowej popytu zastosuje cenę wy\
szą ni\
w
segmencie o wy\
szej elastyczności cenowej
popytu.
Ró\
nicowanie cen trzeciego stopnia
Ró\
nicowanie cen trzeciego stopnia
Ró\
ne ceny w
ró\
nych
j.p
segmentach.
Im popyt
Segment bardziej
Segment
Pm
kobiet elastyczny tym
mę\
czyzn
cena ni\
sza.
Pk
MC = ATC
zysk
Dk Dm
MRk
MRm
0
X
X
Dziękuję za uwagę