WETERYNARIA
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA
WWPRAKTYCE
PRAKTYCE
Anna Chełmońska-Soyta
Zakład Prewencji i Immunologii Weterynaryjnej, Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy
i Ochrony Zdrowia Zwierząt, Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
Pierwotne niedobory immunologiczne są grupą chorób uwarunkowanych genetycznie,
objawiających się upośledzeniem mechanizmów swoistej i nieswoistej odpowiedzi immuno-
logicznej. Pierwotny niedobór immunologiczny jest skutkiem zaburzeń dojrzewania i funkcji
komórek immunologicznych zarówno szeregu limfoidalnego, jak i mieloidalnego. Może
wynikać z patologii samych komórek, a także z upośledzenia funkcji i rozwoju narządów,
w których te komórki dojrzewają.
Pierwotne niedobory
immunologiczne
występujące u psów
U człowieka opisano ponad 90 róż- od stopnia dojrzałości komórek, które - objawiają się w miarę utraty odpor-
nego rodzaju pierwotnych niedoborów ulegają dysfunkcji. Im mniej dojrzałe są ności przekazanej przez łożysko lub
immunologicznych, wśród których to komórki, tym poważniejsze są skutki drogą siary,
w 71 przypadkach udało się wskazać immunoniedoboru (rys. 1.). - często są dziedziczone jako cechy auto-
mutacje odpowiedzialnego genu (13). Kliniczny obraz pierwotnych immuno- somalne recesywne; niektóre z nich są
U psów opisano kilkanaście przy- niedoborów, niezależnie od przyczyny, związane z płcią (geny sprzężone z chro-
padków niedoborów, wśród których jest we wszystkich przypadkach podobny mosomem X) i występują u osobników
tylko nieliczne mają ustalone tło ge- i z reguły nie wskazuje na przyczynę płci męskiej,
netyczne. schorzenia (6). - są przyczyną wyraz
nego zahamowania
Stopień upośledzenia funkcji immu- Pierwotne niedobory immunologiczne: wzrostu i rozwoju,
nologicznych organizmu jest zależny - dotyczą zwierząt młodych, - są główną przyczyną nawracających, nie
dających się wyleczyć antybiotykami
infekcji,
- u szczepionych zwierząt uniemożli-
Hematopoetyczna
wiają nabycie odporności swoistej na
komórka
antygeny szczepionkowe,
macierzysta
- leżą u podłoża chorób poszczepien-
NK
DPKc SCID nych,
- znacznie zmieniają wyniki badań he-
Cykliczna
matologicznych,
neutropenia
- usposabiają do schorzeń nowotworo-
Limfoidalna
Neutropenia
wych i autoimmunologicznych (9),
komórka
owczarków
- często są schorzeniami letalnymi
macierzysta
border collie
(zwierzęta nie przeżywają pierwszych
Mieloidalna
kilku miesięcy życia).
komórka
Materiałem do laboratoryjnych badań
macierzysta
diagnostycznych jest przede wszystkim
XSCID
pełna krew i surowica zwierzęcia podej-
rzanego o niedobór. Badaniu może
również podlegać szpik kostny, a także
Selektywny
niedobór
bioptaty węzłów chłonnych (6). We krwi
Neutrofil Eozynofil Bazofil
immunoglobulin
pełnej wykonuje się podstawowe bada-
B
T
nie hematologiczne obejmujące liczbę
CLAD
leukocytów i rozmaz. Oprócz tego cenną
pomocą diagnostyczną jest badanie fe-
IgG
IgM IgA
notypowe limfocytów z określeniem
odsetka limfocytów T (CD4 i CD8) i B.
Rys.1. Pierwotne niedobory immunologiczne występujące u psów.
Badania laboratoryjne obejmować
Rysunek przedstawia miejsce upośledzenia w rozwoju leukocytów prowadzące do wystąpienia immunoniedoboru. Dojrzałe granulocyty i limfocyty
mogą również testy funkcjonalne leu-
powstają z komórek macierzystych szeregu mieloidalnego i limfoidalnego. Defekty na poziome komórek macierzystych całkowicie uniemożliwiają
rozwój komórek potomnych i objawiają się jako neutropenia lub limfopenia. Defekty na poziomie komórek bardziej zaawansowanych w rozwoju
kocytów. Badania zdolności fagocytozy
uniemożliwiają dojrzewanie tylko określonego typu komórek np. brak limfocytów T w przebiegu XSCID.
i zdolności zabijania drobnoustrojów,
NK  limfocyty NK, T  limfocyty T, B  limfocyty B, XSCID (X linked Severe Combined Immunodeficiency)  ciężki złożony niedobór odporności
uwarunkowany mutacją w obrębie genu leżącego na chromosomie X, DPKc SCID (DNA dependent Protein Kinase Severe Combined Immuno-
a także test redukcji błękitu nitrotetra-
deficiency)  ciężki złożony niedobór odporności uwarunkowany mutacją kinazy białkowej związanej z DNA, CLAD-(Canine Leukocyte Adhesion
zoliowego jako wskaz
nik aktywności
Deficiency)  zespół niedoboru cząsteczek adhezyjnych u psów
18 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
IMMUNOLOGIA
W PRAKTYCE
oksydazy NADP są podstawowymi te- CD18), CD11b/CD18, CD11c/CD18)
Przechodzenie leukocytów
stami określającymi sprawność granu- oraz alfa4beta1 i alfa4beta7. U psów,
przez śródbłonek
locytów. Z kolei test transformacji bla- których leukocyty są pozbawione inte-
Leukocyty mogą opuszczać krążenie
stycznej pod wpływem mitogenów lub gryny CD11b/CD18 stwierdza się znaczą
tylko w pewnych charakterystycznych
określanie wielkości proliferacji pod leukocytozę (>200 000 komórek/mm3),
miejscach: w obwodowych narządach
wpływem stymulacji antygenami allo- przebiegającą jako neutrofilia i eozy-
limfatycznych żyłki pozawłosowate
genicznymi (test mieszanej reakcji lim- nofilia.
wyścielone tzw. wysokim śródbłonkiem
focytów), test cytotoksyczności limfo- Chociaż nie obserwuje się zmian mor-
są obszarem, w którym limfocyty prze-
cytów, pomiary stężenia produkowa- fologicznych wśród tych komórek, funk-
kraczają barierę śródbłonka. Natomiast
nych cytokin, a także ekspresja marke- cjonalnie są one upośledzone: cechują się
w pozostałych tkankach w żyłkach
rów aktywacji są podstawowymi bada- zmniejszoną zdolnością adherencji do
pozawłosowatych przechodzą wszyst-
niami określającymi funkcję limfocytów. plastiku, szkła i wełny nylonowej, słabiej
kie rodzaje leukocytów (limfocyty i gra-
W surowicy krwi określa się stężenie odpowiadają na czynniki chemotak-
nulocyty). Jednak w tym drugim przy-
białka całkowitego i jego frakcji, stęże- tyczne, nie agregują wskutek aktywacji
padku miejsce emigracji leukocytów
nie poszczególnych klas immunoglo- PMA (phorbol myristate acetale), posia-
z krążenia nie jest dowolne. Są to bo-
bulin, stężenie składników dopełniacza dają upośledzoną zdolność fagocytozy
wiem głównie obszary tkankowe objęte
oraz całkowitą aktywność dopełniacza, cząsteczek opsoninowanych, składową
procesem zapalnym. Pokonywanie
poziom kompleksów immunologicz- C3b dopełniacza.
przez leukocyty bariery naczyniowej jest
nych oraz swoistych przeciwciał skie- W badaniu immmunofluorescencyj-
uwarunkowane obecnością szeregu
rowanych przeciwko autoantygenom, nym nie stwierdza się obecności tej inte-
cząsteczek adhezyjnych zarówno na
a także wielkość swoistej odpowiedzi gryny na leukocytach.
leukocytach, jak i komórkach śródbłon-
na antygeny szczepionkowe. U zwierząt dotkniętych niedoborem
ka. Te cząsteczki mają zdolność swo-
Badaniom immunologicznym po- cząsteczek adhezyjnych występują
istego rozpoznawania siebie nawzajem,
winny towarzyszyć badania bakterio- nawracające stany gorączkowe, zapa-
dzięki czemu leukocyty opuszczają
logiczne i serologiczne wskazujące na lenia wielostawowe, zapalenie kości,
krążenie tylko w tych miejscach, gdzie
przyczynę zakażeń. Ponadto wszystkie pępowiny, dziąseł, powiększenie węzłów
aktualnie są najbardziej potrzebne.
padłe szczenięta powinny zostać pod- chłonnych, upośledzone tworzenie ropy
Mechanizmy przechodzenia leukocytów
dane szczegółowemu badaniu sekcyj- (brak leukocytów w ogniskach zakaże-
przez śródbłonek naczyń jest jednym
nemu, a narządy limfatyczne ocenie
z elementów regulacji odpowiedzi im- nia), opóz
niony proces gojenia się ran,
histopatologicznej. Niektóre schorze- munologicznej. Leukocyt opuszcza
utrata masy ciała. Zwierzęta zwykle giną
nia o ustalonym podłożu genetycznym
krążenie (niezależnie od miejsca prze- przed osiągnięciem 1. roku wśród obja-
mogą być diagnozowane na podstawie wów nie dających się wyleczyć infekcji
chodzenia) w trzech etapach: etap
badań genetycznych w kierunku okre- pierwszy, w którym obserwuje się to- oraz upośledzonego wzrostu i rozwoju.
ślonej mutacji. czenie leukocytów po śródbłonku. To- Jedynym skutecznym leczeniem jest
czenie się jest uwarunkowane krótko- transplantacja niewielkiej liczby komó-
trwałym, powtarzającym się oddziały- rek szpikowych o prawidłowej ekspresji
WRODZONE ZABURZENIA
waniem pomiędzy selektynami na po- integryn (2).
FUNKCJI KOMÓREK
wierzchni leukocytów i ich ligandami na
ODPORNOŚCI NIESWOISTEJ
śródbłonku. W drugim etapie następu- Cykliczna neutropenia
Zespół niedoboru cząsteczek adhe- je tzw. aktywacja integryn, ścisła adhe- owczarków grey collie
rencja i  rozpłaszczenie przechodzą- Cykliczna neutropenia owczarków
zyjnych  CLAD (Canine Leukocyte
cych leukocytów na komórkach śród- grey collie jest schorzeniem występują-
Adhesion Deficiency)
błonka. W tym etapie najważniejszymi
Zespół CLAD został opisany u seterów cym tylko u psów tej rasy lub mieszań-
cząsteczkami powierzchniowymi leuko-
irlandzkich jako cecha autosomalna re- ców o charakterystycznym umaszczeniu
cytów są integryny beta2. Ostatni etap
cesywna (7 cyt. za 24). Podobny niedobór szarym lub srebrnym  kolor sierści jest
to diapedeza, czyli przeciskanie się
o tej samej etiologii opisano u człowieka uwarunkowany rozcieńczeniem pig-
pomiędzy komórkami śródbłonka i mi-
(LAD) i bydła (BLAD). mentu (24). Cechą charakterystyczną
gracja w tkance zgodnie z gradientem
Zespół niedoboru cząsteczek adhe- schorzenia jest cyklicznie pojawiająca
cząsteczek chemotaktycznych.
zyjnych jest spowodowany brakiem się neutropenia, trwająca ok. 3 dni, z na-
ekspresji integr yny CD11b/CD18 stępowym prawidłowym obrazem krwi
(MAC-1) na leukocytach krwi obwodo- Są heterodimerami zbudowanymi lub zwiększoną liczbą neutrofilów. Pra-
wej. Jego przyczyną jest mutacja punk- z dwóch łańcuchów glikoproteinowych widłowy obraz krwi utrzymuje się przez
towa w pozycji 107 genu łańcucha beta- (alfa i beta) połączonych niekowalencyj- okres 7 dni, dlatego cykl powtarza się co
-integryny, która powoduje zastąpienie nie. Do tej pory opisano 15 typów łańcu- 10-12 dni. Obniżonej liczbie neutrofilów
konserwatywnej reszty cysteiny (Cys36) chów alfa i 9 typów łańcuchów beta. In- towarzyszy również cykliczna małopłyt-
 seryną. Mutacja uniemożliwia utwo- tegryna CD11b/CD18 jest cząsteczką, kowość. U chorych psów stwierdza się
rzenie mostka dwusiarczkowego w ob- w której skład wchodzi łańcuch beta2. zwiększoną podatność na zakażenia
rębie łańcucha, co powoduje zaburzenie Leukocyty opuszczają łożysko naczynio- bakteryjne i grzybicze. Choroba ujaw-
struktury cząsteczki. Jednocześnie we w obrębie naczyń włosowatych nia się u szczeniąt w okresie zanikania
zmiana ta uniemożliwia wyniesienie w wieloetapowym procesie, w którym odporności przekazywanej przez matkę.
łańcucha integryny na powierzchnię jednym z najważniejszych elementów jest Chore szczenięta są słabe, mniejsze od
komórki (18). ścisła adherencja tych komórek do ko- swoich rówieśników w miocie, gorzej
Integryny są receptorami powierzch- mórek śródbłonka. rosną, śmiertelność jest wysoka.
niowymi białych ciałek krwi dla swoich W tym właśnie etapie aktywną rolę W czasie fazy neutropenii psy go-
ligandów na śródbłonku naczyniowym. odgrywają integryny typu beta2 (CD11a/ rączkują, występuje słabość, brak
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005 19
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA
W PRAKTYCE
apetytu, bolesność stawów (arthral- z reguły nie wykazują żadnych objawów U homozygot stwierdza się nawra-
gia), powiększenie węzłów chłonnych, chorobowych. Przypuszcza się jednak, cające posocznice, zaplenia płuc, ropne
czasem zapalenie dziąseł z owrzodze- że leukocyty z jądrem niepodzielonym zapalenia błony śluzowej macicy i nie
niami u podstawy zębów, a także obja- mają gorszą zdolność do przekraczania gojące się rany. U chorych zwierząt
wy ciężkiego zapalenia jelit i narządu bariery śródbłonka. Nieraz obserwuje poziom przeciwciał klasy IgG po eks-
oddechowego. Liczba krwinek białych się słabsze mioty rodzące się od psów perymentalnej immunizacji antygenami
waha się od 5000 do 7000 komórek/mm3, obarczonych tym zespołem. grasicozależnymi był niższy niż u szcze-
a neutrofilów 38-500 komórek/mm3. pionych zdrowych zwierząt.
Podobnie do neutrofilów cykliczne
INNE WRODZONE ZABURZENIA
zmiany wykazuje liczba płytek (16).
FUNKCJI FAGOCYTÓW PIERWOTNE NIEDOBORY
Z tego powodu u takich psów stwierdza
OPISANE U PSÓW IMMUNOLOGICZNE
się zaburzenia krzepnięcia, krwawienia
przebiegające z upośledzeniem
z dziąseł i kropelkowy wypływ krwi Neutropenia border collie (1)
odpowiedzi nabytej typu
z nosa. Psy dotknięte tym rodzajem Zaobserwowany przypadek neutro-
komórkowego i humoralnego
niedoboru immunologicznego rzad- penii u owczarków border collie był
ko dożywają 3 lat. Jednak leczenie jest prawdopodobnie uwarunkowanym ge- Ciężki złożony niedobór
możliwe. Zespół cyklicznej neutropenii netycznie brakiem zdolności neutrofilów odporności (Severe Combined
u psów jest wrodzoną cechą autoso- do opuszczania szpiku (myelokathexis). Immunodefficiency SCID)
malną recesywną, wywołaną mutacją Chorobie towarzyszyły objawy zapalenia Ciężki złożony niedobór odporności
punktową w genie kodującym podjed- błony śluzowej żołądka i jelit, a także u psów jest wadą genetyczną warunko-
nostkę b1 białka adaptorowego AP3. zapalenia szpiku kostnego i kości na tle waną mutacją genu położonego w obrę-
Skutkiem takiej mutacji jest zmiana bakteryjnym. bie chromosomu X i kodującego łańcuch
ramki odczytu i brak zdolności komór- Inne przypadki nieprawidłowej funkcji gammac receptora dla IL-2.
ki do tworzenia białka adaptorowego fagocytów opisano u dobermanów, wy-
AP3. Białko to ukierunkowuje transport żłów weimarskich i rottweilerów. Zespół XSCID
elastazy neutrofilowej do pęcherzyków Zespół XSCID został opisany u psów
aparatu Golgiego. Z tego powodu ela- Niedobór składowej C3 rasy basset i cardigan welsh corgi (11,
staza neutrofilowa pozostaje w prze- dopełniacza (4, 22) 23, 28).
dziale aparatu Golgiego i nie występuje Pierwotny niedobór komponentu C3 U bassetów mutacja jest spowodowana
w lizosomach. Dokładna rola elastazy dopełniacza został opisany u brittany utratą czterech zasad w genie łańcucha
w przebiegu mielopoezy jest nieznana, spanieli jako cecha autosomalna rece- gammac, co prowadzi do braku ekspresji
jednak prawdopodobnie odgrywa waż- sywna. Jest to niedobór humoralnego funkcjonalnego białka (produkowane
ną rolę w tworzeniu białych ciałek krwi, czynnika odporności nieswoistej, jednak białko zbudowane jest z 21 aminokwa-
gdyż u ludzi brak jej syntezy wywołu- prowadzi on do poważnych zaburzeń sów zamiast 373). Z kolei u psów corgi
je podobne objawy. Jedna z koncepcji odporności przeciwbakteryjnej, w tym insercja pojedynczej reszty cytozyny
wyjaśnienia mechanizmów tej choro- również komórkowej (wskutek upośle- w ogóle uniemożliwia syntezę łańcucha
by zakłada, że ta proteinaza serynowa dzenia fagocytozy immunologicznej). gammac  receptora.
uczestniczy w metabolizmie czynnika Mutacja powodująca ten niedobór po- Psy dotknięte niedoborem charak-
wzrostu granulocytów G-CSF (17). lega na delecji reszty cytozyny w genie teryzują się upośledzonym wzrostem
Celem leczenia jest przywrócenie pra- kodującym łańcuch C3 i przesunięciu i rozwojem w porównaniu do innych
widłowej mielopoezy. Opisano skuteczną ramki odczytu, tak że nie dochodzi do psów w miocie. Przed upływem 3. tygo-
terapię egzogennym G-CSF (20), a także syntezy całej cząsteczki C3. U homozygot dnia życia zmiany są nieznaczne, jednak
pomyślnie zakończoną terapię genową recesywnych w surowicy krwi stwierdza w miarę upływu czasu dysproporcje
polegającą na podaży rekombinowane- się całkowity brak tego składnika dopeł- pomiędzy szczeniętami są coraz lepiej
go G-CSF w wektorze wirusowym (lenti niacza, natomiast heterozygoty wykazują widoczne. Pomiędzy 6. i 8. tygodniem
virus), (29). Antybiotykoterapia może w przybliżeniu połowę wartości stężenia życia, w miarę obniżania się poziomu
przynieść przemijającą poprawę. C3 wykazywanego u zdrowych psów. odporności biernej uzyskanej od mat-
Heterozygoty klinicznie nie wykazują ki, pojawiają się pierwsze nawracające
Zespół Pelger-Hueta (19 cyt. za 24) objawów choroby. lub chroniczne infekcje, nie dające
Zespół Pelger-Hueta jest wrodzoną się wyleczyć antybiotykami. Infekcje,
Receptor IL-2 należy do receptorów
wadą objawiającą się brakiem podzia- początkowo przebiegające miejscowo
cytokinowych klasy I (receptory dla
łu jąder granulocytów na płaty. Jądra i objawiające się jako pyoderma, biegun-
hematopoetyn). Złożony jest z trzech
takich komórek są okrągłe, sprawiając ka lub infekcje narządu oddechowego,
podjednostek: alfa, beta i gamma .
c
wrażenie jąder komórek niedojrzałych. stają się uogólnione i przybierają postać
A
ańcuch gamma również występuje
c
W rutynowym badaniu morfologicz- ciężkiego zapalenia płuc lub uogól-
w receptorach innych cytokin odpowie-
nym krwi wada ta jest odnotowywana nionej posocznicy. Chore psy zwykle
dzialnych za hematopoezę (hematopo-
jako przesunięcie obrazu w lewo. Jednak nie dożywają 4. miesiąca życia i giną
etyn), takich jak: IL-4, IL-7, IL-9, IL-15
nie są to typowe młodociane formy wśród objawów uogólnionej infekcji
i IL-21, określaną jako XSCID, a także
leukocytów, gdyż chromatyna jądrowa gronkowcowej. Zaszczepienie dotknię-
warunkowaną mutacją genu autosomal-
jest skondensowana, co wskazuje na tych niedoborem szczeniąt przeciwko
nego kodującego podjednostkę katali-
dojrzałość krwinek. Wadę tę obserwuje nosówce spowodowało wystąpienie
tyczną kinazy białkowej związanej
się u wielu ras psów, między innymi po dwóch tygodniach pełnoobjawowej
z DNA. Skutkiem obu tych mutacji jest
u cocker spanieli, amerykańskich fo- nosówki. W badaniu przedmiotowym
zaburzenie powstawania i funkcji limfo-
xhoundów, teriera bostońskiego i psów uwagę zwraca brak wyczuwalnych wę-
cytów B i/lub T.
basenji. Zwierzęta z takim defektem złów chłonnych i aplazja grasicy.
20 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA
W PRAKTYCE
Najważniejszymi cechami obrazu się limfocyty B na obwodzie, chociaż zwierząt przy życiu jest transplantacja
anatomopatologicznego są zaburzenia nie są one zdolne do odpowiedzi na szpiku (15, 10). Taki zabieg przeprowa-
w utkaniu grasicy  często nawet przed- antygeny grasicozależne oraz do prze- dzono z powodzeniem u siedmiu trzy-
stawiające obraz aplazji tego narządu. łączania klas IgM-IgG (12). tygodniowych szczeniąt (z zespołem
Grasica chorych psów jest mała, o wiel- Dlatego w przypadku XSCID licz- XSCID), bez uprzedniej chemioterapii
kości nie przekraczającej ok. 10% wiel- ba limfocytów może wynosić nawet ani innych zabiegów przygotowujących.
kości prawidłowego narządu. Typowa powyżej 1000/mm3, jednak tej ogra- Zwierzętom podawano dożylnie komór-
struktura grasicy z podziałem na korę niczonej lymfopenii towarzyszy brak ki szpiku zgodnego dawcy w liczbie 1,0
i rdzeń jest zatarta; często stwierdza się lub znacznie obniżona zdolność do do 1,5 x 108 komórek jądrzastych na 1 kg
znacznie zmniejszoną liczbę tymocytów transformacji blastycznej w odpowiedzi masy ciała. Zwierzęta przez pierwsze
zasiedlających ten narząd. W niektórych na fitohemaglutyninę. Chore zwierzęta dwa-trzy miesiące po transplantacji
przypadkach obserwuje się brak ciałek cechuje hipogammaglobulinemia. Po- profilaktycznie otrzymywały antybio-
Hasssala (26). ziom surowiczych IgM nie odbiega od tyki. Już w 2. miesiącu po transplantacji
Węzły chłonne w badaniu przedmio- normy, jednak poziom IgG i IgA jest zwierzęta odbudowały prawidłową
towym są niewyczuwalne, a w badaniu drastycznie obniżony. liczbę limfocytów we krwi obwodowej,
histopatologicznym nie stwierdza się W obrazie fenotypowym limfocytów a także przywrócona została prawidłowa
obecności kępek Payera. krwi obwodowej stwierdza się domina- proporcja pomiędzy limfocytami T i B.
Obraz immunologiczny zespołu cję limfocytów B i bardzo mały odsetek Limfocyty pobierane od psów w drugim
XSCID jest bardzo charakterystyczny. lub całkowity brak limfocytów T (obraz miesiącu po przeszczepie wykazywały
W przebiegu choroby upośledzeniu taki określa się skrótem B+T-). Obraz fe- prawidłową odpowiedz
proliferacyjną
ulega rozwój przede wszystkim limfo- notypowy limfocytów w grasicy wskazu- wobec nieswoistego mitogenu (fito-
cytów T, ponieważ uzależniony jest on je, że proces dojrzewania tych komórek hemaglutyniny). Zwierzęta w piątym
w głównej mierze od stymulującego jest upośledzony we wczesnych etapach miesiącu po przeszczepie wykazywały
proliferację tymocytów wpływu Il-2 jego przebiegu. Wskazuje na to wysoki prawidłowy poziom immunoglobulin
i IL-7. Prawdopodobnie rozwój limfo- odsetek limfocytów tzw. podwójnie ne- klasy IgG, a po immunizacji antygenem
cytów B u psa nie jest zależny od IL-7 gatywnych CD4-, CD8- w porównaniu T-zależnym, porównywalną ze zwierzę-
i dlatego u chorych zwierząt stwierdza z fenotypem psów zdrowych (27). tami kontrolnymi wielkość humoralnej
odpowiedzi immunologicznej.
Zespół SCID (2)
Proces dojrzewania limfocytów T i B
Zespół SCID opisany
NIEDOBORY IMMUNOLOGICZNE
Limfocyty T nabywają zdolność odróżniania antyge-
u terierów Jack Russel
PRZEBIEGAJ
CE
nów własnych od obcych w grasicy w czasie życia
jest cechą autosomalną
Z UPOŚLEDZENIEM ODPORNOŚCI
płodowego. Komórki macierzyste limfocytów T zasie-
recesywną.
TYPU HUMORALNEGO
dlają grasicę i przechodzą szereg kolejnych etapów
W t ym przypadku
rozwojowych, w których proliferują i syntetyzują liczne
u podłoża zespołu leży Takie schorzenia mogą przebiegać
receptory powierzchniowe. Receptory te odbierają
brak aktywności kina- wśród objawów agammaglobulinemii,
sygnały od komórek i czynników rozpuszczalnych
zy białkowej związanej która jest skutkiem braku lub głęboko
w grasicy, a po zakończeniu procesu dojrzewania
z DNA, uczestniczącej upośledzonej produkcji limfocytów B.
część z nich pozostaje na dojrzałych, immunokom-
w procesach napraw- U ludzi ten niedobór znany jest jako
petentnych limfocytach T jako cząsteczki biorące
czych DNA, a w szcze- agammaglobulinemia Brutona (wy-
udział w rozpoznaniu immunologicznym. Do najważ-
gólności w procesach wołana mutacją genu Btk kodującego
niejszych receptorów powierzchniowych limfocy-
rearanżacji i łączenia kinazę tyrozynową, niezbędną do
tów T należą receptor TCR (T Cell Receptor)  recep-
odcinków genowych wytwarzania limfocytów B) lub agam-
tor rozpoznający antygeny, cząsteczki CD4 i CD8
w czasie dojrzewania re- maglobulinemia dziedziczona autoso-
umożliwiające identyfikację własnych komórek orga-
ceptorów limfocytów T malnie recesywnie, przebiegająca bez
nizmu poprzez rozpoznawanie cząsteczek głównego
(T Cell Receptor  TCR) mutacji genu Btk.
układu zgodności tkankowej (MHC) oraz receptory
i B (B Cell Receptor  U psów tego typu niedobór nie był opi-
dla cytokin, w tym receptor dla IL-2. W początkowych
BCR), (8). Skutkiem tego sany. Często jednak można obserwować
etapach rozwoju prekursorzy limfocytów T (tymocyty)
jest upośledzenie proce- niedobory wytwarzania immunoglobu-
nie posiadają ani receptora TCR, ani cząsteczek CD4
su limfopoezy zarówno lin, które dotyczą jednej (określane jako
i CD8, dlatego komórki takie określa się mianem
limfocytów B, jak i T niedobór selektywny) lub większej liczby
komórek CD4-, CD8-, w dalszych etapach rozwoju
(fenotyp określany jako klas (określanych jako pospolity zmienny
tymocyty zaczynają syntetyzować receptor TCR i jed-
B- T-). U takich zwierząt niedobór odporności CIVD [Common
nocześnie cząsteczki CD4 i CD8  jest to stadium
stwierdza się ciężką lim- Variable Immunodeficiency]).
rozwoju, w którym komórki określane są jako CD4+,
fopenię, z towarzyszącą
CD8+. Dojrzałe limfocyty T opuszczają grasicę jako
agammaglobulinemią, Selektywny niedobór IgA (24)
komórki posiadające oprócz receptora TCR cząstecz-
dysplazję grasicy i apla- Jednym z najczęściej opisywanych
kę albo CD4, albo CD8. Limfocyty CD4+ określa się
zję węzłów chłonnych. niedoborów immunoglobulin jest
jako limfocyty pomocnicze, limfocyty CD8+ jako lim-
selektywny immunoniedobór immu-
focyty cytotoksyczne.
Dojrzewanie limfocytów B odbywa się w szpiku kost- Chociaż powinno się noglobulin klasy IgA. Zespół ten obser-
unikać utrwalania cech wowany był u wielu ras psów (shar-pei,
nym i częściowo także poza szpikiem w grudkach
niekorzystnych w po- beagle, chart irlandzki wilczarz) jednak
chłonnych obwodowych narządów limfatycznych.
pulacji zwierząt hodow- szczególnie owczarki niemieckie są
W czasie dojrzewania limfocyty B syntetyzują receptor
rozpoznający antygeny  BCR (B Cell Receptor). lanych, jedyną możliwo- rasą predysponowaną do ujawniania
ścią utrzymania chorych tego niedoboru (14).
22 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005
WETERYNARIA
IMMUNOLOGIA
W PRAKTYCE
Selektywny niedobór IgA występuje mi zaburzeniami jelitowymi, chociaż W niektórych przypadkach nawracają-
wtedy, gdy poziom surowiczych IgA liczba plazmocytów IgA+ była podobna ce infekcje i zła odpowiedz
poszczepienna
jest niższy od wartości 0,2-0,4 mg/ml. w obu grupach zwierząt (14). Co cie- u szczeniąt mogą być spowodowane
Niedoborowi tej klasy immunoglobulin kawe, poziomy IgA w surowicy, łzach opóz
nionym rozpoczęciem syntezy wła-
towarzyszą infekcje ostre lub nawraca- i ślinie były niezmienione, wskazując snych immunoglobulin. Taki przypadek
jące narządu oddechowego, skóry i jelit na lokalny charakter takiego niedobo- opisano w miocie szpiców. Jednak po
przebiegające wśród objawów zapalenia ru. Jednak w niektórych przypadkach upływie 6 miesięcy poziom immunoglo-
spojówek, błony śluzowej nosa, zapa- obserwuje się także obniżone poziomy bulin u tych psów powrócił do normy, co
lenia płuc, ropnego zapalenia skóry. IgA zarówno w surowicy, jak i we łzach wskazywało na przejściowy charakter
U chorych psów stwierdza się inwazje i kale. Podobnie sądzi się, że uogólniona niedoboru (24).
pasożytnicze. U cocker spanieli zaob- aspergiloza, schorzenie obserwowane
serwowano towarzyszące schorzenia prawie wyłącznie u psów tej rasy, też
INNE OPISANE NIEDOBORY
autoimmunologiczne. może być związana z selektywnym nie-
O NIEUSTALONEJ ETIOLOGII
U owczarków niemieckich wraz z se- doborem IgA.
lektywnym niedoborem IgA klinicznie Letalne złuszczające zapalenie
dominują zakażenia grzybicze uogól- Pospolity zmienny niedobór skóry (Lethal acrodermatitis [LAD])
nione i miejscowe, zapalenie gruczołów odporności CIVD bull terierów (21)
okołoodbytowych, głębokie ropne zapa- Pospolity zmienny niedobór immuno- Jest to choroba dziedziczna o niezna-
lenie skóry oraz zakażenia jelita cienkie- globulin leżał prawdopodobnie u podłoża nej etiologii, charakteryzująca się znacz-
go (6). Wydaje się również, że skłonność zapalenia płuc wywołanego przez Pneu- nym zahamowaniem wzrostu i rozwoju,
tej rasy psów do nieswoistego zapale- mocystis carinii, opisanego u jamników zmianami zapalnymi w obrębie palców
nia jelita grubego (inflammatory bowel miniaturowych. U tych psów stwierdzo- i poduszek łap. Znacznemu obrzękowi
disease) i nadmiernej kolonizacji bak- no obniżoną zdolność do proliferacji lim- towarzyszy sączący wysięk i widoczne
teryjnej jelita cienkiego (small intestinal focytów pod wpływem miogenów, a także przetoki. U chorych psów stwierdza się
bacterial overgrowth) może być związana obniżone poziomy immunoglobulin kla- zmniejszoną liczbę limfocytów w tkan-
z selektywnym niedoborem IgA w jeli- sy IgG, IgA i IgM (6). kach. Limfocyty cechują się ograniczoną
cie. Wykazano bowiem, iż u owczarków Podobnie opisany przypadek chro- zdolnością do proliferacji pod wpływem
niemieckich, u których stwierdzono nicznych nawracających infekcji narządu mitogenów. Występuje obniżony poziom
enteropatie w obrębie jelita cienkiego, pokarmowego, stawów skóry i spojówek surowiczych IgA.
poziom miejscowo produkowanej IgA u wyżłów weimarskich był spowodowany Głębokie ropne zapalenie skóry
był niższy od poziomu immunoglobulin ograniczoną zdolnością syntezy immu- u owczarków niemieckich (6), niedoro-
tej klasy u psów innych ras z podobny- noglobulin klasy IgG i IgA (6). zwój grasicy z towarzyszącym niedoborem
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005 23
WETERYNARIA
I MMUNOLOGIA
W PRAKTYCE
hormonu wzrostu u wyżłów weimarskich 6. Day M.J., Clinical Immunology of the dog dersson L.A., Missense mutation in the
(25), prawdopodobny immunoniedobór and cat, Iowa State University Press, b-2 integrin gene (ITGB2) causes canine
u rottweilerów (5) to kolejne przypadki 1999. leukocyte adhesion deficiency, Genomics,
opisanych dysfunkcji układu immunolo- 7. Debenham S.L., Millington A., Kijas J. 61, 101, 1999.
gicznego o prawdopodobnym pierwot- i wsp., Canine leucocyte adhesion of defi- 19. Latimer K.S., Campagnoli R.P., Da-
nym charakterze. ciency in Irish red and white setters,  J. Small nilenko D.M., Pelger-Huet anomaly in
Anim. Pract. , 43, 74, 2002. Australian shepherds: 87 cases (1991-
Chociaż opisane w artykule pierwot- 8. Dinga Q., Bramblea L., Yuzbasiyan- -1997),  Comp. Haematol. Internat. ,
ne niedobory immunologiczne wystę- -Gurkana V., Bella T., Meeka, DNA- 10, 9, 2000.
pują u psów z niską częstością, prawi- -PKcs mutations in dogs and horses: allele 20. Lothorp C.D., Warren D.J., Souza L.M.,
dłowe rozpoznanie tych schorzeń, frequency and association with neoplasia, Jones J.B., Moore M.A.S., Correction of
w oparciu o badanie kliniczne i nie- Gene, 283, 263, 2002. canine cyclic hematopoesis with recom-
zbędne testy laboratoryjne, pozwoli 9. Felsburg P.J., Somberg R.L., Krakowka binant human granulocyte-stimulating
uchronić ich właścicieli przed niepo- G.S., Acute monocytic leukemia in dog factor,  Blood , 72:1324, 1988.
trzebnymi kosztami leczenia, a hodow- with X-linked severe combined immuno- 21. McEwan N.A., Huang H.P., Meller D.J.,
cy będą mogli uniknąć utrwalania nie- deficiency,  Clin. Diag. Lab. Immunol. , Immunoglobulin levels in Bull terriers
pożądanych cech w populacji zwierząt 1, 379, 1994. suffering from lethal acrodermatitis,  Vet.
hodowlanych. Z drugiej strony pomimo 10. Felsburg P.J., Somberg R.L., Hartnett Immunol. Immunopathol. , 96, 235,
tego, że podejmowane leczenie oparte B.J., Suter S.F., Henthorn P.S., Moore 2003.
przede wszystkim o terapię genową P.F., Weinberg K.I., Ochs H.D., Full 22. O Neil K.M., Ochs H.D., Heller S.R.,
i transplantacyjną ma, jak do tej pory, immunologic reconstitution following Cork L.C., Morris J.M., Winkelstein J.,
charakter eksperymentalny i nie zapo- nonconditioned bone marrow transplanta- Role of C3 in humoral immunity, Defective
biega nosicielstwu i przekazywaniu tion for canine X-linked severe combined antibody production in C3-deficient dogs,
cech warunkujących pierwotne zabu- immunodeficiency,  Blood , 90, 3214,  J. Immunol. , 140, 1939, 1988.
rzenia immunologiczne, to jednak nie 1997. 23. Pullen R.P., Somberg R.L., Felsburg
pozostaje ono poza zasięgiem możli- 11. Felsburg P.J., Hartnett B.J., Henthorn P.J., Henthorn P.S., X-linked severe
wości lekarzy weterynarii. Ponadto P.S., Moore P.F., Krakowka S., Ochs combined immunodeficiency in a family
szczegółowa dokumentacja i wyjaśnia- H.D., Canine X-linked severe combined of Cardigan Welsh corgis,  J. Am. Anim.
nie przyczyn immunoniedoborów pier- immunodeficiency,  Vet. Immunol. Im- Hosp. Assoc. , 33, 494, 1997.
wotnych określanych często jako  eks- munopathol. , 69, 127, 1999. 24. Roth J.A., Lomax L.G., Altszuler N.,
perymenty natury przyczynia się 12. Felsburg P.J., B-cell function in canine X- Hampshire J., Kaeberle M.L., Shelton M.,
w znacznym stopniu do poznania pod- -linked severe combined immunodeficien- Draper D.D., Ledet A.E., Thymic abnorma-
stawowych mechanizmów odporno- cy.  Vet. Immunol. Immunopathol. , lities and growth hormone deficiency in dogs,
ściowych zwierząt i ludzi. 75, 121, 2000.  Am. J. Vet. Res. , 41, 1256, 1980.
13. German A.J., Hall E.J., Day M.J., 25. Snyder P.W., Kazacos E.A., Felsburg P.J.,
Piśmiennictwo Relative deficiency in IgA production by Histologic characterization of the thymus in
1. Allan F.J., Thompson K.G., Jones duodenal explants from German shepherd canine X-linked severe combined immuno-
B.R. et al., Neutropenia with a probable dogs with small intestine disease,  Vet. deficiency,  Clin. Immunol. Immunopa-
hereditary basis in border collies, NZ Vet. Immunol. Immunopathol. , 76, 25, thol. , 67, 55, 1993.
J. 44:67-72, 1996. 2000. 26. Somberg R.L., Robinson J.P., Felsburg
2. Bauer, T.R. Jr, Creevy K.E., Yu-chen 14. Hartnett B.J., Somberg R.L., Krakowka P.J., T lymphocyte development and func-
Gu, Tuschong L.M., Donahue R.E., S., Ochs H.D., HogenEsch H., Moore tion in dogs with X-linked severe combined
Metzger M.E., Embree L.J., Burkholder P.F., Weinberg K.I., Fisher A., Primary immunodeficiency,  J. Immunol. , 153,
T., Bacher J.D., Romines C.S., Thomas immunodeficiency diseases: an experimen- 4006, 1994.
M.L., Colenda III, L., Hickstein D.D., tal model for molecular medicine, Lancet, 27. Somberg R.L, Pullen R.P., Casal M.L.,
Very low levels of donor CD18+ neutrophils 357, 1863, 2001. Patterson D.F., Felsburg P.J., Henthorn
following allogeneic hematopoietic stem cell 15. Hartnett B.J., Henthorn P.S., Moore P.S., A single nucleotide insertion in the canine
transplantation reverse the disease phenoty- P.F., Weinberg K.I., Ochs H.D., Fels- interleukin-2 receptor gamma chain results in
pe in canine leukocyte adhesion deficiency, burg P.J., Bone marrow transplantation X-linked severe combined immunodeficiency
 Blood , 103, 3582, 2004. for canine X-linked severe combined disease,  Vet. Immunol. Immunopathol. ,
3. Bell T.G., Butler K.L., Sill H.B., Stickle immunodeficiency,  Vet. Immunol. Im- 47, 203, 1995.
J.E., Ramos-Vara J.A., Dark M.J., Autoso- munopathol. , Aug 2;69 (2-4):137-44, 28. Tizard I.R., Veterinary Immunology, An
mal recessive severe combined immunodefi- 1999. introduction, Saunders, Philadelphia
ciency of Jack Russell terriers, J. Vet. Diagn. 16. Haurie C., Person R., Dale D.C., Mackey 2004.
Invest., 14, 194, 2002. M.C., Hematopoetic dynamics in grey collies, 29. Yanay O., Barry S.C., Katen L.J., Brze-
4. Blum J.R., Cork L.C., Morris J.M., Ol-  Exp. Hematol. , 27, 1139, 1999. zinski M., Flint L.Y., Christensen J.,
son J.L., Winkelstein J.A., The clinical 17. Horwitz M., Benson K.F., Duan Z., Li Liggitt D., Dale D.C., Osborne W.R.A.,
manifestations of a genetically determi- F-Q., Person R.E., Hereditary neutrope- Treatment of canine cyclic neutropenia
ned deficiency of the third component of nia: dogs explain neutrophil elastase mu- by lentivirus-mediated G-CSF delivery,
complement in the dog,  Clin. Immunol. tations, Trends in Molecular Medicine,  Blood , 102, 2046, 2003.
Immunopathol. Mar; 34(3):304-15, 10, 163, 2004.
1985. 18. Kijas J.M.H., Bauer jr. T.R., Gafvert dr hab. Anna Chełmońska-Soyta
5. Day M.J., Possible immunodeficiency in S., Marklund S., Trowald-Wigh G., 51-606 Wrocław
related rottweiler dogs,  J. Small Anim. Johannisson A., Hedhammar A., Binns ul. J. Baudouina de Courtenay 8/2
Pract. , 40, 561, 1999. M., Juneja R.K., Hickstein D.D., An- e-mail: [e-mail]
24 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2005