ISSN 1731-8971
PREWENCJA
i REHABILITACJA
kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
nr 1 (15)
2009
PREWENCJA
i REHABILITACJA
Spis treści
1 Metody usprawniania leczniczego w zespołach bólów krzyża
Alicja Barwicka
9 Utrata prawa do zasiłku chorobowego
Hipolit Piętka
15 Skłonność do ryzyka symptom odwagi, desperacji czy autodestrukcji
Ryszard Studenski
24 Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie oceny stanu bezpieczeństwa
i higieny pracy w 2007 r.
26 Instytut Kardiologii w Aninie
Anna Serafińska
27 Wydarzenia, opinie - 2008/2009
Anna Sójka
Od wydawcy
Po dwuletniej przerwie wznawiamy wydawanie kwartalnika Prewencja i Rehabilitacja . Kwartalnik ten
ukazywał się od 2003 do końca 2006 roku.
Rola prewencji w zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz niezdolności
do pracy, która jest wynikiem m.in. schorzeń narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego czy
schorzeń psychosomatycznych, jest ogromna. Koszty społeczne i ekonomiczne wypadków przy pracy
i chorób zawodowych powstałych w związku z niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi warunkami
pracy są bardzo wysokie. Wydawany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w ramach popularyzacji
i promocji wiedzy z zakresu szeroko rozumianej prewencji rentowej i wypadkowej, kwartalnik Prewencja
i Rehabilitacja może stać się forum wymiany informacji i dyskusji dla wszystkich, którym bliskie jest
tworzenie bezpiecznego i zdrowego miejsca pracy.
Metody usprawniania leczniczego
w zespołach bólów krzyża
Prowadzenie programu rehabilitacji leczniczej w ramach pre-
wencji rentowej jest jednym z ważnych zadań Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych. Program ma na celu przywrócenie
zdolności do pracy osobom, które w następstwie choroby
zagrożone są długotrwałą niezdolnością do pracy i jedno-
cześnie rokują odzyskanie tej zdolności po przeprowadzeniu
rehabilitacji.
Podstawę realizacji wymienionej działalności nych na rehabilitację leczniczą oraz udzielania
Zakładu stanowią: art. 69 ustawy z dnia 13 paz- zamówień na usługi rehabilitacyjne (Dz.U. nr 131,
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz- poz. 1457).
nych (Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.) i roz- Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji
porządzenie Rady Ministrów z dnia 12 pazdzierni- rentowej prowadzona jest przez ZUS od 1996 r.
ka 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu i dotychczas skorzystało z niej około 622 tys. osób
kierowania przez Zakład Ubezpieczeń Społecz- (tabela 1).
Tabela 1
Osoby poddane rehabilitacji w podziale na grupy schorzeń w latach 1996-2007
Z tego rehabilitacja w schorzeniach:
Liczba osób
Lata
ogółem
NR NR.A UK UK.A UO PS PS.A
1996 8 785 7 841 944
1997 15 158 12 931 2 227
1998 30 201 25 492 4 541
1999 35 633 29 885 5 596
2000 49 242 38 612 10 612
2001 59 946 45 248 1 249 12 087 1 362
2002 65 841 42 444 4 075 14 601 4 721
2003 64 351 42 157 4 264 13 050 4 880
2004 53 245 35 766 4 229 9 985 3 121 144
2005 53 617 36 353 5 442 8 020 108 2 751 943
2006 68 041 44 028 7 834 8 999 1 130 2 670 3 353 27
2007 70 445 46 853 7 920 8 373 890 2 372 4 037
Uwaga: W pozostałych schorzeniach rehabilitacji poddano w latach: 1998 168 osób, 1999 152 osoby, 2000 18 osób.
Objaśnienia skrótów: NR narząd ruchu, UK układ krążenia, UO układ oddechowy, PS schorzenia psychosomatyczne,
NR.A narząd ruchu w trybie ambulatoryjnym, UK.A układ krążenia w trybie ambulatoryjnym, PS.A schorzenia psychosomatyczne
w trybie ambulatoryjnym.
yródło: Opracowano na podstawie informacji o realizacji spraw związanych z rehabilitacją leczniczą druk ZUS Z-9.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 1
Program tego rodzaju rehabilitacji obejmuje wanie nowoczesnych metod i technik rehabilitacyj-
schorzenia: narządu ruchu, układu krążenia, układu nych o udokumentowanej skuteczności, zgodnie ze
oddechowego oraz schorzenia psychosomatyczne, standardami światowymi. Tradycyjne metody balne-
stanowią one bowiem najczęstszą przyczynę nie- ologii wspomagają tu jedynie leczenie podstawowe.
zdolności do pracy. Rehabilitacja prowadzona w ośrodkach rehabi-
W schorzeniach narządu ruchu wymieniony litacyjnych współpracujących z ZUS oparta jest na
program realizowany jest obecnie w systemie sta- założeniach kompleksowego oddziaływania proce-
cjonarnym i ambulatoryjnym, przy czym w populacji durami diagnostyczno-leczniczo-rehabilitacyjnymi
poddawanej rehabilitacji leczniczej w ramach prewen- i psychologicznymi oraz szeroko prowadzonej edu-
cji rentowej ZUS dominujÄ… osoby ze schorzeniami krÄ™- kacji zdrowotnej.
gosłupa. Schorzenia te, oznaczone symbolami M51, Aby ocenić, jakie metody usprawniania leczni-
M47 i G54 w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób czego są najczęściej stosowane u osób poddawa-
i Problemów Zdrowotnych rewizja dziesiąta, to: choro- nych rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji
by krążka międzykręgowego, zmiany zwyrodnieniowe rentowej ZUS, analizie poddano karty informacyjne
kręgosłupa oraz zaburzenia korzeni rdzeniowych (Informacja o przebytej rehabilitacji leczniczej w ra-
i splotów nerwowych. W omawianym programie sta- mach prewencji rentowej ZUS) 5541 osób (2408 ko-
nowią one blisko połowę ustalonych w ośrodkach biet i 3133 mężczyzn), które z powodu zmian cho-
rehabilitacyjnych rozpoznań klinicznych. Należy pod- robowych lędzwiowo-krzyżowego odcinka kręgo-
kreślić, że u większości osób dotkniętych wymienio- słupa przebywały w okresie od stycznia 2007 r. do
nymi schorzeniami zmiany chorobowe dotyczą lędz- 31 marca 2007 r. w ośrodkach rehabilitacyjnych
wiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa, co jest przy- na podstawie orzeczenia o potrzebie rehabilitacji
czyną występowania określonych objawów, zwanych leczniczej wydanego przez lekarza orzecznika
zespołem bólów krzyża (tabela 2). Zakładu.
Tabela 2
Osoby poddane rehabilitacji z powodu schorzeń narządu ruchu
w pierwszym kwartale 2007 r.
Z tego rehabilitacja w:
Rehabilitacja z powodu
schorzeń narządu ruchu
systemie stacjonarnym systemie abulatoryjnym
ogółem kobiety mężczyzni ogółem kobiety mężczyzni ogółem kobiety mężczyzni
Liczba 11 664 4 672 6 992 9 973 3 919 6 054 1 691 753 938
Procent 100,00 40,05 59,95 100,00 39,30 60,70 100,00 44,53 55,47
Dane epidemiologiczne Komisji Zdrowia Unii Z przeprowadzonej analizy wynika, że w ustalo-
Europejskiej, opublikowane w raporcie Banku Åšwia- nym indywidualnie programie rehabilitacji stosowa-
towego z 2001 r., oraz dane statystyczne GUS wska- ne sÄ… przede wszystkim: kinezyterapia indywidu-
zują, że zespół bólów krzyża, będący następstwem alna, zbiorowa i ćwiczenia w wodzie oraz zabiegi
zmian zwyrodnieniowych dolnego odcinka kręgo- fizykoterapeutyczne z zakresu: ciepłolecznictwa,
słupa, dotyka grupę osób w średnim wieku, zwłasz- krioterapii, hydroterapii, światłolecznictwa, leczenia
cza z nadwagÄ… i wykonujÄ…cych pracÄ™ siedzÄ…cÄ…. polem elektromagnetycznym wielkiej i niskiej czÄ™-
Przeciwdziałanie pojawieniu się tego rodzaju stotliwości, leczenia ultradzwiękami, laseroterapii
dolegliwości, a także ich ograniczenie stanowi więc i elektroterapii. Wraz z rehabilitacją medyczną uzu-
poważne wyzwanie dla służb medycznych zajmu- pełnioną edukacją zdrowotną, promocją zdrowia
jących się działaniami prewencyjnymi i medycyną i nauką zasad prawidłowego żywienia prowadzone
naprawczą w powyższym zakresie. są oddziaływania psychologiczne, które umożliwiają
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie dysponuje chorym ponowne włączenie się do normalnego ży-
własnymi ośrodkami rehabilitacyjnymi, musi więc cia społecznego, rodzinnego i zawodowego.
korzystać z usług krajowych placówek medycznych
prowadzących rehabilitację leczniczą, z którymi zawie-
Kinezyterapia
ra umowy cywilnoprawne na prowadzenie tej działal-
ności. Wybór placówek medycznych dokonywany jest Terapia ruchem jest podstawową formą uspraw-
wyłącznie w drodze postępowania konkursowego. niania leczniczego i zależnie od potrzeb zdrowot-
Należy zaznaczyć, że w celu uzyskania optymal- nych pacjenta może być stosowana jej forma indy-
nych wyników rehabilitacji, oprócz wykształcenia widualna lub zbiorowa (ogólna).
i profesjonalizmu kadry medycznej zatrudnionej Kinezyterapia indywidualna dotyczy bezpo-
w ośrodkach rehabilitacyjnych, brane są pod uwagę średnio dysfunkcji narządu zmienionego chorobo-
warunki prawidłowej realizacji programu, jak stoso- wo u danego pacjenta. Czas trwania ćwiczeń indy-
2 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
widualnych jest uzależniony od ich zakresu, a także z energii emitowanej podczas przemieszczania się
od wydolności osoby poddawanej rehabilitacji. elektronów z orbit dalszych na bliższe. Energia pro-
Kinezyterapia zbiorowa (ogólna) ma na celu mieniowania elektromagnetycznego wyrażana jest
przede wszystkim podniesienie sprawności ogólnej. w kwantach (porcja energii odpowiadająca każdemu
Powszechnie stosowane formy ćwiczeń zbiorowych przejściu elektronu). Promieniowanie elektromagne-
to między innymi gimnastyka poranna, gimnastyka tyczne o większym kwancie niż promieniowanie nad-
ogólnokondycyjna, ćwiczenia w wodzie, elementy fioletowe zalicza się do promieniowania jonizującego,
sportu (rekreacja). a o energii mniejszej do promieniowania termiczne-
Głównym założeniem prowadzenia gimnastyki po- go. Zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera, skutki bio-
rannej jest uzyskanie pobudzenia organizmu do pod- logiczne może wywołać w tkankach tylko energia po-
jęcia aktywności w ciągu dnia. Ćwiczenia powinny być chłoniętego przez nie promienia. Przyswojenie przez
wykonywane przed śniadaniem przez 15-20 minut. daną cząstkę materii odpowiedniej ilości energii powo-
Gimnastyka ogólnokondycyjna, służąca pod- duje jej przejście na wyższy poziom energetyczny.
niesieniu ogólnej sprawności organizmu, powinna Właściwie stosowana fizykoterapia wywołuje
być prowadzona w jednorodnych grupach chorobo- pożądany skutek leczniczy, jeśli stanowi element
wych zależnych od konkretnych dysfunkcji organi- uzupełniający całość leczenia tak w ostrym, jak
zmu oraz wydolności ogólnej pacjenta; czas trwania i w przewlekłym bólu krzyża. Stosowana jako przy-
ćwiczeń jest warunkowany wydolnością pacjentów gotowanie do prowadzenia ćwiczeń kinezyterapeu-
w grupie, jednak nie powinien być krótszy niż 30 mi- tycznych umożliwia szybsze uzyskanie efektów
nut i nie powinien przekraczać 45 minut. terapeutycznych.
Ćwiczenia w wodzie ich celem jest popra- Ciepłolecznictwo w fizykoterapii najczęściej sto-
wa sprawności ogólnej oraz wydolności zarówno suje się przegrzewanie częściowe, znacznie rzadziej
miejscowej, dotyczącej narządu z dysfunkcją, jak zaś przegrzewanie ogólne. Przegrzanie częściowe
i ogólnej. Dzięki korzyściom wynikającym z prawa Ar- doprowadza do miejscowego ogrzania skóry i tkanek
chimedesa możliwe jest prowadzenie ćwiczeń w od- bezpośrednio pod nią leżących, powodując zwiększe-
ciążeniu. Poprzez wykonywanie ćwiczeń w wodzie nie przepływu krwi tętniczej i limfy. Napięcie ścian na-
można zatem uzyskać wzmocnienie nawet znacznie czyniowych, napięcie mięśni szkieletowych i gładkich
osłabionych grup mięśniowych, a także stosować pod wpływem ciepła ulega obniżeniu lub objawia się
dawkowane obciążenie regulowane szybkością wy- zwolnieniem ich skurczu. Powoduje to zmniejszenie
konywanego ruchu. Czas trwania ćwiczeń powinien bólu, zmniejszenie stanów skurczowych mięśni,
wynosić 30-45 minut, w szczególnych wskazaniach zwiększenie wchłaniania produktów zapalnych oraz
czas wykonywania ćwiczeń w wodzie może być dłuż- pobudzenie wzrostu i regeneracji tkanek.
szy, jednakże nie powinien przekraczać 90 minut. W praktyce najczęściej stosuje się różnego rodza-
Należy podkreślić, że podstawową formą kine- ju okłady i kompresy przegrzewające, np. parafinote-
zyterapii, pozwalającą osiągnąć najlepsze wyniki rapię, okłady fango-parafinowe czy chemiczne kom-
w zakresie poprawy funkcji chorego narządu, jest presy żelowe. Do okładów parafinowych używa się
kinezyterapia indywidualna. najczęściej parafiny stałej o dużej pojemności ciepl-
Udowodniono, że u większości pacjentów do- nej i niskim przewodnictwie cieplnym (powoli oddaje
tkniętych zespołem przewlekłego bólu krzyża moż- ciepło). Okład powoduje głębokie przegrzanie, a po-
na tak złagodzić dysfunkcje kręgosłupa, niezależnie przez działanie przeciwbólowe ułatwia w następstwie
od ich zaawansowania i patologii leżącej u podłoża, wykonywanie ćwiczeń kinezyterapeutycznych.
by umożliwić prowadzenie prawie normalnego trybu Leczenie zimnem (krioterapia) pożyteczne
życia i wykonywanie pracy zarobkowej. działanie tego zabiegu polega na zmniejszeniu
Przy wykorzystaniu efektów zabiegów fizykote- metabolizmu mięśni i powierzchownych, przykręgo-
rapeutycznych i hydroterapeutycznych w bólach słupowych tkanek miękkich oraz łagodzeniu reakcji
przewlekłych stopniowane ćwiczenia wzmacniające zapalnej i zmniejszaniu bólu w wyniku zwalniania
mięśnie (progresywne zwiększanie obciążeń, rów- przewodzenia przez włókna nerwowe. Efekt biolo-
nież przy zastosowaniu dodatkowych specjalistycz- giczny oziębiania uzależniony jest od temperatury,
nych urządzeń) mogą przynosić wymierne korzyści jaka w wyniku zabiegu zaistnieje w tkankach i w jakim
pod postacią złagodzenia bólu i zmniejszenia dys- czasie to nastąpi oraz od czasu utrzymania się obni-
funkcji kręgosłupa, co pozwala, między innymi, na żonej temperatury w miejscu zadziałania krioterapii.
ograniczenie przyjmowania leków przeciwbólowych Krioterapia miejscowa ma zastosowanie w ozię-
i przeciwzapalnych. bianiu określonych części organizmu w celu wywo-
łania zmian w obrębie tkanek w wyniku oddawania
przez nie ciepła. W praktyce wykorzystuje się najczę-
Fizykoterapia
ściej krioaplikatory z zastosowaniem ciekłego azotu,
Fizykoterapia jest metodą wykorzystującą efekty dwutlenku węgla, a także kompresy żelowe i lód.
działania na organizm człowieka wszechobecnego Krioterapię ogólnoustrojową wykonuje się w jed-
promieniowania elektromagnetycznego utworzonego no- lub wieloosobowych komorach. W trakcie kilku-
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 3
minutowego zabiegu następuje oziębienie skóry bnych tętniczek i naczyń żylnych, a następnie, za
tułowia o około 1 stopień, a na podudziach o około pośrednictwem układu nerwowego, dochodzi do
10 stopni. Najważniejsze efekty krioterapii ogólno- rozszerzenia naczyń w tkankach i narządach odda-
ustrojowej to wzrost stężenia ACTH, kortyzolu, adre- lonych od miejsca naświetlania. Wytwarzane ciepło
naliny, noradrenaliny i b-endorfin. We krwi obwodo- egzogenne powoduje zmniejszenie napięcia mięś-
wej obserwuje się ponadto wzrost poziomu retikulo- niowego i podwyższenie progu odczuwania bólu.
cytów i kwaśnej fosfatazy oraz frakcji g i b-globulin. Użycie filtru niebieskiego dodatkowo uśmierza ból.
Tego rodzaju krioterapia powoduje w rezultacie koń- Leczenie polem elektromagnetycznym wielkiej
cowym wzrost gry naczyniowej naczyń skórnych, częstotliwości prądy wielkiej częstotliwości obej-
spadek napięcia mięśniowego, działa przeciwbó- mują w fizykoterapii zastosowanie siły pól elektrycz-
lowo, przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. W koń- nych, magnetycznych i fal elektromagnetycznych
cowym efekcie pozwala to na podjęcie większego prądów zmiennych do głębokiego przegrzewania
wysiłku w czasie ćwiczeń, co skutkuje wzrostem siły tkanek. Wytwarzanie pola prądu elektrycznego
mięśniowej oraz zwiększeniem zakresów ruchów wielkiej częstotliwości może zachodzić metodą
w obrębie chorych stawów. kondensatorową, indukcyjną oraz metodą pola
Wodolecznictwo (hydroterapia) wodę w fizy- elektromagnetycznego. Każda z tych metod wyka-
koterapii można wykorzystywać na wiele sposobów zuje różnice w zakresie intensywności i głębokości
i we wszystkich stanach skupienia. Jej rola jako roz- przegrzania. Tkanki pod względem elektrycznym są
puszczalnika i transportera wielu substancji o dzia- bardzo zróżnicowane między sobą, ponieważ posia-
łaniu leczniczym jest w medycynie fizykalnej nie do dają różną zawartość elektrolitów i w związku z tym
przecenienia. Ważną rolę w zabiegach wodoleczni- ogrzewają się w odmienny sposób. Tkanki bardziej
czych, zwłaszcza wykorzystujących ruch wody, od- unaczynione ulegają szybszemu przegrzaniu, ale
grywa, poza czynnikiem termicznym, ciśnienie sta- jednocześnie krążąca krew szybciej przenosi ciepło
tyczne i dynamiczne. Zależnie od metodyki zabiegu do tkanek sąsiednich.
stosowane są kąpiele zimne, chłodne, letnie, ciepłe, W praktyce zastosowanie mają w szczególności
o temperaturze stopniowanej według Hauffego, pa- diatermia krótkofalowa impulsowa i mikrofalowa.
rowe i wirowe, a ponadto półkąpiele, wiele rodzajów Główne działanie lecznicze diatermii krótkofalowej
natrysków, masaże podwodne, nacierania, okłady polega na wytwarzaniu ciepła endogennego (we-
i zawijania. Należy zaznaczyć, że hydroterapia wy- wnątrz tkanek), co powoduje obniżenie pobudli-
korzystuje równolegle inne rodzaje fizykoterapii, np. wości nerwowo-mięśniowej, rozszerzenie naczyń
ciepłolecznictwo czy elektrolecznictwo (kąpiel elek- krwionośnych i zwiększenie szybkości przepływu
tryczno-wodna całkowita, kąpiel czterokomorowa krwi. Wynikiem jest ponadto zwiększenie komórko-
galwaniczna częściowa, a także kąpiele jedno- lub wej przemiany materii i poprawa procesów wchła-
dwukomorowe galwaniczne). niania tkankowego, a także obniżenie napięcia
Światłolecznictwo promieniowanie nadfioleto- mięśni i zmniejszenie odczucia bólu.
we nie wywiera działania cieplnego, ale ze względu Diatermia impulsowa ma zastosowanie nie tylko
na dużą energię kwantów, powodującą jonizację w stanach zapalnych okołostawowych, ale zwłasz-
atomów, daje w rezultacie zmiany struktury białek cza w trudno gojących się krwiakach pourazowych.
oraz powoduje narastanie procesów immunosu- Leczenie polem elektromagnetycznym niskiej
presyjnych. Działanie promieni nadfioletowych, częstotliwości formy wpływu energii na organizm
głównie poprzez wytwarzanie histaminy, powoduje człowieka są podobne, a lecznicze działanie opiera się
poprawę ukrwienia skóry, pobudzenie wielu reakcji tu na działaniu impulsowego pola magnetycznego oraz
redukcyjno-oksydacyjnych, co w efekcie prowadzi stałego pola magnetycznego. W praktyce wykorzystu-
do aktywacji wielu układów enzymatycznych i pobu- je się działanie trzech odmian pola magnetycznego:
dzenia gruczołów dokrewnych. Następuje zwiększe- stałego pola magnetycznego, magnetoterapię (pole
nie i normalizacja zawartości wapnia i fosforanów magnetyczne o wyższych wartościach indukcji) i ma-
w surowicy krwi oraz poprawa zaopatrzenia tkanek gnetostymulacjÄ™ (pole magnetyczne o niskich wartoÅ›-
w tlen, dzięki wzrostowi liczby erytrocytów. Naświe- ciach indukcji). Uzyskiwane efekty to przyspieszanie
tlania miejscowe stosuje się na pojedyncze, ściśle powstawania zrostów kostnych, a przez to wzmocnie-
określone odcinki kręgosłupa. nie i stabilizacja kośćca. Obserwuje się przyspieszone
Promieniowanie podczerwone jest tą częścią gojenie pourazowych owrzodzeń, dzięki uaktywnieniu
niewidzialnego promieniowania elektromagnetycz- procesów przemiany materii, wzmacnianie mechani-
nego, którego podstawową cechą są właściwości zmów obronnych, regenerację komórek oraz łagodne
cieplne. W fizykoterapii stosuje się nieświetlne rozszerzanie naczyń krwionośnych. Generalnie zasto-
i świetlne generatory podczerwieni, przy czym do sowanie tej grupy zabiegów ma skutek przeciwbólowy,
naświetlań miejscowych mają zastosowanie filtry przeciwzapalny i regeneracyjny.
(np. czerwone, niebieskie, wodne) osłabiające dzia- Leczenia ultradzwiękami działanie biologiczne
łanie cieplne tych urządzeń. Podczas naświetlania ultradzwięków zależy od ilości pochłoniętej energii
następuje miejscowe rozszerzenie włośniczek, dro- oraz od tkankowych efektów działań mechanicznych,
4 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
cieplnych i fizykochemicznych. W wyniku stosowania bowiem jego napięcie przy zabiegach terapeutycz-
ultradzwięków w organizmie człowieka następuje nych nie może przekraczać 60-80 V.
wzmożona przepuszczalność błon komórkowych, Efekty lecznicze działania prądu elektrycznego
zwiększenie wewnątrzkomórkowego stężenia jonów są bardzo szeroko wykorzystywane. Prąd stały gal-
wapnia, przyspieszenie syntezy DNA, poprawa utle- waniczny stosowany jest najczęściej w galwanizacji
niania komórkowego wraz z pobudzeniem przemiany (wzmożone przemieszczanie się jonów w tkankach
materii na poziomie komórkowym i uwalnianie histami- podczas zabiegu oraz zwiększona wymiana wody
ny. Dzięki temu poprawia się ukrwienie tkanek, nastę- między komórkami a płynem tkankowym popra-
puje hamowanie procesów zapalnych i przyspieszenie wiają funkcje odżywcze zmienionych chorobowo
wchłaniania tkankowego, zmniejsza się napięcie mięś- komórek), jonoforezie (bezpośrednie wprowadzenie
niowe, zwiększa przewodnictwo nerwowe i stabilizuje do tkanek zdysocjowanych leków przeciwzapalnych
układ współczulny, co w następstwie przyspiesza go- i przeciwbólowych siłami pola elektrycznego) i ką-
jenie się tkanek miękkich i tkanki kostnej. pielach galwanicznych (uzyskuje się zwiększenie
Laseroterapia lasery medyczne klasyfikuje się pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego,
głównie na podstawie mocy generowanego pro- natomiast w układzie naczyniowym dochodzi do
mieniowania. W fizykoterapii stosuje się lasery bio- zwiększonego przemieszczenia krwi polegającego
stymulacyjne o mocy małej i średniej, które należą na odpływie krwi żylnej z kończyn dolnych i narzą-
do laserów niskoenergetycznych. Są to najczęściej dów wewnętrznych oraz dopływie krwi tętniczej do
lasery helowo-neonowe oraz lasery półprzewod- płuc i kończyn górnych przy jednoczesnym zwięk-
nikowe. Należy pamiętać, że głębokość penetracji szeniu dopływu krwi żylnej z serca do płuc).
promieniowania laserowego jest tym większa, im Prądy małej częstotliwości do 1000 Hz mają zasto-
dłuższa jest fala tego promieniowania. Absorpcja sowanie w zabiegach wykorzystujących prądy diady-
promieniowania laserowego jest głównym elemen- namiczne Bernarda (DD działanie przeciwbólowe
tem działania biologicznego. Wiązka promienio- wynika tu z tłumiącego wpływu bodzców elektrycznych
wania przenikając przez tkanki doznaje stopniowej na bodzce bólowe przez podwyższenie progu bólo-
utraty mocy, aby ostatecznie na pewnej gÅ‚Ä™bokoÅ›ci wego), prÄ…dy impulsowe Träuberta (zabiegi znacznie
ulec całkowitemu zanikowi. obniżają lub całkowicie znoszą ból, powodują znaczne
Promieniowanie laserowe powoduje trzy efekty przekrwienie miejscowe oraz wywołują silne drżenie
fotobiologiczne: fotobiochemiczny, fototermiczny mięśniowe wpływające na rozluznienie mięśni).
i fotojonizacyjny. Można powiedzieć, że główne W celu pobudzenia układu nerwowo-mięśnio-
działanie biostymulacji laserowej ma charakter wego stosowana jest elektrostymulacja, w której
bodzcowy, występujący w różnym czasie od emisji. zabiegi oparte są na działaniu prądów impulsowych.
Reakcją organizmu na taki bodziec jest zwiększenie Jej celem jest uzyskanie skurczu w obrębie osłabio-
wydzielania histaminy i serotoniny, normalizacja po- nych włókien mięśniowych. Dobre wyniki uzyskuje
tencjału elektrycznego błon komórkowych, stymula- się łącząc elektrostymulację ze stosowaniem ciepła
cja odżywienia i wzrostu komórek. Ponadto obser- i zimna. W leczeniu przewlekłych zespołów bólo-
wuje sie obniżenie przewodnictwa nerwowego we wych kręgosłupa dobre wyniki przynosi stosowanie
włóknach czuciowych, pobudzenie mitochondrial- przezskórnej stymulacji nerwów (TENS Transcuta-
nych procesów metabolicznych w zakończeniach neous Electrical Nerve Stimulation).
nerwowych oraz zmiany w zakresie przewodnictwa Śródskórna, igłowa stymulacja elektryczna
w synapsach cholinergicznych. Tak różnorodne (PENS) łączy z kolei zalety przezskórnej stymulacji
efekty terapeutyczne na poziomie przewodnictwa nerwów (TENS) z elektroakupunkturą. Stymulacji
nerwowo-mięśniowego stanowią o szerokim wyko- poddaje się nerwy czuciowe w obrębie dermatomu
rzystaniu laseroterapii w leczeniu procesów zapal- odpowiadającemu umiejscowieniu zmian patolo-
nych i zwyrodnieniowych kręgosłupa. gicznych w stosownym korzeniu. Uzyskuje się w ten
Elektroterapia w fizjoterapii działanie prądu sposób długotrwałe złagodzenie bólu korzeniowego
elektrycznego ma zastosowanie zarówno w proce- w obrębie kończyny dolnej. Prąd mikroamperowy
sach diagnostyki, jak i leczenia. Prąd stały w or- (MES) jako forma elektrostymulacji ma natomiast na
ganizmie wywołuje szereg procesów natury fizy- celu odtworzenie elektrofizjologicznych mechani-
kochemicznej i fizjologicznej. Najważniejsze z nich zmów obronnych organizmu i jednocześnie uzyska-
to procesy elektrochemiczne, elektrolityczne, ele- nie silnego i szybkiego efektu przeciwbólowego.
ktrotermiczne, reakcja nerwów i mięśni na prąd Tonoliza to forma stymulacji wywołującej skurcz
stały oraz odczyny ze strony naczyń krwionośnych. mięśnia spastycznego, po którym to skurczu następuje
Wzrost ukrwienia powierzchniowego i głębokiego krótkie rozluznienie tego mięśnia. Wówczas na mięsień
oraz zwiększenie procesów dyfuzji i osmozy po- antagonistyczny zostaje zastosowany drugi impuls
prawia stan odżywienia tkanek i zwiększa resorpcję elektryczny. Ciąg tego typu impulsów powoduje ryt-
wysięków i obrzęków. W ten sposób przyspieszeniu miczne naprzemienne ruchy zginaczy i prostowników.
ulegają procesy regeneracyjne tkanek. Prąd zmien- Prądy średniej częstotliwości od 1000 Hz do
ny dla celów leczniczych musi być przetworzony, 10 000 Hz mają zastosowanie w zabiegach wykorzy-
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 5
stujÄ…cych zjawisko interferencji (prÄ…dy interferencyj- W zakresie fizykoterapii w realizacji programu re-
ne Nemeca, prądy stereointerferencyjne i prądy Kot- habilitacji leczniczej stosowano głównie zabiegi elek-
za). Działanie prądów interferencyjnych jest zbliżo- troterapeutyczne i hydroterapeutyczne (wykresy 5 i 6).
ne do działania prądów małej częstotliwości, jednak Biorąc pod uwagę fakt stosowania w rehabilitacji
mają one większy i głębszy zasięg oddziaływania na leczniczej zasady mówiącej o tym, że fizykoterapia
tkanki. Zastosowanie prądów interferencyjnych wy- powinna stanowić przede wszystkim przygotowanie
kazuje następujące działania terapeutyczne: prze- organizmu do prowadzenia ćwiczeń kinezyterapeu-
ciwbólowe, pobudzające do skurczu mięśnie szkie- tycznych, można sformułować wniosek, że to właś-
letowe, usprawniające krążenie obwodowe poprzez nie stosowanie w realizacji programu rehabilitacji
rozszerzenie naczyń krwionośnych, zmniejszające leczniczej kinezyterapii jako podstawowej formy
napięcie nerwów współczulnych, a także poprawiają- usprawniania leczniczego w sposób istotny przy-
ce odżywienie tkanek i tkankową przemianę materii. czyniło się do uzyskania poprawy funkcji organizmu
Analizując informacje zawarte w dokumentacji w zakresie umożliwiającym osobom kierowanym na
medycznej dotyczącej cytowanej wyżej zbiorowości rehabilitację powrót do zatrudnienia.
ustalono, że jeśli nie ma przeciwwskazań medycz- Potwierdza to przeprowadzona analiza, z której
nych, to podczas realizacji programu rehabilitacji wynika, że w opinii ośrodków rehabilitacyjnych
leczniczej pacjenci z zespołem bólów krzyża otrzy- po zakończeniu rehabilitacji zdolność do pracy
mywali w ośrodku rehabilitacyjnym (zgodnie z wy- odzyskało 4475 osób (80,77%), w tym 1954 kobiety
maganiami ZUS) średnio pięć zabiegów leczniczych i 2521 mężczyzn. Osoby w wieku poniżej 35 lat od-
dziennie, z tego około połowa przypadała na ćwicze- zyskały zdolność do pracy w najwyższym odsetku
nia kinezyterapeutyczne (wykresy 1 i 2 oraz 3 i 4). (odpowiednio 81,18% kobiet i 81,13% mężczyzn).
Wykres 1
Średnia dzienna liczba zabiegów leczniczych z rozbiciem na kinezyterapię i fizykoterapię kobiety
3,00
2,50
2,00
2,24 2,55 2,43 3,10 kinezyterapia
1,50
fizykoterapia
1,00
0,50
0,00
tryb stacjonarny tryb ambulatoryjny
Wykres 2
Średnia dzienna liczba zabiegów leczniczych z rozbiciem na kinezyterapię i fizykoterapię mężczyzni
3,00
2,50
2,00
kinezyterapia
2,31 2,48 2,43 3,00
fizykoterapia
1,50
1,00
0,50
0,00
tryb stacjonarny tryb ambulatoryjny
6 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Średnia liczba zabiegów dziennie
Średnia liczba zabiegów dziennie
Wykres 3
Rodzaje kinezyterapii stosowanej w obu trybach rehabilitacji kobiety
1,60
1,54
1,40
1,20
1,13
1,00
0,80
0,81
0,60
0,67
0,40
0,30
0,20
0,22
0,00
ćw. indywidualne ćw. zbiorowe ćw. w basenie
Tryb stacjonarny Tryb ambulatoryjny
Wykres 4
Rodzaje kinezyterapii stosowanej w obu trybach rehabilitacji mężczyzni
1,60
1,40 1,48
1,20
1,16
1,00
0,80
0,80
0,60
0,67
0,40
0,35
0,28
0,20
0,00
ćw. indywidualne ćw. zbiorowe ćw. w basenie
Tryb stacjonarny Tryb ambulatoryjny
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 7
Średnia dzienna liczba ćwiczeń na osobę
Średnia dzienna liczba ćwiczeń na osobę
Wykres 5
Rodzaje zabiegów fizykoterapeutycznych stosowanych w obu trybach rehabilitacji kobiety
0,8
0,7
0,6
0,5
Tryb stacjonarny
0,4
Tryb ambulatoryjny
0,3
0,2
0,1
0,0
Wykres 6
Rodzaje zabiegów fizykoterapeutycznych stosowanych w obu trybach rehabilitacji mężczyzni
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
Tryb stacjonarny
0,4
Tryb ambulatoryjny
0,3
0,2
0,1
0,0
Należy podkreślić, że po opuszczeniu ośrodka w warunkach domowych eliminuje lub opóznia pro-
rehabilitacyjnego większość z tych osób, korzysta- ces powstawania dysfunkcji narządu ruchu.
jąc z wiedzy zdobytej podczas realizacji programu Przedstawiony materiał dowodzi, że dzięki
rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rento- programowi kompleksowej rehabilitacji leczniczej
wej ZUS, zmienia swój dotychczasowy styl życia na w ramach prewencji rentowej ZUS, a zwłaszcza
bardziej prozdrowotny, a kontynuujÄ…c rehabilitacjÄ™ zastosowaniu w nim kinezyterapii i fizykoterapii
8 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
0,71
0,46
0,46
0,41
0,36
0,33
0,31
0,26
0,25
0,25
0,23
0,23
na osobÄ™
0,21
0,21
0,19
0,17
0,16
0,12
0,08
0,08
0,07
0,05
0,04
0,01
Średnia dzienna liczba zabiegów
0,80
0,46
0,42
0,37
0,36
0,33
0,28
na osobÄ™
0,23
0,23
0,22
0,22
0,20
0,20
0,19
0,17
0,16
0,14
0,13
0,09
0,08
0,05
0,04
0,02
0,02
Średnia dzienna liczba zabiegów
Piśmiennictwo
jako podstawowych metod usprawniania leczni-
czego osoby ubezpieczone zyskujÄ… nie tylko
1. Dziak A., Bóle i dysfunkcje kręgosłupa, Medicina Sportiva,
poprawę stanu zdrowia i funkcji organizmu, ale Kraków 2007.
2. Kochański J.W., Vademecum Fizykoterapii, Wyższa Szkoła
otrzymujÄ… szansÄ™ odzyskania utraconej w wyniku
Fizjoterapii, Wrocław 2003.
procesu chorobowego (następstw urazu) zdol-
3. Kwolek A. (red.), Rehabilitacja medyczna, Urban & Partner,
ności do pracy. Tym samym mogą, mimo często
Wrocław 2004.
koniecznej kontynuacji leczenia, utrzymywać się
4. Mika T., Kasprzak W., Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 2004.
z pracy własnych rąk, co ma istotne znaczenie
Alicja Barwicka
dla ich pozycji zawodowej, społeczno-ekono-
Departament Prewencji i Rehabilitacji
micznej i rodzinnej.
Utrata prawa do zasiłku chorobowego
Zasiłek chorobowy to świadczenie stanowiące ekwiwalent utraconego zarobku lub dochodu z tytu-
łu prowadzenia pozarolniczej działalności w związku z czasową niezdolnością do pracy. W przypadku
powstania niezdolności do pracy, osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu po spełnieniu
warunków określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubez-
pieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267
ze zm.), zwanej dalej ustawą z 25 czerwca 1999 r. nabywa prawo do zasiłku chorobowego. Zasady
nabywania prawa do świadczeń przewidzianych w wymienionej ustawie oraz zasady wystawiania za-
świadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy na drukach ZUS ZLA omówiono już wcześ-
niej. W niniejszym artykule przedstawione zostaną przypadki, w których ubezpieczony traci prawo do
tego świadczenia.
Podstawowe zasady nabywania że ubezpieczony nie zalega z opłatą składek
uprawnień do zasiłku chorobowego na ubezpieczenie społeczne w kwocie nieprze-
kraczającej 6,60 zł w dniu wypadku lub w dniu
Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje: zgłoszenia wniosku o wypłatę zasiłku. Cytowana
1) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpie- wyżej ustawa rozszerzyła krąg osób uprawnio-
czenia chorobowego w przypadku obowiązkowe- nych do zasiłku chorobowego, prawo bowiem do
go podlegania temu ubezpieczeniu, zasiłku chorobowego z tytułu wypadku przy pra-
2) po upływie 90 dni (od 1 stycznia 2009 r.) nie- cy lub choroby zawodowej przysługuje osobom,
przerwanego ubezpieczenia chorobowego w przy- które podlegają jedynie ubezpieczeniu wypadko-
padku ubezpieczenia dobrowolnego. wemu, nie muszą więc podlegać ubezpieczeniu
Do okresów ubezpieczenia chorobowego, o któ- chorobowemu.
rych mowa wyżej, wlicza się poprzednie okresy Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwa-
ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nia niezdolności do pracy z powodu choroby, nie
nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność
urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo do pracy spowodowana została gruzlicą nie dłużej
odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żoł- niż przez 270 dni. Od 1 stycznia 2009 r. prawo do
nierza niezawodowego. zasiłku chorobowego w wymiarze do 270 dni mają
W przypadku niezdolności do pracy będącej także ubezpieczone, których niezdolność do pracy
następstwem wypadku przy pracy lub choroby przypada w okresie ciąży.
zawodowej zasiłek chorobowy, zgodnie z ustawą Zasiłek chorobowy przysługuje również osobie,
z dnia 30 pazdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu która stanie się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i cho- ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do
rób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 ze zm.), pracy trwa bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała:
przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do 1) nie pózniej niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu
pracy, bez okresu wyczekiwania, pod warunkiem ubezpieczenia chorobowego,
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 9
2) nie pózniej niż w ciągu 3 miesięcy od usta- nia lekarskiego o czasowej niezdolności do pracy,
nia tytułu ubezpieczenia chorobowego w razie druk ZUS ZLA, lekarz leczący umieszcza kod lite-
choroby zakaznej, której okres wylęgania jest rowy C .
dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której objawy Ustawa z 25 czerwca 1999 r. przewiduje również
chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż możliwość utraty przez ubezpieczonego prawa do
14 dni od początku choroby. W tych przypadkach zasiłku chorobowego w przypadku wykonywania
lekarz leczący na druku zaświadczenia lekarskiego pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdol-
ZUS ZLA wpisuje kod literowy E , a wypłaty za- ności do pracy albo wykorzystywania zwolnienia od
siłku chorobowego w tych przypadkach dokonuje pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
zawsze oddział ZUS właściwy dla miejsca zamiesz- Ubezpieczony w tych przypadkach traci prawo do
kania ubezpieczonego. zasiłku chorobowego, zgodnie z art. 17 cytowanej
ustawy, za cały okres niezdolności do pracy objęty
tym zwolnieniem.
Utrata prawa
Okoliczności te stwierdza się na podstawie kon-
do zasiłku chorobowego
troli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekar-
Ustawa z 25 czerwca 1999 r. przewiduje również skich od pracy. Obowiązek kontroli prawidłowości
sytuacje, w których ubezpieczony, mimo spełnienia wykorzystywania zwolnień lekarskich określony
wszystkich wymienionych wyżej warunków, nie na- został w art. 68 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
bywa prawa do zasiłku chorobowego albo też traci Przepis tej ustawy upoważnia płatników składek,
prawo do tego zasiłku w całości lub w części. zgłaszających do ubezpieczenia chorobowego po-
Zasiłek chorobowy, zgodnie art. 12 wymienionej wyżej 20 ubezpieczonych, do kontrolowania ubez-
ustawy, nie przysługuje za okresy niezdolności do pieczonych co do prawidłowości wykorzystywania
pracy, w których pracownik na podstawie przepisów zwolnień lekarskich od pracy zgodnie z ich celem
o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodze- oraz upoważnia do formalnej kontroli zaświadczeń
nia w okresie choroby. Okresy pobierania wynagro- lekarskich. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obo-
dzenia w okresie czasowej niezdolności do pracy wiązki kontrolne w tym zakresie spełnia w stosunku
wliczane są do okresu zasiłkowego. do ubezpieczonych, którym bezpośrednio wypła-
Zasiłek chorobowy nie przysługuje również za ca zasiłki.
okresy niezdolności do pracy przypadające w czasie: Szczegółowe zasady postępowania w zakresie
urlopu bezpłatnego, prowadzenia kontroli prawidłowości wykorzysty-
urlopu wychowawczego, wania zwolnień lekarskich od pracy w przypadku
tymczasowego aresztowania lub odbywania choroby lub konieczności sprawowania opieki nad
kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, chorym członkiem rodziny określa rozporządzenie
w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lip-
chorobowego osób wykonujących pracę na podstawie ca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu
skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozba- kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień
wienia wolności lub tymczasowego aresztowania. lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświad-
Pracownikowi, który został odsunięty od pracy czeń lekarskich (Dz.U. nr 65, poz. 743).
z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków Do obowiązków płatników składek należy także
choroby zakaznej zasiłek chorobowy (zgodnie kontrola formalna zaświadczeń lekarskich stano-
z art. 14 ustawy z 25 czerwca 1999 r.) nie przy- wiÄ…cych podstawÄ™ zwolnienia od pracy. Polega
sługuje, jeżeli nie podjął proponowanej mu przez ona na sprawdzeniu, czy zaświadczenie nie zosta-
pracodawcę innej pracy, niezabronionej takim ło sfałszowane oraz czy zostało wydane zgodnie
osobom, odpowiadajÄ…cej jego kwalifikacjom za- z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami rozporzÄ…dzenia Mini-
wodowym lub pracy, którą może wykonywać po stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r.
uprzednim przeszkoleniu. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania
Zasiłek chorobowy nie przysługuje za cały okres zaświadczeń lekarskich oraz wzorów zaświadczenia
niezdolności do pracy, zgodnie z art. 15 ustawy, je- lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego
żeli niezdolność ta powstała w wyniku umyślnego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubez-
przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez pieczeń Społecznych (Dz.U. nr 65, poz. 741; zm.
tego ubezpieczonego. Wymienione okoliczności Dz.U. z 2006 r. nr 1, poz. 3).
stwierdza się na podstawie prawomocnego orze- Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwol-
czenia sądu. nień lekarskich od pracy z powodu choroby polega
Pracownikowi, którego niezdolność do pracy na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczo-
spowodowana została nadużyciem alkoholu, nej niezdolności do pracy:
zgodnie z art. 16 ustawy, zasiłek chorobowy nie nie wykonuje pracy zarobkowej,
przysługuje za okres pierwszych 5 dni tej niezdol- nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od
ności. W tych przypadkach na druku zaświadcze- pracy w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem.
10 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwol- Jak wynika z powyższego zestawienia, licz-
nień lekarskich od pracy z powodu konieczności ba osób poddanych kontroli systematycznie
sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym wzrasta. Wzrost liczby przeprowadzonych przez
chorym członkiem rodziny polega na sprawdze- oddziały ZUS kontroli jest wynikiem ustawowe-
niu, czy: go obowiązku składania przez ubezpieczonych
ubezpieczony nie wykonuje pracy zarobkowej, zaświadczeń lekarskich w ciągu 7 dni od ich
ubezpieczony nie wykorzystuje zwolnienia lekar- otrzymania płatnikowi składek na ubezpieczenia
skiego od pracy niezgodnie z jego przeznaczeniem, społeczne.
poza ubezpieczonym opiekującym się cho- Ustawa z 25 czerwca 1999 r. w art. 62 nałożyła
rym członkiem rodziny nie ma innych domowników na ubezpieczonego obowiązek dostarczenia za-
mogących zapewnić opiekę; nie dotyczy to jednak świadczenia lekarskiego nie pózniej niż w ciągu
opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem do lat 2. 7 dni od daty jego otrzymania płatnikowi zasiłków.
W razie stwierdzenia wykorzystywania zwol- W przypadku zaś ubezpieczonych, dla których
nienia lekarskiego od pracy niezgodnie z jego płatnikiem zasiłku jest oddział ZUS, zaświadczenie
przeznaczeniem lub wykonywania pracy zarob- lekarskie ubezpieczony składa płatnikowi składek,
kowej, osoby kontrolujące sporządzają protokół, który przekazuje je niezwłocznie do oddziału ZUS,
w którym podają, na czym polegało nieprawidło- podając datę dostarczenia tego zaświadczenia
we wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od przez ubezpieczonego. Niedopełnienie tego obo-
pracy. Protokół ten należy przedłożyć kontro- wiązku powoduje obniżenie o 25% wysokości zasił-
lowanemu, w celu umożliwienia mu wniesienia ku przysługującego za okres od 8. dnia orzeczonej
swoich uwag. Tak sporządzony protokół stanowi niezdolności do pracy do dnia dostarczenia za-
podstawę do wstrzymania wypłaty zasiłku cho- świadczenia lekarskiego, chyba że niedostarczenie
robowego za cały okres objęty kontrolowanym zaświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych
zaświadczeniem lekarskim o czasowej niezdol- od ubezpieczonego. W takich przypadkach płatnik
ności do pracy. zasiłku przeprowadza postępowanie wyjaśniające
Oddziały Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i po wyjaśnieniu przyczyn podejmuje stosowną de-
prowadzą kontrolę prawidłowości wykorzystywa- cyzję. Przepis ten, w szerszym zakresie niż przed
nia zwolnień lekarskich od pracy w stosunku do 1999 r., pozwala na właściwe ukierunkowanie pro-
osób, którym bezpośrednio wypłacają zasiłki cho- wadzonych kontroli prawidłowości wykorzysty-
robowe. wania zwolnień lekarskich od pracy. Szczególnie
Wyniki tych kontroli na przestrzeni lat 1999- dotyczy to przypadków, gdy należne zasiłki wy-
-2007 oraz trzech kwartałów 2008 r. przedstawia płacane są przez oddział ZUS, bywało bowiem,
tabela 1. że oddział ZUS dowiadywał się o niezdolności do
Tabela 1
Wyniki kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy
w latach 1999-2007 oraz w okresie trzech kwartałów 2008 r.
Liczba osób
Liczba dni, za które
Rok pozbawiono
niewłaściwie wykorzystujących
skontrolowanych
prawa do zasiłku
zwolnienia lekarskie
1999 40 425 1 147 38 662
2000 43 248 1 359 51 834
2001 52 863 1 585 51 442
2002 61 993 2 056 60 706
2003 66 057 2 324 78 392
2004 71 434 2 391 77 991
2005 67 957 2 489 78 341
2006 67 797 2 482 81 596
2007 67 667 2 712 87 018
I-III kw. 2008 52 126 1 985 64 552
yródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 11
pracy już po upływie okresu orzeczonej niezdol- Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres nie-
ności do pracy. zdolności do pracy przypadający po ustaniu tytułu
Skutki działania ustawy w zakresie obniżania ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie
o 25% wysokości należnego zasiłku chorobowe- to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku choro-
go i opiekuńczego znane są jedynie w stosunku bowego.
do wypłat realizowanych bezpośrednio przez Zdarzają się też przypadki podejmowania przez
oddziały ZUS. pracowników zatrudnienia u innego pracodawcy
Wyniki działania ustawy w zakresie obniżania na podstawie umowy o pracę na czas określony
o 25% wysokości zasiłków w okresie od 1 wrześ- w okresie korzystania z urlopu bezpłatnego, a po
nia 1999 r. do końca 2007 r. oraz trzech kwartałów ustaniu tego zatrudnienia pracownik staje się nie-
2008 r. przedstawia tabela 2. zdolny do pracy z powodu choroby.
Tabela 2
Obniżenie o 25% wysokości zasiłku chorobowego lub opiekuńczego
w okresie od 1 września 1999 r. do 31 grudnia 2007 r.
oraz trzech kwartałów 2008 r.
Kwota brutto,
Liczba dni,
Rok Liczba wypłat o którą obniżono należne zasiłki
za które obniżono zasiłek
(w zł)
1999 22 949 163 279 1 076 722
2000 141 389 878 970 5 582 882
2001 160 453 915 076 6 305 090
2002 167 742 906 339 6 744 213
2003 179 261 925 736 7 090 666
2004 177 829 899 036 7 054 227
2005 175 067 869 180 6 620 882
2006 159 257 780 933 5 961 246
2007 144 927 759 520 5 910 139
I-III kw. 2008 115 498 624 467 5 265 743
yródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
Z powyższego zestawienia wynika, że liczba Prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu
zaświadczeń lekarskich składanych w okresie dłuż- dodatkowego zatrudnienia nie przysługuje, jeśli
szym niż 7 dni od ich otrzymania systematycznie zatrudnienie to było podjęte u innego praco-
wzrasta, a co za tym idzie, wzrasta też kwota, o któ- dawcy wyłącznie w okresie urlopu bezpłatnego
rą obniżono należne zasiłki chorobowe. udzielonego przez pierwszego pracodawcę. Po
Zasiłek chorobowy, zgodnie z art. 7 ustawy, zakończeniu urlopu bezpłatnego zasiłek choro-
nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubez- bowy przysługuje wyłącznie z tytułu zatrudnienia
pieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna u pierwszego pracodawcy, który udzielił urlopu
do pracy: bezpłatnego. Warunek powstania niezdolności
ma ustalone prawo do emerytury lub renty do pracy w czasie ubezpieczenia jest spełniony,
z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ nieprzerwana niezdolność powstała
kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła w czasie ubezpieczenia chorobowego (dodatko-
działalność zarobkową, wego zatrudnienia).
nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpie- Jeżeli jednak dodatkowe zatrudnienie podjęte
czenia, u innego pracodawcy, w czasie urlopu bezpłatnego
jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, udzielonego przez pierwszego pracodawcę, ustało
zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przed- przed zakończeniem urlopu bezpłatnego, a pracow-
emerytalnego. nik jest niezdolny do pracy po ustaniu tego dodatko-
12 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
wego zatrudnienia, przysługuje mu zasiłek chorobo- i macierzyństwa upoważnia lekarza orzecznika Za-
wy po ustaniu zatrudnienia, nie dłużej jednak niż do kładu Ubezpieczeń Społecznych do kontroli zasad-
dnia zakończenia urlopu bezpłatnego. Po zakończe- ności wydawanych orzeczeń o czasowej niezdol-
niu urlopu bezpłatnego zasiłek chorobowy przysłu- ności do pracy, a w uzasadnionych przypadkach
guje wyłącznie z tytułu zatrudnienia u pierwszego do skrócenia okresu niezdolności do pracy orze-
pracodawcy, który udzielił urlopu bezpłatnego. czonej przez lekarza leczącego.
Zgodnie z art. 46 ustawy z 25 czerwca 1999 r., Zgodnie z art. 59 ustawy z 25 czerwca 1999 r.,
podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysłu- prawidłowość orzekania o czasowej niezdolności do
gującego za okres po ustaniu ubezpieczenia choro- pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświad-
bowego nie mogła być wyższa niż 200%, a od 1 lip- czeń lekarskich podlega kontroli, którą wykonują
ca 2004 r. 100% przeciętnego wynagrodzenia. Kwo- lekarze orzecznicy ZUS.
ta ta jest ustalana miesięcznie na okres 3 miesięcy, W celu przeprowadzenia kontroli zasadności
poczynając od trzeciego miesiąca kalendarzowego wydanego orzeczenia, lekarz orzecznik Zakładu
każdego kwartału i nie jest pomniejszana o kwotę Ubezpieczeń Społecznych może:
opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne 1) przeprowadzić badanie lekarskie ubezpie-
przez ubezpieczonego. Kwota ta jest ustalana na czonego w wyznaczonym miejscu lub w miejscu
podstawie przeciętnego miesięcznego wynagro- jego pobytu,
dzenia z poprzedniego kwartału, ogłoszonego przez 2) skierować ubezpieczonego na badanie specja-
GUS dla celów emerytalnych. Przepis ten ma także listyczne przez lekarza konsultanta Zakładu Ubezpie-
zastosowanie do świadczenia rehabilitacyjnego. czeń Społecznych,
Wyniki stosowania tego przepisu na przestrzeni 3) zażądać od wystawiającego zaświadczenie
lat 1999-2007 oraz trzech kwartałów 2008 r. przed- lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej
stawia tabela 3. ubezpieczonego stanowiÄ…cej podstawÄ™ wydania
Tabela 3
Absencja chorobowa po ustaniu tytułu ubezpieczenia (zatrudnienia)
i wypłata z tego tytułu zasiłków chorobowych,
w których ograniczono wysokość podstawy wymiaru zasiłku,
w latach 1999-2007 oraz w okresie trzech kwartałów 2008 r.
Liczba dni, Kwota brutto,
Rok Liczba wypłat za które obniżono o którą obniżono należne zasiłki
podstawę wymiaru zasiłku (w zł)
1999 563 14 528 1 019 048
2000 11 931 237 163 18 512 447
2001 18 293 344 277 26 683 955
2002 27 012 487 248 39 504 390
2003 32 457 580 243 46 071 066
2004 48 554 820 657 46 483 627
2005 100 107 1 712 948 69 181 092
2006 81 621 1 525 160 59 085 967
2007 73 962 1 293 267 61 771 896
I-III kw. 2008 56 263 971 395 45 574 174
yródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
Z powyższego zestawienia wynika, że absencja zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień
chorobowa po ustaniu tytułu ubezpieczenia (za- i informacji w sprawie,
trudnienia) i wypłaty z tego tytułu zasiłków chorobo- 4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wy-
wych, w których ograniczono wysokość podstawy znaczonym terminie.
wymiaru zasiłku, systematycznie wzrasta. W przypadku uniemożliwienia przez ubezpie-
Po raz pierwszy ustawa o świadczeniach pienięż- czonego przeprowadzenia badania lub niedostar-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby czenia posiadanych wyników badań w terminie
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 13
określonym w wezwaniu na badanie, zaświadcze- wezwanie ubezpieczonego na badanie przez leka-
nie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy rza orzecznika ZUS.
traci ważność od dnia następującego po tym Kwoty niewypłaconych zasiłków chorobowych
terminie. oraz liczby dni, za które nie zostało wypłacone wy-
W wyniku przeprowadzonych bezpośrednich ba- nagrodzenie za czas niezdolności do pracy, w wyni-
dań ubezpieczonych skrócony został okres orze- ku skróconych przez lekarzy orzeczników okresów
czonej niezdolności do pracy w stosunku do (% kon- orzeczonej niezdolności do pracy w latach 1999-
trolowanych zaświadczeń): -2007 r. oraz trzech kwartałach 2008 r. przedstawia
q 7489 zaświadczeń w 1999 r. (19,4%), tabela 4.
Tabela 4
Kwoty niewypłaconych zasiłków chorobowych oraz liczby dni,
za które nie wypłacono wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy
w zwiÄ…zku ze zmianÄ… orzeczenia lekarskiego,
w latach 1999-2007 oraz w okresie trzech kwartałów 2008 r.
Kwota
Liczba dni, Liczba dni,
Liczba skorygowanych niewypłaconych
Rok za które nie wypłacono za które nie wypłacono
zaświadczeń lekarskich zasiłków
wynagrodzenia zasiłków
(w zł)
1999 7 489 702 57 967 1 915 804
2000 37 267 8 974 215 038 6 264 037
2001 40 214 10 751 227 686 7 039 604
2002 36 153 9 628 200 421 6 626 573
2003 37 741 7 517 202 187 6 896 471
2004 33 434 8 584 184 345 6 335 854
2005 26 248 6 774 147 235 4 618 970
2006 23 206 7 638 131 194 3 968 994
2007 20 886 8 045 115 413 3 691 736
I-III kw. 2008 15 997 5 752 83 761 2 954 675
yródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
q 37 267 zaświadczeń w 2000 r. (13,9%), W zestawieniu tym nie podano kwoty niewypła-
q 40 214 zaświadczeń w 2001 r. (11,5%), conego wynagrodzenia za czas niezdolności do
q 36 153 zaświadczeń w 2002 r. (9,7%), pracy z funduszu płac zakładów pracy, ponieważ
q 37 741 zaświadczeń w 2003 r. (11,5%), ZUS nie dysponuje w tym zakresie statystyką.
q 33 434 zaświadczeń w 2004 r.(9,37%), Na podstawie przedstawionych danych staty-
q 26 248 zaświadczeń w 2005 r. (8,82%), stycznych dotyczących wypłat zasiłków chorobo-
q 23 206 zaświadczeń w 2006 r. (7,44%), wych realizowanych bezpośrednio przez oddziały
q 20 886 zaświadczeń w 2007 r. (6,97%), ZUS wynika, że przewidziane w ustawie sankcje
q 15 997 zaświadczeń za okres trzech kwartałów w postaci utraty w całości lub w części zasiłku cho-
2008 r. (7,39%). robowego na przestrzeni lat 1999-2008 wykazujÄ…
Na przestrzeni lat wskaznik zmienionych orze- stałą tendencję wzrostową. Zagadnienie to wymaga
czeń o czasowej niezdolności do pracy ulega przeprowadzenia szczegółowej analizy pozwala-
systematycznemu zmniejszaniu. Okres orzeczonej jącej na podjęcie zmian legislacyjnych w ustawie
niezdolności do pracy w składanych do wypłaty o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia spo-
zasiłków zaświadczeniach lekarskich uległ znacz- łecznego w razie choroby i macierzyństwa.
nemu skróceniu. Obecnie zwolnienia lekarskie
Hipolit Piętka
wydawane są najczęściej jednorazowo na okres
Departament Zasiłków
od 10 do 14 dni, co w konsekwencji nie pozwala na
14 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Skłonność do ryzyka
symptom odwagi, desperacji
czy autodestrukcji
Wprowadzenie Określenie problemu badawczego
Długość życia człowieka zostaje wyznaczona Powiązanie zachowań ryzykownych z powo-
w momencie kontaktu plemnika z jajeczkiem. Ten dowaniem wypadków oraz częstości wypadków
dziedzicznie określony wymiar życia jednostki z częstością samobójstw wskazuje, że zmienne te
jest potem korygowany warunkami i stylem życia, są albo bezpośrednio z sobą skorelowane, albo też
odmiennością ekspozycji na zagrożenia oraz do- istnieje jakaś pośrednicząca zmienna wpływająca
stępem do świadczeń medycznych. W środowisku na wartość przypisywaną życiu i zdrowiu oraz wy-
człowieka obecne są liczne czynniki wpływające na znaczająca poziom skłonności samobójczych i go-
skrócenie życia. Są nimi przekazywane dziedzicz- towości do podejmowania ryzyka, a w konsekwencji
nie wady wrodzone, teratogeny uszkadzające płód do powodowania wypadków. Przyjęto, że taką
w łonie matki oraz doświadczane po urodzeniu cho- pośredniczącą funkcję może pełnić depresja, defi-
roby i urazy. Poszczególne społeczeństwa są bar- niowana jako ujawniające się z różnym nasileniem
dzo zróżnicowane pod wzglÄ™dem obecnoÅ›ci czyn- zaburzenie nastroju (Försterling, 1988). Najczęściej
ników mających wpływ na długość trwania życia. obserwowanymi objawami depresji są: przygnębie-
Obecnie mężczyzni dożywają przeciętnie 64 lat. nie, zwolnienie aktywności ruchowej i myślowej,
Kobiety żyją średnio o 4 lata dłużej. Najwyższą poczucie smutku, pesymizmu, beznadziejności
średnią długość życia pokazują statystyki Japonii i nieszczęścia. Depresja jest przyczyną przekonania
(79 lat dla mężczyzn i 86 lat dla kobiet w 2005 r.). o niskiej wartości własnej, bezsensowności własne-
W niektórych państwach afrykańskich średnie trwa- go życia oraz utraty zdolności do cieszenia się przy-
nie życia nie przekracza 40 lat. W Polsce, według jemnościami dostarczanymi przez sytuację i rzeczy.
danych z 2005 r., mężczyzni żyją średnio 71 lat, Symptomy te są określane terminem anhedonia
a kobiety 79 lat. (Reber, 2000), która jest uznawana za istotną przy-
Jedną z przyczyn przedwczesnych zgonów czynę samobójstw popełnianych w stanie depresji
są wypadki. Publikowane przez Międzynarodową oraz za główny czynnik ryzyka podjęcia zamachu
Organizację Zdrowia statystyki pokazują, że wy- samobójczego.
padki są przyczyną około 30% zgonów w grupie Jest możliwe, że warunki, w jakich ludzie żyją
wiekowej 15-44 lat i zajmują w tym przedziale i realizują swoje aspiracje w różnych państwach są
wieku trzecie miejsce wśród przyczyn zgonów, czynnikiem kształtującym dominujący typ nastroju
po chorobach serca i układu krążenia oraz cho- i powodują, że jedne społeczeństwa stają się zbio-
robach nowotworowych. TrwajÄ…ce 10 lat badania rem jednostek wewnÄ…trzsterownych, zadowolonych
przyczyn wypadków w firmie DuPont wykazały, z życia i patrzących z optymizmem w przyszłość,
że 96% wypadków i chorób zawodowych jest a inne nie mogą się wyzwolić z depresyjnego, pe-
skutkiem podejmowania ryzykownych i niebez- symistycznego doświadczania świata i żyją w nim
piecznych zachowań, pozostałe zaś 4% powodują z poczuciem bezsensu i niemożności poradze-
przyczyny niezależne od wykonawców zadań. nia sobie z utrudnieniami, z pamięcią doznanych
Podobnych wyników dostarczyły również inne w przeszłości krzywd oraz z brakiem nadziei na
badania (Kraule i in., 1990; Terry i in., 1997 za pojawienie siÄ™ satysfakcjonujÄ…cych zmian. Prawdo-
Pęciłło-Pacek, Karpiesiuk, 2008 ). podobnie ryzyko podejmowane jest niezależnie od
Z danych statystycznych publikowanych nastroju. Można jednak przypuszczać, że jednostki
przez Międzynarodową Organizację Zdrowia wysoko ceniące swoje życie ryzykują inaczej niż
i Międzynarodowe Biuro Pracy wynika, że spo- osoby ceniące je nisko. Nie można także wykluczyć,
łeczeństwa, w których przeciętny czas trwania że depresyjni ryzykanci są intencjonalnie mniej
życia jest krótki robią wiele, aby życie nie trwało ostrożni od ryzykantów niskodepresyjnych, ponie-
długo. Powodują często wypadki w pracy i poza waż nieostrożność pomaga im realizować destruk-
pracą, nie troszczą się należycie o bezpieczeń- cyjne, nie w pełni świadome cele.
stwo dzieci, rozwiązują swoje trudne problemy Ryzykowanie i powodowanie wypadków są
przez samobójczą rezygnację z życia (Studen- przedmiotem licznych analiz dostarczających in-
ski, 2003). teresujÄ…cej informacji o ludziach i ich zachowaniu.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 15
Celem tego artykułu jest przedstawienie wyników aby przeżyć, musieli podejmować nieraz znaczne
badań ukierunkowanych na poznanie związku mię- ryzyko. Polowali, bronili swoich osad i rodzin, zdo-
dzy skłonnością do ryzyka i depresją oraz wpływu bywali nowe terytoria i wprowadzali zmiany. Jed-
tych zmiennych na bezpieczne i niebezpieczne ry- nostki unikające ryzyka przegrywały z ryzykantami
zykowanie. wyścig do pożywienia, prestiżu i reprodukcji, jednak
nadmiernie ryzykujący przedwcześnie ginęli. Można
sądzić, że najwięcej szans na przeżycie i powielenie
Między chęcią a niechęcią do życia
swoich cech w przyszłych pokoleniach mieli ase-
Podjęcie ryzyka otwiera drzwi do sukcesu, ale kuracyjni ryzykanci, tj. jednostki skłonne do ryzyka
zwiększa również prawdopodobieństwo uzyskania oraz wyposażone w zdolność do reagowania w sy-
negatywnego wyniku (Zuckerman, 1994) lub po- tuacji zagrożenia lękiem, motywującym do chronie-
niesienia straty (Wilde, 1994). W przypadku podej- nia zdrowia i życia. Jest możliwe, że tendencja do
mowania ryzyka fizycznego stratą może być utrata podejmowania ryzyka z dominującą biofilną moty-
zdrowia lub życia. Paradoksem jest, że większość wacją została utrwalona w procesie ewolucji i stała
ludzi, mimo niezwykle silnej woli życia, dobrowolnie się adaptacyjnym wzorcem behawioralnym, stoso-
uczestniczy w różnych, nieraz bardzo ryzykownych wanym w sytuacji ryzyka.
i zagrażających życiu przedsięwzięciach (Hansen Większość ludzi ryzykuje, ale według swoich
i Breivik, 2001; Romer, 2003). Paradoks ten jest subiektywnych ocen ryzykujÄ…cy nie przekraczajÄ…
wyjaśniany przez dwa stanowiska różniące się pod granicy bezpieczeństwa, tj. nie podejmują więk-
względem poglądów na intencjonalność i przyczyny szego ryzyka niż to, z którym mogą sobie poradzić.
strat ponoszonych wskutek ryzykowania. Stanowi- Motywacja do osiągania ryzykownych celów zo-
sko pierwsze zakłada, że ryzykowanie pełni funkcję stała podporządkowana potrzebie bezpieczeństwa
adaptacyjną uczy znosić lęk i niepewność, stwa- i generowanej pod jej wpływem motywacji biofilnej,
rza dostęp do dóbr nieosiągalnych bez ryzykowania nadającej chronieniu zdrowia i życia właściwości ce-
i zapewnia osiąganie korzystnych wyników, a straty lu nadrzędnego. Przedstawiony model ryzykowania
traktuje jako wynik popełnionych błędów. Z punktu z asekuracją prawdopodobnie ulega modyfikacji
widzenia teorii ewolucji adaptacją jest każda struktu- pod wpływem depresji. Można przypuszczać, że
ralna zmiana organizmu lub zachowania zwiększają- wskutek depresyjnej anhedonii najpierw osłabieniu
ca szansę przeżycia lub reprodukcji (Wilson, 2002). ulega biofilna motywacja do chronienia zdrowia
Określone zachowanie jest adaptacyjne, jeśli zosta- i życia, a następnie jej deficyt zostaje skompenso-
ło podjęte w celu chronienia zdrowia, ratowania ży- wany motywacją autodestruktywną. Ryzykowanie
cia, poprawienia warunków ułatwiających przeżycie, z zamiarem chronienia życia zostaje wskutek de-
a także zwiększenia zdolności jednostki do radzenia presji zamienione na ryzykowanie ze zgodą na
sobie w sytuacji zagrożenia. Niektórzy autorzy trak- wypadek, a potem, pod wpływem nasilających się
tują ryzykowanie jako warunek rozwoju, testowanie symptomów depresji, na ryzykowanie z zamiarem
własnej sprawności i gotowości do podejmowania uczestnictwa w wypadku.
trudnych zadań oraz okazję do uczenia się (Kindler, Przeprowadzone badania nie dostarczyły roz-
1990; Lightfoot, 1997). strzygających dowodów prawdziwości któregoś
Według drugiego stanowiska ryzykowanie i stra- z dwóch przedstawionych stanowisk. Stwierdzono
ty ponoszone wskutek ryzykowania są konsekwen- jednak wiele argumentów wspierających oba sta-
cją wewnętrznej tendencji do działań autodestruk- nowiska.
cyjnych (Kelley, 1985; Lee, 1985). Ludzie podej-
mują niebezpieczne dla zdrowia i życia ryzykowne
r Argumenty wspierajÄ…ce adaptacyjnÄ… funkcjÄ™
czynności pod wpływem nieświadomej, suicydalnej
zachowań ryzykownych
(samobójczej) motywacji, rozumianej jako autode-
strukcja pośrednia (Suchańska, 1998). Motywacja Ryzyko jest postrzegane jako właściwość sytu-
autodestrukcyjna generowana jest przez zdefor- acji, w której wystawienie się na możliwą stratę stwa-
mowany popęd samozachowawczy, utożsamiany rza okazję do uzyskania korzystnego wyniku (Kin-
z instynktem śmierci (Freud, 1976, s. 188). Pogląd dler, 1990). Zazwyczaj w takich sytuacjach osoby
ten sugeruje, że pod wpływem zmian zaistniałych podejmujące ryzyko pragną uniknąć straty i uzyskać
w funkcjonowaniu popędu samozachowawczego korzystny wynik (Millstein, 2003). W przypadku gdy
wypadki i urazy mogą być celem zachowania, zadanie jest postrzegane jako zbyt trudne, a skutki
a podejmowanie ryzyka może stanowić środek niepowodzenia mogą się okazać wielce prawdopo-
umożliwiający jego osiągnięcie. dobne, to ryzyko nie jest podejmowane. W takim
Wydaje się, że podjęcie ryzyka może pełnić, ujęciu skłonność do ryzyka i motywacja do realizacji
w zależności od stanu organizmu i psychiki, w jed- ryzykownych celów pełni funkcję adaptacyjną, pod-
nym przypadku funkcję adaptacyjną, a w innym au- porządkowaną potrzebie zachowania życia (Wilson,
todestrukcyjną. Ludzie od początku swego istnienia, 2002) i bezpieczeństwa (Maslow, 1970).
16 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Większość ludzi, jeśli decyduje się na podjęcie wypadków, nie korygują niebezpiecznego dla siebie
ryzyka, to robi to z zamiarem nieponiesienia stra- zachowania.
ty, kierując się oceną wielkości ryzyka i nagrody W badaniach tych obserwowano osoby przecho-
oraz posiadanymi kompetencjami do radzenia dzÄ…ce przez ulicÄ™ w czasie normalnego ruchu i oce-
sobie z ryzykiem (March, 1994). Potrzeba i moty- niano stopień bezpieczeństwa wykonanego przej-
wacja do zachowania życia podlegają w sytuacji ścia. Każdy obserwowany przechodzień został, na
zagrożenia kontroli biologicznej, realizowanej przez podstawie przyjętego klucza, zaklasyfikowany do
mechanizm: jednej z pięciu kategorii A, B, C, D, E od bardzo
generujący niewyuczony lęk adaptacyjny bezpiecznego przejścia (A) do przejścia bardzo nie-
w sytuacji realnego zagrożenia; na widok np. węży, bezpiecznego zagrażającego życiu (E).
pająków, gryzoni, wysokości czy krwi większość Bezpośrednio po przejściu przeprowadzano
ludzi, mimo braku negatywnych doświadczeń z osobami obserwowanymi krótki wywiad, w którym
i wiedzy o zaistniałym zagrożeniu, reaguje lękiem pytano, między innymi, o wiek, samoocenę ryzy-
(Buss, 2001), kowności przejścia (w skali pięciopunktowej), pro-
wrażliwości na ryzyko (Kacelnik i Bateson, cent czasu (przeciętnie w tygodniu) przebywania
1996; Bechara i in., 1996; Bateson, 2002), sygnali- w sytuacji zagrożenia życia, stopień bezpieczeństwa
zujący obecność zagrożeń i powstrzymujący przed w prowadzeniu własnego samochodu oraz o liczbę
podjęciem decyzji o uczestnictwie w nadmiernym wypadków, w jakich obserwowani uczestniczyli
ryzyku odczuwanym przez podmiot ogólnym wzro- wcześniej jako kierowcy. Obserwacje i wywiady
stem emocji, prowadzono do skompletowania w każdej kategorii
przełączania się z gotowości do ryzyka na 25-osobowych grup, niezależnie od płci.
awersjÄ™ do ryzyka (Studenski, 2004) sprawiajÄ…cy,
Tabela 1
że ryzyko jest podejmowane chętnie i bardzo często
Ryzykowność przechodzenia przez jezdnię
w zadaniach łatwych, o małych potencjalnych ne-
a wcześniejszy udział w wypadkach drogowych
gatywnych skutkach, nawet gdy dostarcza niewiel-
Liczba osób
kich korzyści, natomiast w czynnościach trudnych,
Ryzykowność przejścia
Razem
z wypad- bez wypad-
(kategoria)
w których niepowodzenie może spowodować kalec-
kami ków
two lub utratę życia, ryzyko nie jest podejmowane lub
A bardzo
podejmowane jest rzadko i niechętnie, nawet wów-
bezpiecznie 5 20 25
czas, gdy pozwala oczekiwać znacznych korzyści.
Konsekwencją przyjęcia założenia o adaptacyj-
B bezpiecznie 8 17 25
ności ryzykowania jest interpretacja wypadków i ich
C ze średnim
skutków jako zdarzeń niepożądanych i nieintencjo-
ryzykiem 17 8 25
nalnych, będących wynikiem błędów.
D niebezpiecznie 17 8 25
r Argumenty podkreślające
E bardzo
autodestrukcyjność ryzykowania
niebezpiecznie 23 2 25
Autodestrukcyjność jest utożsamiana z tenden- Razem 70 55 125
cją do podejmowania zachowań zwiększających
Chi2 = 35,067; df = 4; p * 0,001.
prawdopodobieństwo negatywnych, a zmniejszają-
cych szansÄ™ pozytywnych konsekwencji dla pod-
miotu (Kelley, 1985 za Suchańska, 1998, s. 32). Oceny ryzykowności swojego przejścia przez
Zdaniem D. Lee (1985) ryzykowanie jest zachowa- jezdnię oraz stopnia bezpieczeństwa zachowania
niem autodestrukcyjnym, ponieważ charakteryzuje się za kierownicą własnego samochodu były udzie-
się dobrowolnością oraz stwarza zagrożenie dla lane w sposób skorelowany z kategorią, do której
życia lub jego jakości. Autodestrukcyjność może się obserwowane osoby zostały zaliczone przez bada-
ujawniać w postaci gotowości do zachowań niebez- czy. Ci, którzy przechodzili przez jezdnię bezpiecz-
piecznych lub odczuwania potrzeby podjęcia takich nie, ocenili siebie jako bezpieczniejszych kierowców
działań, mimo wcześniejszych strat poniesionych od przechodzących przez jezdnię niebezpiecznie.
w podobnych czynnościach oraz mimo możliwości Osoby zaklasyfikowane do najbezpieczniejszej ka-
uzyskania celu bez ryzyka. tegorii A szacowały, że przeciętnie w tygodniu 2,1%
O istnieniu gotowości do autodestrukcyjne- czasu przebywają w sytuacji zagrożenia życia. Oso-
go postępowania informują wyniki badań, jakie by z pozostałych kategorii podały następujące sza-
przeprowadzili R. Kastenbaum i L. Briscoe (1975). cunki: B 3,0%, C 6,6%, D 9,0% i E 16,1%.
Zebrali oni dane wskazujące, że związek między Wśród 25 bardzo bezpiecznych przechodniów
skłonnością do ryzyka a powodowaniem wypad- 5 (20,0%) uczestniczyło w swoim życiu w wypadku
ków jest względnie trwały oraz że ryzykanci, mimo drogowym, podczas gdy z grupy zaliczonej do kate-
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 17
gorii E doświadczenia wypadkowe posiadali prawie ryzyka a powodowaniem wypadków sugerują, że ry-
wszyscy 23 (92,0%) spośród 25. Dane przedsta- zykowanie może pełnić zarówno funkcję adaptacyj-
wione w tabeli 1 wyraznie wskazujÄ… na istnienie nÄ…, jak i destrukcyjnÄ…. Wypadki spowodowane przez
związku między wielkością podejmowanego ryzyka jednostki autodestrukcyjne mogą być zdarzeniami
a powodowaniem wypadków (Ch2 = 35,067; df = 4; nieplanowanymi i niepożądanymi, tj. wypadkami,
p< 0,001). Biorąc pod uwagę sposób prowadzenia jak i wynikiem działań intencjonalnych, polegają-
badań (obserwowano, jak bezpiecznie przechodzą cych na nieusunięciu zagrożenia lub nieprzerwaniu
przez jezdnię osoby o różniącym się doświadczeniu sekwencji zdarzeń zmierzających do wypadkowego
wypadkowym) można sądzić, że ryzykanci nie uczą finału, względnie na umotywowanym wywołaniu
się na błędach. Niektóre osoby zaliczane do kate- niebezpiecznego zdarzenia. Ryzyko może być po-
gorii E uczestniczyły w więcej niż w jednym wypad- dejmowane bez intencji autodestrukcyjnych, ale
ku; łącznie byli ofiarami lub sprawcami 61 wypad- także autodestrukcja może być nieświadomym lub
ków (przy 5 w grupie A), a mimo to ich zachowanie świadomym jej zamiarem.
pozostało nadal bardzo ryzykowne.
Zainteresowani tÄ… problematykÄ… badacze ziden-
Badania wpływu
tyfikowali wiele innych symptomów zachowań auto-
skłonności do ryzyka i depresji
destrukcyjnych. Są nimi między innymi:
na powodowanie wypadków
pojawianie się automatycznych myśli de-
strukcyjnych (Franken, 2005), takich jak wolałbym Przedstawione zależności między skłonnością
umrzeć czy ja się chyba zabiję (Franken, 2005), do ryzyka a powodowaniem wypadków pochodzą
zwiększona wypadkowość kierowców z badań, w których nie mierzono szczegółowo
przed popełnieniem samobójstwa (Crancer, Qu- skłonności do ryzykowania, a o jej poziomie wnio-
iring,1970), skowano na podstawie częstości ryzykowania lub
wyższe wyniki w pomiarach autodestrukcji wielkości podejmowanego ryzyka. W latach 2002-
u kierowców z wypadkami w porównaniu z kierowca- -2004 przeprowadzono serię badań nastawionych
mi bez wypadków (Suchańska, 1998), na wyjaśnienie związków między podejmowaniem
wyższe wyniki w pomiarach autodestrukcji ryzyka a powodowaniem wypadków (Studenski,
u osób uprawiających wspinaczkę wysokogórską 2004 i 2007). Scenariusz tych badań zakładał prze-
w porównaniu z osobami o bezpiecznych zaintere- prowadzenie pomiarów skłonności do ryzyka i de-
sowaniach (Suchańska,1998). presji, motywów ryzykowania oraz częstości i cięż-
podejmowanie zachowań o dużym ryzyku kości doznawanych obrażeń w celu sformułowania
przez osoby będące w stanie poczucia winy, niena- odpowiedzi na następujące pytania:
wiści do siebie lub poszukujące okazji do samouka- q Czy osoby uzyskujące w pomiarach ryzyka wy-
rania się (MacMains, Mullins, 2001), sokie wyniki uczestniczą w wypadkach częściej od
dodatnia korelacja między poczuciem bez- osób o niskich wynikach w pomiarach ryzyka?
nadziejności, chroniczną autodestruktywnością q Czy depresja wpływa na podejmowanie ryzyka?
i częstością podejmowania zachowań ryzy- q Czy stopień nasilenia się depresji pozostaje
kownych (Bolland, 2003). w związku z częstością uczestnictwa w wypadkach?
Autodestrukcyjne ryzykowanie może czasem q Czy motywacja do realizacji ryzykownych
doprowadzić do korzystnego rozwiązania konflik- celów oraz udział w wypadkach pozostają w sil-
towej sytuacji. Stwierdzono np., że doznanie obra- niejszym związku z depresją niż ze skłonnością do
żeń wypadkowych stwarza szansę umożliwiającą ryzyka?
usprawiedliwione wycofanie się z sytuacji, w której Badaniami objęto 231 osób z wykształceniem
poszkodowani byli zmuszeni przebywać przed średnim w wieku 19-36 lat, w tym 186 kobiet
wypadkiem (Castle, 1956; Verhaegen i in., 1976). i 45 mężczyzn. Udział w badaniach był dobrowolny
Osoby ulegające wypadkom z własnej winy mają i anonimowy.
więcej nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy W pomiarach skłonności do ryzyka stosowano
przed wypadkiem od osób ulegających wypadkom Test zachowań ryzykownych (rzetelność a Cron-
nie z własnej winy (Hirschberg, 1950). Stwierdzono bacha = 0,93). Depresję mierzono za pomocą
również, że okres powrotu do zdrowia trwa dłużej kwestionariusza samooceny, którego stwierdzenia
u tych pacjentów, którzy przed wypadkiem znajdo- sformułowano na podstawie Inwentarza objawów
wali się w sytuacji konfliktu lub w stanie głębokiego depresyjnych (a Cronbacha = 0,94) A.T. Becka.
żalu w porównaniu z czasem rekonwalescencji osób Informacje o powodowaniu wypadków zbierano za
po wypadkach niepoprzedzonych konfliktem lub pomocą dwóch następujących pytań:
żalem (Hamilton, 1977). Czy w ciągu dwóch ostatnich lat spowodowa-
Przedstawione wyniki badań wskazują, że wy- łaś(eś) wypadek?
padki nie zawsze są zdarzeniami nieintencjonalny- Czy w ciągu dwóch ostatnich lat byłaś(eś)
mi. Stwierdzone zależności między podejmowaniem ofiarą niezawinionego przez siebie wypadku?
18 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
r Skłonność do ryzyka z pomiarów skłonności do ryzyka dla osób nisko-
a powodowanie wypadków depresyjnych, średniodepresyjnych oraz wysoko-
depresyjnych pokazano na wykresie 1, nad krzywÄ…
W ciągu dwóch lat poprzedzających badania dla ryzyka społecznego, pod krzywą dla ryzyka
w wypadkach uczestniczyło 67 osób, tj. 29,0% fizycznego.
spośród wszystkich 231 badanych. Zestawienie
liczby wypadków spowodowanych przez ryzy- Wykres 1
Depresja a skłonność do ryzyka
kantów z wypadkami osób ostrożnych z niskimi
38,03
pomiarami ryzyka przedstawione w tabeli 2,
40
35,1
wskazuje wyraznie, że ostrożni uczestniczą w wy- 32,85
35
padkach o wiele rzadziej niż ryzykanci.
30 32,97
31,22
Tabela 2
25
27,04
Skłonność do ryzyka a wypadki
20
Liczba osób
15
Pomiary skłonności
Razem
z wypad- bez wypad-
do ryzyka
10
kami ków
5
66 i więcej 19 12 31
0
54-65 12 20 32
niska średnia wysoka
42-53 14 39 53
Depr esj a
30-41 9 38 47
ryzyko społeczne ryzyko fizyczne
18-29 8 37 45
W porównaniu średnich arytmetycznych
do 17 5 18 23
skłonności do ryzyka nie stwierdzono różnicy
między osobami niedepresyjnymi a średniode-
Razem 67 164 231
presyjnymi, choć różnica w pomiarach skłon-
Chi2 = 22,55; df = 5; p * 0,001.
ności do ryzyka fizycznego była bliska statys-
tycznego kryterium istotności. Różnica ujawniła
W pomiarach stwierdzono 31 wyników świad- się natomiast między jednostkami średniode-
czących o wysokim poziomie skłonności do ryzy- presyjnymi a wysokodepresyjnymi. Osoby wy-
ka. Tych 31 (13,4% wszystkich) badanych ma na sokodepresyjne były bardziej skłonne do ryzyka
wspólnym koncie 19 wypadków (tj. 33,3% spośród zarówno fizycznego, jak i społecznego od osób
67). Niskie wyniki, świadczące o niechęci do ryzy- średniodepresyjnych. Uzyskane dane wskazują
ka, stwierdzono u 23 (9,3%) badanych, którzy mieli na istnienie słabej krzywoliniowej zależności
5 (7,5%) wypadków. Przyjmując wskaznikowy spo- między depresją a skłonnością do ryzyka oraz na
sób pokazywania zależności można powiedzieć, że współwystępowanie silnej depresji z dużą goto-
100 osób ostrożnych spowodowało 19 wypadków, wością do ryzykowania.
100 średnio ryzykujących 23 wypadki, a na kon- Dużą skłonność do ryzyka obserwuje się u osób
cie 100 ryzykantów było 49 wypadków. Uzyskany bez lub o bardzo niskiej depresji oraz u osób o de-
obraz wyników wskazuje na istnienie wyraznej za- presji najwyższej. Gotowość do ryzykowania osób
leżności między skłonnością do ryzyka a powodo- średniodepresyjnych jest najmniejsza.
waniem wypadków: ryzykanci powodują ich więcej
niż osoby ostrożne.
r Depresja a powodowanie wypadków
Hipotetycznie zakładano, że osoby wysokode-
r ZwiÄ…zek depresji
presyjne są bardziej obciążone prawdopodobień-
ze skłonnością do ryzykowania
stwem uwikłania się w wypadek od osób mniej de-
W następnej analizie utworzono trzy grupy osób presyjnych. Przypuszczenia te zostały potwierdzone
zróżnicowane ze względu na poziom depresji. w badaniach, których wyniki pokazano w tabeli 3
Osoby o niskich wynikach w pomiarach depresji i na wykresie 2.
włączono do grupy niedepresyjnych, ze średnimi Pomiary depresji podzielono na cztery gru-
wynikami do średniodepresyjnych, a z wysokimi py: bardzo niskie (0-5), niskie (6-15), wysokie
wynikami zaliczono do wysokodepresyjnych. Dla (16-25) oraz bardzo wysokie (26 i więcej). Dla
każdej z tych grup obliczono średnią arytmetycz- tak utworzonych poziomów depresji zestawio-
ną z pomiarów skłonności do ryzyka fizyczne- no liczebności osób badanych, które pokazano
go i ryzyka społecznego. Średnie arytmetyczne w tabeli 3.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 19
Skłonność do ryzyka
Tabela 3
Graficznym przedstawieniem zależności między
Poziom depresji a częstość wypadków
poziomem depresji a częstością wypadków jest
Poziom depresji
Uczestnictwo
wykres 2, sporządzony na podstawie liczebności
Razem
w wypadkach
0-5 6-15 16-25 26 +
z tabeli 3. Przedstawia on częstość wypadków na
100 osób badanych dla każdego z czterech wyróż-
Liczba osób
nionych poziomów depresji.
z wypadkami 1 28 22 16 67
W grupie o najniższym poziomie depresji na
Liczba osób
każde sto osób przypadają prawie 4 (3,4) wypadki.
bez wypadków 28 55 57 24 164
100 osób o depresji niskiej (6-15) spowodowało 34
Razem 29 83 79 40 231
(33,7) wypadki, a w dwóch grupach o najwyższych
pomiarach depresji wartość wskaznika wypadków
Chi2 = 12,49; df = 3; p * 0,01.
na 100 osób wynosiła 27,8 i 40,0.
Zaobserwowana zależność, pokazana na wykre-
Wykres 2 sie 2, wskazuje, że jednostki niedepresyjne (o po-
Wartości wskaznika wypadków na 100 badanych
miarach 0-5) uczestniczÄ… w wypadkach o wiele rza-
w grupach zróżnicowanych poziomem depresji
dziej od osób o podwyższonej i wysokiej depresji.
40,0
40
r Niebezpieczny duet
33,7
z nieświadomym napędem
Następne pytanie dotyczyło związku między po-
30
ziomami skłonności do ryzyka i depresji a częstoś-
27,8
cią wypadków. Hipotetycznie zakładano, że osoby
wysokodepresyjne o dużej skłonności do ryzyka
20
są bardziej obciążone prawdopodobieństwem uwi-
kłania się w wypadek od osób mniej depresyjnych
i mniej skłonnych do ryzykowania. Przypuszczenia
10 te zostały potwierdzone w analizie, której wyniki po-
kazano na wykresie 3. Utworzono 12 grup złożonych
z osób o różnych poziomach depresji i skłonności
3,4
do ryzyka. Postanowiono prześledzić, czy osoby
0
o jednakowej skłonności do ryzyka, zróżnicowane
0 do 5 6 do 15 16 do 25 26 i +
pod względem poziomu depresji, lub o jednakowym
Depr esj a
poziomie depresji, zróżnicowane pod względem
skłonności do ryzyka, różnią się pod względem czę-
W grupie niedepresyjnej o pomiarach depresji stości powodowanych wypadków. O częstości wy-
w granicach od 0 do 5 znalazło się 29 osób, w tym padków w poszczególnych grupach informują liczby
1 osoba z wypadkiem oraz 28 bez wypadku. W liczą- umieszczone na wykresie 3. Ich wartość pokazuje,
cej 83 osoby grupie niskodepresyjnej (pomiary 6- ile wypadków spowodowało 100 osób z poszczegól-
-15 ) było 28 osób z wypadkami (33,7%), a w dwóch nych grup w ciągu 2 lat.
następnych grupach udział osób z wypadkami Na podstawie przebiegu krzywych pokazanych
wynosił 27,8% (pomiary 16-25) i 40,0% w liczącej na wykresie 3 można sądzić, że jednostki niedepre-
40 osób z najwyższymi pomiarami depresji. syjne funkcjonują bezpiecznie niezależnie od pozio-
Obliczony dla danych z tabeli 3 współczynnik Chi2 mu skłonności do ryzyka. Najniższą częstość wy-
uzyskał wartość 12,49, tj. istotną na poziomie 0,01. padków stwierdzono u osób o pomiarach depresji
Oszacowano również różnicę w częstości uczestnic- w granicach od 0 do 5 punktów. Osoby o pomiarach
twa w wypadkach między osobami o depresji bardzo depresji od 6 do 15, w zależności od poziomu skłon-
niskiej (0-5) i niskiej (6-15) oraz między depresją bar- ności do ryzyka charakteryzują się wypadkowością
dzo niską a bardzo wysoką (26+). Otrzymane war- 25,0 (średnio ryzykujący), 32,0 (najmniej ryzykujący)
tości testu Chi2 wskazują, że w miarę wzrostu depresji oraz 50,0 (najbardziej ryzykujący). W dwóch następ-
zwiększa się prawdopodobieństwo udziału w wypad- nych przedziałach ze wzrostem depresji (między
kach. Różnica między bardzo niską depresją a niską, poziomami 6-15 a 26+) współwystępuje:
wyrażona za pomocą testu Chi2, uzyskała wartość spadek częstości wypadków u osób o niskiej
równą 8,76, istotną na poziomie 0,01. skłonności do ryzyka,
Stwierdzono również, że osoby o bardzo niskiej wzrost częstości wypadków u osób o dużej
depresji uczestniczą w wypadkach istotnie rzadziej skłonności do ryzyka,
od osób o depresji bardzo wysokiej (Chi2 = 10,21; brak zmian u osób o średniej skłonności do
p<0,01). ryzyka.
20 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Częstość wypadków
Wykres 3 Wśród celów autodestrukcyjnych wyróżniono
Wypadki w przeliczeniu na 100 osób
działania stymulowane chęcią ucieczki od życia,
o różnym poziomie depresji i skłonności do ryzyka
przybierającą formę działań samoniszczących oraz
70
zachowania wzbudzone potrzebÄ… wymierzenia so-
62,5
bie kary pod wpływem poczucia winy lub odczuwa-
56,3
60
nej do siebie nienawiści.
50,0
50
Wykres 4
40
Cechy motywacji do zachowań ryzykownych
32,0
29,4
30
Hedonizm
22,0
25,0
20
Kształtowanie
16,2
10 11,1 14,3
wizerunku
Cele biofilne
0
0 do 5 6 do 15 16 do 25 26 i +
Ekonomia
Lat a
Motywacja
Osoby o wysokiej skłonności do ryzyka
Konieczność
do zachowań
Osoby o średniej skłonności do ryzyka
(redukcja straty)
ryzykownych
Osoby o niskiej skłonności do ryzyka
Ucieczka
Uzyskany obraz zależności między depresją
od życia
a częstością wypadków jest niejednoznaczny
Cele
i trudny do interpretacji. Wypadki sÄ… zazwyczaj autodestrukcyjne
Poszukiwanie
skutkiem podjęcia nadmiernego ryzyka. Depre-
kary
sja wpływa na wzrost skłonności do ryzyka, tyle
tylko, że w sposób szczególny. Zwiększone ry-
zyko podejmują osoby niedepresyjne oraz osoby Założono, że motywacja do realizacji obu ro-
o depresji wysokiej. Dużej częstości wypadków dzajów celów biofilnych i autodestrukcyjnych
nie obserwuje się jednak u niskodepresyjnych ry- powinna pozostawać w związku ze skłonnością
zykantów, ale głównie u ryzykantów wysokodepre- do ryzyka. Jednostki wysoce skłonne do ryzyka
syjnych. Jest możliwe, że niedepresyjni ryzykanci powinny realizować częściej różne cele wymagają-
w ocenie ryzyka i w decydowaniu o jego podjęciu ce ryzykowania w porównaniu z osobami o niskiej
wsłuchują się w swój sprawnie funkcjonujący in- skłonności do ryzyka. Oczekiwano jednak, że
stynkt samozachowawczy, natomiast ryzykowanie związek między skłonnością do ryzyka a motywa-
jednostek wysokodepresyjnych przebiega z wy- cją autodestrukcyjną okaże się słabszy niż związek
łączeniem instynktu samozachowawczego i jest między skłonnością do ryzyka a motywacją biofil-
bardziej zachowaniem desperackim, dopuszcza- ną. Sądzono także, że nasilenie motywacji do osią-
jącym możliwość doznania losowego niepowo- gania celów autodestrukcyjnych będzie dodatnio
dzenia, niż czynnością wymagającą koncentracji, skorelowane z pomiarami depresji oraz że związek
zaangażowania i kompetencji oraz stałej kontroli między skłonnością do ryzyka a depresją nie ujaw-
zagrożeń. ni się lub okaże się związkiem słabym. Główny pro-
blem zawarto w pytaniu: Czy motywacja do reali-
zacji ryzykownych celów oraz udział w wypadkach
Nowe niewiadome:
pozostają w silniejszym związku z depresją niż ze
motywy biofilne i autodestrukcyjne
skłonnością do ryzyka?
Powody lub cele realizowane pod wpływem mo- W badaniach motywacji uczestniczyło 110 nie
tywacji do podejmowania ryzyka podzielono, zgod- badanych wcześniej osób. Obok stosowanych już
nie ze schematem przedstawionym na wykresie 4, narzędzi korzystano z kwestionariusza Motywów
na biofilne i autodestrukcyjne. Do celów biofilnych zachowań ryzykownych o rzetelności alfa Cronba-
zaliczono poszukiwanie stymulacji, kształtowanie cha = 0,92 (Studenski, 2007).
własnego wizerunku jako jednostki odważnej, różne Wzięto pod uwagę wypadki zaistniałe w ciągu
formy szukania drogi na skróty w celu zmniejsze- całego roku, powodujące:
nia wysiłku, kosztów lub czasu realizacji zamierzo- ból lub poczucie dyskomfortu trwające
nych zadań oraz sytuacyjnie wymuszone działania dłużej niż 24 godziny, niewymagające konsultacji
podejmowane z konieczności (Zaleśkiewicz, 2005) medycznej,
z zamiarem ratowania siebie lub innych względnie konieczność ambulatoryjnej pomocy medycznej,
niedopuszczenia do strat. konieczność hospitalizacji.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 21
na 100 badanych
Częstość wypadków
Rejestrowano wypadki o wyróżnionym stop- doznanych przez jedną osobę badaną zawierała się
niu ciężkości zaistniałe w roku poprzedzającym w granicach od 0 do 10 ze średnią dla całej grupy
badania. wynoszącą 2,32 (s = 1,93). Pomiary skłonności do
Najpierw oszacowano zależność między pomia- ryzyka oraz depresji pozostawały w związku z czę-
rami skłonności do ryzyka i depresji a wyróżnionymi stością uczestnictwa w wypadkach, co pokazano na
motywami podejmowania ryzyka. Otrzymane war- wykresach 5 i 6.
tości wskaznika korelacji przedstawiono w tabeli 4.
Wykres 5
Tabela 4
Skłonność do ryzyka a wypadki
Związek skłonności do ryzyka i depresji
4
z motywami ryzykowania
3,2
3
Korelacja między rodzajami motywacji a: 2,6
2,2
Rodzaj skłonnością 1,7
2
depresjÄ…
motywacji do ryzyka
1
rprp
0
Hedonistyczna 0,82 0,001 - 0,05 ni
niska średnia wysoka b. wysoka
Do kształtowa-
Skł onność do r yzyka
nia wizerunku 0,65 0,001 0,14 ni
Ekonomiczna 0,69 0,001 - 0,07 ni
Wykres 6
Do redukcji
Depresja a wypadki
strat 0,40 0,001 0,07 ni
4
3,8
Do ucieczki
od życia 0,35 0,001 0,67 0,001 3
2,5
2,2
Poszukiwanie
2
1,6
kary 0,29 0,002 0,64 0,001
1
Symbole oznaczają: r wartość korelacji, p istotność korelacji.
0
niska średnia wysoka b. wysoka
Skłonność do ryzyka okazała się zmienną pozo-
stającą w związku z wszystkimi wyróżnionymi rodza-
Depr esj a
jami motywacji do zachowań ryzykownych. Najsil-
niejszy związek zaobserwowano między skłonnością
do ryzyka a motywacją hedonistyczną (r = 0,82; W miarę wzrostu skłonności do ryzyka (wykres 5)
p < 0,001), najsłabszy natomiast, ale również istotny, oraz depresji (wykres 6) zwiększa się liczba do-
między skłonnością do ryzyka a dwoma rodzajami znawanych wypadków w ciągu roku. Osoby ba-
motywacji autodestrukcyjnej: suicydalną ucieczką dane o niskiej skłonności do ryzyka uczestniczyły
od życia (r = 0,35; p < 0,001) oraz ryzykowaniem w roku w 1,7 wypadkach, podczas gdy badani
poszukującym kary pod wpływem poczucia winy lub o bardzo dużej skłonności do ryzyka doznawali
nienawiści do siebie (r = 0,29; p < 0,002). więcej niż trzy (x = 3,2) wypadki w tym samym cza-
Depresja ujawniła się jako zmienna pozosta- sie. Osoby niskodepresyjne uczestniczyły w ciągu
jąca w związku z motywami autodestruktywny- roku średnio 1,6 razy w wypadkach, a wysoko-
mi. Stwierdzono bardzo silną zależność między depresyjne ponad 2 razy częściej, tj. w 3,8 wypad-
pomiarami depresji a tendencjÄ… do ryzykowania kach w ciÄ…gu roku.
pod wpływem chęci ucieczki od życia (r = 0,67; Spośród sześciu wyróżnionych motywów do
p< 0,001), podejmowania ryzyka w sytuacji poczu- podejmowania ryzyka trzy okazały się w istotnym,
cia winy lub nienawiści do siebie oraz konieczności choć słabym związku z częstością wypadków:
poniesienia kary. ryzykowanie dla przyjemności (hedonizm)
pozostawało w związku z doznawaniem lekkich ob-
rażeń (r = 0,227; p = 0,017),
r Rodzaj motywacji a wypadki
ryzykowanie pod wpływem depresyjnej anhe-
W grupie 110 osób badanych zdarzyło się w roku donii (motyw 5) skorelowane było z sumą doznanych
poprzedzającym badania 255 wypadków, w tym 186 wypadków (r = 0,200; p = 0,036),
niewymagających konsultacji medycznej, 56 wyma- ryzykowanie pod wpływem złości i nienawiści
gających lekarskiej pomocy ambulatoryjnej oraz do siebie pozostawało w związku z uczestnictwem
13 wymagających hospitalizacji. Suma wypadków w wypadkach wymagających hospitalizacji (r =0,212;
22 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
wypadków
Åšrednia arytm.
wypadków
Åšrednia arytm.
p = 0,026) oraz z sumą doznanych wypadków zachowań ryzykownych przez jednostki wysoko-
(r = 0,205; p = 0,032). depresyjne.
4. Zaobserwowano silny związek między skłon-
nością do ryzyka a ryzykowaniem dla przyjemności
Podsumowanie i wnioski
oraz w celu zaoszczędzenia czasu i zmniejszenia
Oceny funkcji skłonności do ryzyka oraz po- wysiłku. Dwa motywy autodestrukcyjne ryzykowa-
trzeby ryzykowania są bardzo zróżnicowane. nie z poczuciem niskiej wartości własnego życia oraz
Ryzykowanie w znaczeniu biologicznym jest za- pod wpływem nienawiści do siebie lub z poczucia
chowaniem przystosowawczym i kontrolowanym żalu były również obecne wśród przyczyn zachowań
potrzebą bezpieczeństwa. Ludzie podejmują ry- ryzykownych.
zyko, gdy sądzą, że zamierzony, korzystny wynik 5. Na podstawie treści motywacji skłaniającej
zostanie uzyskany bez strat. Konkurencyjna kon- do ryzyka można wnioskować o stopniu bez-
cepcja zakłada, że ryzykowanie jest dobrowolnym pieczeństwa podjętego zachowania. Wypadki
zachowaniem zwiększającym prawdopodobień- częściej się zdarzają ryzykującym z pobudek
stwo pogorszenia jakości życia, a w skrajnych autodestrukcyjnych niż biofilnych. Stwierdzono,
przypadkach mogącym doprowadzić do utraty że skłonność do ryzyka oraz depresja mogą oka-
życia i dlatego można w ryzykowaniu dostrzegać zać się lepszymi predyktorami w prognozowaniu
obecność tendencji autodestrukcyjnych i samo- uczestnictwa w wypadkach niż wyróżnione moty-
bójczych. wy ryzykowania. Spośród sześciu analizowanych
Przyjęto, że ryzykowanie może zmierzać do motywów istotny związek z powodowaniem drob-
realizacji różnych celów, w tym również autode- nych wypadków stwierdzono dla motywacji he-
strukcyjnych. Założono, że różne motywy podej- donistycznej oraz dla uczestnictwa w wypadkach
mowania ryzyka hedonistyczne, ekonomiczne wymagajÄ…cych hospitalizacji a ryzykowaniem pod
lub społeczne są skorelowane ze skłonnością do wpływem nienawiści i poczucia winy. Stwierdzono
ryzykowania, natomiast ryzykowanie z pobudek także istotny związek (na poziomie 0,05) między
autodestrukcyjnych powinno pozostawać w związ- analizowanymi motywami autodestrukcyjnymi
ku z depresją. a sumą wypadków.
Przeprowadzone badania dostarczyły danych Reasumując, w zreferowanych badaniach uzy-
wskazujących, że: skano dane stwierdzające, że zachowania ryzy-
1. Istnieje związek powodowania wypadków kowne podejmowane są pod wpływem różnych
ze skłonnością do ryzyka. Jednostki podejmujące motywów, w tym również autodestruktywnych. Siła
często zachowania ryzykowne powodują więcej wy- autodestruktywnej motywacji do podejmowania ry-
padków w porównaniu z jednostkami ryzykującymi zyka wydaje się pozostawać w związku z nasileniem
rzadko. Modelem związku między skłonnością do symptomów depresji.
ryzyka a częstością powodowania wypadków jest
krzywa przedstawiająca zwiększający się przyrost
Piśmiennictwo
wypadkowości pod wpływem równomiernego wzro-
stu skłonności do ryzyka. 1. Buss D.M., Psychologia ewolucyjna, Gdańsk 2001, GWP.
2. Bateson M., Recent advances in our understanding of risk-
2. Skłonność do ryzyka pozostaje w krzywo-
-sensitive foraging preferences, Proceedings of the Nutrition
liniowej zależności z pomiarami depresji. Silną
Society 2002 nr 61, s. 1-8.
tendencję do ryzykowania zaobserwowano u osób
3. Bechara A., Tranel D., Damasio A., Failure to respond auto-
niedepresyjnych i wysokodepresyjnych. Jednostki
nomically anticipated future outcomes following damage to
średniodepresyjne uzyskiwały nieco niższe (nie- prefrontal cortex, Cerebral Cortex 1996 nr 6, s. 215-225.
4. Bolland J.M., Hopelessness and risk behaviour among ado-
istotne) wyniki pomiarów skłonności do ryzyka od
lescents living in high-poverty inner city neighbourhoods,
osób niskodepresyjnych i istotnie niższe niż osoby
Journal of Adolescence 2003 nr 26, s. 145-158.
niedepresyjne.
5. Castle P.F.C., Accidents, absence and withdrawal from the
3. Osoby wysokodepresyjne powodują więcej
work situation, Human Relations 1956 nr 9, s. 223-233.
wypadków niż średniodepresyjne, a średniodepre- 6. Crancer A., Quiring D.L., Driving records of persons hospita-
lized with suicidal gestures, Behavioral Research in Highway
syjne od niedepresyjnych. W analizie częstości wy-
Safety 1970 nr 1, s. 33-42.
padków, ujmowanej jako skutek powiązań między
7. Försterling F., Depresja, (w:) A.S.R. Manstead i in. (red.),
depresją a skłonnością do ryzyka stwierdzono, że
Encyklopedia Blackwela. Psychologia społeczna, Warszawa
najrzadziej w wypadkach uczestniczÄ… niedepresyjni
1995, s. 45-50.
ryzykanci, najczęściej natomiast wysokodepresyjni 8. Franken R.E., Psychologia motywacji, Gdańskie Wydawni-
ctwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
ryzykanci. Ten wynik sugeruje, że motywy lub cele
9. Freud Z., Poza zasadą przyjemności, PWN, Warszawa
podejmowania ryzyka przez jednostki niedepre-
1976.
syjne sÄ… prawdopodobnie sprawniej kontrolowane
10. Hamilton J.W., The significance of object loss in individual
przez instynkt samozachowawczy w porównaniu
responce to accidental trauma, Comprehensive Psychiatry
z kontrolą motywów i celów realizowanych podczas 1977 nr 2, s. 189-199.
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 23
11. Hansen E.B., Breivik G., Sensation seeking as a predictor 24. Reber A.S., SÅ‚ownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe
of positive and negative risk behaviour among adole- Scholar, Warszawa 2000.
scents, Personality and Individual Differences 2001 nr 30, 25. Romer D., Reducing adolescent risk, Sage Publications,
s. 627-640. London 2003.
12. Hirschberg J.C., A study of miners in relation to the accident 26. Studenski R., Techniczne, organizacyjne i psychologiczne
problem: A psychiatric evaluation, American Journal of Or- uwarunkowania przyczynowości wypadkowej, (w:) Materia-
topsychiatry 1950 nr 20, s. 552-559. ły z konferencji pn.: Bezpieczeństwo pracy, Środowisko,
13. Kacelnik A., Bateson M., Risky theories the effects of va- Edukacja, Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy,
riance on foraging decisions, American Zoologist 1996 nr 36, Katowice 2003, s. 60-70.
s. 402-434. 27. Studenski R., Ryzyko i ryzykowanie, Wydawnictwo Uniwer-
14. Kastenbaum R., Briscoe L., The street corner: A laboratory sytetu ÅšlÄ…skiego, Katowice 2004.
for the study of life threatening behavior, Omega 1975 nr 6, 28. Studenski R., Profilaktyka wypadków i katastrof, (w:) M. Gór-
s. 3-44. nik-Durose, B. Kożusznik, Perspektywy psychologii pracy,
15. Kelley K., Chronic self destructiveness conceptualisation, Wydawnictwo Uniwersytetu ÅšlÄ…skiego, Katowice 2007,
Measurement and initial validation of the construct, Motiva- s. 247-272.
tion and Emotion 1985 nr 9, s. 135-151. 29. Studenski R., Autodestrukcyjna motywacja do zacho-
16. Kindler H.S., Risk taking, Kogan Page, London 1990. wań ryzykownych, Kolokwia Psychologiczne 2007 nr 16,
17. Lee D., Alternative self-destruction, Perceptual and Motor s. 176-195.
Skills 1985 nr 61, s. 1065-1066. 30. Suchańska A., Przejawy i uwarunkowania psychologiczne
18. Lightfoot C., The culture of adolescent risk taking, The Guil- pośredniej autodestrukcyjności, Wydawnictwo Naukowe
ford Press, New York 1997. UAM, Poznań 1998.
19. March J.G., A premier on decision making, The Free Press, 31. Verhaegen P., Vanhalst B., Derijcke M., van Hoecke M.,
New York 1994. The value of some psychological theories on industrial
20. Maslow A.H., Motivation and personality, Harper and Row, accidents, Journal of Occupational Accidents 1976 nr 1,
New York 1970. s. 39-45.
21. McMains M.J., Mullins W.C., Crisis negotiations, Anderson 32. Wilde G.J.S., Target risk, PDE Publications, Toronto 1994.
Publishing, Cincinnati 2001. 33. Wilson E.O., Socjobiologia, Zysk i Spółka, Poznań 2002.
22. Millstein S.G., Risk perception. Construct development. 34. Zaleśkiewicz T., Przyjemność czy konieczność. Psycholo-
Links to theory, correlates and manifestations, (w:) D. Romer gia spostrzegania i podejmowania ryzyka, GWP, Gdańsk
(red.), Reducing adolescent risk, s. 35-43, Sage Publications 2005.
Inc., Thousand Oaks 2003. 35. Zuckerman M., Behavioral Expresions and Biosocial Ba-
23. Pęciłło-Pacek M., Karpiesiuk W., Opracowanie i wdroże- ses of Sensation Seeking, Cambridge University Press,
nie w wybranych przedsiębiorstwach programów modyfi- New York 1994.
kacji zachowań niebezpiecznych, Niepublikowane spra-
prof. Ryszard Studenski
wozdanie etapowe z realizacji projektu 1.R..07, CIOP,
Krakowska Szkoła Wyższa
Warszawa 2008.
dokumenty
Stanowisko
Rady Ochrony Pracy
w sprawie
oceny stanu bezpieczeństwa
i higieny pracy w 2007 r.
Na posiedzeniu w dniu 5 listopada 2008 r. Rada wzrost liczby osób poszkodowanych w wypad-
Ochrony Pracy wysłuchała informacji na temat oce- kach przy pracy ogółem (o 3,9% w stosunku do
ny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce 2006 r.) oraz w wypadkach ciężkich (o 1,5%).
w 2007 r., opracowanej przez Ministerstwo Pracy Równocześnie nastąpił dalszy wzrost wydatków
i Polityki Społecznej oraz na temat analizy przyczyn z funduszu ubezpieczenia wypadkowego ZUS:
wypadków przy pracy, przedstawionych przez Pań- liczba rent z tytułu niezdolności do pracy spowo-
stwową Inspekcję Pracy i Centralny Instytut Ochro- dowanej wypadkami wzrosła o 5,1%, zaś liczba
ny Pracy Państwowy Instytut Badawczy. jednorazowych odszkodowań powypadkowych
Rada Ochrony Pracy z dużym niepokojem o ponad 3%. Jednocześnie zmniejszeniu ule-
stwierdza, że w 2007 r. po raz kolejny nastąpił gły wydatki pracodawców na bezpieczeństwo
24 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
i higienę pracy w ogólnych kosztach pracy p doskonalenia działań kontrolnych, prewen-
(z 1% w 2000 r. do 0,6% w 2004 r.). NiepokojÄ…cy cyjnych i informacyjnych prowadzonych przez
jest również wzrost liczby chorób zawodowych organy administracji państwowej:
(w 2007 r. stwierdzono o 5% więcej chorób zawo- doskonalenie funkcjonowania systemu zróż-
dowych niż w roku poprzednim). Równocześnie nicowanej składki na ubezpieczenie wypadkowe
kontrole przeprowadzane przez Państwową In- oraz zwiększenia skuteczności działań prewencyj-
spekcję Pracy wykazują, że duża grupa przed- nych prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń
siębiorstw nie przeprowadza lub przeprowadza Społecznych, w tym środków przeznaczonych na
niewłaściwie ocenę ryzyka zawodowego: tylko ten cel co najmniej do wysokości określonej w usta-
w 2007 r. stwierdzono nieprawidłowości w iden- wie na 1%,
tyfikacji zagrożeń niemal w połowie z 730 kontro- rozszerzanie przez organy nadzoru i kontroli
lowanych zakładów o znacznym stopniu zagro- działań informacyjnych i doradczych, zwłaszcza
żeń zawodowych oraz niespełnienie obowiązku w odniesieniu do małych i średnich przedsiębiorstw,
informowania pracowników o ryzyku zawodo- w celu zapewnienia lepszego zrozumienia i wdroże-
wym w niemal 20% tych zakładów. Większość nia wymagań prawa,
pracodawców nadal traktuje ocenę ryzyka za- szersze wdrażanie systemów zarządzania
wodowego jako formalny obowiązek, nie wy- bezpieczeństwem i higieną pracy, szczególnie
korzystując jej do kształtowania bezpiecznych w działach o największych wskaznikach wypadko-
warunków pracy. wości, w tym w górnictwie i budownictwie,
Sytuacja taka wskazuje na konieczność in- kontynuowanie przez Kasę Rolniczego Ubez-
tensyfikacji działań ukierunkowanych na popra- pieczenia Społecznego działań na rzecz poprawy
wę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwłaszcza bezpieczeństwa i higieny pracy w indywidualnych
w aspekcie realizacji celu sformułowanego w no- gospodarstwach rolnych, szczególnie popularyzują-
wej wspólnotowej strategii na rzecz bezpieczeń- cych zachowania bezpieczne oraz jak najszerszego
stwa i higieny pracy, która zakłada zmniejszenie wspomagania tych działań przez Ministerstwo Rol-
o 25% ogólnego wskaznika wypadków przy pracy nictwa i Rozwoju Wsi,
do 2012 r. doskonalenie systemu oceny zgodności wyro-
Biorąc pod uwagę powyższe, Rada podkreśla bów pod względem bezpieczeństwa i ochrony zdro-
potrzebę ustanowienia, zgodnie z ustaleniami Stra- wia, zwłaszcza środków ochrony indywidualnej oraz
tegii Europejskiej, krajowej strategii na rzecz bez- szczególnie niebezpiecznych maszyn,
pieczeństwa i higieny pracy na kolejne lata (2009- dalsze podejmowanie przez Wyższy Urząd
-2012), która powinna w szczególności: Górniczy działań ograniczających intensywność eks-
q wykorzystywać analizę i ocenę sytuacji ploatacji złóż i liczbę osób pracujących bezpośred-
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w Pol- nio w strefach zagrożenia,
sce, z uwzględnieniem szerszego kontekstu czyn- intensyfikacja działań nadzorczo-kontrol-
ników społeczno-ekonomicznych, które mogą na nych przez inne organy nadzoru technicznego
tę sytuację wpływać, (Urząd Dozoru Technicznego, Główny Urząd Nad-
q wyrażać wolę wszystkich zainteresowanych zoru Budowlanego, Główny Inspektorat Transpor-
stron oraz być opracowana i wdrażana w konsultacji tu Drogowego) oraz Państwową Inspekcję Sani-
z partnerami społecznymi, tarną;
q uwzględniać zarówno rolę poszczególnych p edukacji i rozwijania kompetencji służb bez-
resortów, jak i organizacji naukowych i doradczych, pieczeństwa i higieny pracy:
instytucji ubezpieczeniowych oraz mediów publicz- rozwijanie kompetencji służb bhp, w szcze-
nych w kształtowaniu kultury bezpieczeństwa. gólności przez rozszerzanie i doskonalenie dzia-
Równocześnie Rada uznaje konieczność łalności edukacyjnej oraz prowadzonego przez
wzmocnienia wielokierunkowych działań skiero- Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy
wanych na zwiększenie bezpieczeństwa pracy Instytut Badawczy systemu certyfikacji kompeten-
w zakresie: cji personelu, a także rozwój sieci regionalnych
p działań o charakterze legislacyjno-normali- ośrodków doradczych w dziedzinie bhp, szcze-
zacyjnym: gólnie na potrzeby małych i średnich przedsię-
kontynuowanie prac legislacyjnych w celu peł- biorstw,
nego uwzględnienia w prawie polskim postanowień zapewnienie przez Ministerstwo Edukacji
wszystkich dyrektyw UE w dziedzinie bezpieczeń- Narodowej pełnego wprowadzenia obowiązku
stwa i higieny pracy, dotyczącego uwzględniania problematyki bez-
kontynuowanie przez Polski Komitet Normali- pieczeństwa pracy i ergonomii w programach
zacyjny prac nad wdrażaniem norm europejskich do- nauczania na wszystkich jego poziomach (w tym
tyczących bezpieczeństwa i higieny pracy do zbioru szczególnie kształcenia zawodowego w systemie
polskich norm; szkolnym),
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 25
stworzenie przez Ministerstwo Nauki i Szkol- doskonalenie analiz przyczyn wypadków
nictwa Wyższego podstaw prawnych do kształcenia przy pracy w celu lepszej identyfikacji tych obsza-
na nowym kierunku studiów Bezpieczeństwo i higie- rów, w których ryzyko wystąpienia wypadków jest
na pracy , zgodnie z wnioskiem Ministerstwa Pracy największe,
i Polityki Społecznej; intensyfikacja polityki badań naukowych
p upowszechniania informacji i promowania w dziedzinie bhp oraz systematycznego upow-
rozwiązań organizacyjnych na rzecz poprawy szechniania i wdrażania ich wyników,
bezpieczeństwa i higieny pracy: podjęcie projektu typu foresight dotyczącego
prowadzenie kampanii informacyjnych na prognozowania rozwoju problemów bezpieczeń-
rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szcze- stwa i higieny pracy w kontekście przewidywanych
gólnym uwzględnieniem oceny ryzyka zawodo- zmian społeczno-gospodarczych w perspektywie
wego, 10-15 lat.
upowszechnianie wdrażania systemów za- Ponadto Rada uważa za uzasadnione podjęcie
rządzania bezpieczeństwem i higieną pracy oraz prac w celu określenia metod i procedury syste-
promowanie problematyki bezpieczeństwa i higieny matycznej, zintegrowanej oceny działań w zakre-
pracy w zakładach pracy, sie bezpieczeństwa i higieny pracy na poziomie
promowanie bezpiecznych zachowań, za- państwa. Jedną z możliwości jest tu wykorzystanie
równo w pracy jak i poza nią w środkach masowego metody wskaznikowej scoreboard, stosowanej
przekazu, z równoczesnym zakazem publikowania w Unii Europejskiej do oceny krajowych działań
materiałów mogących wywoływać bądz utrwalać w zakresie bhp.
zachowania ryzykowne;
Poseł Izabela Katarzyna Mrzygłocka
p prowadzenia analiz i badań naukowych
PrzewodniczÄ…ca
wspomagających działania prewencyjne na rzecz
Rady Ochrony Pracy
bezpieczeństwa i higieny pracy:
Instytut Kardiologii w Aninie
Tradycyjnie na łamach naszego kwartalnika przedstawialiśmy podstawowe informacje o ośrodkach
rehabilitacyjnych współpracujących z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Ośrodki te realizują pro-
gram rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej skierowany do ubezpieczonych zagrożonych
długotrwałą niezdolnością do pracy.
W tym numerze prezentujemy Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wy-
szyńskiego w Aninie wieloletniego partnera Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w realizacji programu
rehabilitacji leczniczej w schorzeniach układu krążenia.
Działalność Instytutu Kardiologii w Aninie powo- poprzez organizowanie kursów atestacyjnych, szko-
łana została zarządzeniem nr 26 Prezesa Rady Mini- leń indywidualnych, sympozjów naukowych oraz
strów z dnia 21 marca 1979 r. w sprawie utworzenia egzaminów specjalizacyjnych z zakresu kardiologii.
Instytutu Kardiologii (MP nr 9, poz. 58). Statut Insty- W procesie postępowania medycznego ważną
tutu zatwierdził Minister Zdrowia i Opieki Społecznej rolę odgrywa kliniczna i ambulatoryjna rehabilita-
w 1980 r. cja chorych, m.in. po zawale serca i operacjach
Bezpośrednią przyczyną utworzenia Instytutu kardiochirurgicznych. Kompleksowa rehabilitacja
była potrzeba wsparcia działań ochrony zdrowia kardiologiczna obejmuje w szczególności farma-
w zwiÄ…zku z narastajÄ…cym w Polsce wzrostem za- koterapiÄ™, kinezyterapiÄ™, psychoterapiÄ™ i socjo-
chorowalności na choroby układu krążenia, głównie terapię.
choroby wieńcowej. Instytut dysponuje ponad 400 łóżkami klinicz-
Instytut Kardiologii jest zarówno kardiologiczną nymi. Rocznie lekarze specjaliści przeprowadzają
jednostką naukową, jak i wysokospecjalistycznym tu ponad 2000 zabiegów operacyjnych, wykonują
kardiologicznym ośrodkiem klinicznym. Uczestniczy około 100 000 badań diagnostycznych i hospitalizu-
też w procesie kształcenia podyplomowego lekarzy ją ponad 11 000 pacjentów.
26 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Prof. dr hab. n. med. Ryszard Piotrowicz (z prawej) - kierownik
Kliniki i Zakładu Rehabilitacji Kardiologicznej Instytutu oraz jego Ubezpieczeni skierowani na rehabilitację podczas treningu na
zastępca - doc. dr hab. n. med. Rafał Baranowski. cykloergonometrach.
Fot.: A. Barwicka Fot.: A. Barwicka
Istotną rolą Instytutu jest również prowadzenie z psychologiem klinicznym oraz możliwość wykona-
szeroko zakrojonej działalności w zakresie promocji nia niezbędnych badań diagnostycznych, wynikają-
zdrowia. Ośrodek był prekursorem działań zmie- cych ze wskazań medycznych.
rzajÄ…cych do utworzenia Narodowej Rady Promocji Ponadto, w ramach wymienionego programu,
Zdrowia. Instytut prowadzi edukację zdrowotną uwzględnia-
Główne kierunki działalności naukowej Instytutu jącą naukę zasad prawidłowego żywienia oraz prze-
koncentrują się, między innymi, na diagnostyce kazuje wiedzę o czynnikach zagrożenia dla zdrowia
i leczeniu choroby wieńcowej, wad wrodzonych występujących w środowisku pracy.
i nabytych serca, niewydolności serca. Program rehabilitacji leczniczej w ramach pre-
JednÄ… z ostatnich inicjatyw Instytutu Kardiologii wencji rentowej w systemie ambulatoryjnym reali-
w Aninie jest wdrożenie projektu usług telemedycz- zowany jest przez 5 dni w tygodniu w turnusach
nych. Projekt kładzie nacisk na wykreowanie rynku 21-dniowych. W zależności od wskazań medycz-
nowych, bardziej efektywnych ekonomicznie usług nych pobyt w ośrodku rehabilitacyjnym może być
medycznych opartych na najnowocześniejszych przedłużony lub skrócony.
rozwiązaniach telemedycznych oraz na podniesie- W każdym turnusie rehabilitacji leczniczej w ra-
niu jakości świadczonych usług z zastosowaniem mach prewencji rentowej w Instytucie przebywa na
technologii teleinformatycznych. leczeniu 20 pacjentów.
Współpraca Instytutu Kardiologii z Zakładem Wszystkie koszty związane z realizacją programu
Ubezpieczeń Społecznych rozpoczęła się już w la- rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej
tach dziewięćdziesiątych XX w. W tym okresie wpro- pokrywa Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zakład
wadzony został pilotażowy program rehabilitacji prowadzi także kontrole i monitoruje jakość świad-
leczniczej w ramach prewencji rentowej w schorze- czonych przez Instytut usług rehabilitacyjnych,
niach układu krążenia. Wyniki tego pilotażu wska- zgodnie z przyjętym programem.
zały na zasadność wdrożenia programu rehabili- Według przeprowadzonych przez ZUS badań
tacji leczniczej dla osób zagrożonych długotrwałą statystycznych z grupy osób, która w 2006 r. zakoń-
niezdolnością do pracy z powodu schorzeń układu czyła rehabilitację leczniczą, 41% badanych w okre-
krążenia. sie 12 miesięcy od daty zakończenia rehabilitacji nie
Ściślejsza współpraca Instytutu Kardiologii w Ani- pobierało świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
nie z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych zaczęła Można więc uznać, że w wyniku przeprowadzonego
się w 2005 r. W latach 2005-2008 ukończyło rehabili- leczenia rehabilitacyjnego tej grupie osób przywró-
tację leczniczą blisko 500 pacjentów. cona została zdolność do pracy.
Instytut świadczy usługi rehabilitacyjne z zakresu Także według opinii uzyskanych od ubezpie-
schorzeń kardiologicznych w systemie ambulato- czonych rehabilitacja lecznicza przyczyniła się do
ryjnym. Ubezpieczeni kierowani przez Zakład na znacznej poprawy ich stanu zdrowia.
rehabilitacjÄ™ leczniczÄ… w ramach prewencji rentowej
Anna Serafińska
mają zapewnioną opiekę lekarsko-pielęgniarską
Departament Prewencji i Rehabilitacji
podczas pobytu w ośrodku, możliwość konsultacji
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009 27
Wydarzenia, opinie - 2008/2009
r 28-29 listopada 2008 r. w Ożarowie Mazo- stwa i higieny pracy oraz ergonomii służące popra-
wieckim odbyła się konferencja naukowa zorga- wie warunków pracy, mające zastosowanie w prak-
nizowana przez Sekcję Niewydolności Serca Pol- tyce kategoria B). Pierwszą nagrodę w kategorii A
skiego Towarzystwa Kardiologicznego poświęcona zdobył zespół reprezentujący Centrum Elektryfika-
problemom związanym z niewydolnością serca. cji i Automatyzacji Górnictwa EMAG w Katowicach
Uczestnicy spotkania mieli możliwość zapozna- za pracę Systemy sejsmiczne do oceny zagrożeń
nia się z najnowszą wiedzą z tej dziedziny, w tym tąpaniami w kopalniach . W kategorii B zwyciężyła
z nowymi rekomendacjami postępowania w ostrej praca dotycząca metodyki ograniczania zagrożeń
i przewlekłej niewydolności serca. Przekazanie wypadkowych w szybach górniczych. Laureaci
rekomendacji miało na celu szybkie wdrożenie XXXVI edycji otrzymali 11 nagród i 14 wyróżnień.
najnowszej wiedzy do praktyki lekarskiej. Obradom
towarzyszyły sesje farmakoterapii i elektrotera- r 4-5 grudnia 2008 r. w Berlinie odbyło się
pii oraz prezentacja interesujących przypadków robocze spotkanie dotyczące przygotowania mię-
klinicznych związanych z niewydolnością serca dzynarodowego projektu z zakresu epidemiologii
i inwazyjnych metod leczenia. i profilaktyki nowotworów skóry występujących
Tematyka konferencji dotyczyła m.in. q ba- u pracowników eksponowanych zawodowo na
dania klinicznego pacjenta z niewydolnością ser- promieniowanie ultrafioletowe. Stronę polską re-
ca q echokardiografii w podejmowaniu decyzji o le- prezentowali m.in. przedstawiciele Instytutu Me-
czeniu zabiegowym objawowej niewydolności ser- dycyny Wsi, Centrum Medycznego Uniwersytetu
ca q zakresu badań diagnostycznych w przewlekłej Jagiellońskiego, Narodowego Funduszu Zdrowia
niewydolności serca q nowoczesnej diagnostyki oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Z ramie-
obrazowej NMR i CT q monitorowania hemodyna- nia ZUS w berlińskim spotkaniu uczestniczyła
miki krążenia u chorych z kardiostymulatorem. dr n. med. Jadwiga Kawwa dyrektor Departa-
mentu Prewencji i Rehabilitacji. Podczas spotkania
r 2 grudnia 2008 r. w Sali Kolumnowej Sejmu opracowano założenia do projektu. Zakłada on
RP w Warszawie odbyło się uroczyste wręczenie 10-letnią obserwację, której poddana zostanie
nagród XXXVI edycji Ogólnopolskiego Konkursu - grupa 10 tysięcy ubezpieczonych powyżej 40 roku
Poprawa Warunków Pracy. Organizatorami konkur- życia (będą to przede wszystkim robotnicy budow-
su były m.in. ministerstwa: Pracy i Polityki Społecz- lani, dekarze, rolnicy). Grupa poddana będzie ba-
nej, Gospodarki, Zdrowia, Edukacji Narodowej, Na- daniom dermatologicznym co dwa lata. W Polsce
uki i Szkolnictwa Wyższego, Zakład Ubezpieczeń wybrane zostaną trzy powiaty objęte projektem
Społecznych, Państwowa Inspekcja Pracy, Kasa (ich wybór uzależniony będzie od nasłonecznienia
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Federa- i poziomu promieniowania UV). Koordynatorem ba-
cja Stowarzyszeń Naukowych NOT. Ideą Konkur- dań został Instytut Medycyny Wsi w Lublinie oraz
su jest, jak czytamy w regulaminie, inspirowanie Uniwersytet w Osnabrücku.
i upowszechnianie prac naukowo-badawczych oraz
rozwiązań organizacyjnych i technicznych prowa- r 18 stycznia 2009 r. weszła w życie nowe-
dzących do poprawy warunków pracy, jej bezpie- lizacja kodeksu pracy, która nałożyła na praco-
czeństwa oraz ochrony człowieka w środowisku dawcę nowe obowiązki z zakresu bhp. Każdy
pracy, możliwie w największej liczbie zakładów pracodawca zatrudniający co najmniej jednego
i dla jak największej liczby pracowników, przez udo- pracownika będzie musiał wyznaczyć osoby
skonalenie stosowanych lub wprowadzenie nowych odpowiedzialne za udzielenie pierwszej pomo-
metod oceny zagrożeń i ryzyka zawodowego, no- cy, wykonywanie czynności w zakresie ochro-
wych konstrukcji, technologii, urządzeń i materia- ny przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników
łów. Składowi Sądu Konkursowego przewodniczyła zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpoża-
prof. dr hab. n. med. Danuta Koradecka, która pod- rowej. Wyznaczony pracownik odpowiedzialny
kreśliła, iż na tegoroczną edycję Konkursu nadesła- za ochronę przeciwpożarową musi posiadać od-
no wiele opracowań z małych i średnich przedsię- powiednie kwalifikacje (co najmniej średnie wy-
biorstw, których rola w gospodarce ciągle rośnie. kształcenie i ukończone szkolenie inspektorów
W sumie nadesłano 74 prace (66 prac w kategorii ochrony przeciwpożarowej).
rozwiÄ…zania techniczne i organizacyjne zastosowa-
Anna Sójka
ne w praktyce kategoria A oraz 8 prac w kategorii
Departament Prewencji i Rehabilitacji
prace naukowo-badawcze z dziedziny bezpieczeń-
28 PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2009
Siedziba Instytutu Kardiologii w Aninie.
Fot:. A. Barwicka
PREWENCJA
i REHABILITACJA
Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16
Przygotowanie tekstów:
Anna Sójka, Marta Bil
z Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Centrali ZUS
Adres: 03-446 Warszawa, ul. 11 Listopada 15a, tel. 0-22 714-24-21 (lub sekretariat: 0-22 814-54-87)
Opracowanie redakcyjne tekstów:
Redakcja Wydawnictw Gabinetu Prezesa
Projekt graficzny: Hanna Klimkowska
Redakcja techniczna, skład i druk: Poligrafia ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a
Nakład 750 egz. Zamówienie nr 248/09
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prewencja i rehabilitacja nr 4 09Prewencja i rehabilitacja nr 3 05Prewencja i rehabilitacja nr 1 05Prewencja i rehabilitacja nr 2 04Prewencja i rehabilitacja nr 1 04Prewencja i rehabilitacja nr 4 06Prewencja i rehabilitacja nr 4 04BO II stacjonarne wykład nr 09autyzm nr 09NaP 1993, nr 09Nr 2 (09 marzec 2009)124 POLICY PAPERS Nr 1 09(1)Tygodnik Prawa Godpodarczego z 09 grudnia 08 nr 240AOS załącznik nr 4 chemioterapia 28 08 09PAUza Akademicka Nr 55 4 09więcej podobnych podstron