ISSN 1731-8971
PREWENCJA
i REHABILITACJA
kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
nr 3 (9)
2005
PREWENCJA
i REHABILITACJA
Spis treści
1 Epidemiologia urazów kręgosłupa
 Jerzy E. Kiwerski
4 Zasady wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy
 Hipolit Piętka
12 Jak bezpiecznie użytkować i usuwać azbest
 Beata Snarska
19 Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie warunków osób niepełnosprawnych
z dnia 7 lipca 2005 r.
20 W Szczawnie Zdroju&
 Anna Serafińska
22 Wydarzenia, opinie  2005
 Anna Sójka
Epidemiologia urazów kręgosłupa
Urazy kręgosłupa to poważny problem medyczny i społeczny.
Poniższy tekst  pióra prof. Jerzego E. Kiwerskiego z Akademii
Medycznej w Warszawie  poświęcony jest przyczynom urazów
kręgosłupa w Polsce. Tematem kolejnego artykułu tego autora
będzie rehabilitacja pacjentów po wymienionych urazach.
razy kręgosłupa nie są tak częste jak urazy koń- przez ośrodki Stanów Zjednoczonych i Europy Za-
Uczyn, czaszki, tułowia. Jednak ich liczba powoli, ale chodniej2. W statystykach światowych dominującą
systematycznie wzrasta, co wiąże się głównie z rozwo- przyczyną urazów kręgosłupa są wypadki drogowe3,
jem motoryzacji, mechanizacji przemysłu i rolnictwa. stanowiące od 33 do 75% urazów. Kolejne miejsca
Urazy kręgosłupa stanowią poważny problem zajmują zwykle upadki z wysokości (15-44%) i urazy
medyczny z uwagi na złożoną budowę kręgosłupa, sportowe (4-18%). W niektórych regionach świa-
a zwłaszcza zawartość w nim elementów nerwowych: ta znaczący odsetek urazów stanowią postrzały4
rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych, które nie- i uszkodzenia rdzenia kręgowego w następstwie zra-
rzadko ulegają poważnemu uszkodzeniu w trakcie nienia ostrym narzędziem5.
urazu. Następstwa urazu rdzenia kręgowego są tym
poważniejsze, im wyższy jest poziom jego uszkodzenia niniejszym artykule pragnę przedstawić ana-
oraz im głębsze są zaburzenia jego funkcji. Wysoko Wlizę przyczyn urazów kręgosłupa leczonych
zlokalizowane uszkodzenie rdzenia powoduje zabu- w Oddziale Leczenia Urazów Kręgosłupa, będącego
rzenie czynności wielu narządów i układów organizmu. w omawianym okresie bazą Kliniki Rehabilitacji Aka-
Następstwem takiego urazu są nie tylko zaburzenia demii Medycznej w Warszawie działającej w ramach
funkcji mięśni szkieletowych, propriocepcji, ale często Centrum Rehabilitacji w Konstancinie. Analizowane
również zakłócenia czynności układu oddechowego, dane dotyczą pacjentów przyjmowanych na leczenie
krążenia, pokarmowego, wydzielania wewnętrznego, we wczesnym okresie pourazowym (od kilku godzin
przemiany elektrolitowej, białkowej, czynności wydalni- do tygodnia od chwili urazu) z różnych regionów
czych. Leczenie nie może się wówczas ograniczać do Polski. Sądzę, że są one reprezentatywne dla kraju
leczenia samego urazu kręgosłupa. Musi być ono wie- i zbliżone do statystyk krajów Europy Wschodniej6.
loaspektowe, uwzględniać wyrównanie wymienionych Najczęstsze przyczyny urazów kręgosłupa w oma-
zaburzeń, zapobiegać rozwojowi i narastaniu nieko- wianej grupie pacjentów przedstawia tabela 1.
rzystnych zmian wtórnych będących następstwem tych Z uwagi na odrębne kształtowanie się przyczyn ura-
zaburzeń oraz długotrwałego ograniczenia aktywności, zów w mieście i na wsi w wymienionej tabeli wyróż-
roztrenowania, organizmu. niamy te dwie grupy środowiskowe.
Liczbę uszkodzeń kręgosłupa i rdzenia kręgowe-
2
go szacuje się na świecie na 25-35 osób na milion, W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord
injuries in females and males. Jak wyżej; G.M. Bedbrook, Lifetime
w skali roku, z czego połowa przypada na urazy
care of the paraplegic patient. Churchill Livingstone, Edinburgh,
kręgosłupa szyjnego. Uszkodzeniom kręgosłupa
New York 1985; P.K. Murrey, M.F. Kusior, Epidemiology of non trau-
5-6-krotnie częściej ulegają mężczyz
ni niż kobiety1,
matic and traumatic spinal cord injury. Arech. Phys. Med. Rehabil.
co wiąże się z bardziej aktywnym sposobem ich
1984, nr 65, s. 635.
3
życia codziennego i zawodowego oraz większą J.R. Brault, J.B. Wheller, G.P. Soegmund, E.J. Brault, Clini-
cal response of human subject to reor-end automobile collision.
skłonnością do podejmowania zadań ryzykownych.
Arech. Phys. Med. Rehabil. 1998, nr 79, s. 72; M. Richter, A
. Otte
W Polsce brak jest dokładnych danych na ten temat.
Pohlemann et al., Whiplash type neck distorsion in restained car di-
Szacunkowo określa się liczbę urazów kręgosłupa
wers. Eur. Spine J. 2000, nr 9, s. 109; E. Waltz, Biomechanics and
z uszkodzeniem rdzenia na około 800 rocznie,
injury prevention in road traffic. Ther. Umsch. 1997, nr 54, s. 238.
4
z pewnÄ… tendencjÄ… wzrostowÄ…. R. Heavy, Steroids and gunshot wounds to the spine. Neuro-
surgery 1997, nr 41, s. 576.
Dane dotyczące przyczyn urazów kręgosłupa
5
E. Dincer et al., Traumatic spinal cord injuries in Turkey. Pa-
w Polsce różnią się od danych prezentowanych
raplegia 1992, nr 30, s. 641; C. Hart, E. Williams, Epidemiology of
spinal cord injuries. Paraplegia 1994, nr 32, s. 709.
1 6
W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord A. Soopramanien, Epidemiology of spinal injuries in Roma-
injuries in females and males. Paraplegia 1983, nr 21, s. 154. nia. Paraplegia 1994, nr 32, s. 715.
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 1
Tabela 1
Przyczyny urazów kręgosłupa w podziale na miasto i wieś
Miasto WieÅ› Razem
Przyczyna urazu
liczba % liczba % liczba %
z wozu konnego 47 1,8 671 25,4 718 13,9
z drzewa 94 3,7 212 8,0 306 5,9
z drabiny 124 4,9 207 7,8 391 6,5
ze schodów 93 3,7 37 1,4 130 2,5
Upadki
z wysokości z dachu 117 4,6 163 6,1 280 5,4
do wykopu, rowu 98 3,8 71 2,7 169 3,3
samobójcze 63 2,5 21 0,8 84 1,6
inne 174 6,9 103 3,9 277 5,4
skok do wody 370 14,9 176 6,9 546 10,6
samochodowe 633 25,0 178 6,9 811 15,7
motocyklowe 125 4,9 227 8,2 352 6,8
Wypadki
drogowe
potrÄ…cenia 186 7,3 173 6,6 359 6,8
inne 107 4,2 118 4,5 225 4,4
Przygniecenia 141 5,6 176 6,9 317 6,1
Zranienia 30 1,2 23 0,8 53 1,0
Inne przyczyny 127 5,0 83 3,1 210 4,1
Razem 2 529 100,0 2 639 100,0 5 168 100,0
Ogólnie  w omawianej grupie pacjentów  najczęst- Przyczyny urazów z grupy upadki z wysokości (po-
szymi przyczynami urazów kręgosłupa są upadki z wy- dane w tabeli 1) są bardzo różne. Najczęstsze z nich
sokości (44,5%) oraz wypadki drogowe (33,7%). to: q upadki z wozu konnego8  zdecydowanie naj-
Niemały odsetek przyczyn urazów stanowią też częstsza przyczyna urazu kręgosłupa na wsi (25,4%)
skoki do wody na głowę (10,6%), będące powodem q upadki z drzew i drabiny (łącznie 12,4% ogółu ura-
urazu kręgosłupa szyjnego. Urazy z tej przyczyny są zów)  szczególnie częste w okresie zbioru owoców
zaliczane bÄ…dz
do grupy urazów sportowych, bądz
q upadki z dachów (5,4% ogółu urazów)  naprawy
(jak w tabeli 1) do grupy upadków z wysokości. Skoki dachów, zakładanie anteny telewizyjnej q upadki do
do wody są niewątpliwie wyrazem aktywności spor- wykopu (3,3% ogółu urazów)  następujące najczę-
towej, ale z reguły o charakterze rekreacyjnym, a nie ściej po nadużyciu alkoholu.
wyczynowym. Od większości upadków z wysokości W dużej i wciąż wzrastającej liczbie wypadków
różni je zamierzony akt skoku oraz podłoże, o które drogowych przeważają wypadki samochodowe9,
następuje uderzenie ciała. Następstwa omawianych które stanowią obecnie najczęstszą przyczynę urazów
urazów są szczególnie dramatyczne, i to zarówno kręgosłupa (15,7%). Wciąż wzrastająca liczba pojaz-
w sensie następstw neurologicznych, jak i społecz- dów szybkich, ale często w złym stanie technicznym,
nych7. Około 60% pacjentów po takich urazach wy- fatalny stan dróg plus brawurowa jazda z fantazją, ale
kazywało objawy porażenia czterokończynowego, bez wyobraz
ni są przyczynami częstych, ciężkich ura-
najczęściej z zachowaną czynnością jedynie mięśni zów kręgosłupa.
odwodzących bark oraz zginaczy łokcia. Tak ciężkie Wypadki motocyklowe są ponad dwukrotnie rza-
inwalidztwo dotyczy z reguły młodych osób, w wieku dziej przyczyną urazów kręgosłupa (6,8%). Niegdyś
16-20 lat, rzadziej w trzeciej dekadzie życia. Często  przed wprowadzeniem nakazu jazdy w kaskach
są to chłopcy bezpośrednio po maturze, po zdaniu  wypadki te były przyczyną ciężkich urazów czaszki,
egzaminów na studia lub rozpoczynający pracę za- mózgu i wysokiego odsetka zgonów. Obecnie kaski
wodową. W następstwie fanfaronady, czasem wręcz chronią głowę przed tak ciężkimi urazami, ale prze-
bezmyślnego działania, stają się inwalidami o bardzo noszą siłę urazu na kręgosłup szyjny10. Nie bez zna-
znacznym stopniu niesprawności, zwykle uniemożli-
8
wiającym kontynuowanie studiów, czy wymarzonej
J. Kiwerski, Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warsza-
wa 2001.
pracy zawodowej. Rzutuje to na całe ich życie oraz
9
R. Daffner, I.J. Deeb, A.R. Lupetin, Paterns of high speed
życie ich rodzin.
impact injuries in motor vehicle occupants. J. Trauma 1988, nr 24,
s. 498; N. Mc Swain, J.A. Martinez, G. Timberlake, Cervical spine
7
S.A. Hill, C. Miller, E.J. Kosnik, Pediatric neck injuries.
trauma. Theme Med. Publ., New York 1989.
10
J. Neurosurg 1984, nr 60, s. 700; J. Kiwerski, Cervical spine inju-
J. Kiwerski, Urazy kręgosłupa spowodowane wypadkami
ries caused by diving into water. Paraplegia 1980, nr 18, s. 101.
motocyklowymi. Polski Tygodnik Lekarski 1984, nr 39, s. 1061.
2 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
czenia w urazowości jest moc silników motocyklo- analizy danych zawartych w tabeli 1 wynika, że
wych, pozwalająca na rozwijanie prędkości znacznie Zuwzględnienie środowiska w jakim dochodzi do
przekraczających szybkość pojazdów samochodo- wypadku (miasto, wieś) jest uzasadnione.
wych. Stwarza to oczywiście olbrzymie zagrożenie Ogólnie upadki z wysokości są przyczyną aż
dla życia motocyklistów. 56,1% urazów kręgosłupa na wsi, podczas gdy
Nie mniej rzadką przyczyną urazu kręgosłupa są w mieście  31,9%. Upadki z wozu konnego zdarzają
potrącenia przez pojazdy mechaniczne, którym ulegają się rzadko w mieście (1,8%), natomiast na wsi wciąż
najczęściej osoby w wieku starszym oraz dzieci. Osoby stanowią najczęstszą przyczynę urazów (25,4%).
starsze ulegają potrąceniom zwykle w okresie jesien- Dużo częstszymi przyczynami urazu kręgosłupa
no-zimowym, kiedy to wcześnie zapadający zmrok na wsi są upadki z drzewa, drabiny, natomiast w mie-
i złe warunki pogodowe, skłaniające do  postawienia ście  upadki ze schodów, do wykopu, samobójcze,
kołnierza i naciągnięcia czapki na uszy, a także korzy- skoki z wysokości, a także skoki do wody.
stanie z parasoli przyczyniają się do tego, że starsze Wypadki drogowe jako przyczyny urazów
osoby  o słabym wzroku, słuchu, refleksie  stają się kręgosłupa przeważają w środowisku miejskim
ofiarami pojazdów mechanicznych. Dzieci natomiast (41,4% ogółu urazów w mieście), zaś w środo-
częściej ulegają potrąceniom w okresie letnim, w cza- wisku wiejskim ich udział jest wyraz
nie mniejszy
sie wakacji, gdy nadmiar wolnego czasu skłania je do (26,2% ogółu urazów na wsi). W miastach prym
zabaw w  chowanego , w berka, nierzadko w pobliżu wiodą wypadki samochodowe (25,0%), dość
dróg, którym to zabawom towarzyszy niekiedy gwał- wysoki jest odsetek potrąceń (7,3%), natomiast
towne wtargnięcie dziecka na jezdnię, z tragicznymi dla wypadki motocyklowe zdarzają się rzadziej (4,9%).
niego skutkami. Na wsi  mimo tendencji do wyrównywania się
Trudno nie zauważyć, że potrącenie często doty- niżej wymienionych proporcji  wciąż dominują
czy pijanej osoby dorosłej, bądz
też jest spowodo- wypadki motocyklowe (8,2%), przed samochodo-
wane przez osobę prowadzącą pojazd pod wpływem wymi (6,9%) i potrąceniami (6,6%).
alkoholu. Rozwój motoryzacji, techniki, a także pewne
Poza upadkami z wysokości i wypadkami drogowy- zmiany obyczajowości, następujące pod wpływem
mi kolejną częstą przyczyną urazu kręgosłupa jest przy- wzorów zachowań płynących ze wschodu i zacho-
gniecenie (6,1% ogółu urazów). Przygniecenie często du, mogą mieć wpływ na rodzaj i częstość wystę-
następuje w czasie rozbiórki lub budowy domu, ciężkim powania przyczyn urazów kręgosłupa. Ilustruje to
przedmiotem w czasie wykonywania pracy zawodowej, tabela 2, w której analizuję przyczyny urazów kręgo-
niekiedy  odłamanym, spadającym z wysokości kona- słupa w dwu kilkunastoletnich okresach: do 1982 r.
rem lub Å‚amiÄ…cym siÄ™ w czasie burzy drzewem. oraz do 1999 r.
Tabela 2
Przyczyny urazów kręgosłupa w latach 1965-1982 oraz w latach 1983-1999
Lata
Razem
Przyczyna urazu 1965-1982 1983-1999
liczba % liczba % liczba %
z wozu konnego 420 17,8 298 10,6 718 13,9
z drzewa 164 6,9 142 5,0 306 5,9
z drabiny 152 6,4 179 6,4 331 6,5
ze schodów 57 2,4 73 2,6 130 2,5
Upadki
z wysokości z dachu 136 5,8 144 5,1 280 5,4
do wykopu, rowu 78 3,3 91 3,3 169 3,3
samobójcze 20 0,9 64 2,3 84 1,6
inne 109 4,6 168 6,0 277 5,4
skok do wody 251 10,6 295 10,5 546 10,6
samochodowe 299 12,6 512 18,3 811 15,7
motocyklowe 165 6,9 187 6,7 352 6,8
Wypadki
drogowe
potrÄ…cenia 161 6,8 198 7,1 359 6,8
inne 96 4,1 129 4,6 225 4,4
Przygniecenia 138 5,8 179 6,4 317 6,1
Zranienia 21 0,9 32 1,1 53 1,0
Inne przyczyny 99 4,2 111 4,0 210 4,1
Razem 2 366 100,0 2 802 100,0 5 168 100,0
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 3
Jak wynika z tabeli 2, zasadnicze przyczyny siÄ™ to zapewne ze stopniowym wypieraniem trans-
urazów kręgosłupa pozostają w obu analizowa- portu konnego przez mechaniczny.
nych okresach takie same. Zwraca jedynie uwagÄ™, q Efektem wspomnianego uprzednio rozwoju
w drugim z analizowanych okresów, wzrost liczby motoryzacji jest wzrost liczby wypadków drogowych,
osób hospitalizowanych, co wynika ze wzrostu liczby a zwłaszcza samochodowych, jako przyczyny urazu
urazów kręgosłupa (wzrost liczby osób hospitalizo- kręgosłupa  z 12,6% do 18,3%.
wanych był możliwy dzięki wprowadzeniu wcześniej- q Godny odnotowania jest w ostatnim okresie
szej stabilizacji uszkodzonego kręgosłupa, wcze- wzrost samobójczych skoków z wysokości11, których
śniejszej aktywnej rehabilitacji pacjentów, czego następstwem jest uraz kręgosłupa  z 0,9% do 2,3%.
efektem było skrócenie średniego okresu leczenia Różnice w innych wymienionych grupach przy-
szpitalnego z ponad 14 do 10 tygodni). czyn urazów nie są istotne.
Istotne różnice w częstości występowania
11
notowanych przyczyn urazów kręgosłupa stwier- J. Kiwerski, A. Dębicka, Urazy kręgosłupa spowodowane sa-
mobójczymi skokami z wysokości. Chirurgia Narządu Ruchu. Orto-
dzono jedynie w kilku pozycjach wymienionych
pedia Polska 1983, nr 48, s. 111; P. Kennedy, B. Rogers, Spinal cord
w tabeli 2.
injuries and at tampted suicide. Spinal Cord 1999, nr 37, s. 847.
q Zmniejsza się stopniowo udział upadków z wozu
konnego jako przyczyny urazu kręgosłupa. Nadal
Jerzy E. Kiwerski
jest to jedna z częstszych przyczyn urazu kręgosłupa
Katedra i Klinika Rehabilitacji
na wsi, jednakże w analizowanych okresach notuje-
Akademii Medycznej w Warszawie
my jej wyraz
ny spadek  z 17,8% do 10,6%. Wiąże
Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich
o czasowej niezdolności do pracy
W niniejszym artykule omówione są zasady wystawiania przez lekarzy leczących zaświadczeń lekar-
skich o czasowej niezdolności do pracy, a ponadto wyniki kontroli prawidłowości orzekania o czasowej
niezdolności do pracy sprawowanej przez lekarzy orzeczników Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Wstęp przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność.
Z tego też względu bardzo ważnym dokumentem
Realizowana od 1 stycznia 1999 r. reforma systemu przy wypłacie tego zasiłku jest prawidłowo wystawio-
ubezpieczeń społecznych  m.in. na mocy ustawy ne zaświadczenie lekarskie, które stanowi sformali-
z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń zowany dokument wydanego przez lekarza leczące-
społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.)  spowodo- go orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy.
wała konieczność wprowadzenia odpowiednich zmian Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
w przepisach dotyczących świadczeń pieniężnych Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważnia do wysta-
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie- wiania zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności
rzyństwa. Zmiany te uwzględnione zostały w ustawie do pracy lekarza, lekarza dentystę, starszego felczera
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż- i felczera  po złożeniu przez zainteresowanego pisem-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby nego oświadczenia, że zobowiązuje się on do prze-
i macierzyństwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. nr 31, strzegania zasad orzekania o czasowej niezdolności
poz. 267), a dotyczą one zarówno zasad nabywania do pracy i wykonywania obowiązków wynikających
uprawnień do wymienionych świadczeń, jak i trybu orze- z przepisów ustawy. Powyższy wniosek składany jest na
kania o czasowej niezdolności do pracy oraz nadzoru formularzu ZUS FZLA.
i kontroli prawidłowości tego orzekania. Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi rejestr
Jednym z najczęściej występujących świadczeń lekarzy, lekarzy dentystów, starszych felczerów i felcze-
pieniężnych przewidzianych w ustawie z 25 czerw- rów upoważnionych do wydawania zaświadczeń lekar-
ca 1999 r. jest zasiłek chorobowy. Zasiłek chorobowy, skich oraz nadaje im numer identyfikacyjny. Numer iden-
wypłacany za okres orzeczonej niezdolności do pra- tyfikacyjny lekarz wpisuje w zaświadczeniu lekarskim.
cy, stanowi ekwiwalent utraconego przez pracownika Przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości
wynagrodzenia za pracÄ™ lub utraconego dochodu  zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
4 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
 dowodem stwierdzającym czasową niezdolność do 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad
pracy z powodu choroby, konieczność osobistego i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzo-
sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny ru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia
lub okres pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza
zdrowotnej jest zaświadczenie lekarskie, natomiast orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
przewidywaną datę porodu określa zaświadczenie (Dz.U. nr 65, poz. 741).
wystawione przez lekarza na zwykłym druku, zaś datę Zgodnie z ż 1 wymienionego wyżej rozporządze-
porodu potwierdza się aktem urodzenia dziecka. nia, zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności
Zaświadczenia lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub konieczności osobi-
do pracy wydawane są wyłącznie na druku ZUS ZLA. stego sprawowania opieki nad chorym członkiem
Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach rodziny wystawia się wyłącznie po przeprowadzeniu
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie bezpośredniego badania stanu zdrowia ubezpieczo-
choroby i macierzyństwa  w art. 59 ust. 1 i 2  sta- nego lub chorego członka rodziny.
nowi, że prawidłowość orzekania o czasowej niezdol- Przy orzekaniu o czasowej niezdolności do
ności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania pracy brany jest pod uwagę stan zdrowia ubezpie-
zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Kontrolę tę czonego, ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju
wykonują lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń i warunków pracy.
Społecznych. Zaświadczenia lekarskie wystawia lekarz, lekarz
Zaświadczenie lekarskie zawiera informacje iden- dentysta, starszy felczer lub felczer na okres, w którym
tyfikujące ubezpieczonego, któremu zostało ono ubezpieczony ze względu na stan zdrowia powinien po-
wystawione, jego płatnika składek, a także osoby wstrzymać się od pracy, jednak nie dłuższy niż do dnia
wystawiającej zaświadczenie lekarskie i jej miejsce ponownego badania stanu zdrowia ubezpieczonego.
wykonywania zawodu oraz: Uwzględniając powyższy zapis wymienionego rozpo-
1) okres orzeczonej niezdolności do pracy, rządzenia należy stwierdzić, że wydane zaświadczenie
w tym okres pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki o czasowej niezdolności do pracy (na druku ZUS ZLA)
zdrowotnej, numer statystyczny choroby ustalonej jest nakazem powstrzymania siÄ™ przez ubezpieczone-
według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji go od wykonywania pracy w tym okresie.
Chorób i Problemów Zdrowotnych, kody literowe Lekarz leczący wydaje jednoosobowo orzeczenia
i wskazania lekarskie, o czasowej niezdolności do pracy przez cały okres
2) okres zwolnienia od wykonywania pracy z powo- zasiłkowy, a więc przez 182 dni, zaś w przypadku
du konieczności sprawowania osobistej opieki nad cho- niezdolności do pracy spowodowanej gruz
licÄ…
rym członkiem rodziny, datę urodzenia członka rodziny  przez 270 dni.
i jego stosunek pokrewieństwa z ubezpieczonym. Felczer i starszy felczer  zgodnie z art. 71 usta-
Zaświadczenie lekarskie jest poufne. Druki zaświad- wy z dnia 25 czerwca 1999 r., zmieniającym ustawę
czeń są drukami ścisłego zarachowania i wydawane są z dnia 20 lipca 1950 r. o zwodzie felczera (Dz.U.
tylko lekarzom upoważnionym przez terenowe jednost- nr 36, poz. 336 ze zm.)  może wydawać zaświadcze-
ki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. nia lekarskie jednorazowo do 7 dni, z tym że łącznie
ZUS prowadzi rejestr wydanych druków zaświadczeń. orzeczony okres niezdolności do pracy nie może być
Ponadto prowadzony jest rejestr wystawionych przez dłuższy niż 14 dni; po tym terminie dalszym lecze-
poszczególnych lekarzy zaświadczeń lekarskich, który niem chorego musi zająć się lekarz.
zawiera informacje odnośnie liczby dni orzeczonej nie- Zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności
zdolności do pracy oraz schorzenia z powodu którego do pracy  zgodnie z ż 3 rozporządzenia z 27 lip-
została orzeczona niezdolność do pracy. Rejestr ten ca 1999 r.  wystawia się na okres od dnia, w którym
stanowi podstawę do kontroli zasadności wydawanych przeprowadzono badanie, lub od dnia bezpośrednio
zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, prowa- następującego po dniu badania; nawet w przypadku
dzonych przez lekarzy orzeczników ZUS. gdy ubezpieczony w dniu badania posiada ważne
W przypadku zagubienia, zaginięcia druków orzeczenie o niezdolności do pracy. Takie sytuacje wy-
zaświadczeń lekarskich albo ich kradzieży, lekarz stępują najczęściej wówczas, gdy ubezpieczony zgła-
zobowiązany jest zawiadomić o tym fakcie terenową sza się do lekarza leczącego np. w piątek i ma orzeczo-
jednostkę organizacyjną ZUS. ną niezdolność do pracy do niedzieli włącznie. W takim
przypadku jeżeli ubezpieczony jest nadal niezdolny do
pracy, to dalsza niezdolność do pracy może być orze-
Zasady wystawiania
czona od soboty, a nie od poniedziałku. Wymieniona
zaświadczeń o czasowej
sytuacja nie spowoduje komplikacji przy wypłacie
niezdolności do pracy
zasiłku chorobowego, bowiem wypłaty zasiłku choro-
na druku ZUS ZLA
bowego dokonuje siÄ™ za dni kalendarzowe orzeczonej
Zasady wystawiania zaświadczeń lekarskich niezdolności do pracy (przez okres 182 lub 270 dni).
o czasowej niezdolności do pracy reguluje rozpo- Zaświadczenie lekarskie może być wystawione
rządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia na okres nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 5
w którym przeprowadzono badanie, jeżeli wyniki W przypadku ubezpieczonych, którym orze-
badania wskazują, że ubezpieczony w tym okresie czenia o niezdolności do pracy wydawane są na
niewątpliwie był niezdolny do pracy. W przypadku okres przekraczający łącznie 30 dni  zgodnie z ż 6
lekarza psychiatry zaświadczenie lekarskie może być ust. 1 cytowanego rozporządzenia  lekarz leczący,
wystawione na okresy wcześniejsze niż 3 dni, w razie przed wydaniem kolejnego zaświadczenia, ocenia
stwierdzenia lub podejrzenia zaburzeń psychicznych jednocześnie, czy stan zdrowia uzasadnia potrzebę
ograniczających zdolność ubezpieczonego do oce- przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej. Aktualnie,
ny własnego postępowania. w ramach prewencji rentowej, na rehabilitację lecz-
Zaświadczenie lekarskie stwierdzające pobyt ubez- niczą kierowani są ubezpieczeni ze schorzeniami
pieczonego w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowot- narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowe-
nej  zgodnie z ż 4 rozporządzenia z 27 lipca 1999 r. go oraz schorzeniami psychosomatycznymi. W razie
 wystawia siÄ™ w dniu wypisania ubezpieczonego z tego wystÄ…pienia takiej potrzeby, lekarz leczÄ…cy powinien
zakładu. W razie pobytu ubezpieczonego w zakładzie wystawić odpowiedni wniosek.
dłuższego niż 14 dni, zaświadczenie to należy wystawiać
co 14 dni, w celu umożliwienia wypłaty wynagrodzenia
Zakres informacji
za czas niezdolności do pracy lub zasiłku chorobowego.
zawartych na druku ZUS ZLA
Zaświadczenie lekarskie stwierdzające pobyt ubezpie-
czonego w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej Jak już wspomniano, zaświadczenie lekarskie
ma charakter formalny  potwierdza bowiem jedynie fakt zawiera informacje identyfikujÄ…ce ubezpieczonego,
pobytu ubezpieczonego w tej placówce. któremu zostało ono wystawione, jego płatnika skła-
Zgodnie ze stanowiskiem ministerstwa pracy, je- dek, wystawiającego zaświadczenie lekarskie i jego
żeli nie zostanie zachowany termin, o którym mowa miejsce wykonywania pracy.
w ż 4 wymienionego rozporządzenia, to zaświadcze- W przypadku wystawiania zaświadczenia ZUS ZLA
nie lekarskie powinno być wystawione w terminie osobie bezrobotnej, uprawnionej do zasiłku dla bezro-
póz
niejszym. Zaświadczenie to  mimo że wystawio- botnych jak i nie uprawnionej do tego zasiłku, w polu
ne zostało po zakończeniu pobytu w stacjonarnym 22  NIP płatnika składek lekarz wpisuje NIP właści-
zakładzie opieki zdrowotnej  stanowi podstawę do wego urzędu pracy, bowiem zaświadczenie to służy
wypłaty zasiłku. usprawiedliwieniu niemożności stawienia się bezro-
W przypadku wystawiania zaświadczenia lekar- botnego w urzędzie pracy w wyznaczonym terminie.
skiego za okres pobytu w stacjonarnym zakładzie Gdy zaświadczenie lekarskie wydawane jest osobie
opieki zdrowotnej w terminie póz
niejszym, które uprawnionej do zasiłku chorobowego, po ustaniu tytułu
obejmuje również okres niezdolności do pracy przy- ubezpieczenia chorobowego, w polu 22 lekarz wpisuje
padający po dacie wypisania z tego zakładu, przy NIP ostatniego płatnika składek. Jeżeli natomiast za-
orzekaniu o niezdolności do pracy przypadającej świadczenie lekarskie wydawane jest rolnikowi, pole 22
po wypisaniu z tej placówki powinny być stosowane nie jest wypełniane  pozostaje ono puste.
zasady określone w ż 3 ust. 2 powołanego rozpo- W przypadku osoby będącej w służbie munduro-
rządzenia. Oznacza to, że zaświadczenie lekarskie wej, nieobjętej ubezpieczeniem chorobowym, w za-
wystawione za okres przypadający po zakończeniu świadczeniu lekarskim w polu 04  Ubezpieczony w le-
pobytu w takiej placówce może obejmować okres karz wpisuje kod 3  dotyczy to żołnierzy zawodowych
nie dłuższy niż 3 dni poprzedzające dzień, w którym oraz funkcjonariuszy: Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
zaświadczenie to jest wystawiane. Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby
W przypadku podlegania ubezpieczeniu choro- Więziennej. Powyższy tryb stosuje się również wobec
bowemu z więcej niż jednego tytułu  zgodnie z ż 5 innych osób niepodlegających ubezpieczeniu choro-
ust. 2 wymienionego rozporządzenia  lekarz wy- bowemu, np. sędziów, prokuratorów itp. Wprowadze-
stawia, na wniosek ubezpieczonego, odpowiedniÄ… nie dodatkowych informacji (np. NIP ubezpieczonego,
liczbę zaświadczeń na druku ZUS ZLA. Wystawienie NIP płatnika składek, NIP zakładu opieki zdrowotnej)
zaświadczenia lekarskiego o czasowej niezdolności jest niezbędne dla prawidłowej identyfikacji tych pod-
do pracy dla kolejnego płatnika składek nie jest zwią- miotów w systemie informatycznym, bowiem każde
zane z wydawaniem orzeczenia, lecz jest formalnym zaświadczenie lekarskie jest przetwarzane w tym sys-
poświadczeniem już wydanego orzeczenia. Zgodnie temie. Prawidłowo wypełnione zaświadczenie lekarskie
ze stanowiskiem ministerstwa pracy, w tym przypad- (ZUS ZLA) warunkuje dokonanie terminowej wypłaty
ku przepis ż 3 ust. 2 cytowanego rozporządzenia nie należnego zasiłku chorobowego lub opiekuńczego.
ma zastosowania. Ubezpieczony, przedkładając dru- Obowiązujące postanowienia ustawy z 25 czerw-
giemu lub kolejnemu płatnikowi składek tak wydane ca 1999 r. nie przewidują stosowania kodów w odniesie-
zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do niu do absencji spowodowanej wypadkiem w drodze do
pracy (na druku ZUS ZLA), powinien złożyć oświad- pracy lub z pracy, wypadkiem przy pracy lub chorobą
czenie o przyczynie wystawienia zaświadczenia bez zawodową. Zasady nabywania prawa do zasiłku choro-
zachowania zasad określonych w ż 3 powołanego bowego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawo-
rozporządzenia. dowej określa ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002 r.
6 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy objawy ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od
pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 początku choroby. Zasiłki chorobowe w tych przypad-
ze zm.). Miesięczny zasiłek chorobowy w tych przypad- kach wypłaca wyłącznie oddział ZUS.
kach wynosi 100% podstawy jego wymiaru. Tak więc kod  E powinien być stosowany wyłącznie
W zaświadczeniu lekarskim o czasowej nie- przy orzekaniu o niezdolności do pracy w okresie po
zdolności do pracy z powodu choroby lub poby- ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia).
tu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej Pole 13  Kod (y) na druku zaświadczenia lekarskie-
(na druku ZUS ZLA), informacje o okolicznościach go ZUS ZLA lekarz leczący wypełnia obowiązkowo. Na
mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego pisemny wniosek ubezpieczonego w zaświadczeniu
lub jego wysokości podaje się z zastosowaniem na- lekarskim nie umieszcza się kodu literowego  B i  D .
stępujących kodów literowych: Zaświadczenie lekarskie wystawia się z dwiema
q kod  A  oznacza niezdolność do pracy powsta- kopiami:
łą po przerwie nieprzekraczającej 60 dni, spowodowa-  oryginał zaświadczenia lekarskiego wystawia-
ną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności jący zaświadczenie przesyła, w ciągu 7 dni od dnia
do pracy przed przerwą. Zgodnie bowiem z art. 9 wystawienia zaświadczenia, bezpośrednio do tere-
ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadcze- nowej jednostki organizacyjnej ZUS,
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego  pierwszą kopię zaświadczenia lekarskiego
w razie choroby i macierzyństwa, do okresu zasiłkowe- otrzymuje ubezpieczony, który  zgodnie z art. 62
go wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy, ustawy z 25 czerwca 1999 r.  w ciągu 7 dni zobo-
spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa po- wiązany jest doręczyć ją płatnikowi zasiłków; nie-
między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej dopełnienie tego obowiązku powoduje obniżenie
niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. o 25% wysokości zasiłku przysługującego za okres od
Stosowanie kodu  A jest niezbędne dla prawidło- 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy,
wej i terminowej wypłaty należnego zasiłku chorobowe-  drugą kopię wystawiający zaświadczenie
go. Brak tego kodu, w przypadku wystÄ…pienia przerwy przechowuje przez okres 3 lat.
w niezdolności do pracy krótszej niż 60 dni, może Kody literowe wpisuje się na oryginale i obu
spowodować niezgodnie ze stanem zdrowia ubez- kopiach zaświadczenia lekarskiego, a numery sta-
pieczonego: q otwarcie nowego okresu zasiłkowego tystyczne ustalone według Międzynarodowej Staty-
q zliczenie ponownej niezdolności do pracy do po- stycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowot-
przedniego okresu zasiłkowego. Tak więc brak kodu nych  tylko na oryginale i na drugiej kopii.
literowego  A może spowodować wydłużenie okresu W razie zagubienia zaświadczenia lekarskiego,
wypłaty zasiłku chorobowego lub jego skrócenie; lekarz który je wydał  na wniosek ubezpieczonego
q kod  B  oznacza niezdolność do pracy przy-  sporządza wypis z kopii tego zaświadczenia.
padającą w okresie ciąży. Kod ten oznacza, że wyna- W przypadku niezdolności do pracy powstałej
grodzenie za czas niezdolności do pracy  zgodnie w okresie przejściowego pobytu ubezpieczonego za
z art. 92 Kodeksu pracy  za pierwsze 33 dni w roku granicą, dowodem do przyznania i wypłaty zasiłku
kalendarzowym oraz zasiłek chorobowy przypadają- chorobowego za okres tej niezdolności  zgodnie
cy na okres ciąży, od pierwszego dnia niezdolności z ż 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
do pracy, jest wypłacany w wysokości 100% podsta- cjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia
wy wymiaru tego zasiłku; dowodów stanowiących podstawę przyznania
q kod  C  oznacza niezdolność do pracy spo- i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego
wodowaną nadużyciem alkoholu. Stosowanie tego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 65,
kodu jest niezbędne, bowiem w przypadku niezdol- poz. 742 ze zm.)  jest przetłumaczone na język pol-
ności do pracy spowodowanej nadużyciem alkoholu ski zaświadczenie zagranicznego zakładu lecznicze-
 zgodnie z art.16 ustawy z 25 czerwca 1999 r.  za- go lub zagranicznego lekarza:
siłek chorobowy nie przysługuje za okres pierwszych q wystawione na blankiecie z nadrukiem określa-
5 dni tej niezdolności. Brak kodu  C powoduje nad- jącym nazwę zagranicznego zakładu leczniczego lub
płatę zasiłku chorobowego; imię i nazwisko zagranicznego lekarza, opatrzone
q kod  D  oznacza niezdolność do pracy spo- datą wystawienia i podpisem,
wodowanÄ… gruz
licą. Kod ten oznacza, że zasiłek q określające początkową i końcową datę tej nie-
chorobowy przysługuje przez okres 270 dni; zdolności.
q kod  E  stosuje siÄ™, zgodnie z art. 7 pkt 2 usta-
wy z 25 czerwca 1999 r., w przypadku niezdolności do
Zasady
pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia choro-
przedłużania okresu zasiłkowego
bowego, gdy niezdolność do pracy trwa bez przerwy
o dalsze 3 miesiÄ…ce
co najmniej 30 dni i powstała nie póz
niej niż w ciągu
3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobo- Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie
wego  dotyczy on choroby zakaz
nej, której okres wy- ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
lęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której czenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 7
stwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2005 r. od daty doręczenia orzeczenia. Jednocześnie Prezes
nr 10, poz. 71) zmieniła zasadniczo długość okresu Zakładu  w terminie 14 dni od dnia wydania orzecze-
wypłaty zasiłku chorobowego. Okres wypłaty zasiłku nia  może zgłosić zarzut wadliwości tego orzeczenia
chorobowego wynosi obecnie 182 dni, a w przypad- i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej.
ku, gdy niezdolność do pracy zostanie spowodowa- O zgłoszeniu wadliwości orzeczenia niezwłocznie po-
na gruz
licą  270 dni. Wymieniona ustawa weszła wiadamiana jest osobna zainteresowana.
w życie z dniem 8 lutego 2005 r. Jeżeli lekarz orzecznik ZUS w trakcie badania
W myśl art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. stwierdzi, że ubezpieczony nie rokuje odzyskania
osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy miały zdolności do pracy w okresie 3 miesięcy, ale rokuje od-
prawo do zasiłku chorobowego, w razie nieprzerwa- zyskanie zdolności do pracy w okresie do 12 miesięcy
nej niezdolności do pracy po tym okresie, jeżeli roku- po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, to wydaje on
ją odzyskanie zdolności do pracy, zachowują prawo orzeczenie o okolicznościach uzasadniających przy-
do przedłużenia o dalsze 3 miesiące okresu pobiera- znanie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego,
nia zasiłku chorobowego  maksymalnie do 270 dni, a następnie wydawana jest decyzja o przyznaniu prawa
a w razie zachorowania na gruz
licę do 360 dni. do świadczenia rehabilitacyjnego.
Tak więc w stosunku do tych osób  zgodnie z ż 6 W razie złożenia przez ubezpieczonego wniosku
ust. 2 rozporządzenia z 27 lipca 1999 r. w sprawie o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobowego
szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświad- (druk ZUS Z-21), w którym, w punkcie 4, zawarte
czeń lekarskich  nie póz
niej niż na 60 dni przed jest stwierdzenie, że badany jest nadal niezdolny do
zakończeniem okresu zasiłkowego, lekarz leczący pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub re-
przeprowadza badanie i ocenia czy stan zdrowia habilitacja nie rokują odzyskania zdolności do pracy
ubezpieczonego uzasadnia: w okresie do 3 miesięcy, wniosku takiego nie kieruje
q wystąpienie z wnioskiem o przedłużenie okre- się do lekarza orzecznika ZUS, bowiem lekarz leczą-
su zasiłkowego o dalsze 3 miesiące, cy nie wnioskuje o przedłużenie okresu zasiłkowego.
q zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r.
świadczenia rehabilitacyjnego, lekarz orzecznik ZUS rozpatruje tylko wnioski lekarzy
q zgłoszenie wniosku o ustalenie prawa do renty leczących wnioskujących o przedłużenie okresu wy-
z tytułu niezdolności do pracy. płaty zasiłku chorobowego.
Stosownie do wyników dokonanej oceny, lekarz Przedłużenie okresu wypłaty zasiłku chorobo-
prowadzący leczenie: wego o dalsze 3 miesiące nie przysługuje osobie
q występuje z wnioskiem o przedłużenie okresu uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy
zasiłkowego, (art. 10 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r.).
q wystawia zaświadczenie o stanie zdrowia dla W przypadku powstania niezdolności do pracy po
celów świadczeń z ubezpieczenia społecznego, infor- dniu wejścia w życie ustawy z 17 grudnia 2004 r.,
mując ubezpieczonego o potrzebie złożenia wniosku lub wystąpienia przerwy w niezdolności do pracy, nie
o ustalenie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego przysługuje prawo do przedłużenia okresu zasiłkowe-
lub prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. go o dalsze 3 miesiące.
O potrzebie przedłużenia okresu zasiłkowego
o dalsze 3 miesiÄ…ce  zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy
Kontrola orzekania
z 25 czerwca 1999 r.  orzeka, na wniosek lekarza
o czasowej niezdolności do pracy
leczącego, lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych. Prawidłowość orzekania o czasowej niezdolno-
Wniosek o przedłużenie okresu wypłaty zasiłku cho- ści do pracy z powodu choroby oraz wystawiania
robowego rozpatruje lekarz orzecznik ZUS właściwy ze zaświadczeń lekarskich podlega kontroli. Zgodnie
względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego. z art. 59 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 1999 r. kontrolę tę
Jeżeli jednak faktyczne miejsce pobytu ubezpieczo- wykonują lekarze orzecznicy ZUS.
nego znajduje się na terenie działania innego oddziału W celu kontroli lekarz orzecznik ZUS może:
ZUS, to ewentualne badanie powinno być przeprowa- 1) przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczo-
dzone na terenie działania tego oddziału. nego:
Po wydaniu przez lekarza orzecznika ZUS orze-  w wyznaczonym miejscu,
czenia ubezpieczony otrzymuje wypis z treści tego  w miejscu jego pobytu,
orzeczenia, w dwóch egzemplarzach, wraz z poucze- 2) skierować ubezpieczonego na badanie specja-
niem o potrzebie dostarczenia jednego egzemplarza listyczne przez lekarza konsultanta ZUS,
płatnikowi składek na ubezpieczenie chorobowe, 3) zażądać od lekarza leczącego udostępnienia
a drugiego egzemplarza lekarzowi wystawiajÄ…cemu dokumentacji medycznej dotyczÄ…cej ubezpieczonego,
zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy. stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekar-
Od wydanego przez lekarza orzecznika ZUS orze- skiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie,
czenia ubezpieczonemu przysługuje prawo wniesienia 4) zlecić wykonanie badań pomocniczych w wy-
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS, w ciÄ…gu 14 dni znaczonym terminie.
8 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
Ubezpieczony jest obowiązany udostępnić posia- stawiania zaświadczeń lekarskich lekarze orzecznicy
danÄ… dokumentacjÄ™ medycznÄ… lekarzowi przeprowa- ZUS wykonujÄ…: q na podstawie prowadzonego przez
dzającemu badanie kontrolne. ZUS rejestru wydanych ubezpieczonym zaświad-
ZUS wysyła  za zwrotnym poświadczeniem od- czeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy
bioru  wezwanie na badanie, w którym określa ter- q na wniosek zakładu pracy q na wniosek wydziału
min badania przez lekarza orzecznika ZUS lub kon- zasiłków oddziału ZUS.
sultanta. Niestawienie siÄ™ w wyznaczonym terminie Liczba przeprowadzonych przez lekarzy orzecz-
powoduje, że zaświadczenie lekarskie traci ważność ników ZUS kontroli zasadności wydanych przez
od dnia następującego po tym terminie. lekarza leczącego orzeczeń o czasowej niezdolno-
W wyniku przeprowadzonego badania, lub w wyni- ści do pracy w okresie od sierpnia 1999 r. do mar-
ku analizy dokumentacji medycznej, okres orzeczonej ca 2005 r.  z uwzględnieniem podmiotu występują-
uprzednio niezdolności do pracy może ulec skróceniu. cego o przeprowadzenie kontroli  przedstawia się
W takim przypadku lekarz orzecznik ZUS wystawia tak, jak ilustruje to tabela 1.
Tabela 1
Kontrola zasadności orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.
Liczba przeprowadzonych kontroli
w tym na wniosek:
Rok
ogółem
zakładu lekarza wydziału zasiłków w innym
pracy orzecznika oddziału ZUS przypadku *
1999 30 920 2 759 1 829 26 285 47
2000 222 477 9 582 136 082 76 326 487
2001 291 116 11 345 186 758 91 910 1 103
2002 306 874 12 092 191 984 100 486 2 312
2003 408 363 18 673 245 385 140 831 3 474
2004 426 445 20 827 248 301 140 846 16 471
I kwartał 2005 104 211 4 849 52 909 38 804 7 649
y
ródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
* Kontrola jest wynikiem badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika ZUS w celu skierowania go na rehabilitacjÄ™ leczniczÄ…
w ramach prewencji rentowej, bÄ…dz
też gdy lekarz orzecznik  w związku z wystąpieniem lekarza leczącego o przedłużenie okresu zasiłko-
wego  po zbadaniu ubezpieczonego orzeka odzyskanie zdolności do pracy przed wykorzystaniem podstawowego okresu zasiłkowego
(wynoszÄ…cego 180 dni, a w przypadku zachorowania na gruz
licÄ™ 270 dni).
nowe zaświadczenie lekarskie, na druku ZUS ZLA/K, Jak wynika z tabeli 1, w latach 2000-2005 ubez-
którego wzór określony został w rozporządzeniu Mi- pieczeni najczęściej typowani są do kontroli przez le-
nistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. karza orzecznika w oparciu o prowadzony przez ZUS
w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania rejestr wydanych zaświadczeń lekarskich. Udział
zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekar- tych kontroli, w ogólnej liczbie przeprowadzonych,
skiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wy- wynosi ponad 60%.
niku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Kolejnym podmiotem kierującym ubezpieczonych
Społecznych. Wymienione zaświadczenie traktowane na badanie przez lekarza orzecznika ZUS są wydzia-
jest na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak ły zasiłków oddziałów ZUS, które bezpośrednio
przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, wypłacają ubezpieczonym zasiłki chorobowe w okre-
wydanym w myśl art. 229 ż 4 Kodeksu pracy. Zaświad- sie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu oraz
czenie to lekarz wręcza ubezpieczonemu w dniu bada- osobom niezdolnym do pracy z powodu choroby
nia. Na podstawie powyższego orzeczenia ZUS wydaje po ustaniu zatrudnienia. Udział kontroli na wniosek
decyzję o braku prawa do zasiłku, którą przesyła do wydziałów zasiłków, w ogólnej liczbie przeprowadzo-
płatnika składek. nych, waha się w granicach od 31,6% w 2001 r. do
Od orzeczenia lekarza orzecznika oddziału ZUS 37,3% w I kwartale 2005 r.
orzekającego wcześniejszą datę odzyskania zdolno- Najniższy, bo wynoszący od 3,9% w 2001 r. do
ści do pracy  niż orzeczona przez lekarza leczącego 4,6% w I kwartale 2005 r., udział w ogólnej liczbie
 nie przysługuje ubezpieczonemu prawo wniesienia kontroli zasadności wydanych orzeczeń mają kon-
sprzeciwu do komisji lekarskiej ZUS. trole przeprowadzone na wniosek zakładów pracy.
Kontrole prawidłowości orzekania o czasowej Mała liczba zaświadczeń lekarskich kierowanych
niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wy- do kontroli przez zakłady pracy wynika, jak należy
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 9
sądzić, z niewielkiego zainteresowania tym zagad- orzeczeń ze strony pracodawców i wydziałów za-
nieniem pracodawców (zwłaszcza w przypadku, gdy siłków oddziałów ZUS.
okres orzeczonej niezdolności do pracy dotyczy już Należy przypomnieć, że zasada składania zaświad-
wypłaty zasiłku chorobowego finansowanego z Fun- czenia lekarskiego w terminie do 3 dni od jego otrzyma-
duszu Ubezpieczeń Społecznych). nia obowiązywała do 1983 r. Wówczas ubezpieczony
W wyniku analizy zaświadczeń lekarskich oraz tracił prawo do zasiłku chorobowego za pierwsze 3 dni,
przeprowadzonych bezpośrednich badań ubezpieczo- a w przypadku każdego następnego zachorowania
nych, w poszczególnych latach skrócony został okres w okresie 1 roku zasiłek chorobowy ulegał obniżeniu
orzeczonej niezdolności do pracy w odniesieniu do o 25% za każde pierwsze 3 dni orzeczonej niezdolności
niżej wymienionej liczby zaświadczeń lekarskich: do pracy.
w 1999 r.  7 489 (tj. 19,4% badanych zaświadczeń), Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności
w 2000 r.  37 267 (tj. 13,9% badanych zaświadczeń), do pracy  z uwzględnieniem podmiotu kierującego
w 2000 r.  40 214 (tj. 11,5% badanych zaświadczeń), na badanie kontrolne  przedstawia tabela 2.
Tabela 2
Wyniki kontroli orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.
Liczba zmienionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:
Rok
ogółem
zakład lekarza wydział zasiłków w innym
pracy orzecznika oddziału ZUS przypadku
1999 7 489 671 478 6 324 16
2000 37 267 2 604 18 334 16 250 70
2001 40 214 2 767 20 305 16 999 143
2002 36 153 2 610 17 529 15 863 151
2003 37 741 2 450 17 411 17 766 114
2004 33 434 2 309 15 426 15 501 198
I kwartał 2005 7 494 461 3 057 3 911 65
y
ródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
w 2002 r.  36 153 (tj. 9,7% badanych zaświadczeń), W wyniku zmian orzeczeń, dotyczących długości
w 2003 r.  37 741 (tj. 11,2% badanych zaświadczeń), trwania niezdolności do pracy, zmniejszyły się od-
w 2004 r.  33 434 (tj. 7,8% badanych zaświadczeń), powiednio wydatki na zasiłki chorobowe. Sytuację
w I kwartale 2005 r.  7 494 (tj. 9,4% badanych w tym zakresie przedstawia tabela 3.
zaświadczeń).
Z powyższych danych wynika, że odsetek zmie-
Tabela 3
nionych orzeczeń o czasowej niezdolności do pracy
Liczba dni, za które nie wypłacono zasiłków chorobowych
w zwiÄ…zku ze zmianÄ… orzeczenia lekarskiego
systematycznie maleje.
i zaoszczędzone kwoty z tego tytułu
Okres orzeczonej niezdolności do pracy  na skła-
w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.
danych do wypłaty zasiłków zaświadczeniach lekar-
skich  na przestrzeni lat uległ znacznemu skróceniu.
Liczba dni,
Obecnie zwolnienia lekarskie wydawane są najczęściej
za które Kwota
Rok
jednorazowo na okres od 10 do 14 dni, co w konse- nie wypłacono w zł
zasiłków chorobowych
kwencji nie pozwala na wezwanie ubezpieczonego na
badanie przez lekarza orzecznika ZUS.
1999 57 265 1 915 804
W związku z obserwowanym zjawiskiem składa-
2000 215 038 6 264 037
nia zaświadczeń lekarskich przez ubezpieczonych,
a także przez lekarzy je wystawiających, praktycz-
2001 227 686 7 039 604
nie w 7. dniu od daty wystawienia zaświadczenia
2002 200 421 6 626 573
potrzebna jest  moim zdaniem  odpowiednia
2003 202 187 6 896 471
zmiana w ustawie, polegająca na skróceniu tego
terminu do 3 dni. Taka zmiana pozwoliłaby na
2004 184 345 6 335 854
bardziej właściwe ukierunkowanie kontroli przez
I kwartał 2005 411 158 1 339 228
lekarzy orzeczników ZUS, jak i na zwiększenie licz-
y
ródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
by wniosków o zbadanie zasadności wydawanych
10 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
Lekarze orzecznicy ZUS  w trakcie badania Zgodnie z art. 10 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o po-
zasadności wydanych orzeczeń o czasowej niezdol- trzebie przedłużenia okresu wypłaty zasiłku chorobowe-
ności do pracy i stwierdzając zasadność tych orze- go o dalsze 3 miesiące orzeka lekarz orzecznik ZUS na
czeń  w wielu przypadkach orzekają potrzebę skie- wniosek lekarza leczącego. Lekarz orzecznik, badając
rowania ubezpieczonego na rehabilitację leczniczą ubezpieczonego co do zasadności przedłużenia okresu
w ramach prewencji rentowej. Świadczą o tym dane zasiłkowego, niejednokrotnie orzeka o potrzebie podda-
zawarte w tabeli 4. nia ubezpieczonego rehabilitacji leczniczej.
Tabela 4
Orzeczenia dotyczÄ…ce potrzeby przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej
w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.
Liczba orzeczeń o potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji leczniczej
w tym w stosunku do osób skierowanych na badanie przez:
Rok
ogółem
zakład lekarza wydział zasiłków w innym
pracy orzecznika oddziału ZUS przypadku
1999 825 63 25 731 3
2000 7 586 163 5 383 2 021 19
2001 13 479 307 9 059 4 091 11
2002 13 053 295 8 420 4 253 84
2003 17 075 392 10 662 5 870 151
2004 17 349 396 11 835 4 958 160
I kwartał 2005 5 148 136 3 358 1 559 95
y
ródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
Kierowanie ubezpieczonych na rehabilitacjÄ™ leczni- Jednak z dotychczasowych obserwacji wynika,
czą w ramach prewencji rentowej ma na celu: q z jed- że lekarze leczący orzekają często inaczej  niż leka-
nej strony  skrócenie orzekanych okresów czasowej rze orzecznicy ZUS  co do celowości przedłużenia
niezdolności do pracy, a tym samym zmniejszenie wy- okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące. Odsetek
datków na zasiłki chorobowe q z drugiej strony  pod- orzeczeń odmawiających prawa do przedłużenia
jęcie właściwego leczenia, co wpływa na zmniejszenie okresu zasiłkowego, w omawianych latach, wynosi
liczby rent z tytułu niezdolności do pracy. od 25,7% do 32,5%.
W związku z cytowaną już ustawą z 17 grud-
nia 2004 r. wymienionej wyżej zadanie z końcem 2005 r.
Orzekanie o potrzebie przedłużenia
przestanie obowiązywać, bowiem znowelizowana usta-
okresu zasiłkowego
wa z 25 czerwca 1999 r. nie przewiduje przedłużania
Kolejnym istotnym ustawowym zadaniem nałożonym okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące.
na lekarzy orzeczników ZUS jest orzekanie o potrzebie Zestawienie załatwionych wniosków o przedłuże-
przedłużenia okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące. nie okresu zasiłkowego zawiera tabela 5.
Tabela 5
Wnioski o przedłużenie okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące
w latach 1999-2004 oraz w I kwartale 2005 r.
Liczba wniosków
% Liczba orzeczeń
wniosków o potrzebie
Rok
złożonych załatwionych załatwionych
załatwionych rehabilitacji
ogółem pozytywnie negatywnie
negatywnie leczniczej
1999 40 066 27 039 13 027 32,5 1 591
2000 117 070 83 141 33 929 29,0 5 676
2001 125 014 88 709 36 305 29,0 8 529
2002 132 619 95 417 37 202 28,1 9 810
2003 140 559 104 931 35 628 25,3 11 661
2004 140 706 107 100 33 606 23,9 9 905
I kwartał 2005 38 205 27 458 8 453 22,1 2 653
y
ródło: Dane Departamentu Statystyki Centrali ZUS.
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 11
Jak wynika z tabeli 5, wprowadzenie od 1 wrze- Sankcje
śnia 1999 r. zasady, że o potrzebie przedłużenia
okresu zasiłkowego o dalsze 3 miesiące, na wniosek Jeżeli w trakcie prowadzonych przez lekarzy
lekarza leczącego, orzeka lekarz orzecznik ZUS, orzeczników ZUS kontroli zostaną stwierdzone
przyczyniło się do zmniejszenia wydatków na zasił- nieprawidłowości w wystawianiu zaświadczeń lekar-
ki chorobowe, bowiem każda umowa przedłużenia skich, a w szczególności, gdy zaświadczenie lekar-
okresu zasiłkowego spowodowała skrócenie wypłaty skie byłoby wystawione:
zasiłku chorobowego o 90 dni.  bez przeprowadzenia bezpośredniego bada-
Analiza działalności lekarzy orzeczników ZUS nia ubezpieczonego,
w zakresie kontroli zasadności wydanych przez leka-  bez udokumentowania rozpoznania stanowią-
rzy leczących orzeczeń o czasowej niezdolności do cego podstawę orzeczonej czasowej niezdolności
pracy skłania się do następujących uwag: do pracy,
1) należałoby skrócić termin dostarczenia za- Zakład Ubezpieczeń Społecznych może cof-
świadczenia lekarskiego (przez ubezpieczonego nąć upoważnienie do wystawiania zaświa-
 do płatnika składek na ubezpieczenia społeczne, dczeń lekarskich na okres nieprzekraczający
przez osobę podlegającą dobrowolnie ubezpieczeniu 12 miesięcy.
chorobowemu  do wydziału zasiłków oddziału ZUS, W przypadkach nieumieszczania na drukach
przez lekarza wystawiającego zaświadczenie  do te- zaświadczeń lekarskich odpowiednich kodów litero-
renowej jednostki organizacyjnej ZUS) do 3 lub 4 dni wych, bÄ…dz
nieprzekazywania we właściwym czasie
od daty jego wystawienia lub otrzymania, oryginałów zaświadczeń lekarskich do terenowej
2) w przypadku wydania przez lekarza orzecznika jednostki organizacyjnej ZUS, upoważnienie do wy-
ZUS zaświadczenia lekarskiego na druku ZUS ZLA/K stawiania zaświadczeń lekarskich może być cofnięte
stwierdzającego wcześniejszą datę odzyskania zdol- na okres do 3 miesięcy.
ności do pracy, przedłożone przez ubezpieczonego Od powyższych decyzji  zgodnie z art. 60 ust. 4
kolejne zaświadczenie lekarskie nie powinno stanowić ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.  przysługuje od-
podstawy do wypłaty zasiłku chorobowego za okres po wołanie do Ministra Polityki Społecznej.
tej dacie  chyba że ta niezdolność do pracy dotyczy
Hipolit Piętka
schorzenia, które nie występowało w momencie bada-
Departament Świadczeń Krótkoterminowych
nia przez lekarza orzecznika ZUS.
Jak bezpiecznie
użytkować i usuwać azbest
Wdychanie włókien azbestu może być przyczyną rozwoju poważnych schorzeń układu oddechowego,
w tym nowotworów złośliwych  raka płuca i międzybłoniaka opłucnej. Trudności z określeniem wiel-
kości ryzyka dla tych patologii przemawiają za koniecznością kontroli, ograniczenia i eliminowania z
ró-
deł zanieczyszczeń pyłem azbestu.
Wstęp Do drugiej grupy, serpentynów, należy tylko jedna
odmiana azbestu: azbest biały (chryzotyl), wydobywany
Azbesty są minerałami naturalnie występującymi i stosowany w największych ilościach. Szacuje się, że na
w przyrodzie. W niektórych miejscach na świecie są teren Polski, w okresie po II wojnie światowej, wwieziono
one eksploatowane i przerabiane w celach przemy- około 2 mln ton tego minerału, służącego głównie do
słowych. produkcji wyrobów azbestowo-cementowych.
Pod względem budowy mineralogicznej możemy W Polsce azbest wykorzystywano m.in. do wytwa-
wyróżnić dwie grupy azbestów: grupę azbestów am- rzania takich wyrobów, jak:
fibolowych i grupę serpentynów. r wyroby azbestowo-cementowe: q pokrycia da-
W pierwszej z wymienionych grup praktyczne chowe i elewacje budynków (płyty płaskie, praso-
znaczenie mają dwie odmiany azbestu: azbest brą- wane, tzw. szablony lub płyty  karo , płyty faliste
zowy (amozyt) oraz azbest niebieski (krokidolit). oraz płyty płaskie okładzinowe) q rury ciśnieniowe
12 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
q kształtki kanalizacyjne i do przewodów wentyla- określa się na około 30 lat; po tym czasie powsta-
cyjnych q zbiorniki na wodę q osłony do kanałów wać będzie ogromna ilość odpadów niekorzystnie
spalinowych, oddziaływujących na środowisko i zdrowie miesz-
r wyroby tekstylne: sznury i maty, kańców2.
r izolacja cieplna,
r filtry przemysłowe,
Bezpieczne użytkowanie
r chłodnie kominowe i wentylatorowe,
i eliminacja materiałów
r masy ogniotrwałe, ognioodporne płyty izo-
zawierajÄ…cych azbest
lacyjne,
r materiały i wykładziny cierne: sprzęgła i ha- Pierwszym etapem prac mających na celu
mulce, oczyszczenie danego obiektu z azbestu jest lo-
r masy i kity uszczelniające, kalizacja wyrobów zawierających azbest w tym
r uszczelki. obiekcie. Właściciel, zarządca lub użytkownik
obiektu, w którym występują wyroby zawierające
azbest, ma obowiÄ…zek dokonania ich inwentaryza-
Klasyfikacja wyrobów
cji, poprzez sporzÄ…dzenie spisu z natury, zgodnie
zawierajÄ…cych azbest
z rozporzÄ…dzeniem Ministra Gospodarki, Pracy
W zależności od zawartości azbestu, stosowa- i Polityki Społecznej z dnia 23 paz
dziernika 2003 r.3.
nego spoiwa oraz gęstości objętościowej, wyro- Odpowiednią informację, aktualizowaną co roku,
by zawierające azbest podzielono na dwie kla- przygotowuje się zarówno dla wyrobów nadal eks-
sy  I i II. ploatowanych, jak i dla tych, których eksploatacja
r klasa I (tzw. wyroby azbestowe miękkie) została zakończona. Przygotowane informacje
obejmuje wyroby o gęstości objętościowej mniej- muszą następnie zostać przesłane, w terminie do
szej od 1000 kg/m3, zawierające powyżej 20% 31 stycznia, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi
azbestu, miasta  w przypadku osoby fizycznej, bÄ…dz
woje-
r do klasy II (tzw. wyroby azbestowe twar- wodzie  w przypadku gdy właścicielem budynku
de) zalicza się wyroby o gęstości objętościowej jest osoba prawna. Właściwość miejscowa organu
powyżej 1000 kg/m3, zawierające powyżej 20% zależy od lokalizacji danego obiektu.
azbestu. Wzory informacji niezbędnych dla potrzeb inwen-
Najczęściej stosowanymi wyrobami klasy I by- taryzacji wyrobów zawierających azbest zawierają
ły wyroby tekstylne używane przez pracowników załączniki 1 i 2.
w celach ochronnych (koce gaśnicze, szczeliwa Kwestię bezpiecznego użytkowania oraz sukce-
plecione, tektury, płytki podłogowe PCW) oraz sywnej eliminacji produktów azbestowych reguluje
masy azbestowe natryskowe wykorzystywane rozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Po-
w celu izolacji ognioochronnej konstrukcji stalo- lityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r.4, które
wych i przegród budowlanych. Spośród wyrobów zostało wydane na podstawie cytowanej wyżej
klasy II najbardziej rozpowszechnione były płyty ustawy z 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów
azbestowo-cementowe, faliste i  karo , stosowane zawierajÄ…cych azbest.
jako pokrycia dachowe i elewacje zewnętrzne. Zgodnie z postanowieniami tego rozporządze-
W Polsce produkcja materiałów zawierających nia bezpieczne użytkowanie produktów azbesto-
azbest rozpoczęła się w 1907 r. i trwała aż do 1998 r., wych możliwe jest tylko wtedy, gdy wyroby te ma-
kiedy to mocą ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. ją gęstość objętościową większą od 1000 kg/m3
zakazano produkcji, obrotu oraz wprowadzania na (wyroby azbestowe twarde) oraz nie posiadajÄ…
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu oraz widocznych uszkodzeń, mogących stwarzać wa-
wyrobów zawierających ten minerał1. runki dla emisji azbestu do środowiska. Przepisy
Wprowadzony zakaz nie eliminuje jednak pro-
2
blemu, jakim jest istnienie w naszym kraju ogromnej
Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej: Program usu-
wania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na
ilości wyrobów zawierających wymieniony minerał
terytorium Polski, przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej
(około 80% azbestu występuje w wyrobach budow-
Polskiej w dniu 14 maja 2002 r. /www.mpips.gov.pl/.
lanych). Szacuje się, że na terytorium Polski znaj-
3
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
duje się około 15,5 mln ton wyrobów zawierających
Społecznej z dnia 23 paz
dziernika 2003 r. w sprawie wyma-
azbest, w tym 14,9 mln ton płyt azbestowo-cemen- gań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu
towych oraz 600 tys. ton rur i innych wyrobów azbe- oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń,
w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. nr 192,
stowo-cementowych. Trwałość tych materiałów
poz. 1876).
4
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-
1
Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stoso- łecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków
bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających
wania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 3, poz. 20
azbest (Dz.U. nr 71, poz. 649).
z póz
n. zm.).
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 13
rozporządzenia pozwalają na dalsze użytkowanie r identyfikacja z
ródła azbestu,
tych wyrobów po ich zabezpieczeniu powłoką r metody wykonywania prac,
ochronną lub szczelną zabudową i przy ścisłym r zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowni-
przestrzeganiu wymagań w zakresie ochrony śro- ków i środowiska przed emisją włókien azbestu,
dowiska. Wszystkie inne wyroby, które w wyniku r ustalenia dotyczące niezbędnego monitoringu
oceny gęstości objętościowej i stopnia uszkodze- jakości powietrza (dla wyrobów tzw. miękkich i za-
nia nie spełniają tych warunków, powinny zostać wierających krokidolit  również w trakcie prowadze-
bezwzględnie usunięte. nia prac),
Formularz  Ocena stanu i możliwości bezpiecz- r ustalenia dotyczące stopnia narażenia na
nego użytkowania wyrobów zawierających azbest azbest.
stanowi załącznik 3. Wykonawca prac demontażowych musi rów-
Ilość punktów uzyskanych w wymienionej nież posiadać niezbędne wyposażenie techniczne
ocenie decyduje o trybie dalszego postępowa- i socjalne do przeprowadzenia tych robót, a także
nia z ocenianymi wyrobami i o pilności prac zwią- dysponować odpowiednio przeszkolonymi pracow-
zanych z usuwaniem lub naprawą tych wyrobów. nikami  w zakresie zasad bezpieczeństwa i higieny
Należy jednak pamiętać, iż niewłaściwe zabezpie- pracy w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawiera-
czony proces eliminacji produktów zawierających jącymi azbest. Szczegółowy program szkoleń okreś-
azbest może stanowić większe ryzyko uwalnia- la rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
nia się włókien azbestowych do środowiska niż z dnia 2 kwietnia 1998 r.6
pozostawienie tych wyrobów w miejscu ich prze-
znaczenia.
Prowadzenie
prac demontażowych
Przygotowanie
Pracodawca zatrudniający pracowników przy
prac demontażowych
pracach polegajÄ…cych na naprawie lub usuwaniu wy-
Przed przystąpieniem do demontażu wyrobów za- robów zawierających azbest z obiektów i urządzeń
wierających azbest i właściciel obiektu, i wykonawca budowlanych ma obowiązek:
prac muszą uzyskać odpowiednie dokumenty, speł- r izolować od otoczenia obszar prac  przez sto-
nić szereg wymogów oraz poinformować o pracach sowanie odpowiednich osłon,
właściwe organy kontrolne. Wykonawca tych prac r ogrodzić teren prac  z zachowaniem bez-
 zgodnie z przepisami ustawy z 2001 r. o odpadach piecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla
 jest również zobowiązany do uzyskania zezwolenia osób pieszych,
na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych5. r umieścić tablice ostrzegawcze o treści:  Uwa-
W tym celu specjalistyczna firma, wykonująca ga! Zagrożenie azbestem ,  Osobom nieupoważnio-
prace demontażowe, musi dokonać identyfikacji nym wstęp wzbroniony ,
jakościowej występującego azbestu oraz ilościowej r zawrzeć porozumienie z zarządzającym skła-
inwentaryzacji z określeniem miejsc występowania dowiskiem odpowiednim dla odpadów niebezpiecz-
azbestu. Kolejnym etapem jest oszacowanie ilości nych, zawierających azbest,
wytworzonych, w wyniku planowanych prac, odpa- r zawrzeć umowę z laboratorium upoważnionym
dów zawierających azbest i określenie ich mineralnej do prowadzenia monitoringu powietrza,
odmiany. Niezbędne jest także przedłożenie infor- r zastosować odpowiednie środki techniczne
macji o sposobach gospodarowania wytworzonymi celem zmniejszenia emisji włókien azbestu.
odpadami, a w przypadku gdy ilość wytworzonych Zmniejszenie zagrożenia pyłem azbestu moż-
odpadów przekroczy 1 tonę rocznie  również decy- liwe jest m.in. dzięki zapewnieniu pracownikom,
zji zatwierdzającej program gospodarki odpadami w trakcie wykonywania określonych prac, środków
niebezpiecznymi. Program taki, oprócz szczegóło- ochrony indywidualnej właściwych dla ich poziomu
wego opisu sposobu gospodarowania odpadami narażenia; ograniczeniu liczby pracowników w stre-
zawierającymi azbest, w tym ich transportu i uniesz- fach zagrożenia; stosowaniu odpowiednich środków
kodliwiania, powinien również zawierać informacje technicznych. W wypadku demontażu obiektów
o sposobach ograniczania negatywnego wpływu zawierających azbest  zdaniem ekspertów  emisja
tych odpadów na środowisko. włókien azbestu jest mniejsza po ich całkowitym
Przed rozpoczęciem prac oczyszczających bu- nawilgoceniu, czyli nasiąknięciu wodą. Dlatego też
dynki z azbestu ich wykonawca jest zobowiązany konieczne jest nawilżenie wyrobów zawierających
do opracowania szczegółowego planu prac, który
6
RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
powinien zawierać takie informacje, jak:
2 kwietnia 1998 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest
5
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62, oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania
poz. 628 z póz
n. zm.). takich wyrobów (Dz.U. nr 45, poz.280).
14 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
azbest i utrzymywanie ich w stanie wilgotnym przez najmniej raz dziennie, po rozpoczęciu prac. Po za-
cały okres trwania prac demontażowych. kończeniu prac demontażowych należy sprawdzić
Wyroby azbestowe, w miarę możliwości, powinny czystość obiektu, przeprowadzając odpowiednie
być demontowane w całości (płyty, rury, kształtki), badanie czystości powierza, realizowane przez
bez ich uszkadzania, jeśli tylko jest to technicznie specjalistyczne laboratoria posiadające akredytację.
możliwe. Przy pracach należy używać wyłącznie W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS)8
narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażo- pyłów zawierających azbest chryzotylowy i inne ma-
nych w miejscowe instalacje odciągające powietrze. teriały włókniste, z wyjątkiem krokidolitu, w środowi-
Wytworzone odpady muszą być pakowane od- sku pracy wynosi: dla pyłu całkowitego  1 mg/m3,
dzielnie, przy czym opakowania powinny być szczel- dla włókien respirabilnych9  0,2 włókna/cm3. W przy-
ne, o wytrzymałości uniemożliwiającej rozdarcie, za- padku pyłów zawierających bardziej szkodliwy dla
bezpieczające przed możliwością uwalniania pyłów człowieka azbest krokidolitowy wartości te wynoszą
azbestu do otoczenia. Odpady o gęstości objęto- odpowiednio: 0,5 mg/m3 i 0,2 włókna/cm3.
ściowej poniżej 1000 kg/m3 powinny być dodatkowo Ostatnim etapem prac w procesie usuwania mate-
zabezpieczone przed emisją włókien azbestowych riałów azbestowych jest wywóz odpadów na odpowied-
poprzez ich trwałe związanie z cementem (zestalanie nio przystosowane do tego celu wysypisko. Przewóz
przy użyciu cementu). Prace zabezpieczające de- odpadów zawierających azbest powinien przebiegać
montowanych elementów powinny być wykonywane według zasad określonych w ustawie o przewozie dro-
codziennie, dla danej partii materiałów. Przed trans- gowym towarów niebezpiecznych10 oraz odpowiednim
portem odpady powinny być zabezpieczone przed rozporządzeniu11. Na koniec prac demontażowych wy-
dostępem osób niepowołanych. konawca tych robót przedstawia właścicielowi obiektu
Duże znaczenie dla minimalizacji ryzyka uwalnia- dokument stwierdzający rzetelność wykonania prac
nia się pyłu azbestu do otoczenia ma także przygoto- i oczyszczenie obiektu z azbestu.
wanie i organizacja zaplecza budowy, w tym części
*
socjalnej obejmujÄ…cej urzÄ…dzenia sanitarno-higie-
niczne (z możliwością umycia się po pracy w kon- Azbest jest uznany za substancję o udowodnio-
takcie z azbestem), pomieszczenia na szatnie czyste nym działaniu rakotwórczym. Stąd tak ważne jest
i brudne, pomieszczenia dla spożywania posiłków ograniczanie emisji jego włókien do środowiska
i regeneracji. i eliminacja potencjalnego z
ródła narażenia  dla
Bardzo ważne jest również codzienne, staranne osób przebywających w pobliżu miejsca jego wystę-
oczyszczanie strefy prac, terenu wokół, dróg we- powania.
wnętrznych oraz maszyn i urządzeń  z wykorzy- Polski system prawny tworzy solidne podstawy
staniem podciśnieniowego sprzętu odkurzającego, dla bezpiecznego użytkowania, zabezpieczania
zaopatrzonego w filtry o dużej skuteczności ciągu, i sukcesywnej eliminacji azbestu ze środowiska,
lub na mokro. Niedopuszczalne jest ręczne zamia- a także określa zasady bezpieczeństwa i ochrony
tanie na sucho, jak również czyszczenie przy użyciu pracowników wykonujących prace polegające na
sprężonego powietrza. Jeżeli prace są prowadzone zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających
w obiektach zamkniętych, niezbędny jest również azbest.
montaż komór dekontaminacyjnych, stanowiących Tylko bezpieczne postępowanie z azbestem pod-
łącznik pomiędzy pomieszczeniem będącym strefą czas wykonywania prac demontażowych, oparte na
prac a innymi pomieszczeniami wewnątrz obiektu minimalizacji ryzyka uwalniania się pyłu azbestu do
lub na zewnątrz obiektu. otoczenia, przeciwdziała zanieczyszczeniu otocze-
Powinien obowiązywać bezwzględny zakaz je- nia, a tym samym skutecznie redukuje ryzyko ekspo-
dzenia w strefie pracy, a także palenia tytoniu, który zycji na włókna azbestu.
zwiększa ryzyko występowania raka płuc u pracow-
ników mających kontakt z azbestem. Podczas pracy 8
NDS definiowane jest jako: wartość średnia stężenia,
z azbestem powinien również panować zaostrzony
którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego
rygor, jeśli chodzi o przestrzeganie zasady stoso- i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres
jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych
wania środków ochrony osobistej, właściwych dla
zmian w stanie jego zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
poziomu narażenia poszczególnych pracowników7.
pokoleń.
Podczas usuwania materiałów zawierających 9
Włókna respirabilne to włókna o określonych wymiarach:
w swoim skÅ‚adzie azbest należy prowadzić moni- dÅ‚ugoÅ›ci  powyżej 5 µm, Å›rednicy  poniżej 3 µm, stosunku dÅ‚u-
gości do średnicy  powyżej 3.
toring stężenia włókien azbestowych w powietrzu
10
Ustawa z dnia 28 paz
dziernika 2002 r. o przewozie drogo-
w bezpośrednim sąsiedztwie wykonywanych prac.
wym towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 199, poz. 1671).
Pomiary takie powinny być przeprowadzane co
11
RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia
2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów
7
Health & Safety Executive: Working with asbestos in buil- o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu
dings. HSE Books 1999 /www.hse.gov.uk/. odpadów niebezpiecznych (Dz.U. nr 236, poz. 1986).
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 15
Załącznik 1
Informacja o wyrobach zawierających azbest1) i miejscu ich występowania
1. Miejsce, adres
2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:
a) osoba prawna  nazwa, adres,
b) osoba fizyczna  imiÄ™, nazwisko i adres
3. Tytuł własności
4. Nazwa, rodzaj wyrobu2)
5. Ilość (m2, tony)3)
6. Przydatność do dalszej eksploatacji4)
7. Przewidywany termin usunięcia wyrobu:
a) okresowej wymiany z tytułu zużycia wyrobu5)
b) całkowitego usunięcia niebezpiecznych materiałów i substancji
8. Inne istotne informacje o wyrobach6)
Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O b j a Å› n i e n i a :
* Niepotrzebne skreślić.
1)
Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.
2)
Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:
 płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie,
 płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa,
 rury i złącza azbestowo-cementowe,
 izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest,
 wyroby cierne azbestowo-kauczukowe,
 przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione,
 szczeliwa azbestowe,
 taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki,
 wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych,
 papier, tektura,
 inne wyroby zawierajÄ…ce azbest, oddzielnie niewymienione.
3)
Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury).
4)
Według  Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest  załącznik nr 1 do rozporządzenia
ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawiera-
jÄ…cych azbest.
5)
Na postawie corocznego rozporządzenia ministra właściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających
azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny.
6)
Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urzÄ…dzenia zawierajÄ…cego azbest.
16 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
Załącznik 2
Informacja o wyrobach zawierających azbest1), których wykorzystywanie zostało zakończone
1. Miejsce, adres
2. Właściciel/zarządca/użytkownik*:
a) osoba prawna  nazwa, adres,
b) osoba fizyczna  imiÄ™, nazwisko i adres
3. Tytuł własności
4. Nazwa, rodzaj wyrobu2)
5. Ilość (m2, tony)3)
6. Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów
7. Planowane usunięcia wyrobów:
a) sposób
b) przez kogo
c) termin
8. Inne istotne informacje o wyrobach4)
Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O b j a Å› n i e n i a :
* Niepotrzebne skreślić.
1)
Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1% azbestu.
2)
Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację:
 płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie,
 płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa,
 rury i złącza azbestowo-cementowe,
 izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest,
 wyroby cierne azbestowo-kauczukowe,
 przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione,
 szczeliwa azbestowe,
 taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki,
 wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych,
 papier, tektura,
 inne wyroby zawierajÄ…ce azbest, oddzielnie niewymienione.
3)
Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury).
4)
Np. informacja o oznaczeniu na planie.
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 17
Załącznik 3
Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest
Obiekt budowlany/urzÄ…dzenie budowlane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres obiektu budowlanego/urzÄ…dzenia budowlanego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomieszczenie: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rodzaj wyrobu: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przyjęta
Grupa/Nr Wyrób  rodzaj Ocena
punktacja
I. Sposób zastosowania azbestu
1. Powierzchnia pokryta masÄ… natryskowÄ… z azbestem (torkret) 25
2. Tynk zawierajÄ…cy azbest 20
3. Lekkie płyty izolacyjne z azbestem (gęstość objętościowa < 1000 kg/m3) 15
4. Pozostałe wyroby z azbestem 10
II. Rodzaj azbestu
5. Azbest chryzotylowy 5
6. Inny azbest 10
III. Struktura powierzchni wyrobu z azbestem
7. Rozluz
niona (naruszona) struktura włókien 25
8. Mocna struktura włókien, lecz bez/lub z niewystarczająco gęstą powłoką farby zewnętrznej 5
9. Pomalowana, gęsta powłoka zewnętrzna 0
IV. Stan zewnętrzny wyrobu z azbestem
10. Duże uszkodzenia 15*
11. Małe uszkodzenia 5**
12. Brak uszkodzeń 0
V. Możliwość uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem
13. Wyrób jest przedmiotem jakichś prac 15
14. Wyrób przez bezpośrednią dostępność narażony na uszkodzenia (do wysokości 2 m) 10
15. Wyrób narażony na uszkodzenia mechaniczne 10
16. Wyrób narażony na wstrząsy i drgania 10
17. Wyrób narażony na działanie czynników atmosferycznych (na zewnątrz obiektu) 10
18. Wyrób znajduje się w zasięgu silnych ruchów powietrza 5
19. Wyrób nie jest narażony na wpływy zewnętrzne 0
VI. Wykorzystanie pomieszczenia
20. Regularnie przez dzieci, młodzież lub sportowców 25
21. Trwałe lub częste przebywanie w pomieszczeniach innych osób 20
22. Czasowo wykorzystywane pomieszczenie 10
23. Rzadko wykorzystywane pomieszczenie 5
18 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
Przyjęta
Grupa/Nr Wyrób  rodzaj Ocena
punktacja
VII. Usytuowanie wyrobu
24. Bezpośrednio w pomieszczeniu 25
25. Za zawieszonym nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem 25
26. W systemie wywietrzania pomieszczenia (kanały wentylacyjne) 20
Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad pyłoszczelną powierzchnią
27. 0
lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym
A. Suma punktów oceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
B. Stopień pilności I
(wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) 60 i więcej punktów
C. Stopień pilności II
(ponowna ocena wymagana w czasie 1 roku) 35 do 55 punktów
D. Stopień pilności III
(ponowna ocena w terminie do 5 lat) 25 do 30 punktów
* Duże uszkodzenia  widoczne pęknięcia lub ubytki na powierzchni większej niż 3% powierzchni wyrobu.
** Małe uszkodzenia  brak widocznych pęknięć, a ubytki na powierzchni mniejszej niż 3% powierzchni wyrobu.
UWAGA: Należy podkreślić tylko jedną pozycję w grupie; jeśli wystąpi więcej niż jedna, należy podkreślić najwyższą punktację.
Zsumować ilość punktów, ustalić ocenę końcową i stopień pilności.
Beata Snarska
Zakład Epidemiologii Środowiskowej
Instytutu Medycyny Pracy w A
odzi
dokumenty
Stanowisko
Rady Ochrony Pracy
w sprawie
warunków pracy osób niepełnosprawnych
z dnia 7 lipca 2005 r.
Rada Ochrony Pracy na posiedzeniu w dniu wyraża głębokie zaniepokojenie występującymi
2 czerwca 2005 r. wysłuchała informacji Główne- u niektórych pracodawców faktami nieprzestrzega-
go Inspektora Pracy i Przedstawiciela Pełno- nia przepisów prawa pracy:
mocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnospraw-  tolerowaniem przez pracodawców niezgod-
nych na temat warunków pracy osób niepełno- nego z obowiązującymi przepisami stanu bez-
sprawnych. pieczeństwa pracy w zakładach zatrudniających
Na podstawie przedstawionych informacji oraz osoby niepełnosprawne oraz odstępstw od zasad
przeprowadzonej dyskusji Rada Ochrony Pracy bezpiecznej pracy,
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 19
 wadliwą organizacją pracy oraz niestarannym powinien spełniać zakład zatrudniający osoby nie-
wykonywaniem obowiązków przez osoby nadzorują- pełnosprawne,
ce pracę osób niepełnosprawnych,  usprawnienie współpracy pracodawców ze
 brakiem wiedzy pracodawców w zakresie zatrud- służbami medycyny pracy w zakresie opiniowa-
niania i uprawnień pracowników niepełnosprawnych, nia stanowisk pracy do potrzeb osób niepełno-
 świadomym nierespektowaniem uprawnień sprawnych,
tych osób,  opracowanie wytycznych określających pod-
 brakiem współpracy pracodawców i służb stawowe wymagania, jakie powinien spełniać zakład
medycyny pracy w zakresie przystosowania po- pracy zatrudniający osoby niepełnosprawne,
mieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepeł-  dokonania przez pracodawców oceny ryzyka
nosprawnych. występującego przy określonych pracach.
W związku ze stwierdzonymi wyżej uchybieniami Nierespektowanie przez pracodawców upraw-
Rada Ochrony Pracy postuluje: nień pracowników niepełnosprawnych tudzież wa-
 prowadzenie na szczeblu okręgowych in- dliwa organizacja pracy i niestaranne wykonywanie
spektoratów pracy działań informacyjnych i porad- obowiązków przez osoby nadzorujące pracę to
nictwa wśród pracodawców, którzy utworzyli lub przesłanki  zdaniem Rady Ochrony Pracy  uzasad-
zamierzają utworzyć stanowiska pracy dla osób niające cofnięcie pracodawcy statusu zakładu pracy
niepełnosprawnych w zakresie wymogów, jakie chronionej.
uzdrowiska
W Szczawnie Zdroju&
W kolejnej publikacji z cyklu  Uzdrowiska  w którym prezentujemy miejscowości uzdrowiskowe
i znajdujące się w nich ośrodki rehabilitacyjne, z którymi ZUS współpracuje realizując program rehabilita-
cji leczniczej w ramach prewencji rentowej  przedstawiamy Szczawno Zdrój.
Bogactwem naturalnym Szczawna sÄ… przede
Uzdrowisko Szczawno Zdrój leży na wysokości oko-
ło 410 m n.p.m. na Dolnym Śląsku, w Sudetach Środ- wszystkim wody mineralne. Ich główny składnik
kowych. Okolice Szczawna są zalesione, uzdrowisko stanowią szczawy wodorowęglanowo-sodowo-ma-
otaczają wzgórza oraz góra Chełmiec (869 m n.p.m.). gnezowe uzyskiwane z czterech z
ródeł:  Dąbrówka ,
Usytuowanie wśród lasów i różnice wzniesień sprawiają,  Mieszko ,  Młynarz i  Marta .
że panujący tu klimat jest łagodny, ale również pobudza- Pierwsze udokumentowane wzmianki o Szczawnie
jÄ…cy i orzez
wiający  typowy dla gór średniej wysokości. Zdroju pochodzą z 1221 r., z czasów Henryka I Broda-
Mówi się też, że klimat uzdrowiska posiada cechy klima- tego. Początkowo Szczawno, jako wieś, należało do
tu śródziemnomorskiego. księstwa wrocławskiego, a w 1392 r. przeszło w ręce
króla czeskiego Wacława. W 1509 r. posiadłość nabył
Conrad von Hochberg, którego potomkowie dziedzi-
czyli Szczawno do 1931 r.
W 1815 r. zbudowano tu pierwsze sanatorium.
Od 1816 r. nastąpił intensywny rozwój uzdrowiska,
wybudowano pijalnię wód mineralnych, halę space-
rowÄ…, teatr, hotele, zajazdy.
Kolejne lata były związane z rozwojem lecznic-
twa uzdrowiskowego. Na przełomie XIX i XX wieku
utworzone zostały dwa parki: Zdrojowy i Szwedzki,
które  do dziś zadbane  są pięknie wkomponowa-
ne w miejscowość. Szczawno uzyskało europejską
sławę uzdrowiska i ściągało na leczenie woda-
mi mineralnymi wielu możnych i sławnych ludzi.
W uzdrowisku przebywali: Zygmunt Krasiński, Hen-
ryk Wieniawski, car Mikołaj I, a nawet Winston Chur-
Pijalnia wód mineralnych w Szczawnie  widok na Chełmiec.
Fot.: A. Serafińska
chill, Wilhelm II, a także Karol May.
20 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
W niedalekiej odległości od Szczawna Zdroju
znajduje się zamek Książ. Wznosi się on na urwi-
stym stoku, otoczonym z trzech stron doliną Pałecz-
nicy. Zamek, okolony pięknym parkiem, posiada
400 sal, w tym między innymi reprezentacyjne, salę
balowÄ…, konferencyjnÄ….
Dzięki leczniczym właściwościom wód oraz
korzystnemu mikroklimatowi do szczawieńskie-
go uzdrowiska przyjeżdżają zarówno dorośli, jak
i dzieci. Dorośli kuracjusze mogą uzyskać pomoc
w zakresie chorób: q narządu ruchu (pourazo-
we, reumatyczne, zwyrodnieniowe i osteoporo-
za) q chorób układu oddechowego (laryngologicz-
Hala spacerowa w Szczawnie Zdroju.
ne, astma, choroby alergiczne) q układu trawien-
Fot.: A. Serafińska
nego q układu sercowo-naczyniowego q ukła-
du moczowego, a także q przemiany materii
W uzdrowisku Szczawno kuracjusze  majÄ…c do dys- i q cukrzycy.
pozycji bardzo dobrą, unowocześnianą bazę hotelową Zabiegi, które mogą być stosowane przy le-
i zabiegową  mogą również podziwiać piękne obiekty czeniu schorzeń, to między innymi: q kąpiele
z różnych okresów rozwoju miejscowości. W XIX-wiecz- q inhalacje q światłolecznictwo q elektrolecz-
nym Teatrze Zdrojowym znajduje się przepiękna sala nictwo q masaże. Do dyspozycji kuracjuszy jest
rokokowa, a ponadto można odwiedzać halę space- wiele obiektów sanatoryjnych (na szczególną
rową i pijalnię wód mineralnych, a także wybudowaną uwagę zasługuje Dom Zdrojowy) wyposażonych
w 1818 r. Wieżę Anny, usytuowaną na Templu, miejscu, w wysokospecjalistyczną aparaturę medyczną
w którym odprawiano obrzędy ku czci wód mineralnych. i bazę zabiegową. Ponadto w uzdrowisku znaj-
dujÄ… siÄ™ korty tenisowe, trasy rowerowe, tereny
spacerowe.
Wieża Anny na Templu  okolice Szczawna.
Fot.: A. Serafińska
Gimnastyka  szkoła pleców .
Fot.: A. Serafińska
W 2005 r. w każdym turnusie może być skie-
rowanych do uzdrowisk na rehabilitacjÄ™ leczni-
czÄ…, w ramach prewencji rentowej, 300 ubezpie-
czonych, u których stwierdzono potrzebę rehabi-
litacji schorzeń narządu ruchu, układu krążenia
i układu oddechowego. Szczególnie ubezpie-
czeni z rejonu Śląska korzystają z gościnności
uzdrowiska Szczawno Zdrój i otrzymują zaleco-
ne, w ramach programu rehabilitacji leczniczej,
leczenie i zabiegi.
Anna Serafińska
Zakład przyrodoleczniczy w Szczawnie Zdroju.
Departament Prewencji i Rehabilitacji
Fot.: A. Serafińska
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 21
Wydarzenia, opinie  2005
r 3-4 czerwca w Warszawie odbył się kongres programu WISE (Work Improvements in Small Enter-
naukowy na temat  Sport i aktywność ruchowa dzieci prises  poprawa warunków pracy w małych przed-
i młodzieży . Jego organizatorami byli m.in. Oddział siębiorstwach), realizowanego przez MOP w celu
Warszawski Polskiego Towarzystwa Medycyny Spor- utrzymania zatrudnienia lub zwiększenia dostępu do
towej, Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej oraz pracy q kampanię edukacyjną i informacyjną. Uczest-
Fundacja Edukacji Medycznej i Promocji Zdrowia. nicy seminarium  m.in. przedstawiciele Stowarzysze-
Patronat honorowy nad kongresem objęli: Minister nia Przyjaciół Integracji, Biura Pełnomocnika Rządu
Zdrowia, Minister Edukacji Narodowej i Sportu, Prezes ds. Osób Niepełnosprawnych, związków zawodo-
Polskiego Komitetu Olimpijskiego oraz Prezes Pol- wych oraz pracodawców  przedstawili stanowisko
skiego Komitetu Paraolimpijskiego. dotyczÄ…ce oceny propozycji projektu w warunkach
W obradach uczestniczyli przedstawiciele in- polskich.
stytutów, klinik oraz oddziałów rehabilitacyjnych Przystąpiono do opracowania założeń strategii
i ortopedycznych z terenu całej Polski, reprezen- oraz ramowego planu działania dla zespołu realizują-
tanci akademii wychowania fizycznego z Poznania, cego wymieniony projekt w Polsce.
Katowic, Warszawy, Gdańska, Krakowa i Wrocławia,
a także przedstawiciele Zakładu Ubezpieczeń Spo- r 21 czerwca w Poznaniu odbyło się seminarium
łecznych. na temat  Ochrona przed hałasem . Jego organiza-
Głównym tematem kongresu była rola i znacze- torem był Centralny Instytut Ochrony Pracy  Pań-
nie aktywności ruchowej w profilaktyce, leczeniu stwowy Instytut Badawczy, zaś współorganizatorami
i kompleksowej rehabilitacji chorób cywilizacyjnych. Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Państwowa
Podczas sesji tematycznych poruszono m.in. takie Inspekcja Pracy.
zagadnienia, jak: q historia, rola i zadania czasopi- Program obrad obejmował m.in. takie zagad-
śmiennictwa medyczno-sportowego we współcze- nienia, jak: q problem hałasu w środowisku pracy
snym sporcie q doping a dozwolone wspomaganie i życia człowieka q przestrzeganie przepisów bez-
treningu sportowego q psychologia sportu q sport pieczeństwa i higieny pracy w zakresie ochrony
w walce z patologiami społecznymi q praktyczne przed hałasem q ochrona słuchu przed hałasem
wykorzystanie zdobyczy nauk medycznych przez q zasady doboru oraz stosowania indywidualnych
trenerów w ich pracy zawodowej. ochron słuchu. Omówiono i zaprezentowano także
Podczas spotkania podkreślono, że odpowied- serwis internetowy CIOP-PIB poświęcony zagadnie-
nio dawkowana aktywność fizyczna  w każdym niom hałasu.
wieku i na każdym etapie rozwoju człowieka  jest Wagę omawianego problemu podkreślano pod-
najprostszym i najtańszym środkiem zwiększa- czas seminarium wielokrotnie. Ocenia się, że jedna
jącym możliwości adaptacyjne i odpornościowe trzecia pracowników w Europie (ponad 60 mln) przez
organizmu. Wykazano, że zapadalność na choro- ponad jedną czwartą czasu pracy jest narażona
by cywilizacyjne i ich przebieg, jak też statystyka na działanie wysokiego poziomu hałasu, a prawie
śmiertelności, pozostają w ścisłej współzależności 40 mln pracowników przez ponad połowę czasu
z niskim poziomem aktywności fizycznej polskiego pracy musi podnosić głos w celu skutecznej komu-
społeczeństwa. nikacji słownej.
W związku z wejściem w życie 15 lutego 2006 r.
r 17 czerwca w Warszawie zorganizowano nowej europejskiej dyrektywy dotyczÄ…cej poziomu
seminarium poświęcone realizacji projektu Mię- hałasu w miejscu pracy przedstawiono zasady oceny
dzynarodowej Organizacji Pracy, który dotyczy zgodności urządzeń używanych na zewnątrz po-
promowania inkluzji1 społecznej osób niepełno- mieszczeń z wymaganiami Wspólnoty Europejskiej
sprawnych poprzez zwiększenie możliwości za- (dyrektywa 2000/14/WE).
trudnienia. Spotkanie w Poznaniu stanowiło kontynuację
Wprowadzenia do wymienionego projektu doko- działań realizowanych w ramach kampanii infor-
nała oraz planowane działania przedstawiła repre- macyjnej Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa
zentantka MOP, Annie Rice. i Zdrowia w Pracy poświęconej walce z hałasem.
Projekt MOP przewiduje: q analizę kosztów wy- Głównym koordynatorem tych działań jest CIOP-
łączenia ze społeczeństwa  w porównaniu do nakła- -PIB, który pełni jednocześnie w Polsce rolę kra-
dów na rehabilitację i utrzymanie miejsc pracy q utwo- jowego punktu centralnego Europejskiej Agencji
rzenie networku (sieci) rehabilitacji q wykorzystanie Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy. Inauguracja
kampanii informacyjnej miała miejsce 20 kwietnia
1
Inclusio (łac.)  włączenie.
2005 r., a znajdzie swój finał podczas europejskie-
22 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
go tygodnia pt.  Stop hałasowi! , który odbędzie instytucjami właściwymi dla ubezpieczeń z tytułu wy-
siÄ™ w paz
dzierniku 2005 r. padków przy pracy i chorób zawodowych. W 2005 r.
Podczas seminarium odbyło się uroczyste wrę- Forum koncentruje się w swoich działaniach na usta-
czenie Kart Liderów Bezpiecznej Pracy oraz tzw. nowieniu bliższych relacji oraz poszerzeniu zakresu
certyfikatów kompetencji konsultanta w zakresie wymiany informacji między instytucjami ubezpiecze-
bezpieczeństwa i higieny pracy w małych i średnich niowymi starych i nowych krajów członkowskich Unii
przedsiębiorstwach. Europejskiej.
W spotkaniu uczestniczyli eksperci z wielu krajów
r 3-7 września w Sztokholmie odbył się mię- europejskich, w tym przedstawiciele Zakładu Ubez-
dzynarodowy kongres poświęcony współczesnym pieczeń Społecznych z Polski. Reprezentant ZUS
osiągnięciom w dziedzinie kardiologii, którego wygłosił referat na temat  Ubezpieczenia wypadko-
organizatorem było Europejskie Towarzystwo Kar- we w Polsce . Przedmiotem dyskusji były najnowsze
diologiczne (ESC). rozwiązania w sferze ubezpieczeń z tytułu wypadków
Tego typu spotkania odbywają się cyklicznie, przy pracy i chorób zawodowych oraz bieżące wy-
już od wielu lat, a uczestników kongresu gościło zwania dotyczące tych ubezpieczeń.
m.in. Monachium, Wiedeń, Barcelona, Berlin. Do- Druga część konferencji poświęcona była pre-
roczne zjazdy skupiają najwybitniejsze autorytety zentacji systemów ubezpieczeń z tytułu wypadków
w wymienionej dziedzinie, zaś ich uczestnicy  le- przy pracy i chorób zawodowych w nowych krajach
karze, pielęgniarki, technicy  mają możliwość wy- członkowskich UE. Wystąpienia prelegentów dostar-
boru najbardziej interesujących dla siebie tematów czyły informacji na temat organizacji wymienionych
spotkania. ubezpieczeń w poszczególnych krajach, w tym
Obecnie przewodniczÄ…cym Europejskiego obejmujÄ…cych m.in. takie kwestie, jak: q instytucja
Towarzystwa Kardiologicznego jest prof. Michał odpowiedzialna za ubezpieczenie wypadkowe q for-
Tendera. ma ubezpieczenia (państwowe, prywatne, system
Komitetowi organizacyjnemu tegorocznego kon- mieszany, niezależny podmiot itp.) q sposób finan-
gresu przewodniczyli Andrew Newby i Karin Sipido, sowania (kto finansuje ubezpieczenie wypadkowe,
a tematyka spotkania, poświęcona najnowszym wysokość składki) q kto jest objęty ubezpieczeniem
osiągnięciom w dziedzinie kardiologii, obejmowała q świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i cho-
m.in. kardiologię inwazyjną, nieinwazyjną, prewen- rób zawodowych q rola instytucji ubezpieczeniowej
cjÄ™, rehabilitacjÄ™ i epidemiologiÄ™. w zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom
Podczas spotkania poruszono m.in. takie tematy, zawodowym.
jak: q niewydolność krążenia  funkcja lewej komory
q choroby serca u kobiet q wady serca  zatorowość r 8-9 września w Warszawie odbyło się semina-
płucna q choroba niedokrwienna serca q krążenie rium na temat  Międzynarodowa klasyfikacja funk-
obwodowe i udar mózgu q nadciśnienie q wady cjonowania niepełnosprawności i zdrowia (ICF) oraz
wrodzone serca q chirurgia wad wrodzonych q no- jej zastosowania . Jego organizatorem było Centrum
wości naukowe w dziedzinie kardiologii na świecie Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. W spo-
a praktyka kliniczna q najnowsza aparatura medycz- tkaniu uczestniczył przedstawiciel Zakładu Ubezpie-
na wykorzystywana w dziedzinie kardiologii (techniki czeń Społecznych.
obrazowe). Program seminarium obejmował prezentację
Wśród uczestników kongresu nie zabrakło przed- takich zagadnień, jak: q nowa strategia dochodze-
stawiciela Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który nia do konsensusu w sprawach zdrowia i niepeł-
zaprezentował referat nt.  Tendencje i rozwój rehabi- nosprawności q naukowe podstawy ICF q wpływ
litacji kardiologicznej w ramach prewencji rentowej stosowania ICF na organizacjÄ™ opieki zdrowotnej
ZUS na przestrzeni ostatnich lat. i rehabilitacji  doświadczenia międzynarodowe
i kierunki badań w tym zakresie q zastosowania ICF
r 5-6 września w Wiedniu odbyła się międzynaro- w badaniach dotyczących podstawowych proble-
dowa konferencja nt.  Ubezpieczenia z tytułu wypad- mów w dziedzinie polityki zdrowotnej i społecznej
ków przy pracy i chorób zawodowych w 25 krajach oraz strategii przeciwdziałania wykluczaniu społecz-
Unii Europejskiej . Organizatorem spotkania było nemu q silne i słabe punkty ICF i dotyczące jej pra-
Europejskie Forum Ubezpieczeń z Tytułu Wypadków ce rozwojowe q model ICF w krajach UE  pierwsze
przy Pracy i Chorób Zawodowych. efekty q model i oczekiwane efekty wprowadzania
Wymienione wyżej Forum, założone w 1992 r. ICF w Polsce.
w Rzymie, jest stowarzyszeniem organizacji odpo- Należy dodać, że Światowa Organizacja Zdrowia
wiedzialnych za obowiązkowe ubezpieczenie wy- oraz liczne instytucje i środowiska zainteresowane
padkowe, skupiającym takie organizacje z 16 krajów rozwojem ochrony zdrowia i nowoczesnej polityki
europejskich. Umożliwia ono wymianę informacji społecznej przypisują ICF wyjątkową rolę. W ostat-
i doświadczeń z zakresu ubezpieczeń, prewencji, nich latach prace nad zastosowaniem ICF są bardzo
rehabilitacji i odszkodowań między państwowymi intensywne. Ich rezultatem są m.in. podstawowa
PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005 23
wersja ICF odnosząca się do chorób przewlekłych szczególnym uwzględnieniem nowych zagrożeń
oraz wersje dla każdej z dwunastu spośród wy- i oceny skuteczności w warunkach użytkowania
branych chorób przewlekłych (np. takich jak udar, q zasady, metody i narzędzia wspomagające dobór
reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, ostero- i bezpieczne stosowanie środków ochrony indywi-
poroza, depresja). dualnej q zagadnienia z zakresu normalizacji i certy-
fikacji oraz nadzoru nad rynkiem w obszarze środ-
r 8-10 września w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą ków ochrony indywidualnej.
 pod patronatem Jego Magnificencji Rektora Akade- Tematyka spotkania dotyczyła wszystkich ro-
mii Medycznej w Lublinie, prof. dr hab. Andrzeja Książ- dzajów środków ochrony indywidualnej: sprzętu
ka  odbyło się XI sympozjum naukowe Polskiego ochrony układu oddechowego, odzieży ochronnej,
Towarzystwa Rehabilitacji. Z referatem na tym spotka- hełmów ochronnych, środków ochrony rąk i nóg,
niu wystąpił przedstawiciel Departamentu Prewencji środków ochrony oczu i twarzy, sprzętu chroniące-
i Rehabilitacji Centrali ZUS. go przed upadkiem z wysokości, środków ochrony
Sympozjum zorganizowali: Zarząd Główny Pol- słuchu.
skiego Towarzystwa Rehabilitacji, Zakład Rehabili-
tacji i Fizjoterapii Akademii Medycznej w Lublinie, r 14 września w Warszawie odbyło się semina-
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji Akademii Medycznej rium na temat  Bezpieczeństwo pracy w budownic-
w Lublinie, Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej, twie , zorganizowane dla Polskiego ZwiÄ…zku Praco-
Integracji Społecznej Polskiej Akademii Nauk i Za- dawców Budownictwa. Organizatorem spotkania
kład Ubezpieczeń Społecznych. była m.in. Państwowa Inspekcja Pracy; z referatem
Tematem spotkania były rehabilitacja w protezo- wystąpił także przedstawiciel Zakładu Ubezpieczeń
plastyce stawów oraz rehabilitacja w kręgozmykach. Społecznych.
Sesje tematyczne poświęcone były m.in. następują- Podczas seminarium omówiono m.in. takie za-
cym zagadnieniom: q standaryzacja i indywidualiza- gadnienia, jak: q zasady ustalania zróżnicowanej
cja usprawniania po całkowitych protezoplastykach składki na ubezpieczenie wypadkowe q najważniej-
stawów kolanowych q jakość życia osób po endo- sze akty prawne, regulujące bezpieczeństwo pracy
protezoplastyce stawu biodrowego q wykorzystanie w budownictwie, zwiÄ…zane z ustawÄ… Prawo budowla-
elementów biomechaniki w postępowaniu rehabili- ne oraz Kodeksem pracy q najważniejsze elementy
tacyjnym po protezoplastyce biodra q rehabilitacja planu BIOZ (Bezpieczeństwo i Ochrona Zdrowia)
w protezoplastyce kolana q perspektywy leczenia za- q ocena ryzyka zawodowego q poprawna orga-
chowawczego kręgozmyków q ograniczenie spraw- nizacja placu budowy  przez pryzmat najczęściej
ności funkcjonalnej chorych z kręgozmykiem q wytycz- dostrzeganych nieprawidłowości.
ne dla organizacji systemu zintegrowanego usprawnia-
nia dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu w Polsce
(doświadczenia zamojskie).
r 13-14 września w Krakowie  pod patronatem
m.in. Ministra Gospodarki i Pracy  odbyła się mię-
dzynarodowa konferencja pt.  Nauka i normalizacja
na rzecz rozwoju i stosowania środków ochrony
indywidualnej . Uczestniczył w niej także przedstawi-
ciel Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Organizatorem konferencji był Centralny Instytut
Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy.
Spotkanie skierowane było w szczególności do
przedstawicieli jednostek notyfikowanych2, instytu-
cji sprawujących nadzór nad rynkiem, producen-
tów oraz pracodawców i użytkowników środków
ochrony indywidualnej. Jego program obejmował:
q prezentację nowych kierunków w rozwiązaniach
konstrukcyjnych oraz materiałach stosowanych do
produkcji środków ochrony indywidualnej q metody
badawcze i kryteria oceny parametrów ochronnych
i użytkowych środków ochrony indywidualnej, ze
2
Jednostki notyfikowane  autoryzowane jednostki certyfi-
kujące i kontrolujące oraz autoryzowane laboratoria właściwe do
wykonywania czynności określonych w procedurach oceny zgod-
ności, zgłoszone Komisji Europejskiej i państwom członkowskim
Unii Europejskiej.
24 PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005
Centrum Diagnostyczne w Iwoniczu Zdroju.
Fot:. A. Serafińska
PREWENCJA
i REHABILITACJA
Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16
Rada Programowa:
Bogusław Barański  pracownik naukowy w Instytucie Medycyny Pracy
Anna Hintz  Główny Inspektor Pracy
Zbigniew Janowski  poseł, przewodniczący Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP
Aleksandra Wiktorow  prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Marek Sacharuk  Naczelny Lekarz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
RedagujÄ…:
Małgorzata Banaszewska, Robert Perzyński, Anna Sójka, Hanna Więcławek-Wassermann
przy współpracy Redakcji Wydawnictw Nieperiodycznych Gabinetu Prezesa
Adres Redakcji:
03-446 Warszawa, ul. 11 Listopada 15a, tel. [phone] w. 24-71, 24-21
Projekt graficzny: Hanna Klimkowska
Redakcja techniczna, skład i druk: Biuro Poligrafii ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a
Nakład 1000 egz. Zamówienie nr 3395/05