ISSN 1731-8971
kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
n
nr 4 (18)
r
4
1
8
Spis treści
1 Zespół bólów krzyża w programie rehabilitacji leczniczej
(Badanie porównawcze obejmujące pierwsze kwartały roku 2007 i 2008)
 Alicja Barwicka
4 Rozwiązanie stosunku pracy w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego (cz. 1)
 Aleksandra Kępniak
8 O paleniu tytoniu raz jeszcze
 Beata ÅšwiÄ…tkowska
15 Wypadki przy pracy, choroby zawodowe i związane z pracą  występowanie i prewencja
 Alicja Barwicka
17 Stanowiska Rady Ochrony Pracy w sprawach: r działalności szkoleniowej w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa pracy, prowadzonej przez ośrodki i instytucje
szkoleniowe oraz r realizacji misji mediów publicznych w zakresie upowszechniania
bezpiecznych warunków pracy i przestrzegania prawa pracy
 Izabela Katarzyna Mrzygłocka
20 Wydarzenia, opinie - 2009
 Anna Sójka
Pełnych ciepła i uśmiechu
Świąt Bożego Narodzenia
oraz wszystkiego co najlepsze
w nadchodzÄ…cym Nowym Roku
życzy Redakcja
Zespół bólów krzyża
w programie rehabilitacji leczniczej
(Badanie porównawcze
obejmujące pierwsze kwartały roku 2007 i 2008)
Zespół bólowy lędz
wiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa,
zwany potocznie zespołem bólów krzyża, to rodzaj dysfunkcji
narządu ruchu dominujący u osób kierowanych na rehabilitację
leczniczą w ramach prewencji rentowej ZUS. Zakład bieżąco
monitoruje sposób prowadzenia i uzyskane wyniki komplekso-
wej rehabilitacji leczniczej w tej grupie schorzeń, prowadzonej
w ramach programu prewencji rentowej. Metody usprawniania
leczniczego stosowane w ośrodkach rehabilitacyjnych współ-
pracujących z Zakładem u tych chorych przedstawiono w kwar-
talniku Prewencja i Rehabilitacja nr 1/2009.
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, Do postępowania konkursowego może przystąpić
tj. art. 69 ustawy z dnia 13 paz
dziernika 1998 r. każdy ośrodek rehabilitacyjny zamierzający realizo-
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r. wać program rehabilitacji leczniczej w ramach pre-
nr 11, poz. 74 ze zm.) i rozporządzeniem Rady Mini- wencji rentowej i jednocześnie spełniający określo-
strów z dnia 12 paz
dziernika 2001 r. w sprawie szcze- ne przez Zakład wymagania.
gółowych zasad i trybu kierowania przez Zakład Na podstawie umów na świadczenie usług re-
Ubezpieczeń Społecznych na rehabilitację leczniczą habilitacyjnych w schorzeniach narządu ruchu 
oraz udzielania zamówień na usługi rehabilitacyjne zawartych z Zakładem Ubezpieczeń Społecz-
(Dz.U. nr 131, poz. 1457), o przeprowadzenie reha- nych  ośrodki rehabilitacyjne oddają do dyspo-
bilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS zycji osób skierowanych przez Zakład 50, 100 lub
wnioskować może każdy lekarz prowadzący lecze- 150 miejsc na rehabilitację w trybie stacjonarnym
nie, natomiast podstawą skierowania do ośrodka albo 25 miejsc w trybie ambulatoryjnym. Turnusy
rehabilitacyjnego jest orzeczenie o potrzebie reha- trwają przeciętnie 24 dni.
bilitacji wydane przez lekarza orzecznika Zakładu. Wraz z rehabilitacją medyczną uzupełnioną edu-
Lekarz orzecznik ZUS może orzec potrzebę rehabi- kacją zdrowotną, promocją zdrowia i nauką zasad
litacji leczniczej również podczas kontroli prawidło- prawidłowego żywienia prowadzone są oddziaływa-
wości orzekania o czasowej niezdolności do pracy, nia psychologiczne, które umożliwiają chorym po-
przy ustalaniu uprawnień do świadczenia rehabilita- nowne włączenie się do normalnego życia społecz-
cyjnego oraz podczas orzekania o niezdolności do nego, rodzinnego i zawodowego.
pracy do celów rentowych. Wymienione wyżej działania mają na celu elimi-
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie posiada nowanie negatywnych stereotypów zachowań do-
własnych ośrodków rehabilitacyjnych, musi więc tyczących przebiegu procesu chorobowego oraz
korzystać z usług krajowych placówek medycznych kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie
prowadzących rehabilitację leczniczą, z którymi i dbałości o jego jak najlepszy stan.
zawiera umowy cywilnoprawne na prowadzenie tej Postępowanie rehabilitacyjne w odniesieniu do
działalności. osób zagrożonych utratą zdolności do pracy zarobko-
Wybór placówek medycznych dokonywany jest wej nie ogranicza się więc jedynie do choroby podsta-
wyłącznie w drodze postępowania konkursowego. wowej, lecz zajmuje się także wszystkimi jej skutkami.
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 1
IstotnÄ… cechÄ… prowadzonego programu jest po- teria. Podczas analizy informacji zawartych w przekaza-
nadto fakt, że nie obciąża on finansowo pacjenta, nej dokumentacji, dotyczącej cytowanej zbiorowości,
pełny bowiem koszt rehabilitacji, uwzględniający określono zależności pomiędzy formami procedur lecz-
w szczególności koszty leczenia, zakwaterowania niczo-rehabilitacyjnych zastosowanych w ośrodkach re-
i wyżywienia pokrywa ZUS. Średni czas oczekiwa- habilitacyjnych a opinią w sprawie odzyskania zdolności
nia na miejsce w ośrodku rehabilitacyjnym wynosi do pracy wydaną po zakończeniu rehabilitacji.
około 4-6 tygodni. Przy ocenie powyższych zależności uwzględniono:
W populacji osób poddawanych rehabilitacji
" płeć osób, których dotyczyła omawiana doku-
leczniczej w ramach prewencji rentowej ZUS z po- mentacja,
wodu chorób i następstw urazów narządu ruchu
" wiek  dokonano podziału na trzy grupy wie-
najliczniej reprezentowane są osoby ze schorze- kowe: najmłodszą poniżej 35 lat, średnią w wieku
niami oznaczonymi symbolami M 51, M 47 i G 54 35-50 lat i najstarszą powyżej 50 lat,
w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Proble-
" ustalony podczas pobytu w ośrodku rehabilita-
mów Zdrowotnych  rewizja dziesiąta. Te grupy cyjnym numer statystyczny rozpoznania lekarskiego
schorzeń, tj. choroby krążka międzykręgowego, dotyczący zmian lędz
wiowo-krzyżowego odcinka
zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa oraz zabu- kręgosłupa  oznaczony według Międzynarodowej
rzenia korzeni rdzeniowych i splotów nerwowych, Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych  rewi-
w omawianym programie stanowią blisko połowę zja dziesiąta symbolami: M 51, M 47 lub G 54,
ustalonych w ośrodkach rehabilitacyjnych rozpo-
" tryb prowadzenia rehabilitacji (stacjonarny lub
znań klinicznych (tabela). ambulatoryjny),
Tabela
Najczęściej występujące rozpoznania medyczne osób poddanych rehabilitacji w latach 2005-2006
oraz pierwszych kwartałach roku 2007 i 2008
Odsetek liczby rozpoznań oznaczonych numerami statystycznymi w zakresie badanych schorzeń
w stosunku do liczby wszystkich rozpoznań
2005 2006 I kwartał 2007 I kwartał 2008
Numery
statystyczne
K M K M K M K M K M K M K M K M
M 51 15,19 13,58 17,30 15,54 13,83 12,49 15,54 14,61 14,07 12,42 15,44 14,77 14,01 12,11 15,73 13,42
M 47 12,86 10,12 16,12 12,90 12,26 9,37 14,28 11,43 12,07 9,57 14,25 11,28 12,22 9,88 13,35 11,00
G 54 13,72 12,00 8,49 7,19 14,57 13,01 9,94 8,57 15,56 13,91 11,47 9,31 14,45 12,17 11,59 9,10
Celem opracowania było ustalenie, jakie formy
" rodzaj zastosowanego leczenia w zakresie
zastosowanej rehabilitacji przyczyniły się do od- kinezyterapii i fizykoterapii, tj. ćwiczeń indywidual-
zyskania zdolności do pracy przez osoby, które nych, zbiorowych i prowadzonych w basenie oraz
w pierwszym kwartale 2007 r. oraz w pierwszym zabiegów ciepłoleczniczych, krioterapeutycznych,
kwartale 2008 r. odbyły rehabilitację leczniczą w ra- wodoleczniczych, z wykorzystaniem pola elektro-
mach prewencji rentowej ZUS z powodu schorzeń magnetycznego wysokiej i niskiej częstotliwości,
lędz
wiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa ozna- ultradz
więków, laseroterapii, masażu klasycznego
czonych symbolami M 51, M 47 i G 54. i wibracyjnego.
Analizie poddano dokumentacjÄ™ medycznÄ… prze-
kazywaną Zakładowi przez ośrodki rehabilitacyjne,
Pierwszy kwartał roku 2007
a dotyczącą osób poddanych rehabilitacji z powodu
zmian chorobowych lędz
wiowo-krzyżowego odcinka W omawianym okresie 2007 r. rehabilitację
kręgosłupa w okresie od 1 stycznia do 31 marca roku z powodu zmian chorobowych lędz
wiowo-krzy-
2007 i 2008. Rehabilitację prowadzono w ośrodkach żowego odcinka kręgosłupa odbyło 5541 osób
rehabilitacyjnych, które na podstawie umów zawartych (2408 kobiet i 3133 mężczyzn), z tego w systemie
z ZUS realizowały program rehabilitacji leczniczej w sys- stacjonarnym 4843 osoby, a w trybie ambulatoryj-
temie stacjonarnym lub ambulatoryjnym. Były to karty nym 698 osób. Średnia wieku badanej grupy osób
informacyjne wszystkich 10 492 osób (5541 w 2007 r. wynosi 47 lat, odpowiednio 46,5 lat u kobiet i 47,5 lat
i 4951 w 2008 r.) spełniających wymienione wyżej kry- u mężczyzn.
2 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
ustalone
ustalone
ustalone
ustalone
ustalone
ustalone
ustalone
ustalone
w ośrodku
w ośrodku
w ośrodku
w ośrodku
w procesie
w procesie
w procesie
w procesie
orzeczniczym
orzeczniczym
orzeczniczym
orzeczniczym
rehabilitacyjnym
rehabilitacyjnym
rehabilitacyjnym
rehabilitacyjnym
Po rehabilitacji  w opinii ośrodków rehabilita- Przeprowadzone badanie pozwala sformułować
cyjnych  zdolność do pracy odzyskało 4475 osób następujące wnioski:
(80,77%), w tym 1954 kobiety i 2521 mężczyzn.
" W stosunku do analizowanych danych za
W grupie kobiet, które odbyły rehabilitację w trybie 2007 r., w 2008 r. wzrósł odsetek osób w średniej
stacjonarnym zdolność do pracy odzyskało 83,33%, grupie wiekowej, tj. 35-50 lat (zarówno kobiet jak
natomiast wśród rehabilitowanych w trybie ambulato- i mężczyzn), poddanych rehabilitacji leczniczej
ryjnym odpowiednio  67,28%. W grupie mężczyzn, w ramach prewencji rentowej z wymienionych wy-
którzy odbyli rehabilitację w trybie stacjonarnym zdol- żej przyczyn medycznych w trybie ambulatoryjnym.
ność do pracy odzyskało 82,26%, natomiast wśród Dotyczy to również kobiet rehabilitowanych w trybie
rehabilitowanych w trybie ambulatoryjnym odpowied- stacjonarnym. Co za tym idzie, odnotowano zmniej-
nio  67,30%. Osoby w wieku poniżej 35 lat odzyska- szenie udziału najmłodszych pacjentów, tj. poniżej
ły zdolność do pracy w najwyższym odsetku (odpo- 35 roku życia w programie rehabilitacji.
wiednio 81,18% kobiet i 81,13% mężczyzn).
" Analiza dotycząca odsetka osób, które po re-
habilitacji odzyskały zdolność do pracy w stosunku
do roku 2007 wskazuje na wzrost tej wartości jedy-
Pierwszy kwartał roku 2008
nie u kobiet w grupie najstarszych, tj. powyżej 50 ro-
W pierwszym kwartale 2008 r. rehabilitację z po- ku życia i w wieku średnim (35-50 lat) oraz w grupie
wodu wymienionych wyżej schorzeń odbyło 4951 najstarszych mężczyzn rehabilitowanych w trybie
osób (2197 kobiet i 2754 mężczyzn), z tego w systemie ambulatoryjnym. Tym samym w badanym okresie
stacjonarnym 4289 osób, a w trybie ambulatoryjnym spadł (rehabilitacja w trybie stacjonarnym) lub po-
662 osoby. Średnia wieku badanej grupy osób wynosi został na tym samym poziomie odsetek odzyskania
47,08 lat, odpowiednio 46,2 u kobiet i 47,96 u mężczyzn. zdolności do pracy przez osoby najmłodsze.
W opinii ośrodków rehabilitacyjnych  po reha-
" Okres obserwacji realizacji programu w dwóch
bilitacji zdolność do pracy odzyskały 3983 oso- kolejnych latach potwierdza fakt, że dla uzyskania
by (80,45%), w tym 1822 kobiety i 2161 mężczyzn. optymalnych efektów rehabilitacji podstawową formę
W grupie kobiet, które odbyły rehabilitację w trybie usprawniania leczniczego w realizacji programu po-
stacjonarnym, zdolność do pracy odzyskało 84,63%, winna stanowić kinezyterapia, zwłaszcza ćwiczenia
natomiast wśród rehabilitowanych w trybie ambulato- indywidualne.
ryjnym odpowiednio  72,37%. W grupie mężczyzn,
" PlanujÄ…c w realizacji programu zabiegi fizykal-
którzy odbyli rehabilitację w trybie stacjonarnym zdol- ne, traktowane jako przygotowanie do ćwiczeń kine-
ność do pracy odzyskało 80,01%, natomiast wśród zyterapeutycznych, w każdym indywidualnym przy-
rehabilitowanych w trybie ambulatoryjnym odpowied- padku należy rozważyć możliwości terapeutyczne,
nio  68,16%. Spośród osób rehabilitowanych w try- jakie daje stosowanie różnych rodzajów energii
bie ambulatoryjnym najwyższy odsetek (odpowied- fizycznej i odpowiednio takie rodzaje zabiegów fizy-
nio 75,09% kobiet i 75,19% mężczyzn) odzyskania kalnych stosować.
zdolności do pracy uzyskano w najmłodszej grupie
" Realizacja kompleksowego programu rehabili-
pacjentów, tj. poniżej 35 roku życia, natomiast wśród tacji leczniczej u osób aktualnie niezdolnych do pracy
osób rehabilitowanych w trybie stacjonarnym najwyż- w wyniku choroby, ale jednocześnie rokujących odzy-
szy odsetek (odpowiednio 87,21% kobiet i 83,57% skanie tej zdolności po przeprowadzeniu rehabilitacji,
mężczyzn) odzyskania zdol-ności do pracy uzyskano przyczynia się do poprawy ich stanu zdrowia w stopniu
w grupie pacjentów pomiędzy 35 a 50 rokiem życia. umożliwiającym powrót do zatrudnienia i podjęcia na
nowo funkcji społecznych, rodzinnych i zawodowych.
Podsumowanie
Piśmiennictwo
1. Kużdżał A. (red.), Atlas rehabilitacji ruchowej, Forum, Poz-
Z przeprowadzonej analizy wynika, że stosowa-
nań 2009.
nie w realizacji programu rehabilitacji leczniczej ki-
2. Kochański J.W., Vademecum fizykoterapii, Wyższa Szkoła
nezyterapii, jako podstawowej formy usprawniania
Fizjoterapii, Wrocław 2003.
3. Kwolek A. (red.), Rehabilitacja medyczna, Urban & Partner,
leczniczego, w sposób istotny przyczyniło się do
Wrocław 2004.
uzyskania poprawy stanu zdrowia i funkcji organi-
4. Mika T., Kasprzak W., Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 2004.
zmu w zakresie umożliwiającym osobom kierowa-
5. Ossowski R., Teoretyczne i praktyczne podstawy rehabilitacji,
nym na rehabilitację powrót do zatrudnienia.
Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1999.
Należy podkreślić, że w realizacji programu
6. Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G., Fizjoterapia z ele-
mentami klinicznymi, PZWL, Warszawa 2008.
w trybie ambulatoryjnym, gdzie średnio dziennie
7. WÄ…siewicz E.P. i in., Orzecznictwo socjalno-medyczne w nie-
stosowano więcej zabiegów fizykalnych niż ćwiczeń
mieckim ustawowym ubezpieczeniu rentowym, ZUS, Warsza-
kinezyterapeutycznych, zdolność do pracy odzyskał
wa 1997.
mniejszy odsetek rehabilitowanych osób.
Zwraca ponadto uwagę fakt, że w zakresie fizyko-
Alicja Barwicka
terapii w realizacji programu rehabilitacji leczniczej
Departament Prewencji i Rehabilitacji
stosowano głównie zabiegi elektro- i hydroterapii.
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 3
RozwiÄ…zanie stosunku pracy
w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego
(cz. 1)
Obecna trudna sytuacja gospodarcza na polskim rynku powodu-
je, że coraz więcej Polaków traci pracę, a co za tym idzie rośnie
liczba pracodawców, którzy, próbując szybko rozstać się z pra-
cownikiem, w sposób nieprawidłowy rozwiązują z nim umowę
o pracę. Wydawać by się mogło, że polski ustawodawca szcze-
gółowo uregulował w przepisach prawa pracy zagadnienia wią-
żące się z prawidłowym rozwiązaniem umowy o pracę, ale, jak
pokazuje rzeczywistość, wymienione wyżej kwestie cały czas
budzą wiele wątpliwości interpretacyjnych.
Zagadnienia związane z nieprawidłowym usta- cechy charakterystyczne, i to one zostaną omówio-
niem stosunku pracy są o tyle istotne, że pociąga- ne w niniejszym artykule.
jÄ… za sobÄ… przykre konsekwencje dla pracodaw-
ców, którzy naruszając przepisy w tym zakresie,
Porozumienie stron
często nieświadomie, narażają się na zarzut po-
pełnienia wykroczenia przeciwko prawom pra- Tytułem wstępu trzeba zaznaczyć, że rozwiąza-
cownika. Nawiązując do powyższego, w artyku- nie umowy o pracę na mocy porozumienia stron jest
le omówione zostaną sposoby rozwiązywania dwustronną czynnością prawną wymagającą zgod-
z pracownikami stosunków pracy (z pominięciem nego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.
mianowania, powołania, wyboru i spółdzielczej Bez znaczenia jest przy tym, która ze stron wystę-
umowy o pracÄ™) i zwiÄ…zane z nimi wykroczenia puje z inicjatywÄ… rozwiÄ…zania umowy w tym trybie.
przeciwko prawom pracownika oraz obowiÄ…zki Porozumienie w przedmiocie ustania stosunku pra-
pracodawcy zwiÄ…zane z wyrejestrowaniem zwal- cy dochodzi do skutku, gdy pracownik i pracodawca
nianego pracownika z ubezpieczenia w Zakładzie złożą zgodne oświadczenia woli zmierzające do roz-
Ubezpieczeń Społecznych. wiązania umowy o pracę w określonym przez nich
Z treści art. 30 Kodeksu pracy wynika, iż umowę terminie.
o pracę można rozwiązać: Nawiązując do faktu, że do rozwiązania umowy
 na mocy porozumienia stron, w trybie porozumienia konieczna jest zgoda obu
 przez oświadczenie jednej ze stron z zacho- stron stosunku pracy, należy podkreślić, że ani pra-
waniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy cownikowi, ani pracodawcy nie przysługuje rosz-
o pracę za wypowiedzeniem), czenie polegające na żądaniu złożenia przez drugą
 przez oświadczenie jednej ze stron bez zacho- stronę oświadczenia woli w tym zakresie. Innymi
wania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy słowy  ani pracownik, ani pracodawca nie mogą
o pracę bez wypowiedzenia),  wymuszać na drugiej stronie wyjścia z inicjatywą
 z upływem czasu, na który była zawarta, rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron.
 z dniem ukończenia pracy, dla której wykona- Rozwiązanie umowy o pracę w trybie porozumie-
nia była zawarta. nia stron wymaga wyjaśnienia ze względu na to, że
Wymieniony wyżej katalog możliwości rozwią- ustawodawca nie wprowadził do Kodeku pracy żad-
zania umowy o pracę jest zamknięty, a w związku nych uregulowań odnoszących się do tego sposo-
z powyższym, wiążący strony stosunek pracy może bu rozwiązania stosunku pracy. Wskazał jedynie, że
ustać tylko na skutek zastosowania jednego ze spo- jest to jedna z możliwości rozwiązania wiążącego
sobów przewidzianych przez ustawodawcę w Ko- strony stosunku prawnego. W związku z powyższym
deksie pracy. Każdemu z nich przypisane są pewne odpowiednie zastosowanie będą tu miały przepisy
4 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
Kodeksu cywilnego, gdyż zgodnie z art. 300 Kodek- nia 1990 r. (I PKN 844/00) stwierdził, że  jeżeli strony
su pracy w sprawach nieunormowanych przepisami ustaliły datę i sposób rozwiązania umowy o pracę
prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpo- przyjmując, że jest to rozwiązanie na mocy porozu-
wiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są mienia stron, przesunięcie przez zakład pracy na
one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Należy za- prośbę pracownika samej tylko daty rozwiązania
tem przyjąć, że wychodząca od pracodawcy bądz
umowy nie niweczy ustalonej podstawy rozwiÄ…za-
pracownika propozycja rozwiązania umowy na mocy nia, jeżeli z okoliczności sprawy oraz woli stron 
porozumienia stron może być złożona zarówno na piś- wyrażonej w sposób wyraz
ny lub dorozumiany  nic
mie, jak i ustnie, ponieważ Kodeks cywilny, poza wy- innego nie wynika. Jeżeli natomiast strony nie okreś-
jÄ…tkowymi przypadkami przewidzianymi w ustawie, lÄ… w porozumieniu o rozwiÄ…zaniu umowy o pracÄ™
nie uzależnia ważności czynności prawnej od formy terminu ustania stosunku pracy, to przyjmuje się, że
pisemnej. Uwzględniając jednak szczególny charak- rozwiązanie następuje w dniu zawarcia porozumie-
ter stosunku pracy, wydaje się zasadne, aby omawia- nia . Poza omówionymi wyżej zasadami, które po-
ne porozumienie stron, w przedmiocie rozwiązania winny być zachowane przy rozwiązywaniu umowy
umowy o pracę, było dokonywane na piśmie. Zdarza o pracę w trybie porozumienia stron, nie ma szcze-
się bowiem często, że pracodawca proponuje pra- gólnych przesłanek, których spełnienie byłoby wy-
cownikowi rozwiÄ…zanie umowy w tym trybie, na co magane do skutecznego rozwiÄ…zania umowy o pra-
pracownik nie wyraża zgody, a następnie pracodaw- cę na mocy porozumienia stron.
ca rozwiązuje łączący strony stosunek pracy, twier- Natomiast w związku z tym, że w omawianym
dząc, że pracownik wyraził zgodę na taki sposób trybie można rozwiązać każdą umowę w każdej
rozwiązania umowy. W związku z tym, że przed są- chwili, to przy korzystaniu z tego trybu rozwiąza-
dem ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, nia stosunku pracy nie mają zastosowania przepi-
która z danego faktu wywodzi skutki prawne, pracow- sy związane ze szczególną ochroną pracowników
nik, chcąc odwołać się do sądu od tak dokonanego przed wypowiedzeniem stosunku pracy. Nawiązu-
rozwiązania stosunku pracy, będzie miał utrudnioną jąc do powyższego, na mocy porozumienia stron
sytuację dowodową. Ciężko mu będzie wykazać, że można rozwiązać umowę o pracę nawet w czasie
stosunek został rozwiązany w trybie porozumienia niezdolności pracownika do pracy na skutek choro-
stron bez jego woli, która przy tym sposobie ustania by, czy też w czasie korzystania przez niego z urlo-
zatrudnienia jest niezbędna. pu wypoczynkowego, jeśli tylko zarówno po stronie
Należy również pamiętać, że z uwagi na odpo- pracownika, jak i pracodawcy, wystąpi wola rozwią-
wiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, zania umowy.
propozycja rozwiązania stosunku pracy, z którą wy-
stępuje pracownik bądz
pracodawca, jest swoistÄ…
Jednostronne rozwiÄ…zanie
ofertą, która przestaje wiązać, jeśli nie zostanie przy-
stosunku pracy
jęta niezwłocznie, chyba że składając ofertę rozwią-
zania umowy na mocy porozumienia stron określo-
r RozwiÄ…zanie umowy o pracÄ™
no termin jej przyjęcia. Wówczas powyższe nie ma
za wypowiedzeniem
zastosowania. Dlatego też, nieprzyjęcie przez jedną
ze stron złożonej przez drugą stronę propozycji roz- Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedze-
wiązania stosunku pracy w określonym terminie, nie niem, zwane potocznie wypowiedzeniem, jest jed-
pociąga za sobą przekształcenia łączącego strony nostronną czynnością prawną dokonywaną przez
stosunku prawnego. Należy także zaznaczyć, że pracodawcę bądz
pracownika. Powoduje ustanie
nieprzyjęcie oferty nie przekształca się samoistnie stosunku pracy z upływem czasu określanego mia-
w wypowiedzenie umowy o pracÄ™, a co za tym idzie, nem okresu wypowiedzenia.
wiążący strony stosunek pracy trwa nadal na nie- Okres wypowiedzenia. Zgodnie z przepisem
zmienionych warunkach. art. 33 ż 1 Kodeksu pracy, każda ze stron może roz-
Warto także zwrócić uwagę na okoliczność, iż na wiązać umowę o pracę zawartą na okres próbny
mocy porozumienia stron można rozwiązać każdą i na czas nieokreślony. Przewidziane przez ustawo-
umowę o pracę, w każdej chwili. Strony, pomiędzy dawcę okresy wypowiedzenia dla wymienionych
którymi dochodzi do porozumienia w przedmiocie umów o pracę kształtują się następująco:
rozwiÄ…zania stosunku pracy w omawianym trybie,
" dla umowy o pracę zawartej na okres próbny:
mogą dowolnie kształtować termin ustania stosunku  trzy dni robocze, jeżeli okres próbny nie prze-
pracy. Rozwiązanie może zatem nastąpić niezwłocz- kracza dwóch tygodni,
nie, w momencie zawierania porozumienia bÄ…dz
 jeden tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy
też w przyszłości. Co więcej, strony mogą zmieniać niż dwa tygodnie,
ustalony przez siebie termin rozwiązania umowy  dwa tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi trzy
o pracę, pod warunkiem obopólnej zgody na ta- miesiące;
ką zmianę terminu. Do powyższego odniósł się
" dla umowy o pracÄ™ zawartej na czas nie-
Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 1 sierp- określony:
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 5
 dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudnio- Odnosząc powyższe do wypowiedzenia umowy
ny krócej niż sześć miesięcy, o pracę należy uznać, że uchylenie się przez pra-
 jeden miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudnio- cownika od odbioru bądz
podpisania pisma rozwiÄ…-
ny co najmniej sześć miesięcy, zującego z nim stosunek pracy nie skutkuje nieważ-
 trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudnio- nością złożonego mu wypowiedzenia umowy o pra-
ny co najmniej trzy lata. cę, gdyż pracownik miał możliwość zapoznania się
W przypadku umowy o pracę zawartej na czas z treścią oświadczenia woli złożonego w tym zakre-
nieokreślony, okres wypowiedzenia jest uzależnio- sie, ale sam z niej zrezygnował. Podobnie sytuacja
ny od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. kształtuje się w przypadku wysłania pracownikowi
Do okresu zatrudnienia, o którym mowa wyżej, wli- pisma rozwiązującego umowę o pracę pocztą. Jak
cza się pracownikowi okresy zatrudnienia u inne- stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 paz
-
go pracodawcy, jeżeli nowy pracodawca staje się dziernika 2005 r. (I PK 392/04),  dwukrotne awizowa-
następcą prawnym dotychczasowych stosunków nie przesyłki poleconej zawierającej oświadczenie
pracy na mocy odrębnych przepisów, co przykła- pracodawcy o rozwiązaniu stosunku pracy stwarza
dowo będzie miało miejsce w przypadku przejś- domniemanie faktyczne możliwości zapoznania się
cia pracowników do innego pracodawcy w trybie przez pracownika z jego treścią, co oznacza prze-
art. 231 Kodeksu pracy. rzucenie na niego ciężaru dowodu braku możliwości
Należy również zaznaczyć, że okresy zatrudnie- zapoznania się z treścią oświadczenia pracodawcy .
nia u danego pracodawcy, niezbędne przy ustala- Należy także zaznaczyć, że wypowiedzenie sta-
niu długości okresu wypowiedzenia przysługujące- je się skuteczne z chwilą złożenia go pracownikowi,
go pracownikowi, ulegają sumowaniu. Na przykład a nie przygotowania pisma rozwiązującego umowę.
w stosunku do pracownika zatrudnionego u dane- Z uwagi na powyższe, bez znaczenia jest data, jaką
go pracodawcy na czas określony sześciu miesięcy, jest opatrzone pismo wypowiadające umowę skiero-
a następnie po trzymiesięcznej przerwie na podsta- wane do pracownika, gdyż i tak wywoła ono skutki
wie kolejnej umowy, z tym że już na czas nieokreślo- prawne dopiero wtedy, gdy dojdzie do pracownika
ny, z którym pracodawca rozwiązuje umowę o pracę w taki sposób, że będzie on miał możliwość zapoznać
po pięciu miesiącach, ma zastosowanie jednomie- się z jego treścią. Skutecznie doręczone pracowniko-
sięczny okres wypowiedzenia, gdyż jego łączny wi wypowiedzenie umowy o pracę pociąga za sobą
okres zatrudnienia u tego pracodawcy przekroczył rozpoczęcie biegu terminu wypowiedzenia i ustanie
sześć miesięcy, ale był krótszy niż trzy lata. stosunku pracy wraz z jego zakończeniem.
Na długość okresu wypowiedzenia nie wpływa Od dnia doręczenia pracownikowi pisma wypo-
natomiast obowiązujący pracownika wymiar czasu wiadającego umowę o pracę czy też zapoznania
pracy. Przykładowo, pracownik zatrudniony ponad się przez pracownika w inny sposób z treścią wy-
trzy lata u pracodawcy, w niepełnym wymiarze cza- powiedzenia biegnie również siedmiodniowy termin
su pracy, na podstawie umowy o pracę zawartej na uprawniający go do odwołania się do sądu pracy
czas nieokreślony, będzie miał taki sam okres wypo- w celu dochodzenia roszczeń prawem przewidzia-
wiedzenia  trzymiesięczny  jak pracownik zatrud- nych. Wyżej wymieniony termin liczy się od dnia na-
niony w takich samych warunkach, tyle że w pełnym stępującego po dniu, w którym pracownik zapoznał
wymiarze czasu pracy. się z treścią pisma rozwiązującego za wypowiedze-
Wyjaśniając zagadnienia związane z okresem niem umowę o pracę.
wypowiedzenia umowy o pracę nie można pominąć Jeżeli pracownik nie dotrzymał powyższego ter-
wprowadzonej przez ustawodawcę zasady jego ob- minu bez swojej winy, wówczas sąd pracy na jego
liczania, zgodnie z którą okres wypowiedzenia umo- wniosek postanowi o jego przywróceniu.
wy o pracę obejmujący tydzień lub miesiąc albo ich Wymienione wyżej zasady, odnoszące się do sku-
wielokrotność kończy się odpowiednio w sobotę lub tecznego doręczenia pisma rozwiązującego umowę
w ostatnim dniu miesiąca. Przykładowo zatem, pi- o pracę, mają odpowiednie zastosowanie w sytuacji
smo rozwiÄ…zujÄ…ce umowÄ™ o pracÄ™ z zachowaniem gdy umowÄ™ o pracÄ™ wypowiada pracownik.
trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia doręczo- Należy jeszcze podkreślić, że oświadczenie każ-
ne pracownikowi w połowie miesiąca rozpoczyna dej ze stron o wypowiedzeniu umowy o pracę po-
bieg z początkiem następnego miesiąca kalenda- winno nastąpić na piśmie. Wypowiedzenie dokona-
rzowego i kończy z upływem trzeciego miesiąca. ne bez zachowania formy pisemnej jest skuteczne,
Skuteczne doręczenie wypowiedzenia. Kolej- ale dotknięte wadą formalną i nie uprawnia pracow-
ną kwestią wymagającą wyjaśnienia jest skutecz- nika do wystąpienia przeciwko pracodawcy odpo-
ne dokonanie wypowiedzenia. Zgodnie z treścią wiednio z roszczeniem o uznanie wypowiedzenia za
art. 61 Kodeksu cywilnego, który będzie miał w tym bezskuteczne, a jeżeli umowa o pracę uległa już roz-
przypadku zastosowanie poprzez art. 300 Kodeksu wiązaniu, to o przywrócenie do pracy na poprzed-
pracy, oświadczenie woli, które ma być złożone dru- nich warunkach albo o odszkodowanie.
giej stronie jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej Nieco inaczej, w zakresie omawianego zagadnie-
w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. nia związanego z okresem wypowiedzenia umowy
6 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
o prace, kształtuje się sytuacja przy wypowiadaniu wypowiedzenia umowy o pracę w piśmie doręczo-
innych umów o pracę niż umowy zawarte na czas nym pracownikowi póz
niej niż złożenie oświadczenia
nieokreślony. I tak na przykład, w odniesieniu do woli o rozwiązaniu umowy . Przyczyna powinna być
umowy o pracę na czas określony kluczowe znacze- rzeczywista, konkretna, zrozumiała dla pracownika
nie dla rozwiązania jej za wypowiedzeniem ma czas, i powinna uzasadniać wypowiedzenie pracownikowi
na jaki umowa zostaje zawarta. umowy o pracę. Jak zauważył Sąd Najwyższy,  poda-
Możliwość rozwiązania tej umowy za pomo- nie w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę
cą jednostronnego oświadczenia woli składane- przyczyny pozornej (nierzeczywistej, nieprawdziwej)
go przez którąkolwiek ze stron pojawia się dopiero jest równoznaczne z brakiem wskazania przyczyny
w sytuacji, gdy opisywana umowa zostaje zawarta uzasadniającej wypowiedzenie w pojęciu art. 30 ż 4
na czas dłuższy niż sześć miesięcy. Wówczas strony kp (I PKN 304/99) . Niepodanie przyczyny bądz
poda-
mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego nie przyczyny niedostatecznie konkretnej stanowi na-
rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypo- ruszenie przepisów o rozwiązywaniu z pracownikami
wiedzeniem. Oświadczenie w tym zakresie może stosunków pracy, a tym samym stanowi wykroczenie
być złożone zarówno przez pracownika, jak i praco- przeciwko prawom pracownika i daje podstawę do
dawcę. Istotne jest, aby umowa została zawarta na odwołania się od doręczonego wypowiedzenia do
okres dłuższy niż sześć miesięcy, przez co należy sądu pracy (por. I PKN 641/99 i I PKN 670/99).
rozumieć na przykład sześć miesięcy i jeden dzień. Należy natomiast podkreślić, że pracodawca roz-
Zawarcie wymienionej wyżej umowy na równy okres wiązujący z pracownikiem umowę nie jest zobowią-
sześciu miesięcy nie daje stronom możliwości za- zany do podawania podstawy prawnej swoich dzia-
warcia w niej klauzuli dopuszczającej wcześniejsze łań. Odnosząc się do powyższego, Sąd Najwyższy
jej rozwiązanie. Wyjątkowo, omawiana umowa może stwierdził, że  nie narusza art. 30 ż 4 kp wskazanie
być rozwiązana za dwutygodniowym wypowiedze- przez pracodawcę w oświadczeniu woli o wypowie-
niem przez każdą ze stron, nawet w sytuacji gdy nie dzeniu umowy o pracę błędnej podstawy prawnej
będzie spełniony warunek zawarcia jej na okres po- odnoszącej się do przyczyny opisowo powołanej,
wyżej sześciu miesięcy, jeżeli dojdzie do likwidacji rzeczywistej, konkretnej i uzasadniającej wypowie-
bÄ…dz
upadłości pracodawcy. Powyższe uprawnie- dzenie, o której pracownik wiedział (I PKN 686/99).
nie dotyczy również umowy zawartej na czas wy- Ponadto, w oświadczeniu pracodawcy o wypo-
konania określonej pracy, która w zasadzie, poza wiedzeniu umowy o pracę powinno być zawarte po-
omawianym wyjątkiem, z uwagi na sam charakter uczenie o przysługującym pracownikowi prawie do
tej umowy jest nierozwiązywalna. Co do zasady, odwołania się do sądu pracy. Należy wskazać termin
stosunek pracy zawarty w ramach tej umowy ustaje odwołania, który przy jednostronnym oświadczeniu
z upływem czasu, na jaki została zawarta. pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę za wy-
Omawiając kwestie związane z okresem wypo- powiedzeniem wynosi siedem dni oraz właściwy do
wiedzenia umowy o pracę nie można pominąć umo- rozpatrywania sprawy sąd pracy.
wy zawartej na czas określony  na zastępstwo, któ- Cofnięcie wypowiedzenia. Wyjaśniając wybrane
ra jest podpisywana na czas usprawiedliwionej nie- zagadnienia wiążące się z rozwiązaniem stosunku
obecności w pracy innej zatrudnionej osoby. Okres pracy przez jednostronne oświadczenie pracodawcy
wypowiedzenia tej umowy wynosi trzy dni robocze, bÄ…dz
pracownika z zachowaniem okresu wypowie-
których bieg rozpoczyna się od dnia następującego dzenia, należy omówić jeszcze kwestie cofnięcia do-
po dniu skutecznego zapoznania się przez stronę ręczonego stronie stosunku pracy wypowiedzenia.
tej umowy z treścią wypowiedzenia. Kodeks pracy W rzeczywistym stanie rzeczy często zdarza się
nie wyjaśnia pojęcia dnia roboczego. Należy jednak bowiem, że pracownik bądz
pracodawca po zło-
założyć, iż skoro dniami wolnym od pracy, zgodnie żeniu oświadczenia woli o wypowiedzeniu umo-
z wymienioną ustawą, są niedziele i święta określo- wy o pracę, chcą je następnie wycofać i wówczas
ne w odrębnych przepisach, to dniami roboczym bę- powstaje pytanie, jak tego dokonać nie naruszając
dą wszystkie pozostałe dni. obowiązujących powszechnie przepisów prawa pra-
Przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę. Aby cy. Kwestia cofnięcia złożonego już wypowiedzenia
można było mówić o prawidłowym rozwiązaniu umo- umowy o pracę nie została uregulowana przez Ko-
wy o pracę zawartej na czas nieokreślony, poza oko- deks pracy. Będą tu miały zatem odpowiednie za-
licznościami wskazanym wyżej, konieczne jest speł- stosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, poprzez
nienie jeszcze kilku przesłanek. Przede wszystkim omawiany już wcześniej art. 300 Kodeksu pracy.
w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umo- W związku z tym, że wypowiedzenie umowy
wy o pracę zawartej na czas nieokreślony, jak stano- o pracę jest jednostronną czynnością prawną, inny-
wi art. 30 ż 4 Kodeksu pracy, powinna być wskazana mi słowy oświadczeniem woli tylko jednej ze stron
przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie. Zgodnie stosunku pracy, jego cofnięcie będzie wymagało
ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (I PKN 99/00), zgody drugiej strony.
 sprzeczne z wymienionym wyżej art. 30 Kodeksu Jeżeli zatem, przykładowo, pracodawca złożył
pracy jest wskazanie przez pracodawcÄ™ przyczyn pracownikowi wypowiedzenie umowy o pracÄ™, a na-
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 7
stępnie podjął decyzję o jego cofnięciu, to może to Termin wykorzystania tych dni należy uzgodnić
uczynić jedynie za zgodą pracownika. z pracodawcą. Ustawodawca nie wprowadził bowiem
Zwolnienie na poszukiwanie pracy. Omawia- do Kodeksu pracy regulacji pozwalajÄ…cej pracownikowi
jÄ…c zagadnienia zwiÄ…zane z rozwiÄ…zaniem stosunku na samodzielne dysponowanie dniami na poszukiwa-
pracy za wypowiedzeniem nie można pominąć tzw. nie pracy. Jak już wcześniej wspomniano, omawiane
dni na poszukiwanie pracy. Przysługują one pra- dni muszą być wykorzystane na poszukiwanie pracy,
cownikowi tylko w sytuacji, gdy rozwiązanie umowy a co za tym idzie, pracodawca może odmówić udzie-
o pracę w trybie wypowiedzenia następuje z inicjaty- lenia pracownikowi w okresie wypowiedzenia dni wol-
wy pracodawcy. Nie można zatem skorzystać z oma- nych dla innych celów niż te, o których mowa wyżej.
wianych dni w sytuacji gdy do rozwiązania stosun- Ponadto, dni na poszukiwanie pracy mogą być udzie-
ku pracy dochodzi z inicjatywy pracownika bÄ…dz
na lane pracownikowi zarówno łącznie, jak i oddzielnie,
mocy porozumienia stron. Liczba dni wolnych, które i przysługują również w przypadku wypowiedzenia przez
mogą być przeznaczone wyłącznie na poszukiwanie pracodawcę warunków pracy i płacy. Należy również za-
pracy, jest uzależniona od długości okresu wypowie- znaczyć, że pracownikowi nie przysługuje ekwiwalent
dzenia, a ich wymiar kształtuje się następująco: pieniężny z tytułu niewykorzystania omawianych dni.
" dwa dni  gdy okres wypowiedzenia wynosi W takiej sytuacji one po prostu przepadają. Nie można
dwa tygodnie bÄ…dz
jeden miesiąc, ich również wykorzystać u kolejnego pracodawcy.
" trzy dni  gdy okres wypowiedzenia wynosi Cdn.
trzy miesiące, jak również gdy dochodzi do skróce-
nia okresu wypowiedzenia w zwiÄ…zku z art. 361 Ko-
Aleksandra Kępniak
deksu pracy do jednego miesiÄ…ca.
O paleniu tytoniu raz jeszcze
Współczesny palacz tytoniu ma więcej szczęścia niż jego po-
przednicy w przeszłości  jest palaczem świadomym. Wie, że jest
to zachowanie z całą pewnością ryzykowne. Czarne napisy i groz
-
ne hasła  palenie zabija nie biorą się przecież znikąd. Mimo to
taki palacz konsekwentnie trwa w postanowieniu rujnowania sobie
zdrowia, poddając się nałogowi. Pozostaje w nikotynowej pułap-
ce wychodząc z założenia, że i tak kiedyś musi umrzeć, a palacze
żyją krócej, ale szczęśliwiej. Czy na pewno?
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia utrzymaniu dotychczasowych trendów, liczba ta
ocenia się, że na świecie jest około 1,3 mld ludzi uży- wzrośnie do 7 mln w 2020 r.2 Przewiduje się, iż wśród
wających produktów tytoniowych, około jedna trze- wszystkich skutków zdrowotnych palenia 34% będą
cia populacji świata powyżej 15 roku życia. Więk- stanowić zgony z powodu nowotworów złośliwych,
szość z nich (około 800 mln) stanowią mieszkańcy 29% będą to zgony związane z chorobami układu
krajów rozwijających się. W Europie regularnie pali krążenia, a 29% to przypadki przewlekłej obturacyj-
papierosy około 30% dorosłych1. nej choroby płuc (tabela 1)3.
Każdego roku wyroby tytoniowe zabijają około
pięć milionów ludzi na świecie. Szacuje się, że przy
2
WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, The MPO-
WER package, World Health Organization, Genewa 2008.
1 3
O. Shafey, S. Dolwick, G.E. Guindon, Tobacco Control Co- Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest połączeniem
untry Profiles, American Cancer Society, Atlanta 2003. dwóch, wcześniej dobrze znanych chorób  przewlekłego zapa-
8 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
Tabela 1
Przewidywane skutki zdrowotne palenia w 2015 r. w liczbach
Liczba przypadków
Jednostka chorobowa Udział procentowy
(w mln)
Nowotwory złośliwe, w tym: 2,1 33
nowotwory tchawicy, oskrzeli i płuca 1,2 18
nowotwory jamy ustnej i gardła 0,2 3
nowotwór przełyku 0,2 3
nowotwór żołądka 0,1 2
nowotwór wątroby 0,1 2
inne nowotwory złośliwe 0,3 5
Choroby układu krążenia, w tym: 1,9 29
choroba niedokrwienna serca 0,9 14
choroby naczyniowo-mózgowe 0,5 8
inne choroby układu krążenia 0,2 4
Choroby układu oddechowego 1,9 29
przewlekła obturacyjna choroba płuc 1,8 27
Choroby układu pokarmowego 0,2 3
Zakażenia dolnych dróg oddechowych 0,2 2
Gruz
lica 0,1 1
Cukrzyca 0,1 2
y
ródło: The Tobacco Atlas, Third Edition, American Cancer Society and World Lung Foundation, Atlanta 2009.
Rozpowszechnienie palenia tytoniu stanowi narchów. Tytoń znalazł również zastosowanie jako
również w Polsce poważny problem społeczny. roślina ozdobna w bogatych domach ze względu
Konsumpcja tytoniu w naszym kraju jest nadal zja- na jej ogromne liście. Do popularyzacji spożycia
wiskiem powszechnym. Około 10 mln Polaków pali tytoniu w tamtych czasach przyczynił się znacznie
regularnie 15-20 papierosów dziennie; 44% męż- francuski poseł Jean Nicot, który zalecił podawanie
czyzn i 27% kobiet w wieku 15 lat i więcej jest pala- królowej portugalskiej Katarzynie sproszkowanych
czami tytoniu. Około 88% niepalących jest narażo- liści tytoniu na bóle głowy. Od jego nazwiska na-
nych na bierne palenie, czyli jest eksponowanych zwano jeden ze składników tytoniu, silnie trujący
na dym tytoniowy środowiskowy4. Każdego roku alkaloid  nikotynę. Pomimo wysokiej ceny i tego,
100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni związek iż był to towar luksusowy, już w XVII w. zaczęto ma-
z negatywnymi skutkami palenia tytoniu, przy czym sowo nadużywać tytoniu. Stał się on symbolem
60% dotyczy osób w wieku 35-69 lat. przynależności do wysokiej klasy społecznej i był
powszechnie akceptowany. Pierwsze argumenty
o szkodliwości zażywania tabaki nie docierały do
Historia papierosa
konsumentów dzięki entuzjastycznemu podejściu
Zaciąganie się dymem tytoniowym od wieków to- większości do tego  cudownego panaceum . Jesz-
warzyszyło w kulturze Majów i Indian amerykańskich cze w XIX w. tytoń był stosowany przez niektórych
różnorakim rytuałom religijnym oraz oficjalnym zgro- medyków w celach leczniczych. Do Polski tytoń
madzeniom. Sprowadzone na Stary Kontynent przez dotarł prawdopodobnie z Konstantynopola pod
Krzysztofa Kolumba i innych odkrywców nowego koniec XVII w., za sprawą Pawła Uchańskiego, pol-
świata liście i nasiona tytoniu opanowały Europę skiego posła w Turcji.
i inne kontynenty w bardzo szybkim tempie. Wkrótce Z początkiem XIX w. poza użyciem tabaki i fajek
zaczęto go uprawiać także poza granicami Ameryki, upowszechnił się zwyczaj palenia cygar. Pierwsza
namawiając do zażywania tytoniu europejskich mo- fabryka wytwarzająca masowo papierosy  stosun-
kowo nowy wynalazek  powstała w Hawanie na
Kubie. W 1881 r. niemiecki emigrant, mieszkaniec
lenia oskrzeli i rozedmy płuc. Udział tych dwóch chorób u poje-
dynczego chorego bywa różny. Jest bardzo rozpowszechnioną na Wirginii, James Albert Bonsack opracował prze-
świecie i w Polsce chorobą występującą najczęściej u wieloletnich
mysłową technologię produkcji papierosów. Skon-
palaczy tytoniu, a także osób wykonujących zawody w górnictwie,
struowana przez niego maszyna automatycznie za-
hutnictwie, transporcie, przemyśle drzewnym, papierniczym, włó-
wijała szczątki tytoniu w rolkę papieru a następnie
kienniczym, cementowniach oraz przetwórstwie zbóż.
4
porcjowała go na pojedyncze sztuki, wytwarzając
The Tobacco Atlas, Third Edition, American Cancer Society
and World Lung Foundation, Atlanta 2009. 120 tys. papierosów w ciągu 10 godzin i zastępując
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 9
tym samym pracę 40 robotników. Ponieważ takiej działa szkodliwie na układ nerwowy, układ krąże-
produkcji nikt wówczas w USA nie byłby w stanie nia oraz pokarmowy, a także zmniejsza siły od-
skonsumować, nie od razu znalez
li się chętni do pornościowe organizmu. Powoduje obkurczenie
jej zakupu. Cztery lata póz
niej James Buchanan ścian naczyń krwionośnych, przyspiesza pracę
Duke, którego rodzinna firma zajmowała się pro- serca i zwiększa zużycie tlenu przez mięsień ser-
dukcją tytoniu, wykupuje ostatecznie licencję na cowy oraz wpływa na wzrost ciśnienia tętniczego
maszynę i otwiera własną fabrykę, rozpoczynając krwi. Nikotyna i inne związki dymu papierosowe-
erę intensywnego rozwoju przemysłu tytoniowego. go w większości wchłaniane są w płucach do krwi
Dzięki temu posunięciu papierosy zyskują popular- i skąd przenoszone do wszystkich tkanek i narzą-
ność najpierw w USA, a następnie w Wielkiej Bryta- dów ustroju. Częściowo przedostają się także ze
nii i na całym świecie. Papierosy stały się do tego śliną do przewodu pokarmowego, a dodatkowo
stopnia dobrem powszednim, że były racjonowane oddziałują bezpośrednio na komórki błony ślu-
żołnierzom, a nawet rozdawane za darmo emigran- zowej górnego odcinka przewodu pokarmowego
tom. Nie bez znaczenia dla ich popularyzacji były i układu oddechowego.
też szeroko zakrojone, nastawione na maksymalne
zyski kampanie reklamowe nikotynowych produ-
Ponure fakty o paleniu tytoniu
centów. Obecnie tytoń jest palony przez miliony
ludzi na całym świecie pod rozmaitymi postaciami. Dopiero w 1929 r. niemiecki lekarz Fritz Lickint
Głównie są to papierosy, cygara, cygaretki oraz faj- po raz pierwszy opublikował wyniki badań wska-
ki na tytoń. zujących na związek, poparty analizą statystyczną,
pomiędzy rakiem płuca a paleniem. Wykazał, iż
rozpowszechnienie raka płuca było wyższe wśród
Skład dymu tytoniowego
palaczy. W ramach projektów badawczych finanso-
W trakcie palenia z papierosa uwalnia się ponad wanych przez nazistów odkryto wiele negatywnych
4000 zidentyfikowanych związków chemicznych, skutków zdrowotnych palenia. Wyrażenie bierne pa-
w tym wiele o działaniu toksycznym, mutagennym lenie (Passivrauchen) pochodzi z tamtego okresu.
(genotoksycznym, uszkadzającym DNA), teratogen- Lekarze niemieccy zdawali sobie sprawę z tego, że
nym (uszkadzającym zarodek lub płód) oraz ponad palenie powoduje choroby serca, nowotwory jamy
50 o działaniu kancerogennym (powodującym roz- ustnej, przełyku, krtani i płuca. To właśnie w nazi-
wój nowotworów)5. Niektóre z nich zostały zamiesz- stowskich Niemczech przeprowadzono pierwszy
czone w tabeli 2. Za najważniejsze składniki dymu szeroko zakrojony ruch antynikotynowy we współ-
tytoniowego uważane są: nikotyna, substancje smo- czesnej historii. Inna sprawa, że polityka III Rzeszy
łowe, tlenek węgla oraz substancje drażniące, takie w tym zakresie nie była jedynie podyktowana chęcią
jak amoniak, tlenek azotu czy cyjanowodór, które dbania o zdrowie jej obywateli6.
pobudzają gruczoły oskrzelowe do produkcji śluzu Rok 1950 nie należał do najlepszych dla poten-
i upośledzają ruch rzęsek w drogach oddecho- tatów przemysłu tytoniowego. Opublikowano wyniki
wych. Rzęski nabłonka obecne w jamie nosowej pięciu badań kliniczno-kontrolnych, opartych na du-
i drzewie tchawiczo-oskrzelowym oczyszczają żych grupach badanych, wskazujących na związek
wdychane przez człowieka powietrze i chronią dro- palenia ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na
gi oddechowe przed przenikaniem przez ich ściany raka płuca u mężczyzn. Wnioski te zostały wysnute
substancji i związków chemicznych oraz mikroor- z analizy i porównania palących pacjentów chorych
ganizmów, np. bakterii czy wirusów. na raka z pacjentami wolnymi od tego nałogu. Dwa
Substancje smołowe i związki drażniące za- z nich, doniesienia Ernesta Wyndera i Evartsa Gra-
warte w dymie tytoniowym są uważane za czyn- hama oraz Richarda Dolla i Austina Bradforda Hilla
niki wywołujące przede wszystkim raka płuca, wykazały dobrze udokumentowaną silną zależność
przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedmę płuc. w tym zakresie. Środowiska medyczne pozostawa-
W dymie tytoniowym znajdują się wszystkie uzna- ły jednak sceptyczne. W głównej mierze wynikało to
ne kancerogeny, m.in.: benzen, nitrozaminy, hy- z faktu ogromnej popularności palenia, także wśród
drazyna, chlorek winylu, kadm, nikiel, chrom czy lekarzy i naukowców oraz ogólnego przekonania
izotopy promieniotwórcze. Nikotyna oraz tlenek o braku szkodliwości palenia. Wątpliwości te obja-
węgla, zwiększający deficyt tlenu w tkankach, są wiały się także niechęcią do publikowania artyku-
natomiast czynnikami przyczynowymi chorób ser- łów wskazujących na szkodliwe działanie tytoniu
cowo-naczyniowych. i brak obiektywizmu w ocenie badań dotyczących
Palenie tytoniu prowadzi do fizycznego i psy- tego zagadnienia. Koncerny tytoniowe dla ratowania
chicznego uzależnienia głównie od nikotyny. Ni- własnego interesu na początku lat pięćdziesiątych
kotyna jest silnie toksyna i podobnie jak alkohol
6
S.G. Davey, M. Egger, The first reports on smoking and lung
5
A. Rodgman, T.A. Perfetti, The Chemical Components of cancer: why are they consistently ignored? Bulletin of the World
Tobacco and Tobacco Smoke, CRC Press 2008. Health Organization 2005 tom 83, nr 10, s. 799-800.
10 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
Tabela 2
Niektóre składniki dymu tytoniowego i ich zastosowanie
Składnik dymu tytoniowego Działanie i zastosowanie
Aceton rozpuszczalnik, składnik farb i lakierów
Amoniak produkcja nawozów sztucznych i urządzeń chłodniczych
Arsen popularna trutka na szczury i inne gryzonie
Benzopiren węglowodór aromatyczny o wybitnym działaniu rakotwórczym
Benzen rozpuszczalnik stosowany w produkcji tworzyw sztucznych, barwników, leków, detergentów,
pestycydów
Butan gaz pędny, używany do wyrobu benzyny
Chlorek winylu związek używany np. do produkcji plastiku
Ciała smołowate większość z nich posiada właściwości rakotwórcze
Cyjanowodór silna trucizna, kwas pruski
DDT środek insektobójczy
Dimetylonitrozoamina silna substancja rakotwórcza, stosowana w przemyśle chemicznym
Fenole uszkadzają rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela
Formaldehyd surowiec do produkcji barwników, żywic syntetycznych, używany w garbarstwie, fotografice,
do konserwacji i utrwalania preparatów anatomicznych oraz jako środek dezynfekujący
Glikol propylenowy szeroko stosowany w przemyśle spożywczym, chemicznym, w medycynie i farmacji
Kadm metal o właściwościach rakotwórczych
Metanol silnie trujący rozpuszczalnik, używany do produkcji tworzyw sztucznych, włókien
syntetycznych i barwników
Naftyloamina składnik barwników stosowanych w drukarstwie
Nikotyna trucizna, silnie uzależniająca
Ołów substancja toksyczna i rakotwórcza
Piren składnik pigmentów, pestycydów, środek plastyfikujący
Polon radioaktywny metal
Tlenek węgla czad, przyczynia się do śmierci wielu osób w czasie pożarów
Toluen Rozpuszczalnik stosowany w wielu dziedzinach przemysłu organicznego,
farmaceutycznego, tworzyw sztucznych, do produkcji materiałów wybuchowych
rozpoczęły szeroko zakrojone badania nad wpły- do tytoniu7. Najważniejsze skutki zdrowotne palenia
wem palenia tytoniu na zdrowie człowieka. Badania zostały ujęte w tabeli 3.
te szybko wyprzedziły te prowadzone przez innych
naukowców i ku niezadowoleniu producentów po-
7
M.J. Thun, When truth is unwelcome: the first report on
twierdziły wyniki pierwszych doniesień, co doprowa-
smoking and lung cancer, Bulletin of the World Health Organiza-
dziło do stopniowej zmiany pozytywnego stosunku tion 2005 tom 83, nr 2, s. 144-145.
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 11
Tabela 3
Najważniejsze skutki zdrowotne palenia tytoniu
Choroby serca i naczyń krwionośnych
%
miażdżyca, choroba wieńcowa
%
choroby naczyniowo-mózgowe
%
zaburzenia rytmu serca
%
nadciśnienie tętnicze
%
tętniak aorty brzusznej
%
choroby tętnic obwodowych
%
zaburzenia potencji
Nowotwory
Nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, tchawicy, przełyku, oskrzeli i płuca, jelita grubego, trzustki, wątroby, żołądka
Białaczka, stany przedrakowe jamy ustnej
Choroby układu oddechowego
%
przewlekła obturacyjna choroba płuc
%
ostre choroby układu oddechowego: zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, inne zakażenia układu oddechowego
%
gruz
lica
%
astma oskrzelowa
Powikłania podczas i po ciąży
%
niepłodność
%
poronienia samoistne i poród przedwczesny
%
przewlekłe niedotlenienie
%
opóz
nienie rozwoju płodu, hipotrofia
%
powikłania poporodowe
%
niska masa urodzeniowa
Powikłania okresu dziecięcego
%
zespół nagłej śmierci niemowlęcia
%
zmiany czynnościowe układu oddechowego, infekcje dróg oddechowych
%
alergie, astma
%
zaburzenia neurobehawioralne
Inne skutki
%
zaćma
%
osteoporoza i wcześniejsze wystąpienie menopauzy
%
wrzody żołądka i dwunastnicy
%
cukrzyca
%
paradontoza
Rak płuca
Około 85-90% zgonów z powodu raka płuca,
Rak płuca już od 1985 r. jest najczęstszym no- a także około 33% wszystkich zgonów z powodu
wotworem złośliwym występującym na świecie. nowotworów złośliwych związane jest z paleniem
W 2002 r. odnotowano 1 350 tys. nowych przy- tytoniu. Wyniki badań eksperymentalnych, epi-
padków, co stanowiło przeszło 12,4% wszystkich demiologicznych i klinicznych wykazały niepod-
nowych przypadków nowotworów oszacowanych ważalny związek pomiędzy paleniem tytoniu a ra-
globalnie. Jest również główną przyczyną zgonów kiem płuca. Ryzyko wystąpienia raka płuca zależy
nowotworowych, stanowiąc w tym okresie około ściśle od wieku rozpoczęcia palenia, liczby lat pa-
17,6% wszystkich zgonów z powodu nowotworów lenia, rodzaju wypalanych papierosów (zawartości
zarejestrowanych na świecie8. substancji smolistych, nikotyny, obecności filtrów),
jak również samego sposobu palenia, objętości
wdychanego dymu oraz częstości zaciągania się
8
D.M. Parkin, F. Bray, J. Ferlay, P. Pisani, Global cancer sta-
dymem tytoniowym. Zasadniczo palacze majÄ…
tistics, 2002, CA: A Cancer Journal for Clinicians 2005 tom 55,
nr 2, s. 74-108. 20-40-krotnie wyższe ryzyko zachorowania na ra-
12 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
ka płuca niż osoby niepalące. Im wcześniejszy wiek lenie zwiększa ryzyko zawału serca, a kontynuowa-
inicjacji nałogu palenia i dłuższy okres jego konty- nie palenia prawdopodobieństwo wystąpienia na-
nuacji w wieku dorosłym, tym wyższe jest prawdo- stępnego takiego incydentu. Nałóg ten podwyższa
podobieństwo rozwinięcia się tego schorzenia. Rak także ryzyko wystąpienia nagłej śmierci sercowej,
płuca występuje częściej u osób palących papie- tętniaka aorty oraz krwotoku mózgowego u osób
rosy, narażonych jednocześnie na działanie innych z nadciśnieniem10.
czynników kancerogennych, np. górników uranu Zarówno u mężczyzn jak i u kobiet prawdopodo-
czy eksponowanych na pył azbestu pracowników, bieństwo wystąpienia choroby niedokrwiennej ser-
w porównaniu do grupy kontrolnej zatrudnionych ca gwałtownie maleje po zaprzestaniu palenia. Nie-
niepalących. którzy uważają, że nawet o połowę w ciągu jednego
Zaprzestanie palenia zmniejsza stopniowo praw- roku, ale zredukowanie ryzyka do wartości odpo-
dopodobieństwo wystąpienia raka płuca. Obniżenie wiadającej ryzyku osób, które nigdy nie paliły, może
tego ryzyka następuje już po pięciu latach od mo- niekiedy nastąpić nawet po 10 latach.
mentu zaniechania palenia i zmniejsza siÄ™ sukce-
sywnie wraz z wydłużeniem okresu niepalenia. Po
Przewlekła obturacyjna choroba
około 14-15 latach zbliża się ono do ryzyka, które
płuc (POChP)
mają osoby niepalące. U byłych palaczy, którzy pa-
lili mniejszą liczbę papierosów, w krótszym okresie Najważniejszym, bezsprzecznie udowodnionym
lub zarzucili nałóg w młodszym wieku obserwuje się czynnikiem ryzyka POChP jest palenie papierosów
większy spadek ryzyka występowania tej lokalizacji oraz tytoniu w każdej innej postaci, np. cygara czy
nowotworowej9. fajki. Choroba ta stanowi jedną z głównych przyczyn
przewlekłej chorobowości i umieralności na świecie.
Według obowiązującej definicji jest schorzeniem
Inne nowotwory
charakteryzującym się postępującym ograniczeniem
Choć głównym skutkiem zdrowotnym palenia pa- przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Dym
pierosów i innych form tytoniu (cygar, fajki i żucia ty- tytoniowy powoduje zmiany anatomiczne w błonie
toniu) wśród wszystkich nowotworów złośliwych jest śluzowej oskrzeli. Drażniące działanie składników
rak płuca, u palaczy obserwuje się także zwiększo- dymu ułatwia rozwój zakażeń w tkance oskrzeli.
ne ryzyko zachorowania na następujące nowotwory: Zwiększa się liczba gruczołów błony śluzowej, które
" jamy ustnej, języka i wargi dolnej
" krtani i przeły- zaczynają wytwarzać zwiększoną ilość gęstej, trud-
ku
" pęcherza moczowego
" miedniczek nerkowych nej do wydalenia wydzieliny. Dodatkowo nabłonek
" trzustki i oskrzeli traci rzęski, a tym samym uszkodzony zo-
" szyjki macicy.
Rozwój nowotworów na skutek palenia może do- staje mechanizm usuwania szkodliwych substancji
tyczyć również innych narządów, takich jak żołądek, dostających się do oskrzeli. Zalegający śluz zwęża
wątroba, jelito grube czy wreszcie może powodo- drogi oddechowe, co utrudnia swobodny przepływ
wać białaczkę. powietrza i powoduje kaszel oraz konieczność od-
ksztuszania. W końcu zwiększa się wytwarzanie sub-
stancji kurczÄ…cych oskrzela, co z kolei doprowadza
Choroby serca i naczyń
do pojawiania się duszności i małej tolerancji wysiłku.
Niektóre składniki dymu papierosowego wywołu- Objawy choroby nasilają się stopniowo, przez wiele
ją niedotlenienie i uszkodzenie śródbłonka naczyń. lat, powodując coraz większe utrudnienia oddycha-
Zawarta w tytoniu nikotyna podnosi ciśnienie tętni- nia. Choroba jest nieuleczalna, lecz wczesne wykry-
cze krwi i przyspiesza akcję serca. U palaczy stwier- cie pozwala zahamować jej rozwój.
dzono również niekorzystne zaburzenia gospodarki
lipidowej polegające na wzroście stężenia frakcji
Inne skutki palenia
LDL, powszechnie znanej jako tzw. zły cholesterol
i trójglicerydów oraz obniżenie cholesterolu we frak- Dym tytoniowy wpływa niekorzystnie na żołą-
cji HDL. Niedokrwienie oraz nasilenie miażdżycy na- dek i dwunastnicę, przyczyniając się do powstawa-
czyń wieńcowych, aorty i innych naczyń tętniczych nia wrzodów. Odsetek palaczy tytoniu jest wyższy
u osób palących przyczynia się do powstawania po- wśród chorych z chorobą wrzodową w porównaniu
ważnych następstw sercowo-naczyniowych. Ryzy- z osobami niepalącymi. Palenie tytoniu utrudnia
ko chorób układu krążenia, w tym głównie choroby także gojenie się owrzodzeń i zwiększa prawdopo-
niedokrwiennej serca u palaczy jest prawie trzykrot- dobieństwo nawrotów choroby. Palenie jest czę-
nie wyższe w porównaniu do osób niepalących. Pa-
10
S. Yusuf, S. Hawken, S. Ounpuu i in., Effect of potentially
9
J.H. Lubin, W.J. Blot, F. Berrino, Modifying risk of develo- modifiable risk factors associated with myocardial infarction in
ping lung cancer by changing habits of cigarette smoking, British
52 countries (the INTERHEART study), case-control study, Lancet
Medical Journal 1984 tom 288, nr 6435, s. 1953-1956.
2004 tom 364, nr 9438, s. 937-952.
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 13
stą przyczyną zaćmy, osteoporozy i paradontozy. nie bezpośrednie. Głównie przyczynia się do zwięk-
U mężczyzn palenie ma wpływ na zaburzenia poten- szenia zachorowania na raka płuca, chorobę niedo-
cji, u kobiet natomiast obniża płodność i przyspiesza krwienną serca oraz wystąpienie zawału serca. Ry-
menopauzę. Niedawno naukowcy, którzy prowadzi- zyko raka płuc u niepalących współmałżonków osób
li obserwacje dużej liczby osób doszli do wniosku, palących papierosy wzrasta o około 30%. Ponadto
że palenie tytoniu ma związek z rozwojem cukrzycy biernemu paleniu przypisuje się szeroki wachlarz ne-
II typu. Co więcej, ryzyko wystąpienia choroby gatywnych efektów zdrowotnych: przyspieszony
"
zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów. rozwój miażdżycy
" zaburzenia metabolizmu płytek
Palenie tytoniu jest jednym z istotniejszych czynni- krwi
" infekcje dróg oddechowych
" astmÄ™
" częst-
ków usposabiających do wystąpienia gruz
licy płuc sze występowanie nieswoistych objawów ze strony
oraz astmy oskrzelowej11. układu oddechowego oraz
" wcześniejsze występo-
wanie menopauzy i osteoporozy u kobiet.
Szczególnie negatywny wpływ wywiera bierne
Bierne palenie
palenie na płód oraz małe dzieci. Czynne palenie
Do niedawna interesowano się przede wszystkim przez matkę w czasie ciąży przyczynia się do nie-
wpływem i następstwami palenia na stan zdrowia dotlenienia i hipotrofii płodu (zbyt małej masy płodu
samych palaczy, jednak w ciągu ostatnich lat coraz w stosunku do wieku ciąży). Zwiększa się także ryzy-
więcej uwagi poświęca się badaniom nad wpływem ko poronienia, porodu przedwczesnego oraz śmier-
na zdrowie biernego palenia tytoniu. Ekspozycja na telności okołoporodowej. Bierne palenie w czasie
dym tytoniowy środowiskowy (ETS) występuje, gdy ciąży wiąże się z nieco mniejszą masą zaraz po uro-
dym z wyrobu tytoniowego używanego przez jedną dzeniu. U niemowląt i małych dzieci wzrasta liczba
osobę oraz dym przez nią wydychany zostaje wdycha- zachorowań na nawracające zapalenia oskrzeli oraz
ny przez innych. Składa się on z dwóch komponent: astmę oskrzelową12.
dymu wydychanego przez palących do otaczającego Podsumowując należy stwierdzić, iż z całą pew-
powietrza, tzw. głównego strumienia (GS), oraz dymu nością istnieją przekonujące dowody na szkodliwe
powstającego w wyniku tlenia się papierosa w przer- działanie dymu tytoniowego. Palenie tytoniu jest naj-
wach między zaciąganiem się przez palacza dymem ważniejszą, usuwalną przyczyną śmierci współcze-
tytoniowym, tzw. bocznego strumienia dymu (BS). snego człowieka. Jednocześnie zadziwiające jest,
W ETS zidentyfikowano ponad 4000 substancji, iż pomimo tak zaawansowanych i dobrze udoku-
w tym większość uznanych i prawdopodobnych kan- mentowanych badań na temat skutków zdrowotnych
cerogenów różnych umiejscowień nowotworowych. palenia tytoniu, ciągle tak wiele osób trwa w nałogu
Dodatkowo stężenia niektórych szkodliwych sub- nikotynowym.
stancji w bocznym strumieniu dymu są wyższe w po-
równaniu z głównym strumieniem.
12
The Health Consequences Of Involuntary Exposure To To-
Palenie bierne, czyli ekspozycja na dym tytoniowy
bacco Smoke: A Report Of The Surgeon General 2006, U.S. Sur-
środowiskowy powoduje te same schorzenia co pale-
geon General, Atlanta 2006.
Beata ÅšwiÄ…tkowska
11
Health consequences of tobacco use, [w:] Report on to-
Zakład Epidemiologii Środowiskowej
bacco use In India, Health consequences of tobacco use, World
Instytutu Medycyny Pracy w A
odzi
Health Organization, New Delhi 2004.
14 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
Wypadki przy pracy,
choroby zawodowe i zwiÄ…zane z pracÄ… 
występowanie i prewencja
Problematyka występowania wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych oraz chorób związanych z pracą jest ciągle aktualna.
Mimo postępu technologicznego i coraz lepszego przygotowa-
nia służb bhp do podejmowania działań służących eliminacji lub
przynajmniej ograniczeniu tych zjawisk, liczba wypadków przy
pracy i chorób zawodowych pozostaje ciągle na zbyt wysokim
poziomie. Powyższy problem dotyczy wielu krajów świata, w tym
krajów Unii Europejskiej, stąd poszczególne państwa podejmują
próby własnych rozwiązań, kierując się przede wszystkim naj-
większymi obszarami zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników
w ich środowisku pracy.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) we współ- wlekłych, takich jak choroby układu oddechowego
pracy z Międzynarodową Organizacją Pracy (ILO) czy cukrzyca. Ma ponadto udział w powstawaniu
od wielu lat podejmuje wysiłki na rzecz ujednolice- zaburzeń metabolicznych prowadzących do oty-
nia przepisów prawa dotyczących zastosowania na łości, co pogarsza i tak dramatycznie niski poziom
poziomie narodowym i międzynarodowym wspólnej aktywności fizycznej w europejskich społeczeń-
strategii w zakresie promocji zdrowia w miejscu pra- stwach. Wszystkie te choroby lub zaburzenia mogÄ…
cy i przestrzegania zasad bhp. W tym celu promo- więc mieć związek z pracą, mimo że nie znajdują się
wane są skoordynowane programy dotyczące wielu w krajowych wykazach chorób zawodowych.
przedsiębiorstw i instytucji, obejmujące działania Omawiana tematyka była przedmiotem prze-
legislacyjne, badawcze, szkoleniowe, informacyjne, prowadzonego w Krakowie w dniach 28-29 wrzeÅ›-
technologiczne i ekonomiczne. Wychodząc z zało- nia 2009 r. szkolenia z zakresu prewencji wypadko-
żenia, że przeciętny obywatel Europy spędza w śro- wej dotyczącego zapobiegania wypadkom przy pra-
dowisku pracy ponad 1/3 doby, w promowanej stra- cy i chorobom zawodowym. Zorganizowane przez
tegii działania chodzi już nie tylko o zapobieganie Instytut Medycyny Pracy w A
odzi, przy współudziale
wystąpieniu oraz ograniczenie skutków wypadków Zakładu Ubezpieczeń Społecznych szkolenie skie-
przy pracy i chorób zawodowych, ale też o wykorzy- rowane było do środowiska medycznego, a uczest-
stanie środowiska pracy do promowania zachowań niczyło w nim około 200 osób, w szczególności le-
prozdrowotnych i szerzenia edukacji zdrowotnej, karze, w tym główni lekarze orzecznicy oddziałów
aby w ten sposób czynnie zapobiegać występowa- ZUS, lekarze medycyny pracy, pracownicy sektora
niu chorób związanych z pracą (parazawodowych). BHP, fizjoterapeuci i pielęgniarki.
Należy podkreślić, że jednym z najważniejszych Zakład Ubezpieczeń Społecznych reprezentowa-
czynników przyczyniających się do częstszego wy- ny był przez dr n. med. Grażynę Wawrzyńczyk-Ka-
stępowania w populacji osób pracujących wielu cho- plińską  Naczelnego Lekarza Zakładu, dr n. med.
rób, w tym również groz
nych, obarczonych wysokim JadwigÄ™ Kawwa  dyrektora Departamentu Prewencji
wskaz
nikiem śmiertelności chorób układu krąże- i Rehabilitacji i pracowników departamentów: Orzecz-
nia, jest przewlekle działający stres. Badania wielu nictwa Lekarskiego oraz Prewencji i Rehabilitacji.
ośrodków naukowych dowodzą, że stres, obniżając Podczas dwudniowych obrad zostały przed-
poziom odporności immunologicznej przyczynia się stawione liczne kwestie dotyczące aspektów kli-
również do zaostrzenia wielu innych chorób prze- nicznych, prawnych i organizacyjnych w zakresie
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 15
chorób zawodowych i wypadków przy pracy. Dzię- pierwszy krok opracowano (dzięki badaniu ankie-
ki aktywnemu uczestnictwu w obradach dr n. med. towemu)  mapę potrzeb ustalającą zależności
Ewy Wągrowskiej-Koski  Krajowego Konsultanta pomiędzy rodzajem wykonywanych zadań a stop-
w dziedzinie medycyny pracy  uczestnicy mogli po- niem narażenia na stres. Dla każdego rodzaju zde-
znać aktualne wytyczne postępowania w zakresie finiowanych w ten sposób potrzeb poszczególnych
rejestracji i zgodnego z prawem zgłaszania do od- grup pracowników ustalono rodzaje interwencji,
powiednich organów zachorowań na choroby zawo- obejmującej np. cykl szkoleń, rehabilitację fizycz-
dowe i wypadki przy pracy. ną lub psychologiczną. Każdy rodzaj interwencji
Obrady zostały podzielone na odrębne tema- podzielono na sześć kroków i porównywano ich
tycznie części. efektywność. Pozwoliło to na dokonywanie mody-
1. Zasadniczą częścią otwierającą i zamykają- fikacji zakresu podjętych działań już w trakcie re-
cą poszczególne sesje było omówienie zagadnień alizacji programu. Ponieważ uzyskano zachęcają-
poświęconych programom prewencyjnym. Doktor ce wyniki, program będzie kontynuowany również
n. med. Jadwiga Kawwa  dyrektor Departamentu w innych sektorach gospodarki.
Prewencji i Rehabilitacji ZUS przedstawiła realizację Z kolei prof. dr n. med. Ryszard Piotrowicz z Kli-
programów rehabilitacji leczniczej w ramach pre- niki i Zakładu Rehabilitacji Kardiologicznej i Elek-
wencji rentowej z uwzględnieniem prowadzonych trokardiologii Nieinwazyjnej Instytutu Kardiologii
programów pilotażowych oraz planów na najbliższe w Warszawie przedstawił zakres i wyniki rehabilitacji
lata w tym zakresie. Z kolei prof. dr n. med. Kon- kardiologicznej w aspekcie powrotu do pracy osób
rad Rydzyński  dyrektor Instytutu Medycyny Pracy po incydentach sercowo-naczyniowych. Podkreślił
zaprezentował zakres prac i dotychczasową realiza- nowatorskie podejście Zakładu Ubezpieczeń Spo-
cję wieloletniego programu operacyjnego  Kapitał łecznych do problematyki wykorzystywania możli-
Ludzki , w którym zostaną zdefiniowane aktualnie wości kompleksowej rehabilitacji leczniczej, w tym
istniejące zagrożenia dla zdrowia we współczesnym monitorowanej telemedycznie. Omawianą sesję za-
przedsiębiorstwie oraz określone priorytety doty- kończyło wystąpienie dr Małgorzaty Malickiej z firmy
czące podejmowanych działań profilaktycznych Pfizer przedstawiające następstwa kliniczne i spo-
wobec pracowników różnych sektorów gospodarki. łeczne nikotynizmu oraz możliwości skutecznej far-
Oczekuje się, że wyniki programu pozwolą na wyty- makoterapii w zwalczaniu nałogu palenia, w szcze-
czenie dróg postępowania na następne lata w zakre- gólności w środowisku pracy.
sie ochrony zdrowia pracujących i przeciwdziałania Udział w powyższej sesji umożliwił uczestnikom
wypadkom przy pracy. W tej części zostały ponadto szkolenia porównanie przedstawionych problemów
przedstawione przez autorkę niniejszego artykułu i zastosowanych rozwiązań z doświadczeniami kra-
wyniki rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji jowymi w zakresie założeń, organizacji i sposobu
rentowej ZUS w aspekcie odzyskania zdolności do prowadzenia programów prewencyjnych.
pracy przez osoby po przebytych incydentach ser- 2. Podczas wystąpień dotyczących chorób za-
cowo-naczyniowych. wodowych omówiono w szczególności:
W drugim dniu szkolenia (29 września 2009 r.) r zmiany w strukturze chorób zawodowych na
organizatorzy umożliwili uczestnikom udział w po- przestrzeni ostatnich lat z uwzględnieniem wpływu
rannej sesji Międzynarodowej Konferencji dotyczą- przemian strukturalnych w gospodarce z ukierunko-
cej prewencji chorób związanych z pracą (chorób waniem na gospodarkę wolnorynkową oraz czyn-
parazawodowych), w szczególności chorób układu ników związanych z nowoczesnymi technologiami
krążenia. Podczas tej sesji przedstawiono w szcze- generującymi rozwój nowych chorób i zaburzeń za-
gólności aspekty psychologiczne zachowań wystę- wodowych lub związanych z pracą,
pujących w środowisku pracy powodujących prze- r nowe uregulowania prawne wynikające z za-
wlekły stres, czego skutkiem mogą być zaburzenia kwestionowania przez Trybunał Konstytucyjny nie-
układu sercowo-naczyniowego. Profesor Johan- których zapisów aktów prawnych dotyczących cho-
nes Siegrist z Uniwersytetu Medycznego w Düs- rób zawodowych i wypadków przy pracy jako nie-
seldorfie szczegółowo omówił aspekt powiązania zgodnych z Konstytucją RP,
wysiłku w pracy z brakiem poczucia satysfakcji r aspekty medyczne i prawne chorób związa-
i nieadekwatnym wynagrodzeniem jako przykład wy- nych z pracą, a więc niemających statusu chorób
woływania przewlekłego stresu w środowisku pracy, zawodowych, ale łączących swoje występowanie
skutkującego zaburzeniami w układzie krążenia. z narażeniem na niekorzystne dla zdrowia czynniki
Następnie prof. Tage Kriestensen z Narodo- występujące w środowisku pracy,
wego Centrum Badawczego Środowiska Pracy r zawodowe czynniki ryzyka chorób związanych
w Kopenhadze odniósł się do praktycznych moż- z pracą z podkreśleniem wagi stresu w pracy, jako
liwości zastosowania rozwiązań eliminujących jednego z najsilniejszych bodz
ców wpływających
stres w psychospołecznym środowisku zatrudnie- na stan zdrowia pracownika,
nia pracownika. Przedstawił program zastosowa- r zawodowe problemy zdrowotne dużych grup
ny w dużej firmie handlowej Nykredit, gdzie jako pracowniczych i propozycje rozwiązań  na przy-
16 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
kładzie chorób związanych z pracą występujących leń nie tylko przyczyni się do podniesienia poziomu
u kierowców łódzkiego transportu miejskiego. wiedzy obejmującej w szczególności możliwości
3. Podczas wystąpień dotyczących wypadków zastosowania działań profilaktycznych i edukacyj-
przy pracy omówiono między innymi: nych w powyższym zakresie, ale będzie też czyn-
r zmiany w strukturze wypadków przy pracy na nym włączeniem się właściwych krajowych instytu-
przestrzeni ostatnich lat z uwzględnieniem wpływu cji w proces poprawy zdrowotności populacji osób
przemian strukturalnych w gospodarce z ukierun- pracujÄ…cych.
kowaniem na zatrudnienie pracowników w małych, Należy zaznaczyć, że zachodzące od wielu lat
często rodzinnych firmach, gdzie nie są właściwie re- w Europie zmiany demograficzne wymuszają mo-
spektowane obowiązujące przepisy w zakresie bhp, dyfikację przyjętych wcześniej rozwiązań, aby okres
r dane statystyczne Głównego Inspektoratu aktywności zawodowej istotnie wydłużyć. Nowa
Pracy (GIP) obrazujące liczbę, rodzaj i przyczyny strategia Wspólnoty Europejskiej w zakresie ochro-
występujących w Polsce na przestrzeni lat wypad- ny zdrowia w miejscu pracy w dokumencie pro-
ków przy pracy, gramowym informuje, że bezpieczeństwo i higiena
r formy przeciwdziałania występowaniu wypad- pracy stanowią obecnie jeden z najważniejszych
ków przy pracy, w tym konieczność oszacowania i najbardziej zaawansowanych aspektów polityki
ryzyka zawodowego, zasady i narzędzia służące tej Unii Europejskiej dotyczącej zatrudnienia i spraw
ocenie, społecznych zgodnie z art. 137 Traktatu Wspólnoty
r problematykÄ™ prawnÄ… w zakresie uznania za- Europejskiej. W strategii tej na lata 2007-2012 pro-
wału mięśnia serca za wypadek przy pracy. ponuje się zmniejszenie o 25% poziomu ogólnego
Wszystkim sesjom towarzyszyła wysoka fre- wskaz
nika wypadków przy pracy poprzez poprawę
kwencja i merytoryczna dyskusja uczestników. ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, co
Wydaje się więc, że środowisko medyczne do- powinno przyczynić się do wzrostu gospodarczego
strzega potrzebę zintensyfikowania działań w za- oraz wzrostu zatrudnienia.
kresie prowadzenia prewencji wypadkowej doty-
czącej m.in. ograniczenia wpływu na pracownika
Alicja Barwicka
niekorzystnych dla zdrowia czynników związanych
Departament Prewencji i Rehabilitacji
z miejscem pracy. Kontynuacja tego rodzaju szko-
dokumenty
Stanowiska
Rady Ochrony Pracy
w sprawie działalności szkoleniowej
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa pracy,
prowadzonej przez ośrodki i instytucje szkoleniowe
Rada Ochrony Pracy przy Sejmie Rzeczpospoli- przepisów dotyczących szkolenia w dziedzinie bhp
tej Polskiej na posiedzeniu 7 lipca 2009 r. zapoznała prowadzonych w latach 2006-2008 przez Państwo-
się z materiałem przygotowanym przez Państwową wą Inspekcję Pracy.
Inspekcję Pracy dotyczącym szkoleń w zakresie Na podstawie wymienionego materiału, przepro-
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa pracy, wadzonej dyskusji oraz przeglądu stanowisk Rady
prowadzonych przez ośrodki i instytucje szkolenio- Ochrony Pracy przyjmowanych w latach 2003-2008,
we, jak również szkoleń wewnętrznych w zakładach, a dotyczących szkoleń i edukacji w wymienionym
w tym przede wszystkim szkoleń wstępnych na sta- zakresie w różnych sektorach gospodarki, Rada
nowiskach pracy. Materiał powstał na podstawie wy- stwierdziła, że niewątpliwie jednym z powodów
ników kontroli przestrzegania przez pracodawców wzrostu wypadkowości przy pracy jest niezadowa-
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 17
lający poziom i zakres nauczania w szkołach i uczel- 3. Stworzenie poprzez odpowiednią nowelizację
niach, a szczególnie w szkoleniu dorosłych w zakre- prawną spójnego systemu informacji dotyczące-
sie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa pra- go jednostek organizacyjnych prowadzących dzia-
cy, co wpływa na brak przygotowania pracowników łalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa
do bezpiecznego wykonywania zadań. i higieny pracy, wymienionych w ż 1a pkt 2 rozpo-
Wśród przyczyn tego stanu podkreślić należy rządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lip-
brak nadzoru merytorycznego nad jakością szkoleń ca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpie-
prowadzonych przez szkoleniowe jednostki organi- czeństwa i higieny pracy, znowelizowanego w paz
-
zacyjne działające poza systemem oświaty. Jedno- dzierniku 2007 r. przez Ministra Gospodarki, w któ-
cześnie w ostatnich trzech latach wzrosła znacząco rym odstąpiono od konieczności prowadzenia dzia-
liczba firm świadczących usługi w zakresie bezpie- łalności szkoleniowej przez jednostki organizacyjne
czeństwa i higieny pracy, w tym usługi edukacyj- na podstawie przepisów o systemie oświaty. Wykaz
ne. Wymaga to obecnie wdrożenia systemowych jednostek spełniających minimalne wymagania
rozwiązań związanych z nadzorowaniem spełnia- kompetencyjne powinien prowadzić minister właści-
nia podstawowych wymagań przez podmioty tego wy ds. pracy lub z jego upoważnienia inna jednostka
rynku w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu organizacyjna działająca w ramach państwowego
działalności szkoleniowej. systemu oceny zgodności. Wykaz ten byłby dostęp-
W tym celu niezbędne jest ujęcie w prawie przej- ny na stronach internetowych ministra właściwego
rzystych wymagań kompetencyjnych dla jedno- ds. pracy. Umieszczone w wykazie jednostki byłyby
stek edukacyjnych w dziedzinie bezpieczeństwa uprawnione do zaświadczania ukończenia szkolenia
i higieny pracy, na podstawie których możliwe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wpisane
byłoby ocenianie ich działalności i zapewnienie do wykazu jednostki szkolące, bez względu na for-
pracodawcom i pracownikom dostępu do usług mułę prowadzonej działalności gospodarczej, speł-
edukacyjnych na odpowiednim poziomie. Pod po- niałyby niezbędne wymagania co do poziomu me-
jęciem jednostki organizacyjnej prowadzącej dzia- rytorycznego działalności, zaplecza technicznego
łalność szkoleniową rozumie się bowiem obecnie oraz sposobu dokumentowania szkoleń. W wykazie
różne struktury organizacyjne, które działają na zostałyby umieszczone także jednostki wpisane do
odmiennych zasadach i są kontrolowane przez róż- ewidencji szkół i placówek niepublicznych prowa-
ne instytucje według różnych zasad. Przykładowo, dzonych przez jednostki samorządu terytorialnego
szkoleniowe jednostki organizacyjne działające na oraz jednostki działające w ramach nadzoru wynika-
podstawie przepisów o swobodzie gospodarczej jącego z uznania ich kompetencji edukacyjnych.
sÄ… kontrolowane praktycznie tylko pod kÄ…tem pra- Wymagania kompetencyjne dla jednostek or-
widłowości działalności finansowej. ganizacyjnych i wykładowców oraz zasady prowa-
Brak jest także wynikających z prawa kryteriów dzenia wykazu powinny być umieszczone w rozpo-
oceny kompetencji wykładowców. Tymczasem rządzeniu w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpie-
w ostatnich latach znacznie powiększyło się grono czeństwa i higieny pracy przez ministra właściwego
wykładowców bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ds. pracy.
osób deklarujących chęć organizowania i prowa- Przy opracowywaniu wymagań dla jednostek or-
dzenia szkoleń w tej dziedzinie. Są to absolwenci ganizacyjnych i wykładowców można wykorzystać
studiów podyplomowych, w znacznej liczbie podej- wyniki programu wieloletniego pn.  Dostosowywa-
mujących te studia bezpośrednio po ukończeniu nie warunków pracy w Polsce do standardów Unii
studiów magisterskich czy licencjackich. Często Europejskiej , realizowanego w latach 2002-2007,
nie mają oni jednak żadnej praktycznej znajomości w szczególności w zakresie opracowania i wdraża-
zagrożeń zawodowych wynikających ze zróżnico- nia szkoleń i oceny kompetencji personelu w dzie-
wanych procesów pracy, szczególnie w przemyśle, dzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
przetwórstwie, czy budownictwie. Państwowa Inspekcja Pracy w ramach działal-
Na podstawie przedstawionego materiału i dys- ności kontrolnej powinna szczególną uwagę zwrócić
kusji Rada Ochrony Pracy uznaje za celowe: na przygotowanie i prowadzenie wstępnych szko-
1. Określenie minimalnych wymagań kompe- leń pracowników na stanowiskach pracy, a przede
tencyjnych dla jednostek organizacyjnych prowa- wszystkim na to, czy pracownicy znajÄ… bezpieczne
dzących działalność szkoleniową w dziedzinie bez- metody i zasady wykonywania pracy. Ponadto na to,
pieczeństwa i higieny pracy, obejmujących uregulo- czy wprowadzenie wymienionych wyżej wymagań
wania dotyczące programów szkoleń oraz narzędzi kompetencyjnych i rejestracji jednostek organizacyj-
edukacyjnych do ich realizacji, bazy lokalowej i za- nych prowadzących działalność szkoleniową w dzie-
plecza technicznego. dzinie bhp da inspekcji pracy pełniejsze podstawy
2. Określenie kryteriów kompetencji, jakie po- do oceny efektywności szkolenia.
winien spełniać wykładowca problematyki bezpie-
czeństwa i higieny pracy. Warszawa, 25 sierpnia 2009 r.
18 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
w sprawie realizacji misji mediów publicznych
w zakresie upowszechniania bezpiecznych warunków pracy
i przestrzegania prawa pracy
Rada Ochrony Pracy przy Sejmie Rzeczpospoli- Rada Ochrony Pracy, majÄ…c na uwadze olbrzy-
tej Polskiej na posiedzeniu 25 sierpnia 2009 r. wysłu- mie koszty ekonomiczne wynikające z wypadków
chała i rozpatrzyła: przy pracy (od 2,6% do 3,8% PKB) oraz znaczą-
" informację Ministerstwa Kultury i Dziedzic- co większe koszty społeczne, w wyniku m.in. po-
twa Narodowego na temat realizacji misji mediów nad 100 tys. ofiar wypadków przy pracy, w tym
publicznych w zakresie upowszechniania bez- ok. 500 śmiertelnych, wynoszące od 33 do 48 mld zł
piecznych warunków pracy i przestrzegania pra- rocznie, uznaje za niezbędne:
wa pracy, opracowaną na podstawie materiałów 1. Podjęcie w publicznej telewizji i radiu działań
przekazanych przez prezesów TVP SA i Polskiego dotyczących:
Radia SA,  uruchomienia profesjonalnych, cyklicznych
" informację na ten sam temat, opracowaną programów emitowanych przynajmniej raz w ty-
przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. godniu o stałej godzinie, w okresie dobrej oglądal-
Po rozpatrzeniu wymienionych informacji, prze- ności/słuchalności, propagujących bezpieczne wa-
prowadzonej dyskusji i w konfrontacji z wnioskami runki pracy i przestrzeganie prawa pracy. PraktykÄ™
wcześniej przekazanych wymienionym wyżej insty- taką można wprowadzić wzorem audycji dotyczą-
tucjom stanowisk Rady Ochrony Pracy, zwłaszcza cych bezpieczeństwa pracy rolników w  Sygnałach
w sprawie promocji kultury bezpieczeństwa pracy Dnia . Cykliczne programy powinny być realizowa-
w telewizji i radiu (z czerwca 2006 r.) oraz w spra- ne z uwzględnieniem pogłębionej analizy przyczyn
wie edukacji w zakresie bhp i prawa pracy, m.in. za i skutków wypadków i chorób związanych z warun-
pośrednictwem mediów elektronicznych (z grud- kami pracy. Analizę tę powinni realizować eksperci.
nia 2008 r.), Rada Ochrony Pracy stwierdza, że: Szczególnie istotną rolę w cyklicznych programach
 przekazane Radzie Ochrony Pracy informa- na ten temat ma telewizja oddziałująca szerzej i sku-
cje są daleko niesatysfakcjonujące, stanowiąc jedy- teczniej m.in. na młode pokolenie,
nie zbiór, nadesłanych do Krajowej Rady Radiofonii  promowanie przede wszystkim bezpiecznych
i Telewizji oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa form pracy i szeroko pojętej kultury bezpieczeństwa
Narodowego przez poszczególne publiczne stacje przez prezentacje tzw. dobrych praktyk w przedsię-
telewizyjne i oddziały terenowe radia, wyrywkowych biorstwach,
przykładów audycji publicystycznych, magazynów  natychmiastowe, skuteczne zablokowanie
informacyjnych itp., emitowania w telewizji reklam promujÄ…cych niebez-
 podane przykłady materiałów, jak wynika pieczne dla życia zachowania w środowisku pracy.
z ich tytułów i opisów, nie dotyczą promocji bezpiecz- 2. Niezbędne jest zorganizowanie pod auspicja-
nych warunków pracy, lecz różnej tematyki luz
no lub mi Marszałka Sejmu RP spotkania Prezydium Ra-
wcale nie powiązanej z ogólnym pojęciem bezpie- dy Ochrony Pracy z kierownictwem Krajowej Rady
czeństwa, jak np. zmiany w przepisach emerytalnych, Radiofonii i Telewizji oraz kierownictwem Polskiego
bezrobocie, poszukiwanie pracy, strajki itp., Radia i Telewizji Polskiej w celu podjęcia programu
 brakuje analizy i jakichkolwiek wniosków, jak promocji kultury bezpieczeństwa pracy w emitowa-
powinna być realizowana misja mediów publicznych nych audycjach radiowych i telewizyjnych oraz w re-
w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. klamach.
W świetle powyższego, mając na uwadze fakt, iż
Warszawa, 8 września 2009 r.
problematyka upowszechniania bezpiecznych wa-
runków pracy i przestrzegania prawa pracy należy
Poseł Izabela Katarzyna Mrzygłocka
do zakresu misji publicznej, Rada Ochrony Pracy
PrzewodniczÄ…ca
negatywnie ocenia działalność Polskiego Radia i Te-
Rady Ochrony Pracy
lewizji Polskiej w tym zakresie.
PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009 19
Wydarzenia, opinie  2009
r 16 paz
dziernika w Warszawie odbyła się konfe- wo-badawcze (do wykorzystania w praktyce). Zgło-
rencja nt.  Zatrudniania osób niepełnosprawnych na szone prace dotyczyły: hałasu i wibracji, zagrożeń
otwartym rynku pracy , sfinansowana przez Zakład chemicznych i pyłowych, urazów mechanicznych, za-
Ubezpieczeń Społecznych, której organizatorem był grożeń elektrycznych, wybuchowych i pożarowych,
Instytut Spraw Publicznych. Przyjęte w Polsce ure- zagrożeń wywołanych działaniem pól elektromagne-
gulowania prawne, finansowe i organizacyjne mają tycznych, środków ochrony indywidualnej, ogólnej
ułatwić osobom niepełnosprawnym dostęp do rynku uciążliwości pracy. Na podstawie otrzymanych mate-
pracy. W praktyce jednak integracja społeczna osób riałów oraz opinii specjalistów dokonano ich analizy
niepełnosprawnych nie przynosi oczekiwanych efek- i oceny, przyznając 9 nagród i 20 wyróżnień. Nagrodę
tów. Spotkanie było okazją do dyskusji m.in. na temat pierwszego stopnia w kategorii rozwiązania technicz-
czynników kształtujących sytuację osób niepełno- ne i organizacyjne otrzymał zespół z Instytutu Techniki
sprawnych na rynku pracy w Polsce, roli pracodaw- Górniczej KOMAG w Gliwicach za opracowanie tłumi-
ców z otwartego rynku pracy, najistotniejszych barier ka hałasu czerpni i wyrzutni powietrza do współpracy
zatrudniania osób niepełnosprawnych wynikających z wentylatorami dużej mocy, natomiast pierwsze miej-
z przyjętych rozwiązań formalnoprawnych, polityki sce w kategorii prace naukowo-badawcze zajęła praca
personalnej przedsiębiorstw, a także motywacji pra- dotycząca opracowania rozwiązania zastosowanego
codawców podejmujących decyzje o zatrudnieniu w ubraniu strażackim z systemem monitorowania pa-
lub unikaniu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, rametrów fizjologicznych, nad którą pracował zespół
roli wsparcia otoczenia instytucjonalnego firm przy z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy  Państwowe-
uwzględnieniu takich czynników, jak typ własności fir- go Instytutu Badawczego i Politechniki A
ódzkiej.
my, wielkość, branża, kultura organizacyjna, struktu-
ra wykształcenia i kwalifikacji, a także rodzaj i zasięg r W paz
dzierniku Zakład Ubezpieczeń Społecz-
rynku, na którym firma działa. nych sfinansował trzy jednodniowe szkolenia dla ka-
dry zakładów górniczych nt.  Działania prewencyjne
r 20 paz
dziernika w Sali Kolumnowej Sejmu RP w rejonach ścian eksploatowanych przy współwystę-
odbyła się uroczystość wręczenia dyplomów laure- powaniu zagrożenia metanowego II-IV kategorii oraz
atom XXXVII edycji Ogólnopolskiego Konkursu  Po- zagrożenia pożarami endogenicznymi . Szkolenia,
prawa Warunków Pracy . W organizacji konkursu które poprowadzili specjaliści z Wyższego Urzędu
uczestniczyli: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Górniczego w Katowicach obejmowały m.in. prezen-
Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Zdrowia, Mi- tację zagadnień dotyczących: przyczyn zapalenia
"
nisterstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i wybuchu metanu w kopalni  Boryna
" szczególnych
i Szkolnictwa Wyższego, Kasa Rolniczego Ubezpie- przypadków wystąpienia warunków sprzyjających za-
czenia Społecznego, Zakład Ubezpieczeń Społecz- grożeniu wybuchem metanu
" znaczenia stosowania
nych, Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicz- mikrosystemu barometrycznego w warunkach wy-
nych NOT, Państwowa Inspekcja Pracy, Niezależny stępowania zagrożeń zasad stosowania pomiarów
"
Samorządny Związek Zawodowy  Solidarność oraz ciśnienia bezwzględnego i różnicowego charakte-
"
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. rystyki i funkcjonalności specjalistycznych urządzeń
Celem konkursu jest inspirowanie i upowszechnianie do monitorowania ciśnienia bezwzględnego i różni-
prac naukowo-badawczych oraz rozwiązań technicz- cowego. Uczestnikami szkoleń byli kierownicy ruchu
nych i organizacyjnych prowadzących do poprawy wa- zakładu górniczego oraz kierownicy działu wentylacji
runków pracy, jej bezpieczeństwa oraz ochrony czło- i ich zastępcy, decydujący o bezpieczeństwie załogi
wieka w środowisku pracy  możliwie w największej i ruchu zakładu górniczego. Spotkania stały się miej-
liczbie zakładów i dla jak największej liczby pracow- scem owocnej wymiany doświadczeń, poglądów i za-
ników  przez udoskonalanie stosowanych lub wpro- mierzeń dotyczących poprawy stanu bezpieczeństwa
wadzanie nowych metod oceny zagrożeń i ryzyka za- wobec naturalnych zagrożeń występujących w kopal-
wodowego, nowych konstrukcji, technologii, urządzeń niach węgla kamiennego, a zaprezentowane treści bę-
i materiałów oraz rozwiązań organizacyjnych. dą wykorzystane przez kadrę kierowniczą kopalń przy
Na konkurs nadesłano 79 prac z dziedziny bez- podejmowaniu decyzji i działań związanych z bezpie-
pieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii służą- czeństwem załogi i ruchu zakładu górniczego.
cych poprawie warunków pracy, które mogą być
wykorzystane w praktyce, w tym 71 prac w kategorii
Anna Sójka
rozwiÄ…zania techniczne i organizacyjne (zastosowa-
Departament Prewencji i Rehabilitacji
ne w praktyce) oraz 8 prac w kategorii prace nauko-
20 PREWENCJA I REHABILITACJA 4/2009
Instytut Onkologii na warszawskim Ursynowie.
Fot.: K. Dzięgielewska
Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 01-748 Warszawa, ul. Szamocka 3, 5
Przygotowanie tekstów:
Anna Sójka, Marta Bil-Witkowska
z Departamentu Prewencji i Rehabilitacji Centrali ZUS
Adres: 01-748 Warszawa, ul. Szamocka 3, 5, tel. [phone] (lub sekretariat: 22 667-10-15)
Opracowanie redakcyjne tekstów:
Redakcja Wydawnictw Gabinetu Prezesa
Projekt graficzny: Hanna Klimkowska
Redakcja techniczna, skład i druk: Poligrafia ZUS, 03-829 Warszawa, ul. Podskarbińska 25a
Nakład 750 egz. Zamówienie nr 3055/09