PRAWO
Dr Magdalena Czerwińska
1
Cel zajęć
" Zapoznanie z podstawowymi pojęciami
prawa
" wskazanie roli prawa we współczesnej
gospodarce
" poznanie zasad interpretacji prawa
" przekazanie wiedzy z podstaw prawa
cywilnego, z którymi najczęściej mamy do
czynienia w gospodarce rynkowej
2
Metody zajęć
" Wykład problemowy
" Przedstawienie i omówienie wybranych
casusów (studiów przypadku) z którymi
słuchacz najczęściej będzie miał do
czynienia w gospodarce rynkowej
" Egzegeza tekstów wybranych aktów
prawnych
" Praca samodzielna z wybranymi
opracowaniami naukowymi
3
1
Tematyka zajęć
" Podstawowe pojęcia: stosunek prawny, norma prawna, akt
prawny, skutki ekonomiczne stanowienia i stosowania prawa.
" Wykładnia prawa
" Rola prawa w gospodarce i życiu codziennym .Prawo polskie a
prawo Unii Europejskiej. Prawo we współczesnym świecie
" y
ródła prawa powszechnie obowiązującego
" System władz RP , władza ustawodawcza i wykonawcza, centralna
i terenowa administracja rzÄ…dowa, samorzÄ…d terytorialny, organy
regulacyjne, kontrola państwowa. Tworzenie prawa
" System prawa : prawo publiczne i prywatne, prawo ustrojowe,
materialne i procesowe, gałęzie prawa
" Prawa podmiotowe i ich sÄ…dowa ochrona, Prawo do sÄ…du,
organizacja i zasady działania sadownictwa, postępowanie przed
sądami, usługi prawnicze
" Podmioty prawa
" ObowiÄ…zywanie prawa w czasie i w przestrzeni
" Zasady gałęzi prawa
4
Literatura
" W. Siuda  Elementy prawa dla ekonomistów ,
Wyd. CONTACT, Poznań 2013
" J. Jabłońska-Bonca  Podstawy prawa
dla ekonomistów i nie tylko ,
Wyd. LexisNexis, Warszawa 2007
" M.M. Lipska  Wybrane zagadnienia
z prawa polskiego ,
Oficyna Prawa Polskiego, Warszawa 2010
" B. Sitek, P. Kubiński (red.)  Podstawy prawa
dla licencjackich studiów ekonomicznych ,
Wyd. Poltext, 2011
5
Literatura
" M. Droba  Podstawy prawa. Prawoznawstwo.
Prawo konstytucyjne. Prawo administracyjne ,
C.H. Beck, Warszawa 2008
" M. Hałgas, P. Kostański  Prawo cywilne 
część ogólna , C.H. Beck, Warszawa 2010
" A. Stępień-Sporek, O. Nawrot, M. Wyrwiński,
P. Zakrzewski  Prawo cywilne. Część ogólna.
Kazusy , Wyd. LexisNexis, Warszawa 2010
6
2
Akty prawne
" www.sejm.gov.pl  ISAP
akty prawne od 1918 rok
" www.dziennikustaw.gov.pl
" www.eur-lex.europa.eu
7
PRAWO
" Uporządkowany zbiór (system)
generalnych i abstrakcyjnych norm
postępowania, ustanowionych lub
uznanych przez państwo, których
realizacja zabezpieczona jest
zorganizowanym przymusem państwowym
" Uprawnienie, przysługująca określonemu
podmiotowi możliwość zachowania się
wywołującego skutki prawne
8
PRAWO
" Generalność oznacza, iż norma nie jest
skierowana do jednego, ściśle oznaczonego
adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy
podmiotów określonych przy pomocy nazwy
rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).
" Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też
zakazane zachowanie jest wymagane od adresata
normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się
określone w normie prawnej okoliczności.
Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez
zbytecznego uszczegółowienia określonych nią
9
okoliczności.
3
PRAWO
" Prawo nie stwierdza  jak jest , lecz
określa  jak być powinno . Norma prawna
wskazuje więc jej adresatowi jak w
danych okolicznościach powinien się w
przyszłości zachować.
" Z praktycznego punktu widzenia trzeba
podkreślić, że prawo jest ustalane przede
wszystkim celem zapewnienia określonego
ładu społecznego i gospodarczego i
zapewnienia w tym zakresie
bezpieczeństwa prawnego.
10
PRAWO
" Prawo powinno cechować się trwałością
obowiÄ…zywania. Nie jest to jednak
trwałość absolutna. W zależności od
zmieniających się warunków społeczno-
gospodarczych i układów politycznych
również prawo podlega odpowiednim
zmianom.
" Często można więc spotkać np.  ustawę o
zmianie ustawy (...) albo  rozporzÄ…dzenie
o zmianie rozporzÄ…dzenia . 11
PRAWO
" Zachowanie wymagane przez prawo
(normę prawną) może polegać bądz
to na
nakazie, bÄ…dz
też zakazie określonego
postępowania.
" Byłoby jednak błędem sądzić, że cały nasz
system prawny składa się z norm
będących nakazem lub zakazem
określonego postępowania.
" Istnieje wiele przepisów nie zawierających
takich nakazów i zakazów albowiem inne
sÄ… ich cele. 12
4
OBRÓT GOSPODARCZY
" prawo cywilne i prawo gospodarcze, a w
wąskim zakresie także prawo pracy
dopuszcza regulacjÄ™ prawnÄ… polegajÄ…cÄ… na
tym, że określone normy prawne mają
zastosowanie jedynie wówczas, gdy strony
umowy inaczej nie postanowiły
13
PRAWO
" Nie wszystkie sfery życia są regulowane
przez prawo. Tam, gdzie norma prawna
nie wkracza, człowiek ma z punktu
widzenia prawnego swobodÄ™
postępowania, w myśl zasady  co prawem
nie jest zakazane, jest dozwolone .
" Prawo pozytywne  w odróżnieniu od
norm prawa naturalnego niebędących
dziełem państwa
14
PRAWO
" Skuteczne osiąganie celów w życiu
zawodowym i prywatnym każdego z nas
zależy, między innymi od umiejętności
posługiwania się prawem
" Prawo należy do zjawisk świata kultury
" Współcześnie w kręgu kultury zachodniej
dominuje prawo stanowione, z tym że w
krajach anglosaskich samoistnym z
ródłem
prawa są także wiążące precedensy
15
5
Prawo pozytywne
(ze względu na sposób tworzenia)
Prawo stanowione Prawo zwyczajowe
(precedensowe)
normy zawarte w aktach
prawotwórczych
organów państwa prawo oparte na
praktyce, normy
zwyczajowe uznane
przez państwo za
obowiÄ…zujÄ…ce lub
reguły zawarte w
aktach stosowania
prawa
16
Prawo w znaczeniu przedmiotowym
" Ogół reguł postępowania (norm prawnych)
ustanowionych przez państwo (przez
upoważnione do tego organy władzy
państwowej w odpowiednim trybie) i
zabezpieczonych przymusem państwowym
(sankcjÄ…)
17
Prawo w znaczeniu podmiotowym
" Uprawnienie lub zespół uprawnień
wyrażające się w możności zachowania się
w określony sposób lub możności żądania
określonego zachowania (działania lub
zaniechania) od innych podmiotów
" Np. X ma prawo żądać wykonania zawartej
umowy, zwrotu należności, ma prawa
wyborcze, prawo do żądania, by inne podmioty
szanowały jego prywatność
18
6
Prawo w znaczeniu podmiotowym
" W prawie podmiotowym można czasem
wyodrębnić jego poszczególne części składowe,
zwane uprawnieniami
Np. na prawo własności składa się uprawnienie do
posiadania i korzystania z rzeczy oraz rozporzÄ…dzania
(sprzedania, zastawienia) rzeczÄ…
" Roszczenie  uprawnienie skonkretyzowane
możność żądania od indywidualnie oznaczonej
osoby konkretnego zachowania siÄ™ i dochodzenia
wykonania tego żądania na drodze przymusowej
Np. roszczenie o zwrot długu, alimentacyjne, o
19
naprawienie szkody
Prawo a moralność
" Moralność  ukształtowany w procesie
długotrwałego rozwoju społeczeństwa
zespół norm postępowania, według
których ocenia się określone zachowanie
jako dobre lub złe
" Elementarne normy moralne  zespół
norm moralnych wspólnych dla całego
społeczeństwa
20
Normy prawne z punktu widzenia
określonej moralności
" moralnie pozytywne
normy nakazujące ten sam sposób postępowania co
moralność, np. większość systemów prawnych potępia
kradzież, czyni tak też art. 278 k.k.
" moralnie negatywne
dotyczą norm prawnych które nakazują sposób
zachowania się którego normy moralne nie nakazują np.
usunięcie ciąży
" moralnie obojętne
dziedziny nie objęte moralnością, normy regulujące
sprawozdawczość, sporządzanie bilansu, zasady ruchu
drogowego
21
7
Prawo a moralność
prawo moralność
Na straży norm prawnych stoi Do przestrzegania norm
aparat państwowy ze swoimi moralnych skłania presja opinii
środkami przymusu publicznej, wpojone w trakcie
wychowania nawyki, sumienie i
inne bodz
ce
Normy prawne sÄ… dwustronne Normy moralne sÄ… jednostronne
(obowiązek prawo)  nakładają tylko obowiązki, nie
dajÄ…c innym osobom prawa
żądania ich wypełnienia
Normy prawne odnoszą się do Normy moralne ingerują w myśli i
czynów i słów uczucia
Normy prawne regulujÄ… bardzo Normy moralne sÄ… nieprecyzyjne,
dokładnie postępowanie często wskazują ogólny kierunek
człowieka postępowania
22
Istota prawa
" Początki prawa  najwcześniejsze stadia
rozwoju społeczeństw, przed
wykształceniem się organizacji
państwowej
" Prawo  reguły postępowania przyjęte w
danej społeczności, określające wzajemne
prawa i obowiÄ…zki jednostki w danej
społeczności
 UBI SOCIETAS  IBI IUS
(Gdzie społeczeństwo tam prawo)
23
Paremia prawnicza
" krótka sentencja (zasada, maksyma),
sformułowana najczęściej przez jurystę
będącego uznanym autorytetem
prawniczym (z reguły jurystę starożytnego
Rzymu), wyrażająca w przystępny sposób
fundamentalnÄ… zasadÄ™ prawnÄ…
" zaletą jest ich uniwersalność, zrozumiałość
dla prawników niezależnie od języka
ojczystego
24
8
Paremie precyzujÄ…ce termin  prawo
" Legem brevem esse oportet, quo
facilius ab imperitis teneatur - prawo
powinno być zwięzłe, aby łatwiej mogli je
zapamiętać ci, którzy go nie znają
(niedoświadczeni)
" Consensus facit legem  zgoda tworzy
prawo
" Dura lex, sed lex  twarde prawo, ale
prawo
25
Paremie precyzujÄ…ce termin  prawo
" Ignorantia iuris nocet  nieznajomość
prawa szkodzi
" Ignorantio legis neminem excusat -
nieznajomość prawa nie usprawiedliwia
nikogo
" Iustitia est obtemperatio scriptis
legibus institutisque populorum 
sprawiedliwość to posłuch dla praw
pisanych i instytucji państwowych
26
Paremie precyzujÄ…ce termin  prawo
" Iustitia civitatis fundamentum 
sprawiedliwość fundamentem państwa
" Iustitiae primum munus est, ut ne cui
quis noceat nisi lacessitus iniuria,
deinde ut communibus pro
communibus utatur, privatis ut suis 
pierwszym obowiązkiem sprawiedliwości
jest, aby nikt nikomu nie szkodził, chyba
powodowany krzywdą, następnie, aby
każdy używał dobra wspólnego jako
wspólnego, a prywatnego jak swego
27
9
Powstawanie prawa
" Złożony proces społeczny, w rezultacie
którego kształtują się normy prawne o
określonej treści, obowiązujące w
określonej grupie społecznej (państwie,
społeczności lokalnej, grupie zawodowej)
28
Proces tworzenia prawa
spontaniczny zorganizowany
prawo określone instytucje
wg określonej
zwyczajowe
procedury
29
Prawo jako zjawisko społeczne
" Pojawia się wówczas, gdy mamy do czynienia z relacjami
między jednostkami ludzkimi w ramach mniej lub bardziej
zorganizowanej grupy
" Prawo nie dotyczy zatem stosunku człowieka do siebie
samego, do bóstwa, elementów i zjawisk przyrody, chyba,
że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania
społeczne
" Prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym
zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać
" Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego- mniej
lub bardziej sformalizowanego- toczÄ…cego siÄ™ ramach grup
społecznych, w tym zwłaszcza takiej zbiorowości społecznej
jaką jest państwo
30
10
Prawo jako zjawisko społeczne
" Prawo jest formułowane i sankcjonowane przez
społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji,
to znaczy najczęściej, choć nie wyłącznie,
organów państwa (rządu, sądów)
" Realne istnienie (obowiÄ…zywanie) norm prawnych
uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla
prawa, tzn., w jakim stopniu członkowie
społeczeństwa są gotowi przestrzegać je i
sankcjonować. Wynika to głównie z
normatywności i perswazyjnej roli prawa
31
Prawa ekonomiczne
twierdzenia wyrażające ważne i trwałe
prawidłowości procesu gospodarczego
wyrażają powtarzające się związki między
różnymi elementami procesu
gospodarczego
Rodzaje praw ekonomicznych: Cechy praw ekonomicznych:
jedne z nich działają zawsze (np. prawo
1. przyczynowe 1. obiektywne
malejących przychodów), inne - tylko w
2. współistnienia 2. stochastyczne
określonych sytuacjach (np. prawo
3. funkcjonalne
popytu i podaży)
32
Prawa ekonomiczne
twierdzenia wyrażające ważne i trwałe prawidłowości
procesu gospodarczego
wyrażają powtarzające się związki między różnymi
elementami procesu gospodarczego
jedne z nich działają zawsze (np. prawo malejących
przychodów), inne - tylko w określonych sytuacjach (np.
prawo popytu i podaży)
Rodzaje praw ekonomicznych: Cechy praw ekonomicznych:
1. przyczynowe 1. obiektywne
2. współistnienia 2. stochastyczne
3. funkcjonalne
33
11
Prawo gospodarcze
całokształt norm prawnych regulujących ustrój prawny
podmiotów gospodarczych, działalność gospodarczą oraz
stosunki prawne związane z działalnością gospodarczą
określa strukturę organizacyjno-prawną podmiotów
gospodarczych oraz ich kompetencje
powstaje na drodze legislacyjnej
jego z
ródłem są kodeksy, ustawy, rozporządzenia,
uchwały, zarządzenia, dyrektywy itp. - cechuje je z reguły
dość znaczna obszerność i stosunkowo mała stabilność
34
Fikcja powszechnej znajomości prawa
" Współczesne ustawodawstwa stoją na
stanowisku, ze należycie ogłoszone akty
prawne sÄ… powszechnie znane
" Nie uchyla odpowiedzialności prawnej
nieznajomość norm prawa
" Ignorantia iuris nocet  nieznajomość
prawa szkodzi
" Ignorantia iuris non exculapa 
nieznajomość prawa nie usprawiedliwia
35
System prawa
" termin używany w różnych znaczeniach
np.:
system prawa danego państwa
system prawa określonej gałęzi prawa
system z
ródeł prawa
36
12
System prawa
" System prawa danego państwa  całokształt
obowiązujących w określonym czasie przepisów
prawnych tego państwa, uporządkowanych
według przyjętych kryteriów
" Uporządkowany zbiór norm prawnych, który
dzieli siÄ™ na tzw. GAA

ZIE PRAWA, które
obejmujÄ… kompleksy norm regulujÄ…cych
określone kategorie stosunków społecznych. Ogół
norm z danej gałęzi prawa (np. prawa cywilnego,
karnego) nazywa siÄ™ czasem systemem
określonej gałęzi prawa
37
Systemy prawa
" System prawa stanowionego
(kontynentalny)
" System precedensowy (common law)
" Prawo zwyczajowe
" Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" Systemy państw Czarnej Afryki
" Systemy państw Dalekiego Wschodu
38
Niebieski  system kontynentalny
Czerwony  system anglosaski
Brąz  współistnienie systemu kontynentalnego i anglosaskiego
39
Zieleń  prawo zwyczajowe
Żółć  prawo islamskie
13
Prawo stanowione
" Geneza: ukształtowane w Europie kontynentalnej
w średniowieczu bazując na tradycji rzymskiej
" Polska, kraje Europy kontynentalnej, Ameryki
A
acińskiej, częściowo Kanada
" DominujÄ…ca rola prawa stanowionego przez
parlamenty (prymat ustawy)
" Sądy wyłącznie stosują prawo, choć orzecznictwo
sądów wyższej instancji nie jest pozbawione
pewnego znaczenia prawotwórczego
40
Znaczenie orzecznictwa w systemie
prawa stanowionego
" Orzecznictwo nie stanowi z
ródła
powszechnie obowiÄ…zujÄ…cego prawa
" Tezy rozstrzygnięć sądów wyższych
instancji są natomiast chętnie powielane
przez sądy niższego szczebla
wzgląd na autorytet sądu nadrzędnego
chęć zachowania jednolitości orzecznictwa
względy oportunistyczne  obawa przed
zakwestionowaniem wyroku przez sąd wyższej
instancji, jeśli sprawa trafia do niego w wyniku
wniesionego zażalenia, apelacji lub kasacji)
41
Praktyka i instytucje sÄ…dowe w systemie
prawa stanowionego
" Zróżnicowana struktura sądów,
występowanie sądów administracyjnych,
brak sędziów niezawodowych
" Ograniczony udział czynnika społecznego
(ławnicy)  zupełny jego brak w wyższych
instancjach
" Występowanie specjalnych sądów
konstytucyjnych
42
14
Prawo stanowione
" W systemie prawa stanowionego  ustawowego,
civil law  akty prawodawcze sÄ… uporzÄ…dkowane.
Podstawowe znaczenie majÄ…:
" Konstytucja (ustawa zasadnicza)
" Ustawy
" Ratyfikowane umowy międzynarodowe
" Inne akty prawodawcze (wykonawcze) sÄ…
stanowione na podstawie konstytucji oraz ustaw i
powinny być z nimi zgodne co do kierunku
normowania
" umowy międzynarodowe są włączane do
wewnętrznego porządku prawnego
43
Prawo stanowione  wykładnia
" Prawo to nie tylko ogół obowiązujących aktów
prawotwórczych
" Prawo kształtują także niewysłowione explicite w
tekstach aktów zasady interpretacji (wykładni)
przepisów prawa
" Przepisy muszą zostać poprawnie zrozumiałe, a
nie zawsze jest to proste z uwagi na swoistości
redakcyjne tekstów prawnych, konieczne bywa
eliminowanie zdarzających się błędów
redakcyjnych, ograniczanie nieostrości nazw
użytych przez prawodawcę, a nawet wypełnianie
luk w prawie  to właśnie umożliwia wykładnia
44
Wykładnia
" termin oznaczajÄ…cy interpretacjÄ™ prawa
" oznacza proces ustalenia właściwego
znaczenia przepisów prawnych
45
15
Prawo stanowione
" Pewne znaczenie w niektórych krajach civil
law ma prawo zwyczajowe (Niemcy,
Szwajcaria, Grecja)
" Sąd może tam niepisane, utrwalone reguły
postępowania uczynić podstawą decyzji,
jeśli dany stan rzeczy nie jest
uregulowany przez ustawÄ™
46
Prawo stanowione  wielość
prawotwórców
" Systemy organów władzy publicznej
stanowiące prawo są układami złożonymi,
wspieranymi przez inne podmioty, takie
jak centralne urzędy (ceł, patentowe,
ubezpieczeń społecznych itp.), rozmaite
agencje, zarządy, dyrekcje i rady  często
o monopolistycznej pozycji w konkretnym
państwie (kolejowe, sanitarne, naukowe,
drogowe itp.)
47
Prawo stanowione  hierarchia aktów
prawodawczych
" Zróżnicowanie aktów prawodawczych pod
względem mocy prawnej
" Im wyżej stoi organ w hierarchii aparatu
władzy publicznej, tym wyższa jest moc
prawna stanowionych przezeń aktów
" Akty są powiązane treściowo  zasady
wyrażone w konstytucji są
konkretyzowane w ustawach, a akty
wykonawcze  organizujÄ… wykonanie
ustaw
48
16
Prawo stanowione  hierarchia aktów
prawodawczych
" Konkretny akt prawodawczy w stosunku
do innego aktu może mieć moc jemu
równą, wyższą lub niższą
1. Akt prawotwórczy o niższej mocy
prawnej nie powinien być niezgodny z
aktem prawotwórczym o wyższej mocy
prawnej
2. Akt prawotwórczy o wyższej mocy
prawnej może uchylić akt o niższej mocy
49
prawnej
Prawo stanowione  hierarchia aktów
prawodawczych
3. Akt prawotwórczy o wyższej mocy
prawnej przesÄ…dza w pewnym stopniu o
treści aktu o niższej mocy prawnej
4. Istnieje obowiązek wydania aktów o
niższej mocy prawnej, jeśli są one
niezbędne do realizacji postanowień
aktów o wyższej mocy prawnej
50
Cechy prawa stanowionego
" całkowite rozdzielenie procesów
stanowienia i stosowania prawa
(stanowienie skutkuje powstaniem
generalnej i abstrakcyjnej normy,
stosowanie  indywidualnej i konkretnej
decyzji)
" rozumowanie od ogółu do szczegółu
(wydawanie indywidualnej decyzji na
podstawie obowiÄ…zujÄ…cych norm
generalnych)
51
17
Prawo precedensowe (common law)
" Geneza: kształtuje się w oderwaniu od tradycji
rzymskiej w średniowiecznej Anglii, obecnie mówi
siÄ™ o tzw. reformowanym common law
" Kraje anglosaskie, Wielka Brytania, USA (oprócz
Luizjany), częściowo Kanada (oprócz Quebecu),
Australia, Indie, RPA, Afryka Zachodnia
" Prawo precedensowe obok prawa stanowionego
(statue law), od dłuższego czasu wzrastająca rola
prawa stanowionego
52
Prawo precedensowe (common law)
" Sądy są współtwórcami prawa
" Precedens  zasada lub reguła prawna stworzona
przez sÄ…d, obowiÄ…zujÄ…ca we wszystkich sprawach
podobnych rozstrzyganych w przyszłości
" Orzecznictwo sÄ…dowe jest precedensowe judge-
made-law
" Założenie zasady precedensu: podobne sprawy
powinny być rozstrzygane w podobny sposób
53
Prawo precedensowe (common law)
" Brak oficjalnie wydawanych zbiorów orzeczeń 
publikacja w wydawnictwach prywatnych i
półoficjalnych (tzw. law reports). Precedens nie
jest zasadÄ… stosowanÄ… mechanicznie, dlatego nie
publikuje się takich zbiorów orzeczeń.
" Precedensy mają współcześnie istotne znaczenie
w prawie cywilnym, coraz mniejsze w karnym,
administracyjnym, finansowym
" Interwencjonizm paÅ„stwowy Ò! ekspansja prawa
ustawowego
" Amerykańskie i brytyjskie prawo precedensowe
koegzystuje z prawem stanowionym 54
18
Prawo precedensowe (common law)
" Precedensy prawotwórcze są obecnie
z
ródłami prawa o niższej mocy prawnej
niż ustawy
" Każda ustawa może uchylić precedens, a
żaden precedens nie może uchylić ustawy
55
Precedens w prawie ustawowym
" Nie jest z
ródłem prawa  konstytucja wyłącza
prawotwórstwo sądów
"  Art. 87. 1. y
ródłami powszechnie obowiązującego prawa
Rzeczypospolitej Polskiej sÄ…: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane
umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
2. y
ródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej
Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty
prawa miejscowego.
" Konkretnie-indywidualne orzeczenie sÄ…du albo decyzja
administracji musi się zawsze opierać na podstawie prawnej
w postaci obowiÄ…zujÄ…cych generalnie-abstrakcyjnych norm
prawnych
" Określenie  precedens oznacza orzeczenie sądu stanowiące
wzorzec, przykład i argument dla orzeczeń póz
niejszych 
na ogół orzeczenie zawierające interpretację prawa
56
Praktyka i instytucje sÄ…dowe w systemie
prawa precedensowego
" Złożona, warunkowana historycznie struktura
sądów, uczestnictwo sędziów niezawodowych
(sędziowie pokoju), brak sądów
administracyjnych
" Występowanie ławy przysięgłych (jury)  istotny
udział czynnika społecznego w rozstrzyganiu
spraw (ława orzeka o winie, sędzia o karze)
" Brak wyraz
nego rozdziału tworzenia i stosowania
prawa  sÄ…dy rozstrzygajÄ…c konkretne sprawy,
jednocześnie stwarzają nowe generalnie-
abstrakcyjne zasady rozstrzygnięć (nowe normy
prawne)
57
19
Zasada rozstrzygnięcia w decyzji
precedensowej
" Precedens prawotwórczy (konkretny) 
sÄ…d podejmuje konkretnie indywidualnÄ…
decyzję w określonej sprawie (np. karnej,
cywilnej), choć w obowiązujących dotąd
normach (np. stanowionych,
zwyczajowych) nie ma podstaw do jej
wydania lub podstawy te sÄ…
niedostatecznie określone
58
Zasada rozstrzygnięcia w decyzji
precedensowej
SÄ…d:
1. odróżnia swoiste, niepowtarzalne cechy
rozważanej sprawy (obiter dicta)
2. formułuje zasadę rozstrzygnięcia (ratio
decidendi) - biorÄ…c pod uwagÄ™ jej istotÄ™
Zasada ta jest podstawÄ… jego orzeczenia. Powinna ona
być odtąd podstawą rozstrzygania wszystkich
konkretnych spraw podobnych (zasada stałości decyzji
 stare decisis) przez sądy o takiej samej lub niższej
pozycji w hierarchii organów władzy
" Jeśli tak się stało  sąd w swojej pierwszej
decyzji stworzył prawo
59
Zasada stałości decyzji w prawie
precedensowym
" Stare decisis et quieta non movere 
przestrzegać wydanych decyzji i nie
zmieniać istniejącego stanu rzeczy
" Każdy sąd jest związany precedensem
ustalonym przez sąd wyższej instancji, a
precedens może uchylić tylko sąd, który
go wydał lub hierarchicznie wyższy (oraz
ustawa)
60
20
Zasada stałości decyzji w prawie
precedensowym
" Precedens nakłada obowiązek zachowania
siÄ™ zgodnego z zawartÄ… w nim zasadÄ…
rozstrzygnięcia
" Naruszenie precedensu = naruszenie
prawa, może stanowić podstawę uchylenia
decyzji w postępowaniu odwoławczym
61
Etapy procesu tworzenia (i jednoczesnego
stosowania) prawa
Ustalenie, czy dla rozpatrywanej sprawy istnieje
orzeczenie precedensowe
tak nie
wykładnia Sąd ustanawia
precedensu nowy precedens
PowiÄ…zanie stanu faktycznego
sprawy z ustalonÄ…
zasadą rozstrzygnięcia
Decyzja
62
konkretnie-indywidualna
Case law
" Określenie dla prawa anglosaskiego, gdzie
precedensy sÄ… efektem rozstrzygania
konkretnych spraw
" Precedensy sÄ… samoistnymi z
ródłami
prawa  sÄ… samodzielnymi podstawami
decyzji sądów, samodzielnymi z
ródłami
praw i obowiązków podmiotów prawa
63
21
Case law
" Dla konkretnej rozpatrywanej sprawy
może istnieć wiele precedensów i
kontrprecedensów
" W praktyce sąd czeka, na które
precedensy powołają się strony.
Następnie:
przyjmuje precedens przytoczony przez jednÄ…
ze stron
powołuje się na inny precedens
stwarza nowy precedens
64
Case law
" Liberalne interpretowanie zasady stare
decisis:
 uchylanie precedensów przez inne
precedensy lub ustawy
 omijanie  wykazanie, że sprawa różni się
znacznie od poprzedniej i precedensowej
65
Precedensy abstrakcyjne
" Rozstrzygnięcia sądu, które powstają w
postępowaniu, w którym nie rozstrzyga się
spraw indywidualnych, lecz rozwiÄ…zuje
ogólne problemy prawne
" Uprawnienia sądów najwyższych
" W państwach anglosaskich zaliczane do
aktów legislacji sądowej
66
22
Szerokie znaczenie precedensu
" Art. 47 ż1
"  W pierwszej instancji sÄ…d rozpoznaje sprawy w
składzie jednego sędziego, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej.
" Art. 47 ż 4 k.p.c.
"  Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w
składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za
wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub
precedensowy charakter sprawy.
67
Wpływ decyzji konkretnie-
indywidualnych
" Potocznie szerokie znaczenie
 precedensu :
Decyzja (konkretnie-indywidualna) organu
stosujÄ…cego prawo jest precedensem dla innej
decyzji, gdy ma pewien wyraz
ny wpływ na
podjęcie takiej, a nie innej drugiej konkretnie-
indywidualnej decyzji (np. obok przepisów
prawnych, które są jej podstawą), choć
formalnie (na podstawie prawa) nie była dla
niej wiążąca
68
Wpływ decyzji konkretnie-
indywidualnych
" Te precedensy de facto majÄ… coraz
większe znaczenie w systemach prawa
stanowionego
W praktyce w celu wzmocnienia stanowiska w
konkretnej sprawie zajętego przez organ
stosujÄ…cy prawo w uzasadnieniu orzeczenia
obok przepisów prawnych przytaczane są inne
orzeczenia konkretnie-indywidualne dotyczÄ…ce
spraw podobnych (zwłaszcza orzeczenia sądów
wyższej instancji)  stanowią argument
dodatkowy
69
23
Praktyczne znaczenie orzecznictwa
" Takie  precedensy rozpowszechniajÄ… praktycznÄ…
(sądową) interpretację prawa, głównie odnoszącą
się do przepisów prawnych:
budzących wątpliwości w praktyce
których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie
zawierajÄ…cych terminy wieloznaczne i nieostre
" ę! konieczność znajomości orzecznictwa
" Hierarchiczna struktura sądów i postępowania
odwoławczego oraz zasada oficjalnego
publikowania orzeczeń sądów najwyższych w
systemie prawa ustawowego tworzÄ… nacisk na
organy stosujące prawo, aby podporządkować się
orzecznictwu
70
Główne różnice
System prawa System
ustawowego anglosaski
Forma ustawa precedens obok
prawodawstwa ustawy
Tworzenie i oddzielone od brak wyraz
nego
stosowanie siebie rozdziału
prawa
71
Prawo zwyczajowe
" Pierwotna podstawowa forma tworzenia
prawa
" Uważane za prawo o wyższej mocy niż
stanowione
" ę! tempa zmian społecznych, wykształcenie
siÄ™ nowoczesnego, zcentralizowanego
systemu wÅ‚adzy publicznej Ò! dominacja
aktów stanowienia prawa
72
24
Prawo zwyczajowe
" Wzrost znaczenia państwa w sferach
społecznego i gospodarczego, które kiedyś
opierały się na niepisanych zwyczajowych
regułach postępowania
" państwo wyraz
nie preferuje jasne,
precyzyjne i celowo stanowione prawo,
tworzone przy wykorzystywaniu
konstytucyjnie legitymowanego systemu
z
ródeł prawa, przed regułami
powstajÄ…cymi w drodze praktyki
postępowania
73
Prawo zwyczajowe
" Powstaje z długotrwałej praktyki pewnych
zachowań, wspartej zgodnym, społecznym
przekonaniem, że zachowania te są
niezbędne dla ogółu i powinny być
przestrzegane przez każdego
" obowiÄ…zuje nie na podstawie nadania czy
uchwalenia przez odpowiedni organ, ale
jest wykształcone przez społeczeństwo w
toku historii
74
Prawo zwyczajowe
" W odróżnieniu od prawa zwyczajowego
prawo stanowione to np.: ustawa
uchwalona przez Sejm i Senat,
rozporzÄ…dzenie wydane przez Prezesa
Rady Ministrów czy też uchwała rady
gminy
" Pozostałością prawa zwyczajowego są dziś
zwyczaje (pewne stałe, powtarzalne
zachowania, społecznie pożądane w
ramach danej dziedziny życia) 75
25
Prawo zwyczajowe  przedmiot norm
zwyczajowych
" Zwyczaje mogą normować m.in.:
skutki czynności prawnych
treść złożonego oświadczenia woli
sposób przyjęcia oferty (w braku regulacji w samej
ofercie)
zakres prawa służebności gruntowej oraz służebności
osobistej
sposób liczenia terminu, w ciągu którego utrzymujący
zarobkowo hotel (lub inny podobny zakład) ponosi
odpowiedzialność za rzeczy wniesione przez gościa,
które to rzeczy zostały przez tego gościa powierzone na
przechowanie jemu albo osobie przez niego zatrudnionej
lub w miejscu przez nich wskazanym lub na ten cel
przeznaczonym
76
Prawo zwyczajowe
" Obecnie zwyczaje mogą określać prawa i
obowiązki osób tylko wtedy, gdy zezwala
na to przepis prawa stanowionego
" PRZYKA
AD
Na targu końskim, po obejrzeniu jednej z wielu
klaczy Franciszka W., Bernard O.  zapytawszy
o jej cenę  przybija wyciągniętą dłoń
Franciszka W. Przybicie oznacza zgodę, a więc
Bernard O. i Franciszek W. w ten sposób
zawarli umowę sprzedaży klaczy.
77
Zwyczaj
" powszechnie stosowana w danym okresie, w danym
środowisku i w danych stosunkach społecznych praktyka
określonego postępowania;
" fakty społeczne, podlegające ustaleniu w drodze
normalnego postępowania dowodowego (zeznania
świadków, opinie biegłych itp.); często spisywane przez
różne organizacje;
" nie sÄ… z
ródłami prawa same z siebie, ale czasem akt
prawny odsyła do nich (co sprzyja elastyczności i
podatności na zmiany systemu prawnego);
" np.  ustalone (art. 56, 65, 69, 354) lub  przyjęte
zwyczaje (art. 384, 788, 801 ż 2, 922 ż 3, 994 ż 1),
czasem  miejscowe (art. 287, 298, 908 ż 1);
78
26
Zwyczaj
Art. 56.
Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki
w niej wyrażone, lecz również te, które
wynikają z ustawy, z zasad współżycia
społecznego i z ustalonych zwyczajów.
79
Zwyczaj
Art. 65.
ż 1. Oświadczenie woli należy tak
tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu
na okoliczności, w których złożone zostało,
zasady współżycia społecznego oraz
ustalone zwyczaje.
80
Zwyczaj
Art. 69.
Jeżeli według ustalonego w danych
stosunkach zwyczaju lub według treści
oferty dojście do składającego ofertę
oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu
nie jest wymagane, w szczególności jeżeli
składający ofertę żąda niezwłocznego
wykonania umowy, umowa dochodzi do
skutku, skoro druga strona w czasie
właściwym przystąpi do jej wykonania; w
przeciwnym razie oferta przestaje wiązać.
81
27
Zwyczaj
Art. 354.
ż 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie
zgodnie z jego treścią i w sposób
odpowiadający jego celowi społeczno-
gospodarczemu oraz zasadom współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym
zakresie ustalone zwyczaje - także w
sposób odpowiadający tym zwyczajom.
ż 2. W taki sam sposób powinien
współdziałać przy wykonaniu zobowiązania
wierzyciel. 82
Zwyczaj
Art. 384.
ż 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy,
w szczególności ogólne warunki umów, wzory
umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli
zostały jej doręczone przy zawarciu umowy.
ż 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w
stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte,
wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła
się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie
dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem
konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie
zawieranych w drobnych, bieżących sprawach
83
życia codziennego.
Zwyczaj
Art. 788.
ż 1. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub
uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do
przewozu aż do wydania odbiorcy nie może
przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że
szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego
niedbalstwa przewoz
nika.
ż 2. Przewoz
nik nie ponosi odpowiedzialności za
ubytek nie przekraczajÄ…cy granic ustalonych we
właściwych przepisach, a w braku takich
przepisów - granic zwyczajowo przyjętych
(ubytek naturalny).
84
28
Zwyczaj
Art. 801.
ż 1. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub
uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia aż
do wydania przewoz
nikowi, dalszemu
spedytorowi, dajÄ…cemu zlecenie lub osobie przez
niego wskazanej, nie może przewyższać zwykłej
wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z
winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa
spedytora.
ż 2. Spedytor nie ponosi odpowiedzialności za
ubytek nie przekraczajÄ…cy granic ustalonych we
właściwych przepisach, a w braku takich
85
przepisów - granic zwyczajowo przyjętych.
Zwyczaj
Art. 922.
ż 3. Do długów spadkowych należą także
koszty pogrzebu spadkodawcy w takim
zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada
zwyczajom przyjętym w danym
środowisku, koszty postępowania
spadkowego, obowiÄ…zek zaspokojenia
roszczeń o zachowek oraz obowiązek
wykonania zapisów i poleceń, jak również
inne obowiÄ…zki przewidziane w przepisach
księgi niniejszej.
86
Zwyczaj
Art. 994.
ż 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się
do spadku drobnych darowizn,
zwyczajowo w danych stosunkach
przyjętych, ani dokonanych przed więcej
niż dziesięciu laty, licząc wstecz od
otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób
nie będących spadkobiercami albo
uprawnionymi do zachowku.
87
29
Zwyczaj
Art. 287.
Zakres służebności gruntowej i sposób jej
wykonywania oznacza siÄ™, w braku innych
danych, według zasad współżycia
społecznego przy uwzględnieniu
zwyczajów miejscowych.
88
Zwyczaj
Art. 298.
Zakres służebności osobistej i sposób jej
wykonywania oznacza siÄ™, w braku innych
danych, według osobistych potrzeb
uprawnionego z uwzględnieniem zasad
współżycia społecznego i zwyczajów
miejscowych.
89
Zwyczaj
Art. 908.
ż 1. Jeżeli w zamian za przeniesienie własności
nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić
zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o
dożywocie), powinien on, w braku odmiennej
umowy, przyjąć zbywcę jako domownika,
dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania,
światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc
i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu
własnym kosztem pogrzeb odpowiadający
zwyczajom miejscowym.
90
30
Zwyczaj
" sąd musi poddać ocenie wartościującej zwyczaje
 czy nie są sprzeczne z ogólnie akceptowanymi
zasadami moralnymi (dla zachowania spójności
aksjologicznej systemu prawnego), dlatego
zwyczaje należy interpretować wraz z zasadami
współżycia społecznego, które wskazują na
kryteria moralne oceny
" wg orz. SN z 1965 r. sąd nie może uwzględnić
zwyczajów, które byłyby niezgodne z normami
bezwzględnie wiążącymi
91
Prawo zwyczajowe
" normy prawne, a faktem prawotwórczym jest praktyka
stałego stosowania przez organy państwowe określonej
reguły postępowania
" normy prawa zwyczajowego to nie zwyczaje prawne (=
pewna praktyka dokonywania czynności prawnych, która
ma znaczenie przy ustalaniu znaczenia danej czynności)
" np. kształtowanie się norm prawnych dot. osobowości
prawnej Kościoła i partii politycznych, gdy jeszcze nie było
żadnych przepisów dot. tego
" w Konstytucji wymienione jako z
ródła prawa są jedynie
akty prawa stanowionego, ale wg niektórych autorów nie
przeszkadza to kształtowaniu się prawa zwyczajowego obok
(praeter), a nie przeciwko (contra) prawu stanowionemu
92
Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" Stosowane jest w państwach arabskich (Pakistan,
Indie, Arabia Saudyjska, Iran, Indonezja,
Maroko).
" W państwach wyznaniowych decyzje polityczne
(w tym prawodawcze) podejmują ośrodki
jednoczące władzę religijną i świecką
" Ich celem jest poddanie społeczeństwa pełnej i
integralnej kontroli etycznej, prawnej oraz
religijnej
" Różnice między kategoriami norm (moralnymi,
prawnymi, religijnymi) nie sÄ… zbyt wyraz
ne, a
nawet ulegajÄ… zatarciu
93
31
Koran
" z
ródło islamu
" składa się z 114 sur (rozdziałów) i 6226 wersetów
" podstawa cywilizacji arabsko-muzułmańskiej w
oparciu o jedność państwa i religii
" Powstał w latach 610-632
" Prawo i religia mają wspólną w zasadzie sankcję
" Poszanowanie nakazów prawa islamu to
obowiązek religijny muzułmanów
" Sunna  arabskie prawo zwyczajowe, drugie
z
ródło islamu
" Szariat = Koran + Sunna 94
Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" Szariat  uznane przez konstytucje z
ródło
ustawodawstwa w wielu krajach arabskich
(Egipt, Syria, Pakistan, Iran)
" Fakh  nauka o prawie islamu,
współkształtuje prawo, wyrosła ze
znajomości szariatu i została uzupełniona
tezami doktryny w kwestiach prawem
dotąd nieuregulowanych (idżma) i
analogię (kijas) z uwzględnieniem
95
doświadczeń praktyki prawniczej
Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" idżma  sposób uzupełniania luk w prawie
wyznaniowym przez zgodne porozumienie
(konsensus)
" kijas  wnioskowanie na zasadzie analogii przez
doktrynę prawniczą, zakładano że każdy nakaz
koranu i sunny miał swoją rację, przypadek
nieprzewidziany w prawie wyznaniowym ale
podobny do któregoś uwzględnionego w tym
prawie rozstrzyga siÄ™ na podstawie analogii (ta
sama racja, takie samo rozwiÄ…zanie)
96
32
Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" Założenia prawa muzułmańskiego:
z
ródłem prawa, sprawiedliwości i władzy jest
Bóg  jako jedyny posiada znajomość prawa
doskonałego
obejmuje ono obowiązki człowieka względem
Boga i innych ludzi
za przestrzeganie prawa przez całe życie
osiąga się zbawienie wieczne w życiu
przyszłym
97
Prawo wyznaniowe (muzułmańskie)
" Islam przyjmuje, że człowiek również ma prawo
tworzenia norm prawnych, jednak nie mogÄ… one
być sprzeczne z prawem objawionym
" Można uzupeÅ‚niać luki w prawie objawionym Ò!
doniosła rola idżmy oraz kijas
" Współcześnie w państwach islamu obowiązuje też
w różnym zakresie prawo stanowione lub
precedensowe (ale inspirowane duchem Koranu i
sunny)
98
Parawyznaniowość
" Hierarchia dominujÄ…cego zwiÄ…zku wyznaniowego
dąży do uzyskania prawnej lub faktycznej kontroli
nad zgodnością działań oraz decyzji systemu
politycznego (w tym kontroli nad treścią prawa),
zbiorowości i jednostek z wyznawaną przez siebie
religiÄ…
" osiąga w tym zakresie pewne sukcesy, choć
aparat państwowy i hierarchia związku
wyznaniowego sÄ… formalnie, instytucjonalnie i
personalnie rozdzielone
99
33
Parawyznaniowość
" Religia staje siÄ™ stopniowo podstawÄ…
oceny coraz szerszego zakresu zachowań,
wartości i norm, systemu prawa
" Wyraz
na tendencja do poszerzania
zakresu regulacji systemu prawa o sfery
dotąd wyłącznie regulowane normami
religii i moralności, zgodnie z zasadą
 państwo  drogowskazem moralności
100
Prawo w państwach Czarnej Afryki
" Specyficzne mieszane systemy prawa
" Tradycje niepisanego prawa zwyczajowego
+ elementy prawa państw kolonialnych
(stanowionego lub precedensowego)
" Afryka Północna  koherentny system
oparty na Koranie
" Niepodległe państwa afrykańskie 
synteza prawa afrykańskiego i
 importowanego
101
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Indie
" Regulacje parlamentarne, sÄ…dowe i lokalne
" Działające  jak prawo tradycyjne kanony
wyznawców różnych religii  określają głównie
status osobisty ludzi należących do tych religii, zwłaszcza
hinduistycznej
" Działające  jak prawo reguły różnicujące
4 główne kasty, w tym endogamia (zakaz
nawiązywania stosunków społecznych, gospodarczych itp. z
członkiem innej kasty)
102
34
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Indie
" Pewne zasady systemu anglosaskiego -
część przepisów administracyjnych oraz orzeczeń sądowych
z czasów kolonialnych dalej obowiązuje
" Elementy prawa muzułmańskiego
103
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Chiny
" Tradycja i kultura oparta na konfuncjanizmie nie
uznawała rządów prawa, a jedynie rządy oparte
na wzorcach osobowych i zasadach moralnych
" Priorytet norm moralnych nad prawnymi
" Do XX w. dominacja prawa zwyczajowego, potem
stopniowe kształtowanie się prawa stanowionego
104
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Chiny
" Przejęcie władzy przez komunistów (od 1949 r.)
Ò! system prawa totalitarnego
" Decyzjonizm  wodza zastąpił reguły moralne
" Akty o charakterze politycznym podstawÄ…
wydawania wyroków
" Idee Mao ponad prawem,  rewolucja
105
pernamentna odrzucajÄ…ca prawo stanowione
35
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Chiny
" Prymat polityki nad prawem
" Lata 80-te  reformy ekonomiczne, otwarcie na
świat, odejście od gospodarki planowej
" Obecny ustrój Chin jest nominalnie socjalistyczny
(tzw. socjalizm o chińskich właściwościach), w
praktyce jest to jednak kapitalizm, bez
charakterystycznych np. dla UE rozległych
zabezpieczeń socjalnych, cechujący się lekkim
zabarwieniem nomenklaturowym i dużym
woluminem inwestycji zagranicznych oraz
eksportu 106
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Chiny
" W sferze polityki, partia komunistyczna
sprawuje autorytarne rządy odwołując się
do nacjonalizmu, tępiąc ruchy opozycyjne
i próbując budować gospodarkę opartą na
wiedzy na wzór krajów sąsiednich m.in.
Japonii, Korei Płd., a także Singapuru
107
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Chiny
" Obecnie stopniowo przywracana jest ranga
prawa stanowionego
" Nadal dyrektywy polityczne dominujÄ… nad
prawem
" Prawo tworzy głównie administracja,
parlament uchwala niewiele ustaw
108
36
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" Formalnie funkcjonuje system prawa
stanowionego
" System aktów prawnych opiera się na formach
znanych w tradycji europejskiej
" Podstawowy akt  ustawa (horitsu)
" Zasada państwa prawnego nie jest wymieniana
109
wśród podstawowych zasad konstytucyjnych
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" Konstytucja Państwa Japońskiego - stworzona w
1946 r. w przeciÄ…gu zaledwie tygodnia oraz
narzucona odgórnie przez dowództwo alianckich
sił okupacyjnych, obowiązuje od 3 maja 1947 r. -
mocno liberalna, przesiąknięta anglo-
amerykańską tradycją prawną, wprowadziła
szeroko rozumiane zasady demokratyzmu:
trójpodział władzy, laicyzm, niezbywalne prawa
człowieka i wolności jednostki oraz skrajny
pacyfizm
110
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" Konstytucja wchodzi w skład tzw. Sześciu
Kodeksów będących fundamentem
prawnym państwa
" Pozostałe, to Cywilny, Handlowy, Karny,
Postępowania Cywilnego oraz Karnego
111
37
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" W praktyce kryteria pozaprawne (reguły
grupowe, polityczne, reguły praktyki
gospodarczej) odgrywajÄ… rolÄ™ co najmniej
równorzędną w procesach podejmowania
decyzji jak prawo stanowione
" Zwyczajowe instytucje funkcjonują często
niezależnie od stanu unormowania i mogą
pozostawać z nim w sprzeczności
112
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" W działaniach organów państwa przeważa
pragmatyzm nad legalizmem
" Ograniczona rola prawa stanowionego
" Podstawowe znaczenie poczucia przynależności
do grupy (wartości i normy grupowe)
" Sankcje grupowe odczuwa się mocniej niż
113
sankcje prawne
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" Cechą charakterystyczną japońskiej
kultury prawnej jest istnienie silnie
zakorzenionego i przekazywanego z
pokolenia na pokolenie prawa
zwyczajowego, które przedkładane jest
zazwyczaj nad przepisami prawa
stanowionego
114
38
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Japonia
" Porządek społeczny jest utrzymywany
głównie za pomocą przymusu grupowego,
a nie państwowego
" Prawo stanowione nie wiąże się z
moralnoÅ›ciÄ… i religiÄ… Ò! traktowane jest
formalnie i instrumentalnie, jest oficjalne i
zewnętrzne w stosunku do reguł
grupowych, stanowi dodatkowy środek
115
kontroli społecznej
Prawo w państwach Dalekiego Wschodu
Podsumowanie
" Prawo w społeczeństwach Wschodu nie było i nie
jest podstawowym regulatorem procesów
społecznych
" Jego rolę w znacznym stopniu zastępują normy
moralności grupowej
" Odmienna filozofia pojmowania władzy  ludność
nie jest podmiotem praw i wolności, ale
podporządkowanym władcy przedmiotem jego
wÅ‚adzy Ò! trudnoÅ›ci z przyjÄ™ciem fundamentalnej
dla kultury zachodniej zasady rządów prawa i
społeczeństwa obywatelskiego
116
Norma prawna
" najmniejszy, stanowiący sensowną całość
element prawa
" wynikająca z przepisów reguła
postępowania, wydana lub
usankcjonowana przez państwo,
zagwarantowana przymusem państwowym
117
39
Norma prawna
" Reguła zachowania o dwóch zasadniczych
cechach:
1. reguła generalna (jest skierowana do pewnej
kategorii adresatów, t.j. tych, których zakaz,
nakaz lub dozwolenie dotyczy),
2. reguła abstrakcyjna (jest ona regułą
zachowania określonego przez wskazanie jego
rodzajowych, a nie konkretnych cech)
118
Cechy normy prawnej
1. OGÓLNY CHARAKTER
reguluje typowe stosunki społeczne (nie
indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z
niej obowiązek, każdy kto znajdzie się w sytuacji
opisanej przez normę ma obowiązek zachować się tak
jak norma nakazuje)
2. DWUSTRONNY CHARAKTER
z każdej normy wynika dla jednej strony prawo a dla
drugiej obowiązek będący korelantem tego obowiązku
(jeżeli dłużnik ma obowiązek spłaty długu w
określonym terminie to wierzyciel może w tym samym
czasie domagać się zwrotu długu).
3. GWARANTOWANA PRZYMUSEM PAC
STWOWYM
119
Adresat normy prawnej
" Norma prawna zawsze jest kierowana do
imiennie oznaczonego adresata
" Tymi adresatami są np. każdy człowiek
lub każdy dorosły człowiek,
przedsiębiorca, cudzoziemiec, pracownik,
pracodawca, strony umowy lub danego
rodzaju umowy itp.
120
40
Adresat normy prawnej
" Adresatem wielu norm ustawowych są również
organy państwowe, zwłaszcza organy
administracji państwowej
" To ustawy określają zakres kompetencji tych
organów i zobowiązują je do określonego
działania lub zezwalają na takie działanie. Jest
to jeden z filarów realizacji konstytucyjnej
zasady, że Polska jest demokratycznym
państwem prawnym. Jak to stanowi art. 83
Konstytucji  każdy ma obowiązek przestrzegania
praw Rzeczypospolitej Polskiej."
121
Abstrakcyjność i generalność norm
prawnych
" Abstrakcyjność i generalność norm
prawnych odróżnia je od aktów
stosowania prawa, np. orzeczeń
sÄ…dowych, decyzji administracyjnych,
itp., które mają charakter reguł
konkretnych i indywidualnych
122
Trójczłonowa koncepcja budowy normy
prawnej
I. Hipoteza
II. Dyspozycja
III. Sankcja (nie zawsze)
123
41
Hipoteza
" część normy, która określa warunki lub
okoliczności, w których adresatowi normy jest
coś nakazane czynić, coś czynić jest mu
dozwolone lub jest zakazane
" może:
dotyczyć elementów podmiotowych (wskazuje
adresata normy oraz jego cechy: wiek, stan zdrowia,
sytuacjÄ™ rodzinÄ…, majÄ…tkowÄ…, zawodowÄ…)
dotyczyć elementów przedmiotowych (odnosi się do
stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do
adresatów zewnętrznych, np.  kto zabija człowieka )
określać miejsce działania (& miejsce publiczne, na
terenie zakładu pracy)
określać czas, moment działania (..w czasie wojny,
124
& po złożeniu zeznań przez oskarżonego)
Dyspozycja
" część normy, która określa treść zachowania
zakazanego, nakazanego lub dozwolonego, albo treść
decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem
pewnych faktów (np. przepis prawny obowiązuje, ustawa
traci moc, itp.)
" Przedmiotem dyspozycji mogą być alternatywnie:
czyny, tzn. faktyczne czynności psychofizyczne (np. zabranie
mienia, prowadzenie samochodu, budowa domu, pomoc tonÄ…cemu)
czynności konwencjonalne, zachowania, którym istniejące
normy prawne lub inne np. obyczajowe nadajÄ… specyficzne
znaczenie inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego
przebiegu tych czynności i ich faktycznych skutków (np. uchylenie
kapelusza ma na celu nie tylko ochłodzenie sobie głowy, ale w myśl
reguł obyczaju europejskiego oznacza powitanie lub pożegnanie)
125
Sankcja
" część normy, która określa rodzaj (i
wyznacza np. w prawie karnym stopień)
dolegliwości, jaka powinna dotknąć
osobę (podmiot prawa), która będąc
adresatem normy naruszyła jej
dyspozycjÄ™ w warunkach wskazanych w
hipotezie
126
42
Rodzaje sankcji
1. Egzekucyjna
2. Nieważności czynności
a) nieważność bezwzględna
b) nieważność względna
3. Karna (represyjna, penalna)
127
Sankcja egzekucyjna
Polega na:
" przymusowym wykonaniu tego, co stanowiło
nie dopełniony obowiązek adresata (np.
przymusowa eksmisja z lokalu)
" przymusowym unicestwieniu tego, co zostało
przez adresata uzyskane wbrew zakazowi (np.
zburzenie budynku wzniesionego bez
zezwolenia)
" przymuszeniu adresata do wykonania
ciążącego na nim obowiązku (np. grzywna
skłaniająca świadka do stawienia się w sądzie)
128
Sankcja nieważności
Polega na:
" uznaniu za nieważną czynności prawnej
podjętej niezgodnie z obowiązującym
prawem
129
43
Sankcja nieważności
a) Nieważności bezwzględna  z mocy samego
prawa
Czynność dokonane przez osobę która nie mogła jej
dokonać np. zawarcie małżeństwa przez dwie osoby
tej samej płci art. 13 KRO
Gdy czynność została dokonana bez wymaganej
zgody organu np. nabycie nieruchomości rolnych
przez cudzoziemców bez zgody MSWIA
gdy czynność została dokonana bez zachowania
odpowiedniej formy np. przeniesienie własności
nieruchomości zawsze w formie aktu notarialnego
b) Nieważność względna- gdy uprawniony
podmiot wystÄ…pi do odpowiedniego organu o
stwierdzenie nieważności
130
czynność prawna dokonana pod wpływem groz
by
Sankcja karna
" grożąca za dokonanie czynów zabronionych,
polegająca na działaniu, rzadziej na
zaniechaniu (np. nieudzielenie pomocy osobie
będącej w niebezpieczeństwie, jeśli było się
zobowiązanym do działania)
" polega na pozbawieniu podmiotu
naruszajÄ…cego dyspozycjÄ™ zakazu, istotnych
dla niego dóbr (życia, wolności itp.)
" najszerszy katalog sankcji represyjnych
zawierają kodeks karny, kodeks wykroczeń,
choć sankcje takie spotkać można w bardzo
wielu aktach normatywnych
131
Budowa normy prawnej - podsumowanie
" HIPOTEZA  podaje okoliczności, w których adresatowi
jest coś nakazane, zakazane lub dozwolone, określa
warunki, których spełnienie jest niezbędne, aby
oczekiwać od podmiotu zachowania podanego w
dyspozycji. Np.  Kto za namowÄ… lub przez udzielenie pomocy...
(art.151kk)
" DYSPOZYCJA  określa rodzaj zachowania dozwolonego,
nakazanego lub zakazanego. Przedstawia wzór
pożądanego przez prawodawcę zachowania,
wymaganego wówczas, gdy zostaną spełnione warunki
określone w hipotezie. Np.  ...doprowadza człowieka do
targnięcia się na własne życie ... (art. 151kk)
" SANKCJA  dolegliwość prawna jaką przewidział
prawodawca dla każdego spełniającego warunki zawarte
w hipotezie i nie zastosowała się do dyspozycji normy.
Np.  ...podlega karze pozbawienia wolności od 3miesięcy do lat
132
5 (art..151kk)
44
Rodzaje norm prawnych
1. Bezwzględnie obowiązujące
(ius cogens)
imperatywne
2. Względnie obowiązujące
(ius dispositivum)
dyspozytywne
133
Normy bezwzględnie obowiązujące
" nie dopuszczają odrębnego uregulowania
w oparciu o wolÄ™ stron
" Zawierają niepodważalna nakaz państwa,
od wypełnienia którego nie można się
uchylić
" UstanawiajÄ… drogÄ… nakazu lub zakazu
jeden rodzaj powinnego zachowania (lub
dwa  facultas alternativa). Naruszenie
tej powinności pociąga za sobą sankcję
" Każde odstępstwo od nakazanego
sposobu postępowania jest naruszeniem
134
prawa
Normy bezwzględnie obowiązujące
" Obowiązują bez względu na wolę
zainteresowanych osób (nawet gdyby strony
chciały uregulować coś odmiennie, to taka umowa jest
nieważna)
" W takiej normie wola państwa przejawia
się w sposób nie znoszący oporu i
wymagający bezwzględnego
posłuszeństwa
135
45
Normy bezwzględnie obowiązujące
" Stanowią większość
" Występują głównie w gałęziach prawa,
które charakteryzują się nierównością
stron połączonych stosunkiem prawnym
 karne, konstytucyjne, administracyjne,
finansowe
" W prawie cywilnym  normy określające
terminy przedawnienia (art.117-125 k.c)
136
Normy względnie obowiązujące
" pozwalajÄ… na odstÄ…pienie od
nakazywanego w nich obowiązku, jeżeli
strony stosunku prawnego chcą postąpić
inaczej
" OdnoszÄ… siÄ™ do pewnej sytuacji, ale
znajdujÄ… zastosowanie tylko wtedy, gdy
zainteresowane osoby nie umówiły się
inaczej
137
Normy względnie obowiązujące
" ustanawiajÄ… pewien wzorzec zachowania
do wykorzystania przez adresatów, a
jednocześnie dopuszczają, że adresaci
mogą , jeśli zechcą zachować się w
odmienny, wybrany przez siebie sposób
138
46
Normy względnie obowiązujące
" Art. 642 ż 1 k.c.
 W braku odmiennej umowy
przyjmującemu zamówienie należy się
wynagrodzenie w chwili oddania dzieła
" Najwięcej takich norm zawiera prawo
cywilne
139
Rola norm względnie obowiązujących
" PozostawiajÄ… stronom swobodÄ™ w
układaniu stosunków umownych
Gdy inny sposób ułożenia wzajemnych
stosunków okaże się korzystniejszy, mogą
one zawrzeć w umowie odpowiednie
postanowienia i w ten sposób wyłączyć
działanie norm dyspozytywnych
Nie zachodzi konieczność drobiazgowego
normowania szczegółów w umowie, bo w
sprawach nie uregulowanych wchodzÄ…
automatycznie w grÄ™ normy dyspozytywne
140
Norma prawna a przepis prawny
" Przepis prawny:
wypowiedz
jaką zastajemy w tekście aktu
normatywnego (ustawy, rozporzÄ…dzenia)
jednostka techniczna aktu prawnego który może być
zbudowany z punktów, liter, paragrafów czy artykułów
grupowanych w rozdziały, tytuły, części
" Miedzy normÄ… prawnÄ… a przepisem prawnym
istnieje taka relacja, jak między treścią (sensem
znaczeniem) a formÄ…
" Treść prawa wyrażają normy, przepisy są zaś
formą słowną (zdaniową), w której treść ta jest
ujęta.
141
47
Norma prawna a przepis prawny
" Akt normatywny (np. ustawa,
rozporządzenie)- składa się z przepisów
prawnych
" Norma prawna- norma postępowania
wynikająca z przepisów prawnych.
NORMY S
ZAKODOWANE W PRZEPISACH PRAWNYCH
142
Stosunek prawny
" jeden z rodzajów stosunku społecznego
(czyli takiej relacji zachodzącej między
minimum dwiema osobami, w której
zachowanie jednej osoby wywołuje
reakcjÄ™ drugiej i podlega kontroli norm
społecznych
" Pojęcie używane dla opisania zależności
miedzy podmiotami prawa
143
Stosunek prawny
" stosunek społeczny regulowany przez
normy prawne, którego uczestnicy
występują jako podmioty praw i
obowiązków, którego realizacja jest
zagwarantowana przymusem państwowym
" Powstanie stosunku prawnego zawsze jest
zwiÄ…zane z istnieniem norm prawnych, a
często wynika bezpośrednio z normy
144
48
Stosunek prawny
" Stosunki cywilnoprawne
Równouprawnione podmioty
Nawiązanie stosunków najczęściej dobrowolne
Zasada swobody umów
Sankcje to zasadniczo nieważność czynności
" Stosunki prawnoadministracyjne
Nie równouprawnione strony stosunku
Nawiązanie stosunku może nie być dobrowolne nawet dla obu stron
Przedmiot i treść z reguły określone przez normy bezwzględnie
obowiązujące, nie mogące być dobrowolnie kształtowane przez strony
Sankcje to sankcja egzekucyjna, a czasem karna
" Stosunki prawnokarne
nawiązywane w wyniku popełnienia czynu zabronionego
stroną stosunku jest państwo, mające pozycje władczą, nadrzędną
pozycja stron wyznaczona przez normy o charakterze ius cogens
sankcje o charakterze karnym
145
Elementy stosunku prawnego
1. Prawo podmiotowe
2. ObowiÄ…zek odpowiadajÄ…cy prawu
podmiotowemu
3. Podmiot prawa
4. Podmiot obowiÄ…zku
5. Przedmiot stosunku prawnego
146
Zdarzenie prawne
" każde zdarzenie pociągające za sobą
powstanie zmianÄ™ lub rozwiÄ…zanie
stosunku prawnego (np. zawarcie umowy
najmu, kradzież, śmierć człowieka,
oddanie właścicielowi rzeczy znalezionej)
147
49
Zdarzenie prawne
ZDARZENIA PRAWNE
DZIAA
ANIA ZDARZENIA
CZYNY AKTY PRAWNE
CZYNY CZYNY
DOZWOLONE NIEDOZWOLONE
CZYNNOÅšCI AKTY ORZECZENIA
PRAWNE ADMINISTRACYJNE S
DOWE
KONSTYTUTYWNE
JEDNOSTRONNE DWUSTRONNE
148
Zdarzenia prawne
" Zdarzenia sensu stricto  niezależne od
woli człowieka, tworzą niewielką grupę
(śmierć człowieka, grad niszczący
ubezpieczone zasiewy, inne klęski
żywiołowe wywołujące skutki prawne)
" Działania  zależne od woli człowieka
149
Działania
" Czyny  zdarzenia, które zostały dokonane
bez zamiaru wywołania skutków prawnych
włamanie
" Akty prawne  zdarzenia wywołane w
zamiarze spowodowania skutków
prawnych
Umowa sprzedaży, testament
150
50
Czyny
" Czyny dozwolone  czyn, którego prawo
nie zabrania, łącząc z nim określone skutki
prawne; nie oznacza więc każdego czynu
zgodnego z prawem, ale tylko taki, który
rodzi stosunek prawny, powoduje jego
zanik lub zmianÄ™
" Czyny niedozwolone  każdy czyn
zabroniony przez prawo
151
Akty prawne
" Czynności prawne
Jednostronne
dwustronne
" Akty administracyjne - oświadczenia woli
organów administracji państwowej
" Orzeczenia sÄ…dowe konstytutywne - wyroki
sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę
lub ustanie stosunku prawnego
152
Stosowanie a przestrzeganie prawa
" Przestrzeganie prawa  postępowanie obywateli i
organów państwowych, które jest zgodne z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami
" Stosowanie prawa  posługiwanie się przez
organy publiczne przepisami prawnymi jak
instrumentami, służącymi do podejmowania
decyzji
" Prawo stosują jedynie organy państwowe (gł.
Organy wymiaru sprawiedliwości i organy
administracyjne) oraz organy samorzÄ…du
terytorialnego
153
51
Formy stosowania prawa
1. Ustalenie istnienia (lub braku) między
stronami stosunku prawnego i
sprecyzowanie jego treści
Sąd lub organ administracji państwowej 
najczęściej na żądanie jednej ze stron 
autorytatywnie stwierdza, że między stronami
istnieje (lub nie) stosunek prawny o
określonej treści i że w związku z tym strony
mają (lub nie) wobec siebie określone prawa i
obowiÄ…zki
Wyrok sądu w sprawie cywilnej o zapłatę należności,
poświadczenie obywatelstwa, wyrok karny
skazujÄ…cy
154
Formy stosowania prawa
2. Stworzenie (zniesienie, zmiana) między
stronami nowego stosunku prawnego
Wskutek wydania przez organ państwowy
aktu prawnego nienormatywnego (akt adm.,
orzeczenie sądowe) między stronami
powstaje nowy (zanika lub ulega zmianie)
stosunek prawny
Wyrok rozwodowy, orzeczenie ustalajÄ…ce ojcostwo,
ustalenie dla danego terenu planu
zagospodarowania przestrzennego
155
Etapy stosowania prawa
1. Ustalenie stanu faktycznego
2. Wyszukanie (ustalenie) normy prawnej
odnoszÄ…cej siÄ™ do danego stanu 
kwalifikacja prawna
3. Wnioskowanie i wydanie decyzji 
ustalenie prawnych konsekwencji, jakie w
danej sytuacji wynikajÄ… dla stron z
zastosowania odpowiedniej normy
156
52
Wykładnia prawa (interpretacja prawa)
" zespół czynności zmierzających do
ustalenia właściwej treści norm prawnych
zawartych w przepisach
" Pozwala uelastycznić przepisy i
dostosować je do nowych sytuacji (Kodeks
Napoleona 1804 r.)
157
Etapy wykładni prawa
" powstanie wątpliwości co do znaczenia
normy prawnej
" usuwanie wątpliwości przy użyciu
dyrektyw interpretacyjnych (językowych,
systemowych i funkcjonalnych)
" porównanie wyników
158
Przyczyny posługiwania się wykładnią
" Popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowe
(wieloznaczność, wadliwa budowa zdań, błędy
interpunkcyjne)
" Rozbieżność miedzy gramatycznym sformułowaniem normy
a celem, dla realizacji którego powołana jest norma lub akt
normatywny.
" Zmiana ustroju społeczno-gospodarczego lub politycznego i
inne poważniejsze zmiany w stosunkach politycznych
" Ogólny (abstrakcyjny) charakter norm prawnych mogący
powodować wątpliwości, czy norma odnosi się do
konkretnego stanu faktycznego
159
53
Rodzaje wykładni
ze względu na interpretatora i moc wiążącą wykładni
" Autentyczna - wykładni tej dokonuje organ, który wydał interpretowaną
normę. może wystąpić w samym akcie normatywnym (definicje legalne/
ustawowe) lub póz
niej, posiada bezwzględną moc wiążącą, wykładnia ta
obowiązuje na równi z przepisami prawa
" Legalna - wykładnia, której dokonuje organ, który nie wydał
interpretowanej normy (ktoÅ› inny dokonuje interpretacji, ktoÅ› inny tworzy
normę) ma moc bezwzględnie obowiązującą, wyłączona przez obecną
KonstytucjÄ™
" Sądowa - dokonywana przez sądy odwoławcze i SN. Wykładnia dotyczy
konkretnej sprawy i wtedy jest bezwzględnie obowiązująca. W zwykłych
warunkach jest względnie obowiązująca. Bezwzględnie wiążącą jest
wykładnia sądu wyższej instancji w stosunku do sądu niższe instancji.
(dotyczy to wszystkich wyższych instancji sądów), ale tylko w konkretnej
sprawie. W szczególnych wypadkach wydawana przez SN
" Doktrynalna  dokonywana przez uczonych i teoretyków prawa charakter
ogólny, wykonywana bez odniesienia do jakiegoś kazusu.
160
Rodzaje wykładni
ze względu na metodę
" SÅ‚owna
" Systemowa
" Celowościowa
" Historyczna
161
Wykładnia słowna
" Ustalenie znaczenia norm prawnych poprzez analizę struktur językowych
przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów, zastosowanej interpunkcji
" CEL: Ustalenie znaczenia normy w oparciu o analizÄ™ tekstu normatywnego.
" Stanowi punkt wyjścia dla dalszych interpretacji
" istotna ponieważ materia, przedmiot rozważany jest językiem prawnym-
język ten jest inny od języka prawniczego, którym posługują się prawnicy,
sędziowie
" Zasady:
" 1. Stosowanie się do znaczeń pojęć, które sam ustawodawca ustala w
postaci definicji legalnych
" domniemujemy, że język prawny ma postać definicji legalnych,
" domniemanie znaczenia języka potocznego w takim sensie, że bez
dostatecznych powodów nie można przypisać zwrotom prawnym
szczególnego znaczenia, a jeśli się je przypisze, to należy się do niego w
sposób bardzo konsekwentny stosować w ramach jednego aktu
normatywnego.
" 2. Identycznym sformułowaniom nie można nadawać różnego znaczenia
(może to dotyczyć aktów ustawodawczych jednego lub wielu podmiotów)
" 3. Przy ustalaniu znaczenia normy nie można opuścić jej jakiejkolwiek
części, nie można omijać żadnej części aktu normatywnego przy wykładni
jego części.
162
54
Wykładnia systemowa
" zmierza do eliminacji sprzeczności oraz luk
w systemie prawa.
" ustalenie miejsca normy w systemie, które
jest oznaczone różnymi współrzędnymi
(norma może być pionowa, z konstytucji,
z ustawy, z jakiego działu prawa, czy
norma znajduje się w części ogólnej czy
szczegółowej- miejsce normy w systemie
prawa
" Osoba, osoba fizyczna
163
Wykładnia celowościowa (teleologiczna)
" Należy tak interpretować przepisy, aby osiągnąć cel
ustanowiony przez ustawodawcÄ™ i jakie cele ma ten przepis
realizować.
" Przed interpretatorem problem ustalenia:
" celu, który przyświecał aktualnemu ustawodawcy (który
nadaje moc obowiązującą normom i daje im określony cel),
" funkcji jaką ma spełnić przepis ( w dużej mierze jest to
konstrukcja interpretatora, który musi podbudować swoją
konstrukcję materiałem pochodzącym od samego
ustawodawcy).
" y
RÓDA
A INTERPRETACJI:
" wypowiedzi ustawodawcy zawarte w preambułach i ustępach
" wypowiedzi polityków
" protokoły z posiedzeń komisji parlamentarnych
" oceny społeczności , społeczeństwa
" własne poglądy interpretatora
164
Wykładnia historyczna
" Ustalenie znaczenia norm prawnych za
pomocą materiałów historycznych
" Analiza przepisów obowiązujących w
poprzednim okresie
" Wnioski z okoliczności towarzyszących
powstawaniu aktu prawnego
(uzasadnienie projektu, stenogramy
sejmowe, głosy w dyskusji)
" Stosowana najczęściej w literaturze
naukowej
165
55
Rodzaje wykładni ze względu na wynik
" wykładnia dosłowna, literalna:
"interpretacio declarativa"
Nakazuje normę rozumieć tak samo jak
wykładnia słowna
" wykładnia rozszerzająca:" interpretacio
extensiva"
Nakazuje interpretować normę szerzej niż
wykładnia słowna
" wykładnia zwężająca:" interpretaciob
restrictiva
Nakazuje interpretować normę węziej niż
wykładnia słowna
166
Przykłady wykładni rozszerzającej i
zwężającej
I.  Właściciel gruntu zobowiązany jest ustanowić drogę
konieczną do dojazdu dla właściciela działki
" wykładnia linearna: właściciel gruntu zobowiązany jest
tylko do ustanowienia przewidzianej drogi
" wykładnia rozszerzająca: właściciel gruntu zobowiązany
jest do wybudowania drogi, ale i doprowadzenia linii
elektrycznej
II.  W skład komisji egzaminacyjnej mogą wejść tylko
pracownicy danego liceum.
" wykładnia linearna: każdy pracownik, nawet sekretarka
czy woz
na mogą być w komisji
" wykładnia zawężająca: w skład komisji mogą wejść
pracownicy danego liceum, ale tylko nauczyciele
167
Ćwiczenia
" Osoby fizyczne i osoby prawne
Pojęcie osoby fizycznej, zdolność prawna i
zdolność do czynności prawnych,
ubezwłasnowolnienie, uznanie za zmarłego
Pojęcie osoby prawnej, rodzaje osób
prawnych, zdolność prawna i zdolność do
czynności prawnych, organy osób prawnych
168
56