Wykład 3 
Temat: Ubezpieczenia Obowiązkowe
Tematem poniższego wykładu będą ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce.
Szczególny nacisk położony zostanie na ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej
posiadaczy pojazdów mechanicznych (jako ubezpieczenie, z którym do czynienia ma
zapewne najwięcej Polaków). Na koniec postaram się krótko scharakteryzować
organy związane z ubezpieczeniami OC w Polsce.
I. Ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce.
Polskie prawo wymusza konieczność ubezpieczenia pewnych elementów życia
codziennego człowieka. Kwestie tą reguluje Ustawa o Ubezpieczeniach
Obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim
Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych . Wskazuje ona następujące typy
ubezpieczeń obowiązkowych:
a) ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w
związku z ruchem tych pojazdów (w skrócie na potrzeby poniższego wykładu
nazywać je będziemy OC kierowców)
b) ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego
c) ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i
innych zdarzeń losowych (zwracam uwagę, iż nie jest to ubezpieczenie OC!)
d) ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów
międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających
na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia.
II. Charakterystyka ubezpieczeń obowiązkowych i ubezpieczeń
OC
W związku z przymusem zawarcia, umowy ubezpieczeń obowiązkowych (w tym
OC) są w znacznie większym zakresie regulowane przez prawo. Przyczyną tego jest
konieczność ochrony konsumentów przed formułowaniem niekorzystnych dla nich
warunków umów przez zakłady ubezpieczeń (korzystające z tego, że klient i tak musi
zawrzeć umowę). Oznacza to m.in. że umowa ubezpieczenia obowiązkowego
zawarta z naruszeniem przepisów w/w ustawy, oraz odrębnych ustaw lub umów
międzynarodowych uważa się za zawartą zgodnie z tymi przepisami. Za ustalenie
warunków umowy ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialny jest minister
finansów. Ubezpieczyciel nie może także odmówić zawarcia takiej umowy,
argumentując na przykład wysokim ryzykiem ubezpieczeniowym. Ustalanie taryfy
oraz wysokości składek należy już do zakładu ubezpieczeń, ale ma on obowiązek
informować organ nadzoru (obecnie KNF) o podstawach ich ustalania. Natomiast
wysokość sumy gwarancyjnej, czyli sumy ubezpieczenia reguluje ustawa! Kolejną
cechą wyróżniającą umowę ubezpieczenia obowiązkowego, ubezpieczenia OC jest
jej obowiązywanie pomimo niezapłacenia przez ubezpieczającego składki w
terminie.
a) Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Ubezpieczenie OC różni się znacznie od pozostałych ubezpieczeń. W tym
przypadku ochroną ubezpieczeniową nie jest objęty ubezpieczony, lecz
poszkodowany w wypadku, którego sprawcą był ubezpieczony. W razie
wystąpienia określonego w umowie zdarzenia losowego zamiast znanej
nam już ekspektatywy (czyli prawa ubezpieczającego do
odszkodowania/świadczenia w razie wypadku) powstaje roszczenie
poszkodowanego, któremu szkodę wyrządził ubezpieczony.. Roszczenie
to może być skierowane do ubezpieczonego, bądz
bezpośrednio do
ubezpieczyciela. W takiej sytuacji zakład ubezpieczeń ma obowiązek
pokryć (do wysokości sumy ubezpieczenia) szkodę poszkodowanemu,
nawet w sytuacji, gdy ubezpieczony spowodował wypadek umyślnie!
(w takim przypadku może wystąpić także tzw. regres ubezpieczeniowy 
czyli roszczenie ubezpieczyciela wobec ubezpieczającego, ale szerzej o
tym napisze przy ubezpieczeniach OC kierowców).
III. Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych
a) umowa i jej zawieranie
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK nakłada na każdego
kierowcę, który posiada samochód przymus zawarcia umowy ubezpieczenia OC.
Ubezpieczyciel, który otrzymał zgodę na oferowanie takich ubezpieczeń nie może
odmówić zawarcia umowy żadnemu z klientów. Standardowa umowa ubezpieczenia
OC kierowców zawierana jest na okres 12 miesięcy, po czym jeśli do ostatniego
dnia trwania umowy właściciel pojazdu nie zgłosi ubezpieczycielowi wypowiedzenia
umowy, zostaje ona automatycznie przedłużona. Automatycznego przedłużenia
może także odmówić ubezpieczyciel, ale tylko w sytuacji gdy ubezpieczający nie
zapłacił składki w całości za ostatnie 12 miesięcy. W przypadku pojazdów
historycznych, wolnobieżnych, zarejestrowanych czasowo, bądz
zarejestrowanych
przez pośrednika w sprzedaży aut umowa ubezpieczenia może zostać zawarta na
okres krótszy niż 12 miesięcy. Jak już wcześniej wspomniałem  brak zapłacenia
składki w terminie nie powoduje rozwiązania umowy i wygaśnięcia ochrony
ubezpieczeniowej. W przypadku zbycia pojazdu umowa przechodzi na nowego
właściciela, który ma 30 dni na jej wypowiedzenie. Zbywca ma obowiązek przekazać
nabywcy dokumenty potwierdzające zawarcie umowy ubezpieczenia OC, a także
powiadomić zakład ubezpieczeń o sprzedaży. Jeśli nowy właściciel zgodzi się na
kontynuacje obowiązującego stosunku zobowiązaniowego, ubezpieczyciel kalkuluje
nową składkę na podstawie zniżek/ zwyżek przysługujących/obciążających nowego
klienta. Warto zwrócić uwagę na to, że w takiej samej sytuacji ubezpieczenie
majątkowe samochodu Casco jest automatycznie rozwiązywane! Wygaśnięcie
umowy ubezpieczenia OC kierowców może nastąpić tylko w sytuacji
wyrejestrowania pojazdu, udokumentowanej straty i 3 miesiące od upadku zakładu
ubezpieczeń.
Polskie prawo nakłada na nabywcę samochodu obowiązek zawarcia umowy
ubezpieczenia OC najpóz
niej w dniu jego rejestracji. (nie dotyczy to pojazdów
historycznych). Zakład ubezpieczeniowym z tytułu zawarcia takiej umowy uiszcza 1
euro opłaty ewidencyjnej (na Centralną Ewidencje Pojazdów i Kierowców  CEPiK).
Kara za brak posiadania ważnego ubezpieczenia OC wynosi : 500 euro za
samochód osobowy, 800 euro za samochód ciężarowy lub autobus, 100 euro za
pozostałe pojazdy. Opłaty wnoszone są na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu
Gwarancyjnego. Ochrona ubezpieczeniowa rozpoczyna się od chwili zawarcia
umowy i opłacenia pierwszej składki. Tutaj także występuje różnica w stosunku do
majątkowego ubezpieczenia Auto Casco. Wystarczy wyobrazić sobie sytuacje gdy
kupując wymarzony samochód, zawieramy jeszcze w salonie umowy ubezpieczenia
OC i AC. Siadamy za kierownicą i& na pierwszym skrzyżowaniu wymuszamy
pierwszeństwo. Dochodzi do stłuczki i nasz zakład ubezpieczeń pokrywa koszty
naprawy poszkodowanego, albowiem umowa OC zapewnia ochronę
ubezpieczeniową od momentu jej zawarcia. Niestety kosztów nowego zderzaka,
reflektora i blacharza nikt nam nie pokryje, ponieważ umowy ubezpieczeń
majątkowych (a taką jest AC) zakładają zwykle rozpoczęcie ochrony
ubezpieczeniowej dopiero dzień po podpisaniu umowy. A zatem nie warto
pierwszego dnia od zakupu zbytnio szaleć po drogach. Ubezpieczenie OC kierowców
zaspokaja roszczenie poszkodowanego do wysokości sumy gwarancyjnej. Jednak w
sytuacji, gdy poszkodowany miał dla swojego pojazdu wykupione ubezpieczenie AC
 to ono w pierwszej kolejności pokrywa stratę. Przykładowo gdy wystąpi
niejasność, w sprawie winy spowodowania wypadku, wówczas uczestnik wypadku,
Pan X posiadający ubezpieczenie AC może z niego skorzystać (póz
niej, gdy sprawca
wypadku zostanie ustalony, z jego ubezpieczenia OC przekazane zostaną środki do
zakładu ubezpieczeń, który pokrył szkodę Panu X, z AC).
b) ochrona ubezpieczeniowa i odszkodowanie
Ochrona ubezpieczeniowa w ubezpieczeniach OC kierowców obowiązuje od
momentu zawarcia umowy i opłacenia pierwszej składki do wysokości sumy
gwarancyjnej. Teoretycznie suma gwarancyjna jest ustalana przez zakład
ubezpieczeń, ale w przeciwieństwie do innych ubezpieczeń jej minimalną wysokość
reguluje ustawa  a zatem na dzień dzisiejszy jest to równowartość w złotówkach 1
500 000 euro na każdą poszkodowaną osobę, 300 000 euro w przypadku szkód w
mieniu. Obecnie Polska stoi przed koniecznością dostosowania wysokości sum
gwarancyjnych ubezpieczeń OC do poziomu wymaganego przez Komisje Europejską
 czyli w przypadku szkód na osobie 1 mln euro na poszkodowanego lub 5 mln euro
na całe zdarzenie, zaś przy szkodach na mieniu 1 mln euro. Oznacza to konieczność
trzykrotnego zwiększenia aktualnie obowiązującego w Polsce zakresu ochrony, a co
za tym idzie znaczącego wzrostu cen składek. Aby tego uniknąć Polska skierowała
do KE propozycje ustanowienia okresu przejściowego, w czasie którego do 10
grudnia 2009 utrzymane zostałyby dotychczasowe wielkości sum gwarancyjnych,
zaś następnie do 10 czerwca 2012 r. zostałyby one podwojone. Dopiero od 11
czerwca 2012 w Polsce obowiązywałby stawki w pełni zgodne z dyrektywą Komisji
Europejskiej.
Umowa ubezpieczenia OC kierowców zapewnia pokrycie szkody powstałej w
związku z ruchem pojazdu mechanicznego, ale także przy wsiadaniu i
wysiadaniu z niego, załadowywaniu i rozładowywaniu, a także podczas postoju i
garażowania. Z perspektywy poszkodowanego nie jest istotne czy szkoda została
wyrządzona umyślnie  ubezpieczyciel ma obowiązek wypłacić odszkodowanie.
Ma to natomiast znaczenie dla ubezpieczającego i ubezpieczyciela. W sytuacji
gdy :
a) kierujący prowadził samochód pod wpływem alkoholu, bądz
środków
odurzających.
b) kierujący spowodował wypadek umyślnie (nie mylić z tym, że zawinił  bo np.
wymusił pierwszeństwo, czy nieprawidłowo wykonał manewr  chodzi o
świadome, celowe spowodowanie wypadku)
c) kierujący wszedł w posiadanie pojazdu na drodze przestępstwa (rozbił ukradzione
auto)
d) kierujący nie posiadał wymaganych dokumentów upoważniających do
prowadzenia pojazdu mechanicznego
występuje tzw. regres ubezpieczeniowy  zakład ubezpieczeń zwraca się z
roszczeniem wobec kierującego o zwrot odszkodowania. W sytuacji gdy
ubezpieczyciel nie pokrył w całości straty poszkodowanemu (tzn. pokrył do
wysokości sumy gwarancyjnej, ale szkoda była większa), może on (poszkodowany)
rościć wobec kierującego o uzupełnienie różnicy między stratą a wysokością
odszkodowania. Jeśli jeszcze doszłoby do roszczenia regresowego ze strony
ubezpieczyciela, bo przykładowo kierujący spowodował wypadek pod wpływem
alkoholu i teraz nie miał wystarczająco środków by spełnić oba roszczenia 
roszczenie poszkodowanego ma pierwszeństwo przed roszczeniem zakładu
ubezpieczeń.
Ubezpieczyciel zwolniony jest z odpowiedzialności wypłaty odszkodowania gdy
kierujący spowodował szkodę na innym pojez
dzie, którego jest także właścicielem.
Ochroną ubezpieczeniową nie są także objęte przewożone za opłatą towary, bagaże
(te powinny być osobno ubezpieczone), biżuteria, gotówka itp.
Zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w ciągu 30 dni od
zgłoszenia szkody przez poszkodowanego, albo inną osobę uprawnioną do
zawiadomienia o szkodzie. W sytuacji, gdy te 30 dni to za mało by ustalić
okoliczności zdarzenia ubezpieczyciel musi wypłacić odszkodowanie do 14 dni po
terminie gdy te okoliczności mogą zostać ustalone. Nie może to wszystko trwać
dłużej niż 90 dni. Przypadek, w którym kierujący pojazdem wyrządził szkodę nie
posiadając ważnej umowy ubezpieczenia OC, bądz
sprawcy nie da się ustalić 
zbiegł z miejsca wypadku  omówiony zostanie poniżej, przy Ubezpieczeniowym
Funduszu Gwarancyjnym.
c) międzynarodowy wymiar umowy ubezpieczenia OC kierowców
Ubezpieczenie OC kierowców obejmuje także szkody spowodowane przez
ubezpieczonego także na terenie innych państw, których biura narodowe są
sygnatariuszami Jednolitego Porozumienia między Biurami Narodowymi.
Przykładem dokumentu gwarantującego ochronę ubezpieczeniową za granicą RP jest
zielona karta  obecnie nie wymagana wewnątrz Unii Europejskiej. Po akcesji do
Wspólnoty Europejskiej polscy kierowcy muszą mieć zieloną kartę gdy jadą do
Albanii, Andory, na Białoruś, do Bośni i Hercegowiny, Iranu, Izraela, Maroka,
Macedonii, Mołdawii, Serbii i Czarnogóry, Tunezji, Turcji i na Ukrainę. Warto
zwrócić uwagę na to, że spośród państw europejskich Rosja nie wymaga zielonej
karty  jest to związane z brakiem obowiązku posiadania jakiegokolwiek
ubezpieczenia komunikacyjnego w tym kraju (co jest ewenementem w Europie).
Także zakład ubezpieczeń oferujący ubezpieczenia OC kierowców musi ustanowić w
każdym państwie Unii Europejskiej swego reprezentanta do spraw roszczeń. Jego
zadaniem jest likwidacja szkód spowodowanych przez ubezpieczonego na terenie
państwa, w którym ów reprezentant działa. Wykonuje on czynności likwidacyjne
szkody i reguluje płatności odszkodowawcze. Jeden reprezentant do spraw roszczeń
może wykonywać czynności na rzecz więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń. Może
nim być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.
IV. Ubezpieczenie OC rolników i obowiązkowe ubezpieczenie
gospodarstw rolniczych
Umowa ubezpieczenia OC z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego zawierana jest
na 12 miesięcy.
Obowiązek zawarcia umowy powstaje w dniu objęcia w posiadanie
gospodarstwa rolnego. Umowa wygasa z upływem roku, a także na skutek utraty
przez określone w umowie użytki i grunty charakteru gospodarstwa rolnego.
Odszkodowanie przysługuje gdy wypadek, w związku z posiadaniem gospodarstwa
rolnego spowoduje ubezpieczony rolnik, osoba pozostawiająca z nim w
gospodarstwie domowym, bądz
osoba pracująca w jego gospodarstwie rolnym.
Ochroną ubezpieczeniową są objęte zarówno szkody na osobach, jak i na mieniu.
Brak ważnej umowy ubezpieczenia OC karany jest obowiązkiem wniesienia
opłaty na rzecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w wysokości 30
euro.
Rolnik jest także zobowiązany ubezpieczyć od ognia i innych zdarzeń losowych
budynek wchodzący w skład gospodarstwa rolnego. Obowiązek ubezpieczenia
powstaje w dniu pokrycia budynku dachem. Umowa zawierana jest na 12
miesięcy, w sytuacji gdy w tym czasie, któryś z budynków został rozebrany, albo
przestał spełniać warunki wymagane do objęcia go ubezpieczeniem zostaje on
wyłączony z ubezpieczenia, a suma gwarancyjna zostaje pomniejszona o jego
wartość lub wcześniej umówioną kwotę. Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia
budynków rolniczych przysługuje odszkodowanie w wypadku :
a) ognia
b) huraganu
c) powodzi, podtopienia
d) deszczu nawalnego, gradu, opadów śniegu
e) uderzenia pioruna
f) eksplozji
g) obsunięcia się ziemi, tąpnięcia, lawiny
h) upadku statku powietrznego
Wyceny szkody dokonuje zakład ubezpieczeń na podstawie swoich cenników.
Wartość odszkodowania może być pomniejszona o pozostałości, które mogą zostać
użyte do naprawy, odbudowy uszkodzonego/zniszczonego budynku. Również
udokumentowane koszty uprzątnięcia miejsca szkody do wysokości 5% szkody są
pokrywane przez ubezpieczyciela. Gdy występują zmiany cen materiałów, kosztów
robocizny itp. zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do aktualizacji cen
ubezpieczonych budynków (jednak nie częściej niż co rok). Ubezpieczyciel jest
zwolniony z odpowiedzialności, gdy ubezpieczający umyślnie spowoduje szkodę,
bądz
dokona jej osoba pozostająca z nim w wspólnym gospodarstwie domowym lub
osoba, za którą ubezpieczający ponosi odpowiedzialność. Również w wypadku
trzęsienia ziemi odszkodowanie się nie należy.
Brak ważnej umowy obowiązkowego ubezpieczenia budynków rolniczych karany
jest opłatą w wysokości 100 euro na rzecz gminy.
V. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG)
UFG jest osobą prawną, z siedzibą w Warszawie. Członkami funduszu są
wszystkie zakłady ubezpieczeniowe posiadające zezwolenie na oferowanie
ubezpieczeń OC kierowców i rolników. Członkowstwo w UFG ustaje z upływem
roku kalendarzowego, w którym ubezpieczyciel nie zawarł żadnej umowy
ubezpieczenia obowiązkowego. Kontrolę nad działalnością funduszu sprawuje
Minister Finansów. UFG zajmuje się :
a) administracyjną egzekucją należności pieniężnych związanych z
kontrolą spełnienia obowiązku ubezpieczenia OC (spływają do niego
kary za brak ważnego ubezpieczenia OC kierowców i rolników)
b) wypłaca odszkodowania poszkodowanym w sytuacji, gdy nie udało
się ustalić sprawcy (przy ubezpieczeniu OC kierowców 
ubezpieczony zbiegł z miejsca wypadku), bądz
sprawca nie jest
ubezpieczony. Następnie, o ile jest to możliwe Fundusz zwraca się do
sprawcy o zwrot wypłaconego odszkodowania.
c) w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeniowego UFG ponosi
odpowiedzialność za umowy ubezpieczeń obowiązkowych i
ubezpieczeń na życie tego zakładu, jednak w wysokości 50% sumy
ubezpieczeniowej i do 30 000 euro. W sytuacji gdy inny zakład
ubezpieczeń przejmie portfel ubezpieczonych bankruta, UFG
występuje do niego o zwrot wypłaconych przez siebie odszkodowań i
świadczeń (w wysokości określonej w umowie o przeniesienie
portfela).
d) UFG prowadzi rejestr umów ubezpieczeń OC kierowców (dane
pojazdów, ewidencje wypadków, daty zgłoszeń roszczeń, wypłaty
odszkodowań)
e) UFG gromadzi dane dotyczące reprezentantów do spraw roszczeń
zakładów ubezpieczeniowych w krajach Unii Europejskiej.
f) W pewnych sytuacjach (istnieje interes prawny w pozyskaniu tych
informacji, w związku z zaistniałą szkodą) UFG udostępnia
zgromadzone dane (np. akta szkodowe) poszkodowanemu, zakładowi
ubezpieczeń, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, Ministrowi Finansów,
Polskiemu Biuru Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Rzecznikowi
Ubezpieczonych, Polskiej Izbie Ubezpieczeń, Centralnej Ewidencji
Pojazdów i Kierowców.
Organami funduszu są Zgromadzenie Członków Funduszu, Rada Funduszu i Zarząd
Funduszu, W skład Rady Funduszu wchodzi także przedstawiciel Ministerstwa
Finansów. UFG posiada swój statut, określający cele, sposób działania i zasady
gospodarki finansowej Funduszu. Podstawowymi dochodami UFG są wpłaty
członków - zakładów ubezpieczeniowych wykonujących działalność w zakresie
ubezpieczeń OC kierowców i rolników. W przypadku upadku jakiegoś zakładu
ubezpieczeń UFG pobiera także wpłaty od zakładów ubezpieczeniowych oferujących
ubezpieczenia na życie. Pozostałe dochody stanowią opłaty za brak posiadania
ważnego ubezpieczenia OC kierowców i rolników, wpływy z roszczeń regresowych,
zwroty zakładów ubezpieczeniowych przejmujących portfele bankrutujących
ubezpieczycieli i wpłaty z podziału ich masy upadłościowej. Co rok (do 4 miesięcy
od zakończenia roku obrotowego) Fundusz wykonuje roczne sprawozdanie z
prowadzonej działalności .
VI. Polskie Biuro Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (PBUK)
PBUK posiada osobowość prawną, mieści się w Warszawie i zrzesza zakłady
ubezpieczeń oferujące obowiązkowe ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów
mechanicznych. Biuro zajmuje się przede wszystkim :
a) wystawianiem dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w innych państwach
b) zawieraniem z zagranicznymi biurami umów o wzajemnym honorowaniu
komunikacyjnych ubezpieczeń OC.
c) likwidacją szkód spowodowanych w Polsce przez zagranicznych kierowców,
posiadających zagraniczne ubezpieczenia komunikacyjne OC. Pojazd musi być
zarejestrowany w państwie, które podpisało Jednolite Porozumienie pomiędzy
Biurami Narodowymi lub inną umowę o wzajemnym uznawaniu dokumentów
ubezpieczeniowych.
d) PBUK może także spełniać roszczenia odszkodowawcze zagranicznych
poszkodowanych przez polskiego kierowcę gdy nie może tego wykonać zakład
ubezpieczeń, w którym ów kierowca ma ubezpieczenie OC (ponieważ nie
ustanowił reprezentanta do spraw roszczeń, albo ten nie dopełnił obowiązków).
Taka sytuacja jest także możliwa w przypadku nie zidentyfikowania sprawcy
wypadku.
Organami PBUK są : Walne Zgromadzenie Członków Biura, Zarząd Biura, Rada
Biura. Koszty działalności Biura pokrywane są ze składek członków. Podobnie jak
UFG, Biuro zobowiązane jest przedstawiać coroczne sprawozdania z działalności.