Ubezpieczenia prof. UE dr hab. Radosław Pacud
Wykład nr 1  19.02.2015
Wprowadzenie do ubezpieczeń. Rozumienie i systematyka
Ujęcie podmiotowe/instytucjonalne  towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i zakłady
ubezpieczeń w formie spółki akcyjnej
Instytucje ubezpieczeń(ujęcie podmiotowe):
�� Instytucje to podmioty. Kluczowe pojęcia i rozwiązania regulowane przez prawo to
instytucje prawne.
�� Instytucje ubezpieczeniowe to prywatne podmioty gospodarujące na rynku ubezpieczeń
(towarzystwa ubezpieczeń). Na tym rynku są również instytucje nadzorujące (KNF) oraz
instytucje chroniące konsumentów (UFG, PBUK, Rzecznik Ubezpieczeniowy, Sądy)
�� Instytucja ubezpieczeniowa poza rynkiem również podmiot publiczny tworzony na
podstawie ustawy, zgodnie z polityką państwa  ZUS, NFZ.
Ujęcie przedmiotowe  co jest przedmiotem ubezpieczeń?
�� Rozwiązania ubezpieczeniowe to określone reguły funkcjonowania instytucji
ubezpieczeniowych. Wynikają one z prawa krajowego i europejskiego.
�� Przedmiotem ubezpieczeń są usługi finansowe, różniące się tym czy są organizowane przez
prywatne czy publiczne instytucje ubezpieczeniowe.
�� Usługi regulowane w całości przez państwo są dostępne na zasadach powszechnych i na
podstawie przymusu ubezpieczenia (publiczne)
�� Inne są usługi podlegające prawom rynku (prywatne) (podaż,popyt,konkurencja)
Po co są ubezpieczenia i dlaczego powstały?Mają jeden główny cel  zlikwidować negatywne
następstwa zdarzeń losowych (kompensata całkowita lub częściowa  łagodzenie następstw).
Ubezpieczenie to określone urządzenie gospodarcze. Środkami gospodaruje ubezpieczyciel
przyjmując wpłaty i wypłacając świadczenia.
Pojęcie ubezpieczeń w perspektywie ekonomicznej i finansowej. Ujęcie integralne:
�� Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego nadrzędnym zadaniem jest
łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez
rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym dane zdarzenia zagrażają 
ujęcie ekonomiczne.
�� Ubezpieczenie to gwarancje finansowe, udzielane przez instytucje prywatne (towarzystwa
ubezpieczeniowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych) lub instytucje publiczne na
wypadek zaistnienia zdarzeń losowych na podstawie gromadzonych przez nich funduszy
ubezpieczeniowych (wyjaśnienie: strona podażowa, popytowa w ubezpieczeniach, usługa
prywatna i publiczna).
Sens gwarancji rozpoczyna się w momencie zawarcia umowy  otrzymuje pewne bezpieczeństwo.
Składkę płacimy nie w zamian za obietnicę wypłaty tylko za ochronę, która jest niewycenialna. W
perspektywie finansowej badamy konkretne przepływy. 2 rodzaje przepływów : dochody - składki
(ubezpieczający lub płatnicy składek) i wydatki  środki na odszkodowania. Patrzymy na
ubezpieczenia jak na fundusz  składa się ze z
ródeł zdecentralizowanych bo składa się na niego
wiele podmiotów.
Ubezpieczenie jako przepływy pieniężne:
�� Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego, ze
z
ródeł zdecentralizowanych  wpłat uczestników, których dotyka ten sam typ ryzyka 
standaryzacja ryzyka od strony ubezpieczonych, oraz ubezpieczyciela, który tworzy
standardowe produkty ubezpieczeniowe/oferuje standardową usługę określoną przez
ustawy.
Finanse ubezpieczeń:
�� przychód to składki za przyjęcie ryzyka, są to:
ć% strumienie transferowe (wg teorii finansów zajmującej się zjawiskami pieniężnymi)
�� wydatki za wypłacenie odszkodowań, są to:
ć% strumienie transferowe (bezzwrotne)
Ubezpieczenie jako metoda zarządzania ryzykiem:
�� Pięć ogólnych sposobów postępowania wobec ryzyka (obchodzenie się z ryzykiem), które
nazywa się metodami zarządzania ryzykiem,
ć% unikanie ryzyka (wystrzeganie się zagrożeń)
ć% ograniczenie ryzyka (redukowanie możliwości zajścia zdarzenia losowego) np.
zamknięcie domu jako ograniczenie możliwości kradzieży
ć% rozłożenie ryzyka (rozpraszanie ewentualnych zagrożeń) np małżeństwo
ć% zatrzymanie ryzyka (ponoszenie ewentualnych strat) np. programy informatyczne  stop
losses
ć% transfer ryzyka (przenoszenie strat na inny podmiot) np. część ryzyk może być
przeniesiona na pracodawcę, na ogół społeczeństwa
�� Ubezpieczenie jako metoda mieszana zarządzania ryzykiem polega na kombinacji
wszystkich powyższych znanych metod, w tym ograniczenie ryzyka jako kontrola i
prewencja przed ryzykiem.
Prawo ubezpieczeń gospodarczych:
�� Perspektywa prawna ubezpieczeń zależy od tego, czy reguluje działalność przedsiębiorstw
prywatnych (prawo ubezpieczeń gospodarczych) czy też instytucji publicznych (prawo
ubezpieczeń społecznych )
�� PUG  obejmuje całokształt norm prawnych regulujących stosunki związane z organizacją
ubezpieczeń na zasadach rynkowych, zasady podejmowania i wykonywania działalności
ubezpieczeniowej oraz zasady i warunki udzielania ochrony ubezpieczeniowej.
ć% Normowania ochrony ubezpieczeniowej  umowa ubezpieczenia, stosunki
cywilnoprawne (masowy charakter usługi, zazwyczaj jednostronne  przyjmujemy
warunki lub nie)
ć% normowanie działalności  stosunki prawa handlowego i stosunki publicznoprawne 
funkcjonowanie Towarzystw Ubezpieczeniowych w formie SA, prowadzenie
działalności ubezpieczeniowej.
Art 5 KC  umowa ubezpieczenia (do czego zobowiązany jest ubezpieczyciel i ubezpieczający)
Umowa i czynność ubezpieczeniowa:
�� Umowa ubezpieczenia (KC)  jedna strona (ubezpieczający), zobowiązana jest do zapłaty
oznaczonego co do wysokości świadczenia pieniężnego (składka) a druga strona
(ubezpieczyciel) zobowiązana jest do zapłaty umówionego świadczenia pieniężnego w razie
zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego
�� Przedmiot działalności ubezpieczeniowej (UDZU)  czynności związanych z
oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń
losowych.
Świadczenie ubezpieczyciela jest zdefiniowane przez umowę, jaki rodzaj niebezpieczeństwa jest
asekurowany, co należy się ubezpieczonemu  tylko to co zawarto w umowie.
Art 1 UDZU  ryzyko wystąpienia skutków zdarzeń losowych
Czynność ubezpieczeniowa  dokonują tylko ubezpieczyciele. Oferowanie i udzielanie ochrony na
wypadek wystąpienia skutków.
Prawo ubezpieczeń społecznych
Bierze się z woli państwa.
�� Perspektywa prawna ubezpieczenia jako jednej z form zabezpieczenia społecznego 
całokształt norm dotyczących wypełniania zadań państwa przez powołane ustawowo
podmioty, działające w celu dostarczenia świadczeń pieniężnych w sposób przewidziany w
ustawodawstwie, w przypadkach zajścia różnego rodzaju zdarzeń losowych, przez okres
wywołanych z tego powodu trudnych sytuacji życiowych (inwalidztwa,
choroby,macierzyństwa, starości), które dotykają ubezpieczonego.
�� W praktyce znaczenie finansów ubezpieczeń społecznych w życiu społeczno-gospodarczym
jest znacznie większe niż całego rynku ubezpieczeniowego (FUS  ponad 2 krotnie
większy).
Wykład nr 2  26.02.2015
Podstawowe rodzaje ubezpieczeń:
�� społeczne  bazują na organizacji ustalonej przez państwo na tak zwanej zasadzie wyboru
publicznego, którym podział wytwarzanych funduszy ubezpieczeniowych następuje na
podstawie z góry określonych założeń co do składki i co do świadczenia. W Polsce
ubezpieczenia społeczne mają większe znaczenie niż ubezpieczenia gospodarcze, ponieważ
fundusze gromadzone i dzielone tą metodą są większe. FUS wynosi 185 miliardów złotych,
składki 65 miliardów, a na wypłaty przeznaczane jest 40 miliardów, a 25 miliardów na
obsługę towarzystwa ubezpieczeniowego.
�� gospodarcze  opierają się na mechanizmie ekonomicznym wymianie rynkowej
Za granicą te proporcje mogą być odwrotne, czyli ubezpieczenia społeczne mogą być kilkakrotnie
niższe niż gospodarcze np. w USA. Znaczenie polskiego rynku ubezpieczeniowego (3,5% PKB)
jest mniejsze w ogólnych dochodzie narodowym, jest mniejsze niż w pozostałych krajach UE
(średnia w UE 8%, w UK 15%).
Dlaczego rynek jest mały? - podmioty nie ufają towarzystwom.
Ubezpieczenie jest narzędziem polityki gospodarczej. Niektórzy twierdzą, że bez ubezpieczeń
nie byłby możliwy rozwój. Ubezpieczenia pozwalają planować rozwój, wspierają planowanie
finansowe przedsiębiorstwa sprawiając, że mniejsze są koszty asekuracji przed zdarzeniami
losowymi (tańsze zapłacenie składki niż tworzenie rezerw na negatywne skutki określonych
zdarzeń). Polityka państwa polega na tym aby sektor ubezpieczeń istniał i żeby się nie zawalił.
Społeczny wymiar ubezpieczeń. Polityka społeczna
�� Ubezpieczenia narzędziem w polityce społecznej. Polityka społeczna to proces
uspołeczniania czystej gospodarki rynkowej, stąd uspołecznienie ubezpieczeń stwarza
ubezpieczenie społeczne. Dlaczego? - ubezpieczenia komercyjne 2012 składki brutto 65
mld, a odszkodowania i świadczenia 40mld.
�� Polityka społeczna kształtuje strukturę społeczną (zainteresowaną ludz
mi), korzysta z
ubezpieczeń w celu budowy systemów bezpieczeństwa socjalnego (klasyczne ubezpieczenia
społeczne), czy też określonego modelu konsumpcji (cywilnoprawne ubezpieczenia
obowiązkowe)
�� Polityka zabezpieczenia społecznego jest podejmowana w celu złagodzenia ryzyk
społecznych:
ć% choroba, macierzyństwo  ubezpieczenie chorobowe
ć% inwalidztwo  ubezpieczenie rentowe
ć% starość  ubezpieczenie emerytalne
ć% śmierć żywiciela  tzw ubezpieczenie rodzinne (w ubezpieczeniu rentowym)
ć% bezrobocie  zaopatrzenie bezrobotnych (w II RP ubezpieczenie bezrobocia), nie
tworzony jest fundusz, nigdy nie wiadomo ile tego będzie, nie płacone są składki,
system zaopatrzeniowy dotyczy przede wszystkim służb mundurowych
ć% wypadki przy pracy  ubezpieczenie wypadkowe
Polityka zabezpieczenia społecznego decyduje czy dane ryzyko socjalne będzie ryzykiem
ubezpieczeniowym zarządzanym przez ubezpieczenia społeczne.
Bismarck wprowadził pierwsze ubezpieczenia emerytalne.
Podstawy systematyki ubezpieczeń
�� Ubezpieczenia na rynku usług oraz rynku finansowym (tzw. ubezpieczenia gospodarcze)
oraz w polityce zabezpieczenia społecznego (tzw. ubezpieczenia społeczne  wybór
publiczny);
�� Tradycyjny podział na ubezpieczenia gospodarcze (stosunki cywilnoprawne) oraz
ubezpieczenia społeczne (stosunki publicznoprawne z ZUS) nie polega ani na:
ć% zróżnicowaniu ryzyk społecznych i gospodarczych (osobowych lub majątkowych)
ć% ani na właściwym rozróżnieniu skutków społecznych i gospodarczych
Stąd zmieniając założenia systematyki, ubezpieczeniem społecznym T. Szumlicz określa się
zabezpieczenie gospodarstw domowych, a gospodarczym przedsiębiorstw.
Przykład : Ubezpieczenie na życie kredytobiorcy, zabezpieczeniem dla banku są dochody, a
ryzykiem to, że przestaniemy pracować. Śmierć kredytobiorcy  możliwość braku spłaty kredytu
(możliwość niewypłacalności banku). Dla gospodarstwa domowego  także możliwość braku spłaty
kredytu i załamanie rodziny. Wtedy ubezpieczenie na życie ma charakter społeczny  mogą
mieszkać w domu. Pod kątem zarządzania ryzykiem najwłaściwszy podział to ubezpieczenia
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Ubezpieczenia w perspektywie organizacyjnej i prawnej:
�� Różny sposób regulacji prawnej, zróżnicowanie mechanizmów gospodarowania, oraz typy
podmiotów organizujących usługi ubezpieczeniowe ubezpieczenia prowadzi do dwóch
różnych typami zjawisk ekonomicznych, które tradycyjnie określa się ubezpieczeniami
gospodarczymi i społecznymi. Od strony konsumenta usługi ubezpieczeniowej linię
podziału wyznacza prawna regulacja ochrony ubezpieczeniowej:
ć% Cywilnoprawne stosunki ubezpieczenia (ubezpieczenia prywatne) na podstawie umów
ubezpieczenia (zakup produktów ubezpieczeniowych)
ć% Publicznoprawne stosunki ubezpieczenia powstające z mocy prawa z udziałem instytucji
społecznych (ZUS)  standardowe powszechne usługi ubezpieczeniowe
Integracja i dezintegracja ubezpieczeń:
�� Dezintegracja ubezpieczeń ułatwia zrozumieniu poszczególnych części. Integracja pokazuje
tymczasowość istniejących podziałów, możliwości przesuwania obszarów i rozwiązań
szczegółowych wchodzących do obu części.
�� Koncepcja jednolitego prawa ubezpieczeniowego (W. Warkałło), jako dziedziny łączącej
prawo ubezpieczenia społecznego oraz prawo ubezpieczenia gospodarczego była
interesująca ze względu na podobieństwo metod i ryzyk w ubezpieczeniach osobowych oraz
ubezpieczeniach społecznych, czy też wspólną z innymi rodzajami ubezpieczeń cechę
przymusu ubezpieczenia (ubezpieczenia obowiązkowe oraz ubezpieczenia dobrowolne)
Ubezpieczenia:
a) społeczne (publiczne)
b) prywatne (tzw. ubezpieczenia gospodarcze)
�� osobowe
ć% inne
ć% życiowe
�� majątkowe
Ubezpieczenia społeczne a prywatne:
Odmienność regulacji prawnych i mechanizmów gospodarowania:
�� zasada pokrycia świadczeń
�� zasada kompensaty
�� zasada podlegania ubezpieczeniu
�� zasada podziału funduszu ubezpieczeniowego
�� zasada organizacji usługi ubezpieczeniowej
Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia prywatne:
Realizuje cel społeczny, jakim jest ochrona jednostek przed degradacją społeczną wywołaną przez
grożące zdarzenia losowe:
�� jest powszechnym ubezpieczeniem wzajemnym (tzn. nie obliczonym na zysk)
�� jest ubezpieczeniem przymusowym dla określonych kategorii ludności, co jest niezbędne
dla stworzenia silnej finansowo wspólnoty ubezpieczeniowej;
�� świadczenie nie ma jedynie finansowego charakteru (np. proteza,lek)
�� cele społeczne obok celów indywidualnych, nadrzędne cele społeczne
Wykład nr 3  05.03.2015
Granice między ubezpieczeniem prywatnym a ubezpieczeniem społecznym:
�� Ubezpieczenie jest organizowane i oferowane na zasadach rynkowych lub na zasadzie
wyboru publicznego (gdy ustala się, że zastosowane metody ubezpieczenia jest właściwe dla
osiągnięcia celów społecznych
�� Metoda gospodarowania
�� Wolność i przymus uczestnictwa
�� Organizacja podmiotów organizujących usługi
�� Swoboda kształtowania stosunków ubezpieczeniach
�� Różnorodność regulacji prawnych
Ubezpieczenie na życie (dział I) i nie na życie (dział II)  podział
�� Ubezpieczenie na życie to jeden z rodzajów ubezpieczeń osobowych, w których wypadek
ubezpieczeniowy jest definiowany jako śmierć ubezpieczonego lub dożycie przez niego..
Rodzaje ubezpieczeń z działu I:
W dziale pierwszym znalazły się ubezpieczenia osobowe, ale nie wszystkie:
�� Ubezpieczenie na życie  na wypadek śmierci - , w tym ubezpieczenie na dożycie
(emerytalne ubezpieczenia dodatkowe)
�� Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci
�� Ubezpieczenia na życie, jeśli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
�� Ubezpieczenia rentowe (tj. ubezpieczenie renty kapitałowej)
�� Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych
w grupach 1-4.
Dział II. Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (gr. 1-6)
�� Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej; świadczenia
jednorazowe; świadczenia powtarzające się połączone świadczenia, przewóz osób
�� Ubezpieczenia choroby: świadczenia jednorazowe, powtarzające się, kombinowane
�� Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych
�� Ubezpieczenia casco pojazdów szynowych
�� Ubezpieczenia casco statków powietrznych
�� Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków
żeglugi śródlądowej
Dział II Pozostałe (gr 7-10)
�� Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych
przedmiotach
�� Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami obejmujące szkody, spowodowane przez
ogień, eksplozję, burzę, inne żywioły
Dział II Ubezpieczenia OC (gr 11-13)
�� Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, w
Dział II Ubezpieczenia finansowe (gr 14-16)
�� Ubezpieczenie kredytu w tym: ogólnej niewypłacalności, kredytu eksportowego, spłaty rat,
kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego
�� Gwarancja ubezpieczeniowa: bezpośrednia; pośrednia
�� Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: ryzyka utraty zatrudnienia;
niewystarczającego dochodu, złych warunków atmosferycznych, utraty zysków, stałych
wydatków ogólnych, nieprzewidzianych wydatków handlowych, utraty wartości rynkowej,
utraty stałego z
ródła dochodu, pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi;
innych strat finansowych
Dział II (gr. 17-18)
�� Ubezpieczenia ochrony prawnej
�� Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie
podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania (assistance)
Typy ubezpieczeń z działu II
W dziale drugim znalazły się wszystkie rodzaje ubezpieczeń majątkowych i ubezpieczenia osobowe
nie będące ubezpieczeniami na życie w tym:
�� Ubezpieczenia komunikacyjne (OC posiadacza pojazdu, AC odnosi się do pojazdu NW od
następstw nieszczęśliwych wypadków) ryzyko  nieszczęśliwy wypadek; skutek  np.
złamanie ręki
�� Ubezpieczenia majątkowe (nieruchomości)  ryzyko ogień, zalanie, kradzież, włamanie,
żywioły, odpowiedzialność cywilna z tyt. posiadania domu, nieruchomości
�� Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (grupy zawodowe)
�� Ubezpieczenia finansowe (gwarancyjne, kaucyjne, ubezpieczenia kredytów)
�� Ubezpieczenia transportowe (ubezpieczenia ładunku przewożonego, samochodów w
transporcie)
�� Ubezpieczenia rolnicze
Ryzyko jako stan zewnętrzny czy też proces?
�� Proces  powiązanie i następujące po sobie różnego rodzaju przyczyny, przewidywane
skutki, stadia, które w określony sposób można kontrolować
�� Stan świata zewnętrznego  ujęcie z doktryny prawnej, która zajmuje się rozumienie
prawnej definicji zdarzenia losowego.
Obie koncepcja podstawowe ryzyka się nie wykluczają:
�� Preferujemy pierwsze  ryzyko jako pojęcie stadialne jest charakterystyczne dla
nowoczesnej teorii ekonomii, w kontekście niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyny
określonych zjawisk społeczno-ekonomicznych. Ryzyko jako proces to zespół różnego
rodzaju elementów stanowiących jego części składowe (faktory ryzyka) m.in.
niebezpieczeństwo i hazard.
Umiejętność identyfikacji ryzyka jest podstawowa do zakupu odpowiedniego ubezpieczenia, oceny
które ubezpieczenie jest jakościowo lepsze, umiejętności tych generalnie nie potrzebujemy przy
ubezpieczeniach społecznych dlatego, że ryzyka socjalne są ryzykami standardowymi i
ustawowymi nie mamy zatem możliwości kształtowania ubezpieczenia w mniejszym lub większym
zakresie, a jest ta możliwość w ubezpieczeniach prywatnych.
Elementy ryzyka w ujęciu stadialnym:
�� Niebezpieczeństwo i hazard jako główne czynniki (faktory) ryzyka  warunkują jego
wielkość i natężenie, a w konsekwencji są wielce przydatne w analizie ryzyka dla praktyki
ubezpieczeniowej.
ć% Niebezpieczeństwo  przyczyna lub z
ródło straty (wyłączne, współprzyczyny,
zwiększające jedynie ryzyko)
ć% Hazard  zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo realizuje
się, tzn. tych, które mają wpływ na jego rozmiar i nasilenie.
ć% Błędne jest utożsamianie ryzyka z niebezpieczeństwem, to tylko czynnik ryzyka.
ć% Niebezpieczeństwa zachodzi stadialnie w sekwencji czasowej (uporządkowana w czasie
realizacja kolejnych faz) o następującym schemacie:
Stadia realizacyjne niebezpieczeństwa w ramach określonego ryzyka:
Niebezpieczeństwo Akt Efekty
Potencjalne zagrożenie Realizacja niebezpieczeństwa Skutki niebezpieczeństwa
Faza I Faza II Faza III
Czynnik, który identyfikujemy Urzeczywistnienie się Na wielkość strat wpływają
z przyczyną lub z
ródłem straty (realizacja) wskazanego okoliczności, w których dane
Zagrożenia które stwarzają niebezpieczeństwa niebezpieczeństwa realizują się,
dane niebezpieczeństwo Warunki urzeczywistnienia znów czynnikiem (faktorem)
niebezpieczeństwa określa ryzyka jakim jest hazard.
hazard
Przejście z fazy I do II wiąże się z aktualizacją warunków ryzyka.
Hazard a niebezpieczeństwo
�� Wpływ hazardu na fazę drugą niebezpieczeństwa przejawia się w tym, iż mamy do
czynienia z bardziej lub mniej intensywnym aktem realizacji danego niebezpieczeństwa, a w
konsekwencji skutki tego niebezpieczeństwa są mniejsze lub większe.
�� Hazard w ubezpieczeniowej teorii ryzyka jest więc tym czynnikiem (faktorem) ryzyka,
który najczęściej decyduje o rozmiarach szkód powstałych w wyniku realizacji danego
ryzyka, jak również o prawdopodobieństwa ziszczenia się ryzyka.
Kominek otwarty (hazard fizyczny), hazard duchowy (niezwracanie uwagi na elementy zagrożenia
pożarowego po zawarciu umowy ubezpieczeniowej). Jeżeli ubezpieczony nie dba o to, czy jego
dom się spali, wówczas mamy do czynienia z hazardem duchowym. Jeżeli ubezpieczony podpali
swój dom w celu uzyskania odszkodowania ubezpieczeniowego, jest to przejaw hazardu
moralnego.
Hazard:
�� Potoczne pojęcie hazardu jest utożsamiane z sytuacją, w której podejmujemy ryzyko w celu
osiągnięcia możliwych korzyści.
�� W ubezpieczeniowej teorii ryzyka pojęcie hazardu identyfikowane jest z kompleksem
wszelkich warunków i okoliczności bezpośrednio wpływających na drugą fazę
niebezpieczeństwa, tzn. na akt jego realizacji. Hazard nie jest jednorodny, są określone klasy
warunków.
�� Hazard fizyczny (physical hazard)  to warunki zewnętrzne lub cechy fizyczne, które mają
bezpośredni wpływ na nasilenie przyczyn strat np. oblodzenie jezdni  przebieg
okoliczności w określonym przypadku rodzi zdarzenia losowe i straty
�� hazard moralny (moral hazard)  zespół warunków podmiotowych danej osoby,
wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych (nieuczciwość,
skłonność do defraudacji)  człowiek sam wywołuje ryzyko. Czym innym hazard duchowy.
Wykład nr 4  12.03.2015
Hazard duchowy (reakcji ubezpieczonego);
�� hazard duchowy jest to subiektywna (indywidualna) reakcja ubezpieczonego, wywołana
świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej (ubezpieczenia)
�� efektem hazardu duchowego są wtórne postawy motywacyjne wywołane samym faktem
istnienia ubezpieczenia
ć% obniżenia jego staranności oraz wzrost niedbalstwa lub obojętności wobec zagrożeń
(ryzyk)  spowodowane faktem istnienia ubezpieczenia
ć% zaniedbania wszelkich działań mających na celu zapobieżeniu realizacji ryzyka
wywołane wyłącznie faktem zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczeniowej
Podejście firmy ubezpieczeniowej do hazardu duchowego:
�� wypada podkreślić, iż ta kategoria hazardu nie jest tak groz
na dla ubezpieczyciela jak hazard
moralny, hazard duchowy można bowiem o wiele łatwiej ograniczyć poprzez zastosowanie
odpowiednich środków techniczno-ubezpieczeniowych o charakterze dyscyplinującym lub
prewencyjnym (zapobiegawczym, utrudniającym, profilaktycznym)
�� ubezpieczony musi być  partnerem ubezpieczyciela, a nie  kibicem w realizacji
niebezpieczeństw dotyczących przedmiotu ubezpieczeniach
�� przykład: zobowiązanie ubezpieczonego do zamykania pojazdu samochodowego, nie
pozostawiania dokumentów rejestracyjnych ani kluczyków w samochodzie
Demoralizacja ubezpieczeniowa:
�� Pojawia się wtedy gdy osoby uznające kradzieże i oszustwa na szkodę innych za czyny
niemoralne, akceptują w pełni proceder okradania i oszukiwania firm ubezpieczeniowych
(ubezpieczycieli). Uważają, że ubezpieczyciele posiadają niewyczerpalny zasób rezerw
anonimowych środków finansowych.
�� W konsekwencji tego typu podejście prowadzi do wzrostu kosztów ochrony
ubezpieczeniowej, przejawiającej się zwiększeniem składki ubezpieczeniowej, czy też
większą nierównowagą funduszy ubezpieczeń społecznych, w tym również wydatków na
konsumpcję.
�� Hazard moralny powoduje: szkody bezpośrednie, szkody pośrednie  szkody ponoszone
przez wszystkich ubezpieczonych (wzrost poziomu składki ściąganej przez firmy
ubezpieczeniowe), a nawet przez całe społeczeństwo (konieczność przeznaczania większych
środków na składkę ubezpieczeniową kosztem innych wydatków)
Przeciwdziałanie hazardowi moralnemu:
�� ukształtowane w ubezpieczeniach prywatnych. W działalność firm ubezpieczeniowych
obserwowana jest naturalna tendencja do eliminacji hazardu moralnego bądz
ograniczania
jego skutków w ubezpieczeniach. Służyć temu mają określone rozwiązania prawne i
organizacyjne.
�� Środki techniczno-ubezpieczeniowe:
ć% odmowa zawarcia umowy
ć% ograniczenie wysokości świadczenia ubezpieczeniowego
ć% stosowanie udziału własnego ubezpieczonego
�� Środki prawne:
ć% sankcje za zawinione spowodowanie wypadku (odmowa wypłaty świadczenia także
przez ZUS w ubezpieczeniu wypadkowym, gdy umyślnie naruszenie bhp lub
nietrzez
wość, w ubezpieczeniu chorobowym ZUS odbiera wypłacone zasiłki chorobowe
wraz z odsetkami, zawiadomienie do Prokuratury)
ć% regres ubezpieczeniowy (najpierw wypłata odszkodowania póz
niej szukanie sprawcy)
do odpowiedzialnego cywilnie sprawcy szkody (prawo dochodzenia zwrotu firmie
ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia od sprawcy)
ć% rozwiązanie umowy ubezpieczenia
Przeciwdziałania hazardowi w ubezpieczeniach społecznych:
�� Jest bardzo nikłe, często w powiązaniu z prawem pracy np. lekarz medycyny pracy nie
dopuszcza do pracy w określonym zawodzie, jeżeli jest nadmierne ryzyko zwiększenia
istniejących już dolegliwości
�� Środki techniczno-ubezpieczeniowe są najczęstsze przy ubezpieczeniu wypadkowym, które
ma słabsze cechy społeczne aniżeli pozostałe rodzaje, służy tak ubezpieczonym, jak i
pracodawcom, którzy oszczędzają przez to na ubezpieczeniu OC. Warunkiem ochrony z
ubezpieczenia wypadkowego jest trzez
wość pracownika i stosowanie przepisów bhp przez
niego.
�� Pomimo trudności finansowych asekuracji ryzyka starości nie ma ciągle reakcji
ubezpieczyciela na brak dzietności, tu możliwy system bonus/malus. Ryzyko starości
dotyczy nie tylko osoby, ale również wspólnoty ubezpieczeniowej, które musi na zasadzie
powszechności chronić te osoby, a zatem spadek liczby dzieci znacząco utrudnia
możliwości ochrony w systemie repartycyjnym
Jakie inne przeciwdziałanie hazardowi w ubezpieczeniach społecznych?
�� Czy możemy (państwo jako stanowiący prawo) ograniczyć świadczenia zdrowotne dla osób
palących papierosy?
�� Czy możemy ograniczyć renty inwalidzkie dla osób, które nie chodzą na rehabilitację?
�� Czy możemy ograniczać zasiłki chorobowe, jeżeli ktoś nie uprawia sportu?
�� Czy możemy ograniczyć emerytury, jeżeli straty z powodu dożycia wieku emerytalnego są
łagodzone przez zarobkowanie?
�� Czy ubezpieczenie społeczne w sytuacji braku wystarczających składek ma być dla
wszystkich, czy tylko tych, którzy zachowują się  partnerzy ubezpieczyciela
współodpowiedzialni za nie tworzenie warunków do zajścia ryzyka?
Odpowiedz
: Albo pogłębimy metodę ubezpieczenia w ubezpieczeniach społecznych, albo
sprowadzimy je tylko do płaskich i niskich świadczeń typu  emerytura obywatelska .
Zdarzenia losowe  cechy wg doktryny prawnej (W. Warkałło, 1971):
�� Niezależność od jednostek (podmiotów) nimi dotkniętych (tzn. nie są spowodowane
umyślnym działaniem lub zaniechaniem tych jednostek)
�� Nadzwyczajność (tzn. nie są z góry ustaloną koniecznością dla podmiotów, których
dotykają lub co najmniej nieznany jest czas, w jakim nieuniknione zdarzenie musi nastąpić
np. śmierć)
�� Statystyczna prawidłowość (tzn. występują w sposób pozwalający na określenie
prawdopodobieństwa ich realizacji w masie zagrożonych przedmiotów)
�� Losowość (tzn. brak możliwości wskazania konkretnych podmiotów, które nim ulegną, nie
można ubezpieczać ryzyk, które już zaszły, choć są wyjątki)
Wypadek ubezpieczeniowy
�� Zdarzenie losowe można traktować jako zjawisko fizyczne, natomiast  wypadek
ubezpieczeniowy to jego kwalifikacja prawna  tylko przewidziane w umowie
ubezpieczenia zdarzenie losowe, tudzież określone w ustawach o następujących cechach:
ć% zdarzenie przyszłe w momencie zawierania umowy
ć% zdarzenie niepewne
ć% zdarzenie prawne  z nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego ekspektatywa
ubezpieczeniowe (prawo do przyszłego odszkodowania) przekształca się w
wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo o charakterze
majątkowym (E. Kowalewski s.104)
Wypadki ubezpieczeniowe są następstwem działania ludzkiego (szkoda lub krzywda osobom
trzecim lub samemu sobie), lub następstwem działania sił przyrody(  por. 827 k.c.)
Uszczegółowienie ryzyka w ubezpieczeniach
�� Niepewność (absolutna, niemierzalna, mierzalna wyłącznie prawdopodobieństwem bez
statystyki)
�� Ryzyko sensu stricte (Jeżeli niepewność jest mierzalna statystycznie to ryzyko jest
ubezpieczalne)
�� Zdarzenie losowe (ziszczenie się ryzyka)
�� Wypadek ubezpieczeniowy (istnieją określone skutki, które są asekurowane przez
ubezpieczenie)
Ubezpieczyciele nie odpowiadają za wszelkie zdarzenia losowe dotyczące przedmiotu
ubezpieczenia, tzn. nie każde zdarzenie daje roszczenie wobec ubezpieczyciela. Ludzie kierują się
w ubezpieczeniach niepewnościami, a mają asekurowane wypadki  duża różnica w poziomie
oczekiwanym i spełnianym przez ubezpieczenia.
Wykład nr 5  19.03.2015
Ryzyko jako szansa nastąpienia straty:
�� Definicja rozumiana jako:
ć% możliwość (prawdopodobieństwo), że coś się wydarzy  szansa straty niemierzalna, po
prostu istnieje lub nie;
ć% szansa straty mierzalna  kwantyfikowana stopniem prawdopodobieństwa
Są to definicje podstawowe, ale w określonym stopniu uproszczone, bo kiedy szansa straty
(rozumiana jako prawdopodobieństwo) wynosi 100% wówczas szkoda jest pewna, a więc nie ma
żadnego ryzyka, ryzyko bowiem charakteryzuje się tym, że wynik jest w jakimś stopniu
niewiadomą.
Ryzyko jako możliwość nastąpienia straty:
�� Wydawać się może, że jest to jedynie inna wersja pierwszej definicji.
�� W definicji tej przez możliwość rozumiemy prawdopodobieństwo określonego zdarzenia
zawarte między 0 a 1.
�� Ryzyko jest więc niewiadomą w tym znaczeniu, że jest to pewna wielkość z przedziału
otwartego (0,1). Definicja ta jest najbliższa potocznemu ryzyka, jednak nie jest dostatecznie
ścisła i nie nadaje się do kwantyfikacji i wielkości ryzyka.
�� Ryzyko jest ubezpieczalne wtedy, jeżeli zostanie ustalone, jaka jest możliwość straty dla
określonych dóbr, w określonym czasie, przy określonych warunkach i osobach.
Ryzyko jako stan rzeczywisty  zachodzenie strat w określonej grupie:
�� W tej definicji ryzyko ujęte jest jako pewien stan realnej rzeczywistości, w którym istnieje
możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego w stosunku do wyniku
założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji. Ważne dla ubezpieczycieli  małych .
�� Przydatna do analizy i pomiaru ryzyka zarówno w odniesieniu do jednostki, jak i do tzw.
zagrożeń zbiorowych.
Klasyfikacje ryzyk:
�� W zarządzaniu produktami ubezpieczeniowymi stosuje się różne definicje, na początku do
oceny ubezpieczalności wystarcza rozumienie ryzyka jako szansy nastąpienia straty, która
jest mierzalna, póz
niej potrzeba zidentyfikować, co jest rzeczywistym ryzykiem dla
ubezpieczyciela, czemu sprzyjają dodatkowe definicje. Dodatkowo potrzeba znać
systematykę różne podziały ryzyk, według różnych kryteriów.
�� Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego pozwala na użycie technik identyfikacji,
kwantyfikacji i selekcji ryzyka, co jest warunkiem odpowiedniej kalkulacji koszty ochrony
(usługi) ubezpieczeniowej w konkretnym przypadku.
Ryzyka finansowe i niefinansowe
�� Kryterium podziału jest charakter strat.
�� Ryzyka finansowe  powodują straty dające się ująć finansowo (np. ryzyka występujące
przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych)
�� Ryzyka niefinansowe  powodują straty nie dające ująć się finansowo (np. ryzyka związane
z niektórymi ubezpieczeniami osobowymi, takie jak dożycie określonego wieku itp.)
Przykład I  nieszczęśliwy wypadek w życiu ubezpieczonego może być zarówno ryzykiem
finansowym (nastąpił konkretny uszczerbek majątkowy), jak i niefinansowym (gdy nie powoduje
następstw finansowych)
Ryzyka niefinansowe też są ubezpieczalne  pośrednim skutkiem ryzyk niefinansowych są również
straty lub wydatki o charakterze finansowym (np. urodzenie dziecka powoduje zwiększenie
wydatków, czyli zmniejszenie dochodów per capita).
Ryzyka statyczne i dynamiczne:
�� Kryterium podziału jest wpływ czasu/postępu na dane ryzyko
�� Ryzyko statyczne (wg E.J. Vaughana) występują niezależnie od czasu, tzn. może się
hipotetycznie pojawić nawet wówczas, gdyby nie było postępu ekonomicznego,
technologicznego i cywilizacyjnego, (np. straty wynikające z działania żywiołów
przyrodniczych, naturalnych procesów starzenia się materiałów i środowiska
geologicznego).
�� Ryzyko dynamiczne  jest pochodną zmian ekonomicznych, technologicznych i
organizacyjnych. Są to ryzyka kreowane przez zmiany cen, gustów konsumentów, kryzysy
gospodarcze, modę, inflację itd. Zmiany te mogą stać się przyczyną strat finansowych
zarówno w skali jednostki jak i zbiorowości.
�� Ryzyka statyczne nie są z
ródłem zysku dla społeczeństwa (są społecznie nieproduktywne), a
ryzyka dynamiczne, powodując wtórne przemieszczanie środków pieniężnych
 wzbogacają społeczeństwo.
Ryzyka czyste i spekulatywne:
�� Podział wg A.H. Mowbray'a (1961)  użyteczny do analizy ryzyka ubezpieczeniowego
�� Ryzyko czyste to ryzyko, którego zrealizowanie się powoduje stratę, a niezrealizowanie nie
przynosi żadnych korzyści  wariancja alternatywna strata lub brak straty
�� Ryzyko spekulatywne  to ryzyko,którego zrealizowanie się uzasadnia oczekiwanie
korzyści (zysku) albo poniesienie straty  wariancją potrójną. Np.: ryzyko inwestycyjne tzn.
ryzyko związane z podjęciem pewnej inwestycji. Przystępując do inwestycji liczymy się z
trafieniem inwestycji (korzyści) bądz
załamaniem koniunktury i nie trafieniem inwestycji
(strata). Rezygnacja z przystąpienia do tej inwestycji to brak straty, brak zysku.
�� Ryzyka statyczne należą z reguły do grupy tzw ryzyk czystych (zrealizowanie powoduje
stratę, niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści), tymczasem ryzyka dynamiczne
mogą stanowić przykład ryzyk spekulatywnych, zakładających alternatywę zysku lub straty.
Ryzyka naturalne i społeczne:
�� Kryterium z
ródła: z
ródła niebezpieczeństwa
�� Ryzyko przyrodnicze jest to ryzyko kreowane przez samą przyrodę, zwane ryzykiem
elementarnym (np. ryzyko powodzi, huraganu, czy inne ryzyka związane z działaniem
przyrody)
�� Ryzyko społeczene jest to ryzyko kreowane przez człowieka jako jednostkę bądz

społeczeństwa (człowiek jako zbiorowość np. ryzyko pożaru związane z użytkowaniem
przez człowieka energi elektrycznej)
Schemat: Metoda ubezpieczenia  podstawowy ciąg rozumowania
Faza I  faza ochronna (gwarancyjna) Faza II  faza realizacyjna
Ubezpieczający
Ryzyko Składka Zdarzenie losowe Strata Świadczenie
Ubezpieczyciel
Etapy zarządzania ryzykiem:
�� Identyfikacja  określenie możliwych zdarzeń, działań, które mogą spowodować, albo
zwiększyć szkody
�� Oszacowanie ryzyka  badanie częstotliwości wystąpienia poszczególnych rodzajów szkód:
ć% ustalenie rozmiarów potencjalnych szkód
ć% określenie wartości majątku / aktywów, które są narażone na wystąpienie szkód
�� Określenie metody kontroli ryzyka  właściwa identyfikacja i oszacowanie ryzyka daje
podstawy do tego, by wybrać metodę kontroli ryzyka, kontrola rzeczowa, kontrola
finansowa i pozostałe metody manipulacji ryzyka realizowane poprzez działania
organizacyjne, prawne.
Transfer ryzyka w ubezpieczeniu:
�� Metoda zarządzania polegająca na transferze z natury rzeczy wymaga pojawienia się
przynajmniej dwóch stron tego transferu. W przypadku transferu ubezpieczeniowego są to:
ubezpieczający i zakład ubezpieczeń.
�� Transfer ryzyka w tej formie na ogół przybiera postać prawną dobrowolnej umowy
dwustronnej, ale może też wynikać z przepisów ustawowych (tak w ubezpieczeniach
społecznych i zdrowotnych).
Elementy metody ubezpieczenia:
�� Punktem wyjścia jest ryzyko ubezpieczalne, które stanowi podstawę myślenia
ubezpieczeniowego, to ryzyko  czyste stanowiące zagrożenie zdarzeniem, którego
zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach podmiotu
ekonomicznego.
�� W ujęciu ekonomicznym składka to, z zasady ekwiwalentny do poziomu ryzyka wkład
pieniężny, wnoszony na rzecz członków zorganizowanej wspólnoty ryzyka do funduszu
ubezpieczeniowego (wejściówka do wspólnoty ryzyka)
�� W ujęciu prawnym składka to świadczenie wnoszone na rzecz ubezpieczyciela, który
dysponuje funduszem ubezpieczeniowym (może być w jego majątku lub poza nim). Z
funduszu tego mają być kompensowane straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych,
doświadczanych tylko przez niektórych członków tej wspólnoty.
Składka a fundusz ubezpieczeniowy:
Celem gromadzenia składek jest:
�� zgromadzenie ze składek adekwatnej wielkości funduszu ubezpieczeniowego,
pokrywającego wypłatę należnych świadczeń, kompensujących członkom wspólnoty ryzyka
łączne straty  ekwiwalentność funduszowa; zapewnia wypłacalność ubezpieczyciela
�� zachowania adekwatnej relacji między składką a świadczeniem, uzależniającej
proporcjonalnie wielkość kompensaty straty od wysokości aktuarialnie ustalonego wkładu
pieniężnego -  ekwiwalentność kompensacyjna określana przez porównanie wysokości
składki z wysokości świadczenia; podejście zindywidualizowane, zapewnia sprawiedliwość,
jeden ubezpieczający nie płaci większych od innych składek w relacji do ochrony
ubezpieczeniowej. (nie ma jej w ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych)
Składki a wspólnota ryzyka (ubezpieczeniowa):
�� Składki do funduszu ubezpieczeniowego są wnoszone przez wszystkich członków
wspólnoty ryzyka. Zasada ta powinna być przestrzegana bezwzględnie, co oznacza, że
wejście do wspólnoty ryzyka (objęcie ochroną ubezpieczeniową) musi się wiązać z
zapłaceniem na rzecz danej wspólnoty odpowiedniej składki do funduszu
ubezpieczeniowego. Tu leży etymologia pojęcia składka  wszyscy we wspólnocie się
składamy na określone świadczenia ubezpieczeniowe.
�� Powstający ze składek fundusz ubezpieczeniowy stanowi z
ródło wypłat świadczeń
kompensujących straty ponoszone przez członków wspólnoty ryzyka.
Składka jako cena gwarancji ubezpieczeniowej:
�� Ujęcie transakcyjne (handlowe): składka jest opłatą za przejęcie przez zakład ubezpieczeń
finansowych skutków zaistnienia ryzyka (opłatą za korzystanie z ochrony
ubezpieczeniowej).
�� Ujęcie prawne: przedmiot zobowiązania ubezpieczającego. Umowa ubezpieczenia jest
umową wzajemną (ekwiwalentną), chociaż najczęściej się zdarza, że za opłaconą składkę
nie otrzymujemy świadczenia. Cecha wzajemności (coś za coś) bezsprzecznie występuje
jednak w zakresie uzyskiwanego bezpieczeństwa (popyt na ochronę ze strony
ubezpieczającego i podaż ochrony ze strony ubezpieczyciela).
Strata i świadczenie:
�� Strata stanowi konsekwencję finansową zdarzenia losowego. Podstawą wyliczenia straty
jest ocena powstałej szkody osobowej lub majątkowej. Różna odpowiedz
ubezpieczyciela
na stratę.
�� W przypadku straty majątkowej to określony uszczerbek przedmiotu ubezpieczenia, czyli
zmniejszenie jego wartości (kompensata jako odszkodowanie  świadczenie wyrównawcze)
�� W przypadku ubezpieczeń osobowych to jest określony stopień utraty zdrowia lub utrata
życia w relacji do umówionej sumy za zajście zdarzenia losowego, które dotyka osobę
(kompensata jako świadczenie  niewyrównawcze - umówione)
�� W przypadku ubezpieczeń społecznych stratą jest utracony zarobek (zasiłek chorobowy
odnosi się do wynagrodzeń), jak również stopień i rodzaj naruszenia sprawności organizmu
(ustala lekarz orzecznik ZUS)  kompensata utraconego zarobku.
�� Niezależnie od charakteru zdarzenia, strata jest określona, wyliczana i wyrażana w
wartościach pieniężnych.
Między ryzykiem a składką:
�� Dlaczego ubezpieczający zamierza skorzystać z metody ubezpieczenia? - każdy podmiot
wyróżnia  większa lub mniejsza  świadomość ubezpieczeniowa, a także jego
postępowanie charakteryzuje większa lub mniejsza przezorność ubezpieczeniowa. Oba
czynniki wpływają na decyzję o ubezpieczeniu. Poziom świadomości i przezorności
ubezpieczeniowej jest pochodną świadomości społecznej, ekonomicznej na co wpływ ma
również państwo, które powinno sprzyjać pobudzaniu zachowań asekuracyjnych.
�� Dlaczego zakład ubezpieczeń jest gotów zaoferować odpowiednią ochronę
ubezpieczeniową? - podstawowym zadaniem jest zorganizowanie (i obsługa) wspólnoty
ryzyka w zamian za dochód (ubezpieczenia komercyjne). Mogą go wspierać inne zakłady
bezpośrednio działające  rozproszenie ryzyka równocześnie kilku zakładów ubezpieczeń
(koasekuracja), lub pośrednio uczestniczące (reasekuracja)  przekazanie ryzyk
reasekuratorowi.
Ryzyko a składka. Procedura
Rachunek aktuarialny  ogólnym celem ubezpieczyciela aspirującego do przyjęcia ryzyka jest
ustalenie wysokości składki netto (składka czysta, aktuarialna), odpowiadającej danemu ryzyku.
Koszt ochrony ubezpieczeniowej dla ubezpieczającego stanowi jednak składka brutto, czyli składka
netto powiększona o koszty organizacji ochrony ubezpieczeniowej (inaczej w ubezpieczeniach
komercyjnych, wzajemnych i społecznych).
Wysokość składki zależy przede wszystkim od sumy ubezpieczenia (lub sumy gwarancyjnej)
stanowiącej w zasadzie górną granicę odpowiedzialności finansowej zakładu ubezpieczeń,
wynikającej na ogół z wartości przedmiotu ubezpieczenia albo ustalonego zakresu ochrony
ubezpieczeniowej (treści umowy ubezpieczenia). W ubezpieczeniach społecznych składka może
być ograniczana (np. ubezpieczenia emerytalne) lub nie musi mieć ścisłego związku z ryzykiem.
Wykład nr 6  26.03.2015
Ubezpieczenia w procesie działania
Opis dopełniający schemat ubezpieczenia
Ryzyko a składka. Kalkulacja
W ubezpieczeniach prywatnych: taryfikacja  na podstawie przyjętych w rachunku aktuarialnym
wskaz
ników szkodowości powstaje tabela stóp składek dla ryzyk obejmowanych danym rodzajem
ubezpieczenia.
Tabela odzwierciedla konieczny wkład finansowy ubezpieczającego na fundusz ubezpieczeniowy,
w zależności od klasy ryzyka przejmowanego przez zakład ubezpieczeń (np. w ubezpieczeniach
osobowych najczęściej jest to płeć i wiek ubezpieczonego, a w ubezpieczeniach majątkowych może
być to np. stopień narażenia danego obiektu na ryzyko  ryzyko pożaru, zalania wodą).
W ubezpieczeniach społecznych: nie ma taryfikacji, jest ustawowe określenie stawki składki
ubezpieczeniowej w odniesieniu do podstawy, którą stanowi wynagrodzenie, lub deklarowana
kwota. Jest to kalkulacja zbliżona do ubezpieczenia dochodu przed utratą. Nielimitowane
dofinansowanie ze strony budżetu państwa do FUS znosi potrzebę aktuariatu, dopóki władza
polityczna ma czym dysponować.
Składki na ubezpieczenia społeczne ustala państwo. Podstawą obliczenia składki w ubezpieczeniu
społecznym jest dochód. Podstawą obliczenia składki w ubezpieczeniach prywatnych jest wartość
danego składnika majątku.
Przykład prywatnych i publicznych ubezpieczeń chorobowych (zdrowotnych):
W każdym istnieją dwa istotne kryteria obliczania składek:
�� wymiar czasu
�� wymiar ryzyka
Pod względem wymiaru czasu wyróżnia się trzy zasadnicze modelowe podejścia do obliczenia
składki:
�� Model bieżącego finansowania świadczeń (pokrywa zapotrzebowania bieżącego okresu) 
fundusz tworzony ze składek płaconych w danym roku, jest wykorzystywany do
finansowania świadczeń w tym samym okresie. Wysokość globalnej składki powinna
pokrywać globalne świadczenia. W praktyce jej wysokość może zmieniać się w czasie, co
stwarza problemy finansowania.
Efekt redystrybucyjny: koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, w
modelu tym de facto przyjmuje się, że z części składek płaconych przez osoby młodsze finansuje
się koszty leczenia osób starszych (redystrybucja międzypokoleniowa w jednej
międzypokoleniowej wspólnocie ubezpieczeniowej). Model taki działa zatem repartycyjnie, gdyż
występuje w nim międzypokoleniowe rozłożenie zwiększonego
�� Model bieżącego finansowania świadczeń w grupach wiekowych
ć% Fundusze ubezpieczeniowe, tworzone ze składek płaconych przez lub na rzecz
ubezpieczonych z danej grupy wiekowej, są wykorzystywane w danym roku do
finansowania świadczeń udzielanych właśnie tej grupie wiekowej.
ć% Ponieważ koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, toteż
składki rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych. Model taki działa zatem repartycyjnie
tylko w niewielkim stopniu (w zależności od przyjętych przedziałów wiekowych).
Fundusz rezerwowy przy funduszu repartycyjnym:
�� W takim modelu powinno się uwzględniać utworzenie funduszu rezerwowego ze środków
niewykorzystanych na świadczenia w okresie rozliczeniowym, z którego mogłoby być
uzupełniane niedobory w funduszu ubezpieczeniowym, powstające w kolejnych okresach
rozliczeniowych.
�� Fundusz rezerwowy nie ma większego sensu w przypadku ciągłej nadwyżki wypłat nad
wpłacanymi składkami, czyli dotacjach budżetowych, z których pokrywa się nadwyżki
wypłat.
�� Polski system ubezpieczeń społecznych ma fundusze rezerwowe na wszystkie
ubezpieczenia, a zarazem nadmierne dotacje.
Model finansowania kapitałowego:
�� Przykład teoretyczny: Rozłożenie rozliczenia finansowego w dłuższym czasie, fundusz
ubezpieczeniowy, tworzony ze składek płaconych prze zlub na rzecz ludzi młodych, służy
sfinansowaniu świadczeń udzielanych im na bieżąco, ale równocześnie powstające w nim
pewne  oszczędności umożliwiają tworzenie rezerw, które będą przeznaczone na
sfinansowanie wyższych kosztów świadczeń udzielanych im w okresie póz
niejszym za
analogiczną (niepowiększaną) składkę. Dzięki odłożonym kapitałom powstają dwa z
ródła
finansowania rosnących potrzeb ochrony zdrowia (bieżąca składka + wypłata z kapitału)
�� Im dłuższy okres ubezpieczenia, tym model finansowania kapitałowego ma większy
potencjał zastosowania. W praktyce modele finansowania kapitałowego są mieszane (jw.)
lub zbliżone do czystych, czyli wielkość świadczeń zależy od poziomu deklarowanego lub
gromadzonego kapitału.
Pod względem wymiaru ryzyka można wyróżnić cztery modele obliczania składek:
�� Od dochodu  składka wynosi określony ustalony liniowo procent podstawy jej wymiaru
�� Zryczałtowanej  przy braku powiązania z indywidualnym ryzykiem zdrowotnym i
jednakowym dla wszystkich standardowym (gwarantowanym) koszyku świadczeń
�� Na podstawie jednorazowej oceny ryzyka  każda osoba płaci składkę odzwierciedlającą
jej ryzyko choroby (osoby o potencjalnie większym ryzyku płacą wyższą składkę, a osoby o
mniejszym ryzyku  niższą składkę)
�� Na podstawie wielokrotnej oceny ryzyka  składki odzwierciedlające aktualne ryzyko
choroby
Składka a ryzyko. Wpływ na produkt i wynik w działalności gospodarczej
�� OWU  opis oferowanego produktu ubezpieczeniowego, na etapie tworzenia produktu
OWU stanowi jego koncepcję, poddawaną obróbce aktuarialnej i konfrontacji z
marketingiem ubezpieczeniowym  czy TU  sprzeda polisy po określonej składce
�� wniosek o ubezpieczenie  treść służy szczegółowemu opisaniu przejmowanego przez
ubezpieczyciela ryzyka: składa i podpisuje ubezpieczający, zaświadczając w ten sposób o
cechach i stanie przedmiotu ubezpieczenia (odmowy ubezpieczenia przy fałszu)
�� Wynik z działalności ubezpieczeniowej  wynik z działalności bezpośredniej 
techniczno-ubezpieczeniowy (składka brutto minus świadczenia i inne koszty ochrony
ubezpieczeniowej), bo ten może być ujemny, ale także wynik działalności finansowej z
lokat funduszy ubezpieczeniowych (kapitałów własnych, rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych).
badamy czy składka pobrana przez TU była wystarczająca lecz dopiero po czasie
Składka a ryzyko. Proces underwritingu [exam]
 To underwrite - zwyczajowo ubezpieczyciel przyjmujący polisę podpisywał się pod wnioskiem
ubezpieczeniowym, akceptując transfer ryzyka na siebie.
Proces ubezpieczeniowy, w którym zakład ubezpieczeń podejmuje decyzję o:
�� przejęciu ryzyka na warunkach standardowych (sprzedaż bezpośredna lub przez agentów) 
underwriter działa antycypacyjnie (uprzedzająco i ogólnie)
�� przejęciu ryzyka na niestandardowych (sprzedaż przez brokerów)  konkretne badanie
propozycji z klasy negocjowalnej:
�� odmowie ochrony ubezpieczeniowej
Underwriting medyczny  identyfikacja wpływu stanu zdrowia na ryzyko
Underwriting finansowy  identyfikacja wpływu kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa na
ryzyka finansowe albo identyfikacja ewentualnych zagrożeń finansowych gospodarstwa domowego
Wykład nr 7  09.04.2015
Między składką a zdarzeniem losowym po stronie ubezpieczyciela.
Prewencja ubezpieczeniowa (ilustracja).:
�� prewencja techniczno-ubezpieczeniowa (bezkosztowa)  wprowadza do procedur
ubezpieczeniowych rozwiązania wpływające na zachowania ostrożnościowe
ubezpieczonych (system bonus-malus, czyli system premiujący obniżkami składek za
bezszkodowy przebieg ubezpieczenia (bonus) oraz karzący zwyżkami składek zbyt
szkodowy przebieg ubezpieczenia (malus).
�� Konstruowanie propozycji udziału własnego (koszt ubezpieczonego w stracie), co oznacza
pokrycie części powstałej szkody oraz ubezpieczającego, ( zwiększenie partnerstwa z
ubezpieczonym )
�� prewencja finansowa (koszt ubezpieczyciela), która polega na partycypacji finansowej
ubezpieczyciela w przedsięwzięciach o charakterze zapobiegawczym (profilaktycznym) z
funduszu prewencyjnego
Między zdarzeniem losowym a stratą:
�� Nie ma z góry zaplanowanych konsekwencji zdarzeń losowych  straty zależą od
zachowania ubezpieczającego. Obowiązek ubezpieczającego (ubezpieczonego)
minimalizacja strat wywołanych zdarzeniem losowym,
�� Zobowiązanie po stronie zakładu ubezpieczeń to pokrycie kosztów minimalizacji strat,
poniesionych przez ubezpieczającego w związku z podjętymi działaniami minimalizujacymi
straty.
�� Realne pokrycie kosztów minimalizacji strat ustala się w stosunku do całkowitej wielkośći
strat. Wyjątek  abandon morski
Podmioty zarządzające ryzykiem.
Społeczne i prywatne zarządzanie ryzykiem ubezpieczeniowym.
Pytania dotyczące zarządzania ryzykiem metodą ubezpieczenia:
�� Konstrukcja schematu ideowego ubezpieczenia wymaga odwołania się do ryzyka. W
związku z procesem zarządzania ryzykiem można sformułować trzy zasadnicze pytania:
ć% czyim ryzykiem zarządzamy?
ć% kto zarządza ryzykiem?
ć% Jak zarządzać ryzykiem?
Udzielamy różnych odpowiedzi dla ubezpieczeń społecznych i prywatnych, a także dla
poszczególnych rozwiązań ubezpieczeniowych.
Społeczne czy prywatne zarządzanie ryzykiem?
Czyim ryzykiem zarządzamy?
Chodzi o ryzyka stanowiące zagrożenie dla dwóch mikropodmiotów:
�� przedsiębiorstw
�� gospodarstw domowych (ujęcie ekonomiczne)
Z perspektywy prawnej to osoby fizyczne i prawne.
Kto zarządza ryzykiem?
�� Przedsiębiorstwo
�� gospodarstwo domowe
�� państwo
�� organizacje pozarządowe (formalne i nieformalne)
Inicjatywa zarządzania ryzykiem może bowiem należeć nie tylko do podmiotów na nie narażonych,
ale też do państw, czy też organizacji zrzeszających podmioty ekonomiczne.
Jak przedsiębiorstwa zarządzają ryzykiem?
�� Unikanie i kontrola ryzyka majątkowego związanego z posiadaniem środków produkcji oraz
ryzyka osobowego związanego z personalem oraz oddziaływaniem na inne osoby (art. 435
KC)
�� Transfer ryzyka na kontrahentów
�� Samoubezpieczenie
�� Ubezpieczenia
Przedsiębiorstwa stosują ochronę ubezpieczeniową w interesie własnego lub związanego
przedsiębiorstwa wyraz
nym interesem majątkowym (nie powiązania kapitałowe, bo to jest
zakazany transfer kosztów)
Rezultaty:
�� Ograniczenie ryzyka (mniejsza partycypacja w skutkach ryzyka)
�� Wyeliminowanie ryzyka
�� A
agodzenie skutków ryzyka
Jak gospodarstwa domowe zarządzają ryzykiem?
�� Unikanie i kontrola ryzyka majątkowego związanego z zamieszkaniem i wszelkim
majątkiem osobistym, tudzież ryzyka osobowego związanego z niezdrowiem, chorobą,
wypadkiem, wypadkiem przy pracy (utrata dochodu, koszty restytucji, zdrowia)
�� Ubezpieczenie składkę płaci:
ć% sama osoba ubezpieczona, której życie, zdrowie lub interes majątkowy są przedmiotem
ubezpieczenia
ć% osoba, która podejmuje się zapewnić ochronę ubezpieczeniową innemu podmiotowi
Osoby stosują ochronę ubezpieczeniową w interesie własnego lub związanego gospodarstwa
domowego:
�� Doubezpieczenie osobowe (dodatkowe do ubezpieczeń społecznych)
�� Ubezpieczenie mienia
�� Więzi rodzinne (alimentacja dzieci i dziadków), sąsiedzkie (pomoc sąsiedzka)
Jak państwo zarząda ryzykami za pomocą metody ubezpieczenia?
Przy zarządzaniu  cudzymi ryzykami, państwo może stosować:
�� zarządzanie poprzez przedsięwzięcia prewencyjne
�� zarządzanie poprzez przymus zarządzania
�� zarządzanie poprzez obowiązek ubezpieczenia
�� zarządzanie poprzez system zabezpieczenia społecznego
�� zarządzanie poprzez kształtowanie świadomości ubezpieczeniowej
�� zarządzanie poprzez regulacje rynku ubezpieczeniowego
Cele ubezpieczeń
Cele ogólne:
�� Kompensata strat losowych (jaka: szybka, łatwy dostęp, względnie tania, pewna  reputacja
instytucji, kontrola sądów, ochrona konsumenta)
�� Prewencja (zmniejszenie kosztu kompensacji)
Cele szczegółowe:
�� Poczucie bezpieczeństwa
�� Ciągłość procesów gospodarczych (niektóre ryzyka nieubezpieczalne, dla lepszych
przedsiębiorstw ciągłość bez nadmiernych wahań przepływów finansowych)
�� Gwarancji zasady rachunku ekonomicznego
�� Stymulacja wzrostu gospodarczego
�� Gwarancje rozwoju niebezpiecznych dziedzin gospodarczych (żegluga, energetyka jądrowa)
Funkcje ubezpieczeń wobec ryzyka:
�� Ochronna  przed możliwym wystąpieniem ryzyka  poczycie bezpieczeństwa, planowanie
na wypadek zajścia ryzyka, a po jego nastąpieniu kompensacja szkody lub złagodzenie
skutków ryzyka
�� Prewencyjna  zmniejszenie możliwości zachodzenia ryzyka
�� Finansowa  kumulowanie środków wspólnoty ubezpieczeniowej (dochody funduszu) oraz
finansowanie świadczeń poszkodowanych (wydatki funduszu)
�� Wychowawcza  z
ródło nauki i wiedzy
Funkcja ochronna ubezpieczeń:
�� Istotą idealnego ubezpieczenia stanowi gotowość zakładu ubezpieczeń do wypłaty
odszkodowania w razie wystąpienia szkody u osoby ubezpieczonej.
�� Gotowość do pokrycia szkody:
ć% utrzymywanie środków finansowych przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania
stosunku ubezpieczenia  stała gotowość do asekutacji w wysokości wystarczającej do
pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia (uwaga na wady
ubezpieczenia: dyktat warunków, możliwość upadłości itp.)
�� A
agodzenie skutków ryzyka:
ć% finansowa ochrona ubezpieczonego  wypłata świadczenia lub odszkodowania
ć% Wymiar psychologiczny i ekonomiczny (przezorność ubezpieczeniowa stabilizuje
finanse przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego, w szczególności ratuje je gdy są
zadłużone).
Wykład nr 8  30.04.2015
Archetyp ubezpieczeń wzajemnych (ubezpieczenie karawan kupieckich w Kodeksie
Hammurabiego = ubezpieczenie na zasadzie pomocy wzajemnej).
Archetyp awarii wspólnej (koinonia w prawie rodyjskim)  gdy dla ulżenia statkowi towar został
wyrzucony za burtę, wówczas za to co zostało poświęcone dla wszystkich, powinno być przez
wszystkich poniesione.
Archetypy ubezpieczenia komercyjnego:
�� Pożyczka morska  transakcja kredytowo-handlowa polegająca na udzieleniu pożyczki
(wysokoprocentowej) która nie podlegała zwrotowi w przypadku zatonięcia.
�� Średniowiecze:
o Po buli papieskiej z 1230r. zanika pożyczka morska i fikcyjne umowy sprzedaży o
funkcji ubezpieczenia, a pojawia się assecuramentum tj. umowa ubezpieczeniowa
oderwana od transakcji handlowej.
o Germańskie gildie kupieckie  udzielają ochrony na zasadzie wzajemności w razie
pożaru
o Brandgildie
o Związki chłopskie
Pierwsze ubezpieczenia w Polsce w XV w.
�� na Górnym Śląsku 1528r. Ordunek Górny Jana Opolskiego dotyczy kas brackich
(obowiązek wnoszenia składek do kas brackich na ziemi opolskiej, raciborskiej, bytomskiej
celem pomocy ubogim, chorym, niezdolnym do pracy górnikom).
�� 1544r. Porządek Ogniowy Poznania
�� 1769r. Wilkierz Gdański
�� Pierwsza kasa ogniowa powstała w Poznaniu w XVIIIw.
�� Utworzenie na podstawie dekretu królewskiego z 21.04.1803r. Towarzystwa Ogniowego dla
miast w Prusach Południowych
�� 1816r. powołanie Ogólnego Towarzystwa Ogniowego w Królestwie Polskim
Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczeń:
�� Renty wieczyste (annuaty)
�� Renty wykupowe (wyderkaufy) przekazanie do miasta lub klasztoru sumy pieniężnej w
zamian za obowiązek płacenia renty (teraz umowa dożywocia)
�� Montes pietatis  wypłacają renty ofiarodawcą + bezprocentowy kredyt (kościelny)
�� Związki ogniowe (socjety) korporacyjne publiczno-prawne, przymusowe w różnych
krajach, Hamburg 1677r. od ognia; powstanie korporacji Lloyd w Londynie (XVII)
�� Ubezpieczenie od gradobicia z ubezpieczeniem bydła
�� Ubezpieczenie na życie (tontyny)
1934r. Zakład Ubezpieczeń Emerytalnych Robotników i Zakład Ubezpieczeń Pracowników
Umysłowych. Funduszom nadano osobowość prawną. Funduszami tym miał zarządzać jeden
zakład.
W PRL osłabienie wzorców ubezpieczeniowych  bliskie ubezpieczeniowej fasady, zerwanie
związku składki ze świadczeniem i ryzykiem.
System ubezpieczeń społecznych 1999r. (powrót do kapitałowego ubezpieczenia).
Rodzaje instytucji ubezpieczeniowych:
�� Instytucje prywatne  towarzystwa ubezpieczeniowe i instytucje prowadzące działalność
gospodarczą na rynku ubezpieczeniowym.
o Formy prawne: spółki akcyjne i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
o Fundusze ubezpieczeniowe gromadzone ze składek w wysokości ustalanej przez
towarzystwa, rachunkowość ubezpieczeniowa
o Wolny rynek, instytucje ubezpieczeniowe jako przedsiębiorcy na rynku
�� Instytucje publiczne  zakłady administracyjne  instytucje prowadzące działalność w
sferze zabezpieczenia społecznego na zasadach ubezpieczeniowych tworzone przez państwo
albo inne podmioty dopuszczone do odrębnej organizacji ubezpieczeniowej przez państwo
(OFE)
o Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Chorych (NFZ) dysponujące władzą
administracyjną
o Fundusze ubezpieczeniowe ze składek określanych przez władze publiczne,
rachunkowość budżetowa
o Przymus ubezpieczeniowy, odrębna publiczna organizacja ubezpieczeniowa
Państwo może być obecne w części prywatnej (gdy Skarb Państwa tworzy towarzystwo
ubezpieczeniowe  co nie ma obecnie miejsca) jak również podmioty prywatne działać w części
publicznej systemu np. OFE. Przejście do części komplementarnej wymaga dostosowania się do
reguł części prywatnej lub publicznej.
Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z
oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.
Czynności ubezpieczeniowe:
�� Czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady ubezpieczeń (np.
reasekuracja, zawieranie i wykonywanie umów)
�� Czynności ubezpieczeniowe, których wykonywanie zakład ubezpieczeń może zlecić innemu
podmiotowi (niektóre czynności)
�� Czynności inne, na wniosek innego zakładu (lub PBUK, UFG)  komisarka awaryjna
Cechy instytucji ubezpieczeniowej na rynku ubezpieczeniowym:
�� Celowy charakter
�� Specyficzne metody tworzenia i podziału funduszu ubezpieczeniowego oparte na ocenie
ryzyka
�� Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeń
�� Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej
�� Istnienie ściśle określonej formy prawnej organu (TUW, S.A.)
�� Reglamentacja działalności ubezpieczeniowej
�� Szczegółowe normowanie systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu
ubezpieczeń
Formy gospodarcze działalności ubezpieczeniowej:
�� Asekuracja (ubezpieczenie)
Ubezpieczający ubezpieczyciel
�� Koasekuracja ubezpieczenia bezpośrednie
Ubezpieczający 2 ubezpieczycieli
�� Reasekuracja
Ubezpieczyciel (cedent, reasekurowany) Reasekurator (cesjonariusz) u.
�� Retrocesja pośrednie
Reasekurator (retrocedent) Reasekurator (retro cesjonariusz)
Reasekuratorzy:
�� Prowadzą działalność w zakresie tzw. Ubezpieczeń pośrednich
�� Reasekuracja zwiększa możliwości akceptacyjne ubezpieczycieli  każdy ubezpieczyciel
musi przestrzegać marginesu wypłacalności określonego względem środków własnych
ubezpieczyciela
�� Reasekurator pozwala na stabilizację wyniku finansowego ubezpieczyciela  likwidacja
wahań w dochodach, wyrównanie wahań związanych z występowaniem tzw. ciężkich ryzyk
powodujących konieczności wypłaty wysokich świadczeń
�� Zabezpieczenie standardu wypłacalności, reasekuracja jest instrumentem poprawy jakości
usług ubezpieczeniowych, a w szczególności jej finansowania.
Wykład nr 9  07.05.2015
Koasekuracja  czyli wielozakładowy stosunek ubezpieczeniowy  oznacza,że kilku
ubezpieczycieli jednocześnie wystawia polisę ubezpieczeniową, która dotyczy określonej części
ryzyka,wedle umowy wewnętrznej między koasekurantem. W sensie prawnym jest tyle stosunków
ubezpieczeniowych ilu jest koasekurantów. Koasekuracja wymaga wspólnego oferowania
ubezpieczenia. Jeżeli ubezpieczający sam zawrze ubezpieczenie u dwóch różnych ubezpieczycieli
to nie jest to koasekuracja, lecz podwójne ubezpieczenie, co wiąże się z ryzykiem
nadubezpieczenia.
Retrocesja  wtórna reasekuraacja lub koasekuracja  Reasekurator oddaje część składek
wtórnemu reasekuratorowi (retrocesionariuszowi) w zamian za obietnicę pokrycia ryzyka.
Ubezpieczenie (asekuracja) a reasekuracja  różnice
Ubezpieczenie Reasekuracja
Umowa nazwana, ahezyjna Umowa nienazwana, często ramowa
Umowa jednostronie kwalifikowana Umowa dwustronnie kwalifikowana
Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel Strony: cedent (zakład ubezpieczeń),
cesjonariusz (reasekurator)
Występuje umowa na rzecz osoby trzeciej i na Nie występuje
cudzy rachunek
Dopuszczalne nieoznaczenie imienne Bezimienność nie stosuje się
ubezpieczającego (po zapłaceniu składki),
częściej anonimowy ubezpieczony (zmieniające
się osoby np. piłkarz w ubezpieczeniu NW
klubu)
Tworzenie scentralizowanego funduszu, Brak, zamiast akwizycji może być broker
akwizycja, likwidacja szkód, spory sądowe reasekuracyjny
Zawarcie umowy wymaga zgody Reasekuracja może dochodzić do skutku
ubezpieczającego ( podpis na polisie ) niezależnie od zgody reasekurowanego
Prawo do regresu Nie występuje regres
Przewaga stosunków krajowych Przewaga stosunków międzykrajowych
Umowy masowe Brak masowego charakteru
Umowy konsumenckie Brak charakteru konsumenckiego
Mogą być obowiązkowe Brak obowiązku
Dotyczy ryzyk jednego podmiotu Obejmuje całość ryzyk
Spory rozstrzygają sądy powszechne Spory rozstrzygane są polubownie (sądy
arbitrażowe)
Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela, Umowy zawierane także na giełdach
lub poza lokalem przez pośrednika (agent lub reasekuracyjnych lub przez brokera
broker ubezpieczeniowy) reasekuracyjnego
Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub Reasekurowany otrzymuje także prowizję i
świadczenie udział w zysku
Warunkiem umowy nie jest złożenie Stosowane są depozyty reasekuracyjne
zabezpieczenia
Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych:
��  Spółdzielnie prowadzące działalność ubezpieczeniową
�� Członkostwo w TUW jest powiązane z wykupieniem polisy, wygaśnięcie stosunku
ubezpieczenia powoduje utratę członkostwa
�� Rekomendacja: ryzyko grupy, jest niższe od średnich ryzyk ubezpieczanych w
towarzystwach ubezpieczeniowych -  dobre ryzyko TUW Rejent Life. TUW może także
ubezpieczać osoby nie będące jego członkami. Pod warunkiem, że płacą one składki stałe, a
łącznie ich wielkość nie przekroczy 10% całkowitej składki.
�� Zmniejszenie składki nie tylko dzięki kosztom administracyjnym, które są znacznie
zmniejszone, ale dzięki non-profit
�� Obecnie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych obejmują 2% polskiego rynku
ubezpieczeń, podczas gdy przed wojną w naszym kraju działało 300 takich firm, które
obejmowały 60% rynku. Na świecie TUW mają przeciętnie 20% rynku ubezpieczeniowego,
ale np. w Finlandii 70%, a w Holandii 50%.
Ich ilość związana jest z zaufaniem do zagranicznych instytucji finansowych i przemianami
gospodarczymi w kraju. Obecnie zanika zaufanie do instytucji finansowych z powodu m.in.
polisolokat (utrata ok 90% zgromadzonych środków w związku z konstrukcją umowy).
Różnice między TUW a Ubezpieczeniową SA
�� TUW nie jest spółką handlową; do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu spółek
handlowych o spółkach akcyjnych; Działalność TUW określana jest przez prawo
ubezpieczeniowo
�� Celem TUW nie jest osiąganie zysku (działalność musi być rentowna) ale wzajemne
zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; Kapitał
zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego
�� Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niż są niż w ubezpieczeniowej SA;
�� Więz
członkowska  członkowie TUW są ze sobą powiązanie
społecznie/zawodowo/rodzinnie/lokalizacyjnie oraz finansowo  zobowiązani do
przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego na pokrycie wydatków z tytułu
odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych;
�� Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej, są przeznaczane na wzrost
kapitałów własnych (większa pojemność ubezpieczeniowa lub wracają do ubezpieczonych
w postaci obniżenia składek na przyszłość, bądz
w postaci przyrostu świadczeń przy
ubezpieczeniach osobowych.
 Małe TUW
�� TUW posiadające ograniczony zakres działania ze względu na małą liczbę członków,
niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń bądz
też niewielki terytorialny
zasięg działalności, może być uznane przez KNF za  małe towarzystwo ubezpieczeń
wzajemnych (małe TUW)  krytyka za nadmierną uznaniowość.
�� Roczny przypis składki nie przekracza równowartości w złotych 5mln euro. TUW
ubezpiecza jedynie własnych członków
Zasady działalności ubezpieczeniowej:
Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym.
Odnoszą się do jakości usługi ubezpieczeniowej  dobra usługa . Część z tych wymagań ma
charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane).
�� Realność ochrony ubezpieczeniowej realność pozwala uzyskać gwarancję pokrycia
skutków zdarzeń losowych. Ubezpieczający może liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych
będą kompensowane (np. poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z
obowiązującymi go warunkami. Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewnione jest
poprzez gwarancje prawne (podstawy prawnej roszczeń w ustawach) i ekonomiczne
(finansowe).
Atrybutem prawnym realności jest konstrukcja  przeduprawnienia - ekspektatywna
ubezpieczeniowa, która powstaje po zawarciu umowy ubezpieczenia.
Atrybutem finansowym realności są fundusze. Realność ochrony wymaga zgromadzenia
wystarczających funduszy ubezpieczeniowych.
Finansowe gwarancje realności ochrony ubezpieczeniowej:
Inaczej: finansowe gwarancje realizacji świadczeń
Co gwarantuje, że towarzystwa będą mieć wystarczające środki finansowe? Rachunkowość
ubezpieczeniowa  rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe obejmują m.in. następujące rodzaje
rezerw:
�� rezerwę składek
�� rezerwę na ryzyka niewygasłe
�� rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną
wartość rent
�� rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
�� rezerwę ubezpieczeń na życie
�� rezerwy ubezpieczeń na życie, jeśli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający
�� rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych
�� pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu
ubezpieczeń
Finansowe gwarancje ochrony w ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych:
Nie ma tu systemu rezerw, ani kapitałowych funduszy ubezpieczeniowych (poza OFE), gdyż
finansowanie świadczeń na zasadach partycypacyjnych
�� Państwo jest gwarantem wypłacalności FUS
�� Państwo ponosi ciężar finansowania wysokospecjalistycznych świadczeń medycznych,
które nie są finansowane z NFZ
Oznacza to, że po części państwo jest gwarantem ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, ale nie
w całości, gdyż nie są to ubezpieczenia państwowe.
Pierwotnym gwarantem jest wspólnota ubezpieczeniowa, czyli finansowe gwarancje są pochodną
dochodów uzyskiwanych przez wszystkich ubezpieczonych w danym kraju.
Pełność ochrony ubezpieczeniowej
Realność ochrony dotyczy wypłacalności ubezpieczenia, pewności kompensaty, natomiast zasada
pełnej ochrony odnosi się do zakresu kompensaty. Realność jest zależna tylko od ubezpieczyciela, a
pełność ochrony od poziomu deklarowanej wartości ubezpieczenia (dotyczy ubezpieczeń
majątkowych)
�� Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych.
�� Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są: stosunek
odszkodowania do wartości szkody
�� Za pełną ochronę trzeba zapłacić w pełni. W praktyce występują trzy przypadki:
niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia i nadubezpieczenia.
�� Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej dotyczy tylko i wyłącznie ubezpieczeń
majątkowych.
Powszechność ochrony ubezpieczeniowej:
�� Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług
ubezpieczeniowych). Powszechność zapewnia niski koszt jednostkowy ubezpieczenia
(szczególnie w ubezpieczeniach społecznych),a zarazem zwiększa popyt na rynku, co
pozwala na zarządzanie ryzykiem z zastosowaniem prawa wielkich liczb, oraz efektywną
reasekurację.
�� Powszechność to możliwość korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot (osobę),
uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie
realnie zagrażających ryzyk.
�� Upowszechnianie ubezpieczeń zależy zatem od sumy pozytywnych działań towarzystw
ubezpieczeniowych, a także działań państwa, które może nakładać obowiązek ubezpieczenia
w określonych dziedzinach ze względu na społeczny wymiar poszczególnych typów
ubezpieczeń indywidualnych.
Minimalizacja czasu kompensacji
�� Wypłaty świadczeń oraz odszkodowań przez instytucje ubezpieczeniowe do tego powołane
powinny być realizowane niezwłocznie, bez opóz
nień. Zasada ta stanowi podstawowe
kryterium efektywności świadczonej ochrony ubezpieczeniowej.
�� Art. 817 Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni od daty
otrzymania zawiadomienia o wypadku.
�� Gdyby wyjaśnienia w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia
odpowiedzialności albo do wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, to obowiązek w
ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych
okoliczności było możliwe.
�� Bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie 30 dni.
Zadośćuczynienie  wypłacane za naruszenie dóbr osobistych, w zamian za doznaną krzywdę.
Wykład nr 10  14.05.2015
Odpowiedzialność ubezpieczyciela (systemy i ograniczenia):
�� Systemy odpowiedzialności w ubezpieczeniach majątkowych
ć% odpowiedzialność proporcjonalna
ć% ubezpieczenia  na pierwsze ryzyko
ć% techniczno-ubezpieczeniowe ograniczanie wysokości odszkodowania
ć% zasada proporcjonalności w ubezpieczeniach wielokrotnych
ć% instytucja kulancji
�� Odpowiedzialność w ubezpieczeniach życiowych:
ć% zasada dobrej wiary
ć% nieodszkodowawczy charakter świadczenia
ć% kumulacja świadczeń
Podstawowe składowe mechanizmu kompensacyjnego:
Suma ubezpieczenia:
�� to górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela, obowiązująca strony, jeśli umowa nie
zawiera innych rozstrzygnięć określających zakres ubezpieczenia
�� strony mogą więc przewidzieć wyższą odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (np. klauzula
przezornej sumy ubezpieczenia)
�� w praktyce wprowadza się wiele klauzul mających na celu pomniejszenie
odpowiedzialności ubezpieczeniowej, przenoszą one na uprawnionego część ryzyka
wystąpienia szkody
�� podawana jest w umowie ubezpieczenia
Wartość ubezpieczenia:
�� wartość mienia, rzeczywista wartość interesu majątkowego ubezpieczającego
(ubezpieczonego) podlegającego ochronie
�� strony przyjmują wartość ubezpieczonego mienia na podstawie oświadczenia
ubezpieczającego, w tym zakresie nie dokonuje się wyceny przedmiotu ubezpieczonego
przez biegłych, może to nastąpić przy niestandardowych przedmiotach
�� od wartości ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia zależy też wysokość składki, jaką płacić
musi ubezpieczający
�� określa się ją w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego
Zależność pomiędzy sumą ubezpieczenia a wartością ubezpieczonego mienia:
�� Z punktu widzenia ubezpieczającego (ubezpieczonego) najlepszym rozwiązaniem jest, gdy
suma ubezpieczenia jest taka sama jak wartość ubezpieczonego mienia, wówczas bowiem w
razie szkody odzyska on pełną jego wartość.
�� Niedoubezpieczenie  jeśli suma ubezpieczeniowa jest mniejsza wartości ubezpieczeniowej
 przy szkodzie ubezpieczenie nie pokryje pełnej straty ubezpieczającego (ubezpieczonego).
�� Nadubezpieczenie  ustalanie sumy ubezpieczenia na poziomie wyższym od wartości
mienia nie spowoduje wypłaty większego niż szkoda odszkodowania. Ubezpieczyciel
wypłaci je w wysokości odpowiadającej szkodzie. Brak bowiem podstaw do wypłaty kwoty
przewyższającej rzeczywistą stratę poszkodowanego.
�� Wartość mienia a wysokość odszkodowania. W każdym przypadku należy ustalać
rzeczywistą wartość ubezpieczonej rzeczy i ta wartość wyznaczać powinna należną
ubezpieczonemu kwotę odszkodowania, nie może ona jednak przekroczyć pułapu ustalonej
umownie sumy ubezpieczenia.
Zastosowanie odpowiedzialności proporcjonalnej:
�� Stosujemy w ubezpieczeniach majątkowych, z wyłączeniem ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej.
�� W ubezpieczeniu OC nie może być odpowiedzialności proporcjonalnej, gdyż ubezpieczeniu
podlega interes majątkowy, a nie mienie określonej wartości.
�� W ubezpieczeniach osobowych, nie stosuje się również ograniczenia odpowiedzialności z
uwagi na niedoszacowanie wartości ubezpieczeniowej oraz wyliczanej na tej podstawie
składki. Nie ma tu bowiem ubezpieczonego mienia, ale wartości niemajątkowe (życie,
zdrowie).
Zmiana sumy ubezpieczenia i składki:
�� Obniżenie sumy ubezpieczenia. Przepis art. 824 (2) wskazuje na przesłanki dokonania
obniżenia sumy ubezpieczenia. Jest to zmniejszenie się wartości ubezpieczonego mienia. W
takim razie ubezpieczający ma prawo zażądać zmniejszenia sumy ubezpieczenia.
Ubezpieczyciel może to też zrobić bez żądania ubezpieczającego. Ma wówczas obowiązek
zawiadomienia go o dokonanej obniżce. Przepis nie rozstrzyga o formie zawiadomienia. W
praktyce jest ona pisemna.
�� Skutkiem obniżenia sumy ubezpieczenia oblicza się składkę, która odpowiada nieaktualnej
wartości ubezpieczenia za okres ubezpieczenia, który jeszcze nie upłynął.
�� Obniżanie i zwrot nadpłaconej składki. Zmniejszenie sumy gwarancyjnej powoduje
zmniejszenie składki ubezpieczeniowej. Następuje to od pierwszego dnia miesiąca, w
którym ubezpieczający zażądał zmniejszenia sumy gwarancyjnej lub w którym
ubezpieczyciel zawiadomił o jej jednostronnym zmniejszeniu. Wartość składki ustalana jest
bowiem w stosunku do sumy ubezpieczenia.
Podwyższenie sumy ubezpieczenia:
�� Podwyższenie sumy ubezpieczenia  gdy wartość tego mienia ulegnie podwyższeniu.
Wówczas w interesie obu stron jest zwiększenie sumy ubezpieczenia. Ubezpieczjący będzie
bowiem chciał zapewnić sobie odszkodowanie w rzeczywistej kwocie, ubezpieczyciel zaś
zainteresowany będzie podniesieniem składki.
�� Podwyższenie sumy ubezpieczenia najczęściej w ubezpieczeniach OC (np. przed zawarciem
ryzykownego kontraktu przedsiębiorca chce zwiększyć wielkość ochrony własnych
interesów majątkowych związanych z zagrożeniem wypłaty odszkodowań dla osób trzecich)
�� W ubezpieczeniach majątkowych, konieczna będzie akceptacja warunków przez obie
strony, z czym nie mamy do czynienia na gruncie art. 824. Przy ubezpieczeniach osobowych
wymagane są dodatkowe badania ubezpieczonego, aby wykluczyć, że ktoś pragnie wyższej
ochrony, gdyż dowiedział się o chorobie.
Odpowiedzialność proporcjonalna
�� Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim stosunku
do wielkości szkody, w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości przedmiotu
ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej). Przy niedoubezpieczeniu odpowiedzialność
proporcjonalna
�� Formuła:

= O= " gdzie:

�� O  odszkodowanie ubezpieczeniowe
�� S  wysokość doznanej szkody
�� U  suma ubezpieczenia
�� W  wartość przedmiot ubezpieczeniach
Przykłady :
1. Szkoda częściowa W=5000zł; U=3000zł; S=4000zł; O=?
O=4000 �" = 2400zł

Odpowiedzialność na (za) pierwsze ryzyko:
�� Odstępstwo od reguły ustawowej (klauzula ubezpieczeniowa, korzystniejsza bo nie ma
odpowiedzialności proporcjonalnej w pewnym zakresie). Zakład ubezpieczeń wypłaca
odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia. Jeżeli
szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczająca poza ramy określone
sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryte.
�� Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury
swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia.
�� Formuła:
O= S gdy S <= U
O= U gdy S>U gdzie:
ć% O  odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie0
ć% S  wysokość doznanej szkody (szkoda)
ć% U  suma ubezpieczenia (ubezpieczenia)
 Pierwsze ryzyko - jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje
za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to
część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.
 Drugie ryzyko - jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy ubezpieczenia i nie
podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje całkowicie w ramach ryzyka
ubezpieczającego).
Przykłady:
1. Szkoda częściowa U=3000zł, S(1,2)=2000zł; O(1)=2000zł; O(2)=1000zł (wysokość
odszkodowania przy drugim ryzyku stanowi różnicę między wypłaconym odszkodowaniem z
pierwszego ryzyka a sumą ubezpieczenia.
Ochrona konstruowana głównie na podstawie parametru sumy ubezpieczenia, a nie poziomu strat.
Po wyczerpaniu sumy ochrona ustaje.
Techniczno-ubezpieczeniowe ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń:
�� Franszyza (integralna, redukcyjna)
ć% Franszyza jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego,
mimo że suma ubezpieczenia może być nawet równa wartości przedmiotu
ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej (integralnej) lub
bezwarunkowej (redukcyjnej).
ć% Franszyza warunkowa (integralna)  zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku
wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum (kwoty)
określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia bądz
też wartości
ubezpieczeniowej  REDUKCJA MAA
YCH SZKÓD. Jeżeli szkoda przekroczy tę
wysokość, to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości. Franszyzę
warunkową ustanawia się głównie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od
prowadzenia postępowań likwidacyjnych znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych
szkód, których koszty likwidacji mogłyby być większe od wielkości szkody i są mało
dokuczliwe dla ubezpieczonych.
Przykład:
W=10 000zł, FI=3%
1. S=300zł; O=0zł
2. S=301zł; O=301zł
ć% Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna)  REDUKCJA WSZYSTKICH SZKÓD 
zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o
określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w
każdym przypadku szkody przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie odtego czy
szkoda franszyzę przewyższa, czy też nie.
Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko tych
szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spod ochrony
ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym mieniu, które nie
można uznać za szkody.
Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest
wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na powstawaniu
różnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w ubezpieczonym mieniu), lub
różnic wagowych (np. w ładunkach masowych).
Przykład:
W=10 000zł; FR=3%
1. S=300zł; O=0zł
2. S=301zł; O=1zł
3. S=500zł; O=200zł
4. Franszyza kwotowa (-500zł); S=750zł; O=250zł)
�� Udział własny  ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego
faktyczna wysokość (wyrażona kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po
wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego.
Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego oznacza, że odszkodowanie
ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału
własnego.
Udział własny może oznaczać ograniczenie wysokości ubezpieczenia (niedoubezpieczenie)
narzucone ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń.
Podstawą wprowadzenia udziału własnego są założenia prewencyjne.
Udział własny może być stosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń:
proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.
Wielkość redukcji z powodu franszyzy można określić na początku ubezpieczenia, ale skutki
udziału własnego dopiero po zajściu straty  jej wielkość jest przecież nieznana.
Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej
Formuła:
O/Sp = U/W gdzie Sp- wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny
Przykład (szkody częściowej): W=5000zł, U=3000zł; S=4000zł; UW=20%
Sp=4000zł-800zł=3200zł; O=?
O=(4000zł-800zł) * (3000zł/5000zł)=1920zł
Udział własny w systemie  na pierwsze ryzyko - odszkodowanie ubezpieczeniowenie pokrywa
całej szkody (w granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną część
Przykłady:
1. Szkoda częściowa: U=3000zł, UW=20%, S=2000zł; O=1600zł
2. Szkoda całkowita: U=3000zł; UW=20%;s=5000ZA
; o=2400ZA

Wykład nr 11  21.05.2015
Zasada proporcjonalności w ustalaniu odpowiedzialności ubezpieczycieli w ubezpieczeniach
wielokrotnych.
Nadubezpieczenie przez wielokrotne ubezpieczenia majątkowe.
Art. 824 zn.1 sygn.2. Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest
ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch (lub więcej ubezpieczycieli na sumę które łącznie
przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia
przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w takim
stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych su wynikających
z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia.
System francuski (kontynentalny):
Udział ubezpieczyciela w wypłaci odszkodowania określa się w stosunku zachodzącym między
odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był jedynym ubezpieczycielem, a sumą
odszkodowań, które obciążałyby każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jedynym ubezpieczycielem
(proporcja odszkodowań).
Przykład: S=50 000zł
Ubezpieczyciel A: UA=50 000zł; OA=31 250zł
Ubezpieczyciel B: UB=30 000zł; OB=18 750zł

Oa = 0000


Ob = 0000

Deklaracja ryzyka ubezpieczeniowego  systemy
�� Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości
ubezpieczyciela  zgodnie z prawdą  wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka
(niebezpieczeństwa).
�� System anglosaski (art. 304 k.m.) obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający
 nawet bez uprzednich zapytać ze strony ubezpieczyciela  powinien informować o
wszelkich okolicznościach, które są lub powinny być mu znane.
�� System kontynentalny (art. 815 k.c.) system  odpowiedzi na pytania : obowiązek
deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał
ubezpieczyciel ( w formularzu wniosku  oferty albo w innych pismach)
�� System mieszany (przy niestandardowych umowach ubezpieczenia) ubezpieczający
odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany
zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel
nie pytał.
�� Sankcje za naruszenie ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834
k.c.), może odstąpić od umowy (art. 305 k.m.), może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.)
Notyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego i inne obowiązki ubezpieczającego
�� Notyfikacja ryzyka w tracie umowy ubezpieczenia przedłużenie obowiązku deklaracji:
ubezpieczający obowiązany jest informować ubezpieczyciela o wszelkich istotnych
zmianach ryzyka jakie nastąpiły po zawarciu umowy
�� Zastrzeżenia obowiazek istnieje tylko wtedy, jeżeli został zastrzeżony w umowie (art.
815 par. 2 k.c.). Obowiązek ten nie odnosi się do ubezpieczeń na życie (art. 815k.c.)
�� Sankcja ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, chyba, że zatajone okoliczności
nie miały wpływu na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku (art. 815 k.c.)
�� Inne obowiązki  po wystąpieniu wypadku ubezpieczający ma obowiazek: ratowania,
zabezpieczenia mienia przed dalszą szkodą (dotyczy tylko majątkowych), zabezpieczenia
praw regresowych ubezpieczyciela.
�� Sankcja jeśli ubezpieczający dopuścił się rażącego niedbalstwa w wykonaniu
obowiązków, odszkodowanie się nie należy,  dawniej: chyba że zapłata całości bądz
części
odszkodowania odpowiada zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki
narodowej (art. 826 k.c.)
Skutki naruszenia obowiązków ubezpieczającego:
�� Sankcje ubezpieczeniowe  decydują o prawie do świadczenia:
ć% zwiększenie składki (przed zajściem zdarzenia losowego)
ć% zmniejszenie odszkodowania (po zajściu zdarzenia losowego)
ć% 818 W razie naruszenia z winy umyślnej lub rażącego niedbalstawa w realizacji
obowiązków związanych z powiadomieniem o wypadku ubezpieczyciel może
odpowiednio zmniejszyć świadczenie, jeśli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia
szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku
ć% odmowa odszkodowania
ć% odstąpienie od umowy
ć% zwolnienie z odpowiedzialności
�� Warunki zastosowania sankcji:
ć% tylko gdy przewiduje to przepis (numerus clausu)
ć% umowa lub OWU mogą przypadki zastosowania sankcji konkretyzować, ale nie mnożyć
ć% naruszenia muszą być skutkiem winy kwalifikowanej (umyślności lub rażącego
niedbalstwa)
ć% wina kwalifikowana musi być winą: własną ubezpieczającego albo winą osób za które
ubezpieczający ponosi odpowiedzialność lub z którymi pozostaje we wspólnym
gospodarstwie domowym
ć% musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy nastąpieniem wypadku lub jego
rozmiarami a zawinionym działaniem lub zaniechaniem ubezpieczającego.
Rynek ubezpieczeniowy  podstawowe pojęcia:
Rynek ogół transakcji kupna-sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na
pewnym terytorium w określonym czasie.
Rynek ubezpieczeniowy (przedmiotowo) segment rynku ogólnego, który obejmuje całokształt
usług ubezpieczeniowych, zaliczany do tzw. rynku usług finansowych
Polski rynek ubezpieczeniowy i reasekuracyjny:
�� Podaż
ć% Ubezpieczyciele (zakłady ubezpieczeń S.A. i TUW)
ć% Instytucje ubezpieczeniowe (UFG, PBUK)
ć% Samorząd ubezpieczeniowy (PIU)
ć% Stowarzyszenie aktuariuszy
�� Insytucje nadzory ubezpieczeniowego (KNF, RU, MF, PRM)
�� Popyt:
ć% Ubezpieczający (osoby fizyczne i prawne  ujęcie prawne, przedsiębiorstwa i
gospodarstwa domowe  ujęcie ekonomiczne)
ć% rzecznik ubezpieczonych (RU)
ć% organizacje konsumentów
�� Pośrednicy ubezpieczeniowi:
ć% agenci i brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni
ć% stowarzyszenia (agentów, brokerów)
�� Instytucje pomocnicze i usługowe (rzeczoznawcy, spcjaliści, nauczyciele zawodu)
Komisja Nadzoru Finansów (KNF):
�� Organ nadzoru centralny organ administracji rządowej. Kieruje nim Przewodniczący
powołany przez Prezesa Rady Ministrów (organ nadzorczy). Do pos�epowania KNF stosuje
się k.p.a. Jego decyzje są ostateczne, a decyzje te przysługuje skarga do NSA.,
�� Istota nadzoru ubezpieczeń ochrona interesów ubezpieczonych (ubezpieczających,
ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów, członków funduszy emerytalnych
oraz uczesników PPE) poprzez
Prerogatywy (kompetencje) KNF:
�� Może w każdym czasie przeprowadzić kontrolę działalności i stanu majątkowego zu. I
brokerów
�� może żądać od zu. I brokerów wyjaśnień i informacji oraz zarządzić przekazanie danych
�� wydaje zalecenia w celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości
�� może składać wnioski o ogłoszenie upadłości zakładu ubezpieczeń, występuje o likwidację
przymusowej zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji
�� może ustanawiać zarząd komisaryczny nad zakładami ubezpieczeń
�� zatwierdza umowy o przeniesienie portfela
�� stosuje sankcje (włącznie z karami pieniężnymi)
�� wydawania i cofania zezwolenia na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej i
reasekuracyjnej
�� wydawanie zgody na powołanie osób na członków zarządu
�� połącenia i podziału zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji
Współpraca:
�� Komisja Nadzoru Bankowego, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, organy nadzorujące
Minister Finansów (MF);
�� Obszary kompetencji:
ć% Polityka ubezpieczeniowa
ć% Legislacja
Rodzaje rozporządzeń MF:
�� W sprawie szczegółowych zasad tworzenia, utrwalani, przechowywania i zabezpieczania
dokumentów związanych z zawieraniem i wykonywaniem umów ubezpieczenia
�� W sprawie szczegółówego zakresu i trybu udzielania zakładom ubezpieczeń przez podmioty
wykonujące działalność leczniczą informacji o stanie zdrowia ubezpieczonych lub osób, na
rzecz których ma zostać zawarta umowa ubezpieczenia, oraz sposobu ustalania wysokości
opłat za udzielenie tych informacji
�� W sprawie sposobu wyliczenia wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej
wysokości kapitału gwarancyjnego dla działów i grup ubezpieczeń
�� i inne
Wykład nr 12  28.05.2015
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG):
Instytucja ubezpieczeniowa: posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa (nie
będąca zakładem ubezpieczeń wypłaca niektóre świadczenia ubezpieczeniowe). Ma prawo
wystawiania egzekucyjnego tytułu wykonawczego w trybie egzekucji administracyjnej w zakresie
egzekucji karnej opłaty pieniężnej w stosunku do podmiotów naruszających obowiązek zawarcia
ubezpieczeń.
Zadania UFG:
wypłata pełnego odszkodowania (za szkody na mieniu i osobie), gdy:
�� posiadacz pojazdu mechanicznego będący sprawcą szkody, nie zawarł umowy
obowiązkowego ubezpieczenia OC, (automatyczne przedłużenie dezakutalizuje)
�� rolnik lub osoba pracująca w gospodarstwie rolnym, będący sprawcami szkody, nie
posiadali obowiązkowego ubezpieczenia OC.
Wypłata ograniczonego odszkodowania (tylko za szkody na osobie), gdy:
�� nieustalony sprawca bądz
niezidentyfikowany pojazd mechaniczny wyrządził szkodę w
okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną sprawcy
�� szkoda została wyrządzona przez rolnika, którego tożsamości nie ustalono:
�� zaspokojanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zakład ubezpieczeń z
tytułu obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz
obowiązkowego ubezpieczenia OC rolników
�� Zaspokajanie roszczeń osób uprawnionych w przypadku upadłości zakładu ubezpieczeń z
tytułu umów ubezpieczenia na życie w wysokości 50% wierzytelności (nie więcej niż
30 000 euro)
Ustawa z dnia 22 maja 2003 r o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK:
Art.97 Członkiem funduszu jest zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie
działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe
Art. 102 Fundusz pełni funkcję ośrodka informacji. Do zadań Funduszu jako ośrodka informacji
należy prowadzenie rejestru umów ubezpieczenia działu II grupy 3 i 10 załącznika do ustawy o
działalności ubezpieczeniowej z wyłączeniem odpowiedzialności przewoz
nika. Fundusz gromadzi
dane zawierające informacje dotyczące uczestników zdarzenia powodującego odpowiedzialność
zakładu ubezpieczeń z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów
mechanicznych.
PBUK:
Instytucja ubezpieczeniowa  posiadająca osobowość prawną instytucja quasi-ubezpieczeniowa,
zrzeszająca zakłady ubezpieczeń prowadzące obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy
pojazdów w ruchu zagranicznym. Przynależność wymienionych zakładów do PBUK jest
obowiązkowa.
Zadania PBUK:
�� Wystawianie dokumentów ubezpieczeniowych ważnych w ruchu zagranicznym
�� Zawieranie umów z zagranicznymi biurami ubezpieczeń komunikacyjnych wzajemnym
uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych
�� Organizowanie likwidacji szkód spowodowanych na terytorium Polski przez ubezpieczone
pojazdy zagraniczne (z reguły powierzone krajowym zakładzie ubezpieczeń)
�� Pośrednia likwidacja szkód spowodowanych w Polsce przez ubezpieczone pojazdy
zagraniczne.
�� Określenie zasad i trybu dystrybucji przez zakłady ubezpieczeń krótkoterminowych umów
ubezpieczeń OC dla posiadaczy pojazdów wjeżdżających na terytorium Polski bez ważnych
dowodów ubezpieczenia OC.
�� Ustalanie wzorców dokumentów ubezpieczenia OC w ruchu zagranicznym oraz
ewidencjonowanie takich umów.
Biuro jest zobowiązane wypłacić odszkodowanie w ciągu 30 dni od ustalenia państwa, w którym
pojazd sprawcy jest zarejestrowany; w terminie 30 dni od dnia ustalenia Zielonej Karty sprawcy
szkody, wystawionej przez zagraniczne biuro narodowe.
Art.123,124,125 o PBUK:
Art. 123. Biuro odpowiada za szkody będące następstwem wypadków, które wydarzyły się na
terytorium:
1) Rzeczypospolitej Polskiej i powstały w związku z ruchem pojazdów mechanicznych,
zarejestrowanych w państwach, których biura narodowe są sygnatariuszami Jednolitego
Porozumienia między Biurami Narodowymi - Regulaminu Wewnętrznego;
2) Rzeczypospolitej Polskiej i powstały w związku z ruchem pojazdów mechanicznych,
zarejestrowanych w państwach, których biura narodowe podpisały z Biurem umowy o wzajemnym
uznawaniu dokumentów ubezpieczeniowych i zaspokajaniu roszczeń, pod warunkiem istnienia
ważnej Zielonej Karty wystawionej przez zagraniczne biuro narodowe;
3) państw, których biura narodowe są sygnatariuszami Jednolitego Porozumienia między
Biurami Narodowymi - Regulaminu Wewnętrznego i powstały w związku z ruchem
pojazdów mechanicznych zarejestrowanych w Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkiem
pojazdów mechanicznych, o których mowa w art. 24;
3a) państw Unii Europejskiej i powstały w związku z ruchem pojazdów mechanicznych, jeżeli
zgodnie z art. 2 pkt 7a lit. c ustawy o działalności ubezpieczeniowej państwem członkowskim
umiejscowienia ryzyka jest Rzeczpospolita Polska, a posiadacz pojazdu nie był ubezpieczony
obowiązkowym ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych;
4) państw, których biura narodowe podpisały z Biurem umowy o wzajemnym uznawaniu
dokumentów ubezpieczeniowych i likwidacji szkód i powstały w związku z ruchem pojazdów
mechanicznych, pod warunkiem istnienia ważnej Zielonej Karty wystawionej przez Biuro;
5) państw, o których mowa w pkt 4, i na warunkach określonych w pkt 4, jeżeli
poszkodowanym jest obywatel polski, a sprawca posiadał Zieloną Kartę wystawioną przez
członka Biura, którego upadłość ogłoszono lub który uległ likwidacji;
6) państw, o których mowa w pkt 3, jeżeli poszkodowanym jest obywatel polski, a sprawca
zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych z członkiem Biura,
którego upadłość ogłoszono lub który uległ likwidacji.
Art. 124. 1. W przypadku szkód będących następstwem wypadków, które wydarzyły się na
terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub na terytorium państwa trzeciego i
powstałych w związku z ruchem pojazdów mechanicznych zarejestrowanych w państwach
członkowskich Unii Europejskiej, Biuro ustala i udostępnia dane:
1) zakładu ubezpieczeń posiadacza pojazdu mechanicznego, którym spowodowano szkodę;
2) reprezentanta do spraw roszczeń ustanowionego przez zakład ubezpieczeń, o którym mowa w
pkt 1;
3) identyfikujące dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia posiadacza pojazdu
mechanicznego, którym spowodowano szkodę;
4) osobowe posiadacza lub właściciela pojazdu mechanicznego, którym spowodowano szkodę.
2. Jeżeli szkoda została spowodowana ruchem pojazdu mechanicznego, którego posiadacz, zgodnie
z prawem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jest ustawowo zwolniony w kraju rejestracji
z obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, Biuro
ustala i udostępnia dane organu lub instytucji w państwie członkowskim Unii Europejskiej,
odpowiedzialnej za likwidację zaistniałej szkody.
3. Biuro ustala i udostępnia dane:
1) o których mowa w ust. 1 pkt 1-3 - na pisemny wniosek poszkodowanego lub uprawnionego;
2) o których mowa w ust. 1 pkt 4 - na pisemny wniosek poszkodowanego lub uprawnionego po
wykazaniu przez nich interesu prawnego w uzyskaniu tych danych.
4. Udostępnianie danych jest dokonywane nieodpłatnie i podlega ewidencjonowaniu.
Art. 125. 1. W przypadku szkód będących następstwem wypadków, które wydarzyły się na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, i powstałych w związku z ruchem pojazdów mechanicznych
Biuro ustala i udostępnia dane:
1) zakładu ubezpieczeń posiadacza pojazdu mechanicznego, którym spowodowano szkodę,
2) identyfikujące dokument potwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia posiadacza pojazdu
mechanicznego, którym spowodowano szkodę,
3) reprezentanta do spraw roszczeń ustanowionego przez zakład ubezpieczeń, o którym mowa w
pkt 1, w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym poszkodowany lub uprawniony ma
miejsce zamieszkania lub siedzibę,
4) osobowe posiadacza lub właściciela pojazdu mechanicznego, którym spowodowano szkodę,
5) identyfikujące podmioty, które na mocy ustawy lub umowy międzynarodowej ratyfikowanej
przez Rzeczpospolitą Polską, są zwolnione z obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC
posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz identyfikujące organ lub instytucję odpowiedzialną za
wypłatę odszkodowań za szkody spowodowane ruchem pojazdów mechanicznych będących w
posiadaniu tych podmiotów
- jeżeli poszkodowanym jest osoba zamieszkała lub mająca siedzibę za granicą na terytorium
państwa członkowskiego Unii Europejskiej, a szkoda powstała w związku z ruchem pojazdu
mechanicznego zarejestrowanego w Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Biuro ustala i udostępnia dane:
1) o których mowa w ust. 1 pkt 1-3 i 5 - na pisemny wniosek poszkodowanego lub uprawnionego;
2) o których mowa w ust. 1 pkt 4 - na pisemny wniosek:
a) poszkodowanego lub uprawnionego, po wykazaniu przez nich interesu prawnego w uzyskaniu
tych danych,
b) ośrodka informacji z państwa członkowskiego Unii Europejskiej, po wykazaniu interesu
prawnego poszkodowanego lub uprawnionego w uzyskaniu tych danych.
3. Biuro ustala dane, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, na wniosek ośrodka informacji z państwa
członkowskiego Unii Europejskiej i udostępnia je drogą elektroniczną.
4. (uchylony).
5. Udostępnianie danych jest dokonywane nieodpłatnie i podlega ewidencjonowaniu.
Polska Izba Ubezpieczeń
Instytucja samorządu gospodarczego  posiadająca osobowość prawną instytucja
ubezpieczeniowego samorządu gospodarczego, zrzeszająca wszystkie działające w kraju zakłady
ubezpieczeń na zasadzie obowiązkowości. Członkowstwo powstaje z mocy prawa z chwilą podjęcia
przez dany zakład działalności ubezpieczeniowej. Może także prowadzić działalność gospodarczą
w ramach powołanego przez siebie przedsiębiorstwa.
Zadania PIU:
�� reprezentowanie zakładu ubezpieczeń wobec organów władzy i administracji oraz
podejmowanie działań w celu ochrony ich interesów
�� opiniowanie projektów aktów pranych z zakresu ubezpieczeń i współdziałanie przy ich
opracowaniu
�� współdziałanie z nadzorem ubezpieczeniowym
�� współdziałanie z krajowymi i zagranicznymi organizacjami i stowarzyszeniami
ubezpieczeniowymi
�� polubowne roztrzyganie sporów między członkami Izby
�� kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej w działalności ubezpieczeniowej
�� sprawowanie pieczy nad przestrzeganiem zasad uczciwej konkurencji na rynku
ubezpieczeniowym
Rzecznik ubezpieczonych (RU) obecnie Aleksandra Wiktorow
Organ konsumencki powoływany na 4-letnią kadencję przez Ministra Finansów organ, którego
zadaniem jest obrona interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Wykonuje
swe zadania przy pomocy Biura Rzecznika Ubezpieczonych. Organem opinio-doradczym jest Rada
Ubezpieczonych, składająca się z 12 członków wskazanych przez: Krajowy Sejmik Samorządowy,
organizacje konsumenckie, organizacje pracodawców oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.
Zadania RU:
�� reprezentowanie i ochrona konsumenckich interesów ubezpieczonych i uprawnionych i
uprawnionych z umów ubezpieczenia
�� opiniowanie aktów prawnych z zakresu ubezpieczeń
�� informowanie nadzoru ubezpieczeniowego o nieprawidłowościach w działalności zakładów
ubezpieczeń
�� działalność o charakterze edukacyjno-informacyjnym w zakresie ubezpieczeń (np.
powołanie Fundacji Edukacji Ubezpieczeniowej, działalność wydawnicza -  Monitor
Ubezpieczeniowy i  Rozprawy ubezpieczeniowe )
Jednolity rynek ubezpieczeniowy w UE:
Współpraca Polski ze Wspólnotą w celu przyjęcia wspólnego zbioru przepisów i norm dotyczących
rachunkowości oraz nadzoru i systemów regulacyjnych w takich dziedzinach jak bankowość,
ubezpieczenia i finanse.
Polska zrealizowała zasadę asymilacji (standardu narodowego), polegającą na zakazie
dyskryminacji podmiotów zagranicznych, które prowadzą działalność w tej samej sferze gospodarki
w stosunku do podmiotów krajowych.
Zasada jednolitej licencji (art 42 i następne ustawy o działalności ubezpieczeniowej) - Art. 42. W
towarzystwie mogą być tworzone związki wzajemności członkowskiej, jeżeli tak stanowi statut
towarzystwa.
Zasada jednolitego nadzoru Art. 11 Wykonywanie działalności ubezpieczeniowej przez
krajowy zakład ubezpieczeń lub zagraniczny zakład ubezpieczeń mający siedzibę w państwie
niebędącym państwem członkowskim UE, który uzyskał zezwolenie na wykonywanie działalności
ubezpieczeniowej na terytorium RP, podlega nadzorowi organu nadzoru.
Zasada otwartego okienka (rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22.03.1996r. W sprawie &
Analiza produktu ubezpieczeniowego przez konsumenta:
Pytanie: Jaki rodzaj ubezpieczeń jest zawarty w produkcie?
Określenie ryzyka ubezpieczeniowego przed którym zabezpieczona jest osoba ubezpieczona
W każdym produkcie ryzyko jest skonkretyzowane poprzez ogólną definicję, dookreślenia
przyczyn wywołujących ryzyko.
Prawne mechanizmy ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczycieli:
Mechanizmy te polegają na wyznaczeniu obowiązków prawnych obciążających ubezpieczającego,
których nie wypełnienie skutkuje sankcjami gospodarczymi w postaci odmowy bądz
ograniczenia
wypłaty odszkodowania.
Wyróżnić możemy:
�� powinności przedubezpieczeniowe  należy je wykonać przed zawarciem umowy
ubezpieczenia np. przy ubezpieczeniu Auto-casco ważne badanie techniczne, rejestracja
pojazdu, ważny dowód rejestracyjny
�� powinności przedwypadkowe (w trakcie ochrony ubezpieczeniowej) związane są z
dołożeniem starań aby nie doszło do wypadku. Obowiązki te nazywamy również mianem
prewencji indywidualnej np. zamykanie pojazdu, włączanie alarmu, przestrzeganie
przepisów.
�� Powinności powypadkowe  ratowanie mienia, dołożenie starań aby szkoda nie uległa
powiększeniu, zabezpieczenie praw regresowych itp.
Pytania testowe jednokrotnego wyboru bez punktów ujemnych + jakieś pytanko otwarte  na lepszą
ocenę