Leki przeciwkaszlowe, wykrztuśne, sekretolityczne i mukolityczne.
Kaszel  odruch obronny, składający się z dwóch faz: głębokiego wdechu, zamknięcia głośni
oraz gwałtownego otwarcia głośni i wyrzutu powietrza na zewnątrz.
Punkty w drogach oddechowych, których podrażnienie wywołuje kaszel:
1) brzeg nagłośni
2) rozwidlenie tchawicy
3) rozwidlenie dużych oskrzeli
4) opłucna
5) tylna ściana przewodu słuchowego zewnętrznego
Mechanizm powstawania kaszlu:
1) związany z aktywacją autonomicznego układu nerwowego
2) bezpośrednie pobudzenie receptorów włókien C przez mediatory zapalenia
Leki przeciwkaszlowe:
1) hamujÄ… tylko odruch kaszlu, nie likwidujÄ… przyczyny
2) można podzielić na dwie grupy:
a) działające ośrodkowo
b) działające obwodowo
Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym - duża skuteczność okupiona dużą ilością
działań niepożądanych.
1) pochodne alkaloidów opium
a) wykazujące działanie euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie: morfina,
oksykodon, bezitramid, hydrokodon
b) niewykazujÄ…ce wyraz
nego działania euforyzującego, o słabych właściwościach
uzależniających: kodeina, normetadon
c) niewywołujące uzależnienia: dekstrometorfan, folkodyna, butamirat, noskapina
2) nieopioidowe leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym: okseladyna,
pentoksyweryna, dimetoksanat, pipazetat, oksomemazyna, alimemazyna
Leki wykazujące działanie euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie:
1) morfina: mniejsze dawki niż w leczeniu bólu, depresja ośrodka oddechowego,
zaparcia, z
le się wchłania z przewodu pokarmowego
2) oksykodon: właściwości przeciwkaszlowe takie jak morfina, stosuje się podskórnie
5-10mg 1-4/24h
3) bezitramid: podobne do morfiny, stosowany rzadko, raczej w leczeniu szpitalnym
5-15mg/24h w 2-3 dawkach
4) hydrokodon: podobne do morfiny, 5-10mg doustnie w 3-4 dawkach/24h
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 1
Leki niewykazujÄ…ce wyraz
nego działania euforyzującego, o słabych właściwościach
uzależniających:
1) kodeina: słabsze właściwości przeciwbólowe niż morfina, hamuje ośrodek
oddechowy, łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, metabolizowana
częściowo do morfiny. Działania niepożądane: zaparcia, nudności, wymioty,
bradypnoe, senność, zawroty głowy
2) normetadon: właściwości takie jak morfina
Leki niewywołujące uzależnienia:
1) dekstrometorfan: brak działania przeciwbólowego, nie hamuje ośrodka oddechowego,
łatwo się wchłania z przewodu pokarmowego, tabletki lub syrop dawkowane po
15-40mg 4 razy/24h
2) folkodyna: nie powoduje zaparć, słabo hamuje ośrodek oddechowy. Działania
niepożądane: nudności, ataksja, niepokój. Dawkowanie: 2-3 dziennie po 5-15mg
3) butamirat: dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, może powodować
nudności i wymioty, stosuje się 1-3/24h po 22,5mg
4) noskapina: dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego, może powodować
senność, nudności i zawroty głowy. Dawkowanie: doustnie 3-4 razy/24h po 15-30mg
Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym:
1) okseladyna: tabletki, syrop, 10-20mg 3 razy/24h
2) pentoksyweryna: ma działanie miejscowo znieczulające i cholinolityczne, 3-4 razy
dziennie po 25mg
3) dimetoksanat: słabe działanie przeciwbólowe, dobrze się wchłania z przewodu
pokarmowego. Działania niepożądane: nudności, zawroty głowy, pobudzenie
czynności serca. Dawkowanie: 3-4 razy dziennie po 25mg
4) pipazetat: miejscowo znieczula, dawkowanie: 3 razy dziennie po 20-40mg
5) oksomemazyna: posiada działanie przeciwhistaminowe i uspokajające. Działania
niepożądane: senność, nudności, skórne odczyny alergiczne. Dawkowanie: 3 razy
dziennie po 10-40mg
6) alimemazyna: stosowana głównie w anestezjologii
Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym:
1) benzonatat: wpływa na zakończenia czuciowe w oskrzelach, miejscowo znieczula,
powoduje zaparcia ponieważ hamuje perystaltykę oraz wywołuje skórne odczyny
alergiczne, stosowany przed bronchoskopiÄ…, bronchografiÄ…
2) śluzy roślinne: działają osłaniająco na błony śluzowe, działanie bardzo słabe np.:
korzeń prawoślazu, liście i kwiat malwy
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 2
Leki wykrztuśne:
1) o działaniu odruchowym: drażnią błonę śluzową żołądka, wywołując zwiększone
wydzielanie wodnistego śluzu przez gruczoły oskrzelowe, nie powinny być stosowane
u pacjentów chorobą wrzodową.
a) korzeń wymiotnicy: nie przekraczać dawki 30mg
b) saponiny: Pectosan
c) benzoesan sodu: dawka 500mg
2) działające bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe: po podaniu doustnym są
wydzielane przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do wydzielania płynnego śluzu,
drażnią również błonę śluzową dróg oddechowych.
a) jodek potasu: drażni również błonę śluzową żołądka, wiele działań niepożądanych,
bolesny obrzęk ślinianek, wyciek z nosa, zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
zmniejsza czynność tarczycy, dawka: 5g/24h
b) kreozot: działanie jak KJ oraz działanie mukolityczne, preparat Sulfogwajakol In
tabl. 0,5g
c) olejki eteryczne: drażnią błonę śluzową oskrzeli, zwiększają wydzielanie płynnego
sekretu, wykazują słabe działanie odwadniające i odkażające np.; Wick, Halls
3) zmieniające odczyn gruczołów oskrzelowych: zmiana pH powoduje upłynnienie
wydzieliny.
a) wodorowęglan sodu: alkalizuje wydzielinę oskrzeli, a także sok żołądkowy i
mocz, może usposabiać do kamicy nerkowej, dawka 0,5-1g 3 razy/24h
b) chlorek amonu: zakwasza wydzielinę oskrzeli, pobudza ośrodek oddechowy,
drażni błonę śluzową żołądka (przeciwwskazany u pacjentów z chorobą
wrzodowÄ…), 0,3-0,5g 2-3 razy dziennie.
Leki sekretolityczne:
Upłynniają wydzielinę oskrzelową poprzez zmianę jej składu. Najlepsze efekty przy działaniu
miejscowym (dooskrzelowym) lub pozajelitowym.
1) leki mukolityczne:
a) pochodne cysteiny (acetylocysteina): rozrywajÄ… wiÄ…zania disiarczkowe w
polipeptydach śluzu z wytworzeniem wiązań hydrofilnych. Najskuteczniejsze są
stosowane wziewnie lub dooskrzelowo mogą być stosowane doustnie.
Wskazania: mukowiscydoza (astma nie bo powodują skurcz oskrzeli). Działania
niepożądane: nieprzyjemny smak w ustach, podrażnienie tylnej ściany gardła,
nudności, wymioty. Stosowane też jako antidotum w zatruciach paracetamolem
(inaktywujÄ… toksyczne metabolity i regenerujÄ… glutation).
b) mesna: działa podobnie do pochodnych cysteiny. Podawanie i działania
niepożądane takie same.
c) bromheksyna: zwiększa ilość płynnej wydzieliny w mechanizmie odruchowym i
bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe oraz wykazuje działanie mukolitycznie,
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 3
zwiększa wydzielanie surfaktantu. Ulega przemianie do czynnego metabolitu
(ambroksolu). Może być stosowana doustnie, dożylnie lub w inhalacjach
(tabletki 4mg, ampułki 4mg/2ml płyn do wziewań 0,2%).
d) ambroksol: jako metabolit bromheksyny działa na takiej samej zasadzie jednak
silniej od niej. Dawkowanie: 30mg doustnie, 15mg pozajelitowo i w inhalacjach.
2) detergenty:
a) tyloksapol i surfaktant: zmniejszą napięcie powierzchniowe, podawane wziewnie.
3) enzymy proteolityczne (stosowane wziewnie, bardzo rzadko):
a) dornaza: upłynnia głównie wydzielinę ropną
b) trypsyna i chymotrypsyna: działa głównie przy obecności włóknika i śluzu, mało
skuteczna przy wydzielinie ropnej
Uwaga!
Przy stosowaniu leków wykrztuśnych i sekreto litycznych należy pamiętać o prawidłowym
nawodnieniu pacjenta oraz kinezyterapii (inaczej leki działają słabo lub wcale)
Leki stosowane w astmie
Patogeneza:
1) skurcz mięśni gładkich oskrzeli
2) nadmierna ilość wydzieliny
3) obrzęk błony śluzowej
Czynniki zaostrzajÄ…ce:
1) alergeny wziewne i pokarmowe
2) czynniki fizyczne (zimno)
3) zakażenia (zwłaszcza wirusowe)
4) czynniki psychiczne
Chemiczne mediatory napadu duszności:
1) histamina
2) bradykinina
3) serotonina
4) PAF
5) heparyna
6) czynniki chemotaktyczne dla eozynofilów i neutrofilów
7) PG i LT
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 4
Leki rozkurczające mięśnie gładki oskrzeli (beta-adrenomimetyki)
Informacje ogólne:
1) pobudzajÄ… receptory beta i aktywujÄ… cyklazÄ™ adenylanowÄ…
2) powodują rozkurcz i poprawę klirensu śluzowo-rzęskowego
3) hamują wydzielanie mediatorów zapalenia z mastocytów i niektóre z nich (salmeterol)
hamują chemotaksję komórek zapalnych
4) podział:
a) alfa i beta mimetyki: adrenalina i efedryna
b) beta1 i beta2 mimetyki: izoprenalina i orciprenalina
c) selektywne beta2 mimetyki:
krótkodziałające: rimiterol, terbutalina (rozwijają tolerancje)
długodziałające: salmeterol, formoterol (działanie pośrednie)
nowe leki: salmeterol, bambeterol
Przedstawiciele:
1) salmeterol: lek o przedłużonym działaniu, działa po 30-60min po podaniu drogą
wziewnÄ… (50-100µg) bardzo dÅ‚ugo pozostaje w tkance pÅ‚ucnej, w maÅ‚ych iloÅ›ciach
przedostaje siÄ™ do surowicy
2) formoterol: długo jednak szybkodziałający (może być stosowany w napadzie
duszności)
Leki można podawać dożylnie (stany zagrożenia życia), domięśniowo, podskórnie, doustnie
bÄ…dz
wziewnie (najskuteczniej).
Leki cholinolityczne
Blokują receptory M (głownie potyp 3) hamują skurcz oskrzeli i wydzielanie śluzu.
1) bromek ipratropium i oksytropium:
a) nie działa na wydzielanie śluzu (nie zagęszcza go jak atropina) i nie hamuje
transportu w oskrzelach
b) skuteczny w powysiłkowym skurczu oskrzeli, nie znosi skurczu wywołanego
histaminÄ…
c) stosowany wziewnie 1-2 porcje 3-4 razy/24h (1 porcja = 40µg)
d) działania niepożądane: może wywołać skurcz oskrzeli, suchość w jamie ustnej,
kaszel
e) stosowany raczej w POCHP
f) działania niepożądane: suchość w ustach, kaszel, skurcz oskrzeli, chrypka, afonia,
zakażenia grzybicze i bakteryjne
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 5
Metyloksantyny  kofeina, teofilina, teobromina
Teofilina:
1) mechanizm działania:
a) rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli (hamowanie fosfodiesterazy) i działa
immunomodulacyjnie
b) nie rozkurcza mięśni gładkich oskrzeli u osób zdrowych
c) blokuje receptory adenozynowe (działanie rozkurczające bo adenozyna działa
pośrednio kurcząco poprzez zwiększenie wydzielania histaminy i
leukotrienów) ma to znaczenie w działaniach niepożądanych (pobudzenie
OUN, zaburzenia rytmu serca, refluks żołądkowo-przełykowy)
d) hamuje gromadzenie się wapnia w komórkach poprzez blokowanie kanałów
wapniowych zależnych od receptorów i hamuje uwalnianie wapnia z
magazynów wewnątrzkomórkowych
e) zwiększa uwalnianie adrenaliny z kory nadnerczy (głównie po podaniu
dożylnym)
f) hamuje degranulacje mastocytów, uwalnianie rodników tlenowych z
neutrofilów i makrofagów oraz uwalnianie toksycznych białek z eozynofilów
jak również cytokin z limfocytów i zmniejsza ich liczbę (limfocyty T)
g) pobudza ośrodek oddechowy, zwiększa efektywność pracy przepony
h) zmniejsza przepuszczalność naczyń (poprawia klirens śluzowo-rzęskowy)
i) normalizuje ciśnienie krwi w tętnicach płucnych
j) słabo rozpuszczalna w wodzie
2) wskazania:
a) astma oskrzelowa
b) zapalenie oskrzeli
c) rozedma płuc
3) działania niepożądane:
a) zwiększa ilość amin katecholowych, czyli powoduje tachykardię, wzrost
zapotrzebowania serca na tlen
b) upośledza przepływ mózgowy powodując bóle i zawroty głowy
c) pobudza OUN
d) zwiększa kwaśność soku żołądkowego
e) zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku  refluks
f) przyspiesza perystaltykÄ™  biegunki
g) nasila diurezÄ™
4) przeciwwskazania:
a) zaburzenia rytmu serca
b) ostry zespół wieńcowy
c) kardiomiopatia przerostowa
d) padaczka
e) tyreotoksykoza
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 6
5) interakcje:
a) z lekami nasilającymi aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby np.:
barbiturany, leki przeciwpadaczkowe, rifampicyna  zmniejszenie stężenia
teofiliny
b) z lekami hamującymi aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby np.:
makrolity, cimetidyna, fluorochinolony, doustne środki antykoncepcyjne,
allopurinol, chloramfenikol  podwyższają stężenie teofiliny
6) preparaty:
a) tabletki 100mg
b) czopki 100 i 350mg
c) tabletki retard: 250 i 300mg
Aminofilina
1) lepiej rozpuszczalna w wodzie
2) dawka aminofiliny = dawka teofiliny/0,8
3) może uczulać
4) postacie: ampułki 2,5%/10ml, 25%/2ml, czopki 200mg i 360mg, krople 4,8/20ml,
tabletki retard 350mg
Diprofilina
1) słabiej rozkurcza mięśnie gładkie niż teofilina
Kromony
1) kromoglikan disodowy
a) hamuje uwalnianie mediatorów z mastocytów
b) obniża przepuszczalność naczyń i chemotaksje komórek zapalenia
c) nieskuteczny w trakcie napadu
d) podaje siÄ™ miejscowo do drzewa oskrzelowego 5-10mg 3-4 razy/24h
e) czasem powoduje krótkotrwały kaszel i duszność
2) nedokromil sodu
a) podobny do kromoglikanu
b) blokuje kanały chlorkowe w bezmielinowych neuronach aferentnych dróg
oddechowych
Leki blokujÄ…ce receptory H1
1) ketotifen
a) hamuje degranulacje mastocytów
b) wywołuje senność, znużenie, zahamowanie psychoruchowe, zwiększenie masy
ciała, suchość w jamie ustnej, zaburzenia ze strony układu pokarmowego i zawroty
głowy
c) postacie: tabletki 1mg, syrop 1mg/5ml
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 7
Glikokortykosteroidy
1) łączą się z receptorami dla GKS działają na ekspresję genów
2) diproponian beklometazonu, flunisolid, flutikazon, mometazon
3) działają immunosupresyjnie: zmniejszają liczbę eozynofili, bazofili, mastocytów,
komórek APC, zmniejszają stężęnie IL: 3, 4, 5, 13, histaminy, leukotrienów i
prostaglandyn, zmniejszają przepuszczalność naczyń, hamują wytwarzanie śluzu i IgE
4) zwiększają gęstość receptorów beta2
5) hamują aktywność fibroblastów
6) glikokortykosteroidy wziewne:
a) budesonid: 1 wdech 50µg lub 200µg
b) beklometazon: 1 wdech 50µg lub 250µg
c) działania niepożądane: zakażenia grzybicze, chrypka, kaszel, suchość i krwawienie
błon śluzowych
7) glikokortykosteroidy doustne:
a) jedynie w ciężkich postaciach i zawsze łączone z wziewnymi
b) prednizon 30-40mg/24h, deksametazon lub prednizolon
c) czas przyjmowania zsynchronizowany z naturalnym wydzielaniem hormonów
endogennych (jednorazowa dawka rano)
d) działania niepożądane: wzrost masy ciała (bawoli kark), czerwone rozstępy na
skórze, trądzik, hirsutyzm, choroba wrzodowa, zahamowanie wzrostu i
osteoporoza, cukrzyca posteroidowa, dyselektrolitemia, retencja wody i sodu,
nadciśnienie tętnicze, jaskra, zaćma, zaburzenia psychiczne, immunosupresja,
zaburzenia osi przysadka-nadnercza
8) glikokortykosteroidy dożylne:
a) w leczeniu stanu astmatycznego (atak powyżej 20min)
b) półbursztynian hydrokortyzonu
Leki przeciwleukotrienowe:
1) hamują biosyntezę leukotrienów cysteinylowych (LTC4, LTD4, LTE4,)
2) zafirlukast: 2x20mg/24h
3) montelukast: 1x10mg/24h
4) obniżają nadreaktywność na zimno
5) działania niepożądane: bóle głowy, senność, uszkodzenia wątroby, zapalenie gardła,
reakcje alergiczne
Inne leki:
1) kwas N-acetylo-aspartyloglutaminowy: jest inhibitorem C3
2) leki uwalniajÄ…ce aminy katecholowe: efedryna, pseudoefedryna, amfetamina
3) leki hamujące zwrotny wychwyt amin katecholowych: kokaina, trójpierścieniowe leki
przeciwdepresyjne
Materiał edukacyjny wyłącznie dla studentów UM w A
odzi © 2009 Nie na sprzedaż!!! Strona 8