PSYCHOLOG W SZPITALU KLINICZNYM  ROLA I ZADANIA
 Psychologia chorego somatycznie to stosunkowo młoda interdyscyplinarna
dziedzina nauki, łącząca elementy wiedzy medycznej i psychologicznej. Rozpatrywanie
choroby wyłącznie z medycznego punktu widzenia niesie ze sobą wiele ograniczeń. Pełny
obraz problematyki człowieka chorego wyłonić się może tylko wówczas, gdy kategorycznie
odrzucimy dualistyczny sposób myślenia, wynikający z obowiązującego przez lata
w medycynie paradygmatu, traktującego psyche i somę jako dwie niezależne od siebie sfery.
Dziś już nikt nie ma wątpliwości, że każdy proces chorobowy angażuje nie tylko ciało, ale
również psychikę człowieka...  tymi słowami przed kilkoma laty rozpoczynałam swoją
pracę magisterską na temat psychologicznych aspektów leczenia cukrzycy i cieszę się, że
właśnie od nich mogę zacząć artykuł wprowadzający w tematykę roli psychologa w szpitalu
klinicznym.
Zasadniczo rola psychologa w pracy z pacjentem somatycznym sprowadza się do
działalności w dwóch obszarach: diagnostycznym oraz szeroko pojętej pomocy
psychologicznej, obejmującym działania terapeutyczne, doradcze i psychoedukacyjne
(celowo nie używam tu słowa  psychoterapia , gdyż jestem zdania, że termin ten powinien
odnosić się wyłącznie do takiego postępowania terapeutycznego, które przebiega w oparciu
o jasno określone zasady i w ściśle określonych warunkach, zgodnych z wytycznymi
proponowanymi przez wybraną szkołę psychoterapii).
Pomoc w ustaleniu rozpoznania z przeprowadzeniem diagnostyki psychologicznej
konieczna jest często w przypadku pacjentów internistycznych. Jest to cała grupa pacjentów
zgłaszających dolegliwości somatyczne, których podłoże organiczne badania wykluczają.
Mogą to być więc somatyzacje z kręgu zaburzeń nerwicowych, maskowane depresje czy
przebiegające z koncentracją na funkcjonowaniu ciała procesy psychotyczne. Do diagnostyki
psychologicznej zgłaszane są osoby hospitalizowane po zażyciu leków w celach
samobójczych, pacjenci, u których istnieje podejrzenie zespołu uzależnienia substancjalnego
(głównie alkohol i leki) lub popędowego (m.in. bulimia, anoreksja), chorzy z nietypowymi
dermatozami, pacjenci kardiologiczni.
Konsultacje diagnostyczne odbywają się zwykle na oddziale, ale mogą mieć też
miejsce w izbie przyjęć, jeszcze przed podjęciem przez lekarza dyżurnego decyzji
o zatrzymaniu (lub nie) chorego w szpitalu. Pełne badanie psychologiczne trwa długo, zwykle
kilka godzin, zwłaszcza jeśli istnieje konieczność przeprowadzenia badania testowego
w kierunku ustalenia poziomu sprawności intelektualnej, weryfikacji podejrzenia
o występowaniu organicznych mikrouszkodzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego
czy oceny sfery osobowości.
W praktyce role diagnosty oraz terapeuty doradcy wzajemnie się przenikają. Po
ustaleniu diagnozy w każdym przypadku pacjentowi proponuje się odpowiednią formę
pomocy psychologicznej, udział w grupach wsparcia czy inną konsultację specjalistyczną.
Psycholog terapeuta ma nieść choremu pomoc w radzeniu sobie ze stresem
spowodowanym chorobą, począwszy od okresu podejrzenia choroby, poprzez stres związany
z badaniami diagnostycznymi i potwierdzeniem choroby oraz wynikający z pobytu
w szpitalu. Ideałem byłoby, gdyby kontakt ten mógł być podtrzymany również po
zakończonej hospitalizacji, w warunkach ambulatoryjnych, np. w przyszpitalnej poradni.
Współczesna medycyna to medycyna stechnicyzowana. Rozwój inwazyjnych metod
diagnozy i leczenia, biurokratyzacja czy nawet specjalizacja jako przejaw odchodzenia od
holistycznego pojmowania człowieka stawiają chorego w bardzo niekorzystnych
z psychologicznego punktu widzenia sytuacjach. Samo korzystanie z pomocy medycznej
bywa więc często z
ródłem stresu dla pacjenta, a coraz mniej okazji do bezpośredniego
kontaktu z lekarzem potęguje dodatkowo dyskomfort psychiczny spowodowany chorobą.
Nietrudno wówczas o przeciążenie psychiczne z ryzykiem uruchomienia zespołów
czynnościowych zacierających prawdziwy obraz choroby czy zaburzeń w relacji lekarz-
pacjent, łącznie z odmową współpracy i zaprzestaniem leczenia.
W warunkach szpitalnych forma i zakres oddziaływań terapeutycznych psychologa
uzależnione są, niestety, od czasu hospitalizacji pacjenta. Sytuacja kilkudniowego pobytu
w szpitalu ogranicza je zwykle do działań jednostkowych, interwencyjnych,
ukierunkowanych na doraz
ną pomoc.
Opieka psychologiczna na oddziale chirurgicznym to łagodzenie stresu
okołooperacyjnego  zwłaszcza w przypadku pacjentów onkologicznych i kardiologicznych,
u których nasilenie stresu jest wyjątkowo duże. Szczególną grupę pacjentów,
z psychologicznego punktu widzenia, stanowią chorzy poddawani operacjom trwale
i w znacznym stopniu zmieniającym ich wygląd zewnętrzny  po zabiegach w obrębie
twarzoczaszki, amputacjach kończyn, mastektomii. Taka ingerencja chirurgiczna bywa
czynnikiem spustowym, wywołującym poważny kryzys psychologiczny, wymusza zmianę
uwewnętrznionego obrazu siebie jako składnika naszej tożsamości, jakże często narusza
poczucie własnej wartości. Zmienia się wówczas, niestety zwykle na niekorzyść,
funkcjonowanie społeczne, zmianom ulegają relacje z bliskimi, inne staje się podejście do
własnej atrakcyjności seksualnej. Odpowiednio wcześnie podjęta terapia (interwencja)
kryzysowa może zapobiec póz
niejszym, poważnym życiowym konsekwencjom wynikającym
z nierozwiązanych we właściwym czasie problemów psychologicznych.
Pracy psychologa z pacjentem z chorobą nowotworową można by poświęcić cały
odrębny artykuł. Choroba nowotworowa w znacznie większym stopniu niż inne schorzenia
somatyczne obniża samoocenę, powoduje rozpad obrazu własnej osoby, przyczynia się do
zaniku perspektyw życiowych. Stan kryzysu psychicznego związany z nowotworem
złośliwym jest sytuacją wyjątkowo trudną, bo dotyczy zagrożenia największej wartości, jaką
jest życie. Propozycje pomocy pacjentom onkologicznym w warunkach szpitalnych
ukierunkowane są zasadniczo na łagodzenie lęku, depresji, bólu, umacnianie wiary
w możliwość kontrolowania objawów choroby, wspieranie w radzeniu sobie z dolegliwymi
skutkami ubocznymi leczenia, na zapobieganie działaniom autodestrukcyjnym.
Psycholog koncentruje się na pracy indywidualnej z pacjentem, ale pracuje także
z jego rodziną i innymi towarzyszącymi mu w chorobie osobami bliskimi. Nie bez powodu
członkowie rodziny, którym przystosowanie psychiczne do sytuacji choroby bliskiego
człowieka przychodzi z dużą trudnością, nazywani bywają w środowisku medycznym
 pacjentami drugiego rzutu . Praca z rodzinami odbywa się równolegle i bardzo często
okazuje się warunkiem niezbędnym dla powodzenia wysiłków lekarzy w trosce o zdrowie
pacjenta.
Innym ważnym polem działań psychologa
klinicznego w szpitalu jest współpraca z zespołem
koordynatora ds. przeszczepów (w roli
konsultanta/doradcy lub stałego współpracownika),
oddziałem położnictwa i perinatologii, pielęgniarką
środowiskową. Psycholog klinicysta może działać
również w obszarze promocji zdrowia, może brać
udział w tworzeniu i wdrażaniu programów
profilaktycznych czy innego rodzaju programów
badawczych.
Wierzę, że obecność psychologa w zespole
szpitala klinicznego jest sygnałem, iż model ścisłego
biomedycznego rozumienia zdrowia i choroby
zdezaktualizował się bezpowrotnie. Może
w przyszłości nasz szpital będzie miał zespół
psychologów wyspecjalizowanych w określonych
subdyscyplinach psychologii klinicznej 
psychoonkologii, psychodermatologii, psychologii
chorób serca...?
 Żeby właściwie leczyć chorobę, trzeba poznać całego człowieka, a nie tylko jego
poszczególne narządy  niech te słowa Alexandra Lowena będą myślą przewodnią każdego
dnia naszej pracy w opiece nad człowiekiem chorym i potrzebującym.
mgr Ewa Cichocka
psycholog kliniczny SPSK-2