Dydaktyka1. Dydaktyka jako nauka. 1. Geneza i znaczenie nazwy dydaktyka. Nazwa dydaktyka pochodzi z jezyka greckiego, w którym didaktikós znaczy pouczajacy, a didasko ucze.Dydaktyke traktuje sie obecnie jako nauke o nauczaniu i uczeniu sie, a wiec jako system poprawnie uzasadnionych twierdzen i hipotez dotyczacych procesu, zaleznosci i prawidlowosci nauczania, uczenia oraz sposobu ksztaltowania tego procesu przez czlowieka. 2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczególowe. Dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu sie obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Dlatego nazywamy ja dydaktyka ogólna. Dydaktyka ogólna analizuje cele, tresci, metody, srodki i formy organizacyjne w sposób ponad przedmiotowy formulujac na tej podstawie okreslone zasady i reguly nauczania, uczenia sie. Dydaktyki szczególowe postepuja wprawdzie podobnie, ale zakres formulowanych przez nie zasad i regul nauczania, uczenia sie jest znacznie wezszy bo ogranicza sie - z wyjatkiem metodyki nauczania poczatkowego oraz metodyki studiów wyzszych okreslonego typu - do jednego tylko przedmiotu. Oprócz tak formulowanych dydaktyk szczególowych (dyd. fizyki, dyd. polskiego, itp.) mozemy wyróznic takze dydaktyke naukowa, dydaktyke szkoly wyzszej, itp..3. Przedmiot badan i funkcje dydaktyki. Przedmiotem badan dydaktycznych jest przede wszystkim wszelka swiadoma dzialalnosc dydaktyczna wyrazajaca sie w procesach nauczania i uczenia sie, samoksztalcenia i samouctwa, w ich tresci, przebiegu, metodach, srodkach i organizacji podporzadkowana przyjetym celom.Funkcje dydaktyki : f. Poznawcza - rozpatruje dzialalnosc dyd. z róznych stron, odkrywa badz tylko ustala fakty bezposrednio i posrednio z nia zwiazane, systematyzuje i uogólnia te fakty, tlumaczy je, itp.. f. Praktyczna - sluzebna wobec zycia spolecznego. Spelnia ja dostarczajac nauczycielom przeslanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w dzialalnosci praktycznej podnosi jej efektywnosc. 4. Metody badan dydaktycznych. W badaniach dydaktycznych czynnosci nauczania, uczenia sie oraz warunki w jakich one przebiegaja skladaja sie najczesciej na tzw. zmienna niezalezna, podczas gdy rezultaty, do których te czynnosci prowadza sa zwykle zmiennymi zaleznymi. Wsród metod badan dydaktycznych mozna wyróznic: obserwacja (swiadome, planowe, systematyczne spostrzeganie zjawisk i procesów dydaktycznych w celu ujawnienia towarzyszacych im zmian oraz zachodzacych miedzy nimi zwiazków), eksperyment (sluzace do badania zjawisk celowo wywolywanych przez badacza), testy dydaktyczne (podobnie jak róznego rodzaju sprawdziany sluza do oceny rezultatów badan eksperymentalnych, sa one dokladniejsze niz inne rodzaje badan), wywiad i ankieta (stosowane w sytuacjach kiedy chcemy uzyskac informacje o tym co dane osoby wiedza, lub jak oceniaja okreslone zjawiska i procesy), analiza dokumentów pedagogicznych (pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w programach nauczania, podrecznikach szkolnych, dziennikach lekcyjnych, arkuszach ocen, itp.), opis (czyli ustalenie wielkosci, miar, tendencji centralnej, odchylenia standardowego, a takze wlasciwosci rozkladu wyników), weryfikacja postawionych hipotez (przeprowadzana za pomoca wnioskowania statystycznego).5. Elementy systemu dydaktycznego.System dydaktyczno-wychowawczy to zlozona, kompleksowa, dynamiczna calosc obejmujaca elementy strukturalne i funkcjonalne wzajemnie powiazane ze soba, te elementy to: osoby, procesy (nauczanie, uczenie sie, wychowanie, itp.), wspólczynniki (metody, srodki, zasady dydaktyczno-wychowawcze, tresci, formy organizacyjne, baza nauczania).2. Wybrane kierunki pedagogiczne w szkole aktywnej. Nauczanie laczne. Kierunek dydaktyczny traktujacy tresci i metody pracy w klasach poczatkowych jako okreslone calosci tematyczne obejmujace rózne tresci zgodnie z tym jak wystepuja one w zyciu, a nie jako odrebne przedmioty nauczania. Te zlozone kompleksy tresciowe stanowia roczne, miesieczne lub dzienne osrodki nauczania. Metoda projektów Kilpatrick\'a. Metoda wprowadzona w szkolach amerykanskich i spopularyzowana w innych krajach, np. Anglia. Polega na tym, ze na miejsce tradycyjnego systemu klasowo-lekcyjnego wprowadza sie tzw. projekty jako osrodki nauki i pracy dzieci. Projekty maja odpowiadac zainteresowaniom dzieci i wiazac dzialalnosc praktyczna z praca umyslowa. Kilpatrick wyróznial cztery rodzaje projektów:produkcyjne - polegajace na wytwarzaniu czegoskonsumpcyjne - gdzie duze znaczenie maja doznania estetyczneproblemowe - polegajace na pokonywaniu trudnosci intelektualnychsprawnosciowe - polegajace na osiaganiu sprawnosci w jakims dzialaniuK. Linke. Nauczanie laczne opiera sie na zalozeniu, ze w szkole elementarnej dzieci nie sa w stanie korzystac z nauczania przedmiotowego. Ujmuja one swiat calosciowo poprzez bezposredni kontakt z otoczeniem. Dlatego na tresc programowa tego szczebla szkoly musza sie skladac wycinki z zycia przyrody i z zycia czlowieka tzw. osrodki. Opierajac sie na tej zasadzie psychologicznej nauczanie laczne odróznia tzw. kregi zycia od kregów rzeczy. I tu, i tu wystepuja realne przedmioty, lecz inna pelnia w nich funkcje. Dziecko styka sie z kregami zycia dostepnych mu w codziennym zyciu i od nich musi rozpoczynac nauke.Szkoly pracy.Kierunki pedagogiczne, których wspólnym zalozeniem bylo przeciwstawienie sie szkole jednostronnie intelektualistycznej oraz powiazanie nauczania z róznymi formami aktywnosci i pracy wytwórczej uczniów. Róznice miedzy nimi polegaly na róznym pojmowaniu aktywnosci i pracy.Szkola eksperymentalna (Daeway). Tresc i metody pracy szkolnej przystosowano do natury dziecka, umozliwiajac w ten sposób poznawanie róznych dziedzin zycia spolecznego. Daewey przyjmowal, ze rozwój intelektualny czlowieka przypomina rozwój ludzkosci. Do tresci ksztalcenia wlaczyl wiec te formy dzialan praktyczno-wytwórczych, którym ludzkosc zawdziecza swój rozwój. Zasada uczenia sie przez dzialanie legla u podstaw tego systemu, stad tez uczniowie w jego szkole czas wypelniony mieli róznymi formami zajec praktycznych. Plan daltonski (H. Parkhust). System organizacji pracy szkolnej, którego nazwa wywodzi sie od miasta Dalton, polegajacy na pozostawieniu uczniom swobody w wyborze zajec szkolnych i czasu pracy, byle by tylko wykonali w okreslonym terminie zlecone im zadania. Nauczyciel pelni tu funkcje konsultanta, udziela indywidualnych porad, ocenia postepy, oraz wyjasnia problemy zbiorowe.Plan jenajski (P. Petersen). Jeden z kierunków reformy szkoly wg zasad nowego wychowania. Jego nazwa wywodzi sie od miasta Jena, gdzie byl realizowany od 1924 roku. oraz rozpowszechniony w Niemczech. Wg zalozen tego planu szkola ma tworzyc wspólnote zycia i pracy wzorowana na rodzinie. Nie ma tu podzialu na klasy i przedmioty nauczania. Uczniowie tworza wspólnoty, z których pierwsza i druga obejmowala po trzy roczniki (klasy 1-3 i 4-6), a wyzsze po dwa roczniki, przy czym corocznie najstarszy rocznik wchodzil do grupy wyzszej stajac sie tam rocznikiem najmlodszym. Oprócz dzieci do wspólnoty wchodzili takze rodzice i nauczyciele.Ogólna charakterystyka porównawcza szkoly tradycyjnej i aktywnejSzkola tradycyjna (Herbart) XVIII-XIX w. Szkola aktywna (Deway) XIX-XX w.Podstawy filozoficzne i psychologiczneKant (wspóldopelnianie sie dwóch pni poznania zmyslowego i rozumowego)Hegel (dominacja ogólu nad jednostka)Nurt psychologiczno-sensualistyczno-empiryczny (przez zmysly i doswiadczenie)Strukture pojec mozna zmienic dzieki silnym oddzialywaniomStopnie przyswajania zglebiane (spoczywajace i postepujace), ogarnianie J.J. Ruso naturalizmStiwenson pragmatyzm (prawdziwe jest to co jest uzyteczne, myslenie jest narzedziem dzialania)Naturalizm psychologiczny, srodowiskowyPsychologia rozwojowaEtapy lekcjio jasnosc o kojarzenie o system o metodawg Zilera:o podanie celu o jasnosc (analiza, synteza) o kojarzenie o system o metoda • odczucie trudnosci • sformulowanie problemu • wysuniecie hipotez • weryfikacja logiczna • weryfikacja empiryczna • dzialanie zgodne z potwierdzona hipoteza CeleUksztaltowanie jednostki silnej moralniePrzekazywanie uczniom jak najwiekszej ilosci wiedzy na cale zycie Rozwijanie zainteresowan, zdolnosci twórczych, aktywnosciDawanie ludziom pewnego zasobu umiejetnosciTresciWiadomosci teoretyczneProces nauczania dominuje nad uczeniem sieDuza ilosc wiedzy z róznych dyscyplinPodzial na przedmioty nauczania Dotyczace umiejetnosci praktycznychUczenie sie przewaza nad nauczaniemWiedza teoretyczna podporzadkowana dzialaniu praktycznemuTresci zgodne z zainteresowaniamiNauczycielKonserwatywny, rutyniarz, podporzadkowany wladzom zwierzchnim, schematyczny Otwarty na ucznia, podsuwajacy problemy, uaktywniajacyUczenBierny AktywnyMetodyPodajace, werbalne (pogadanka, wyklad), praca z ksiazka, pokaz Poszukujace, eksperymenty, zajecia praktyczne, dyskusja, obserwacjaFormy organizacjiSystem klasowo-lekcyjny, praca indywidualna lecz kazdy robi sam to co inni Lekcja, wycieczka, praca laboratoryjna, warsztaty, praca indywidualnaSrodki dydaktycznePodreczniki, plansze, kreda, tablica Modele, mapy, narzedzia, itp.Formy ocenianiaStopnie Forma opisowa, graficzna, zaliczenie, brak stopniTokPodajacy PoszukujacyZasady nauczaniaZas. stopniowania trudnosci, systematycznosci, pogladowosci, trwalosci wiedzy Zas. wiazania teorii z praktyka, swiadomego i aktywnego uczestnictwa w zajeciach, pogladowosci, stopniowania trudnosciMotywacjaZewnetrzna: kary, nagrody Wewnetrzna: zainteresowania3. Cele ksztalcenia w szkole wspólczesnej. Cele opisuja zmiany jakie chcemy uzyskac w uczniach. Opisuja zamierzone i zaplanowane wlasciwosci uczniów.0. Sposoby formulowania celów. a. ogólne - wskazujace kierunki dazenia (idealy) Zalety: sa bogate znaczeniowo, akcentuja wazne wartosci spoleczne, sa perswazyjne, zwiezle (w tym sensie, ze niewiele slów ogarnia szeroka dziedzine). Wady: wieloznacznosc, nieokreslonosc, zalozenia idealizujace, deklaratywnosc (sformulowanie dobrze brzmi dzieki przymiotnikom jak indywidualny, trwaly, itp.), niejasny adresat. b. operacyjne - konkretne, wymierne, zakladane efekty pracy wychowawczej. Stanowia opis wyników, które maja byc uzyskane. Opis powinien byc na tyle dokladny aby mozliwe bylo sprawdzenie wyników. Zalety: sa jednoznaczne, wskazuja sposób zademonstrowania iz cel zostal osiagniety, odnosza sie wprost do ucznia, mobilizuje ucznia i nauczyciela. Wady: wzgledne ubóstwo znaczenia, rozlaczenie poznania i motywacji, poszatkowanie przedmiotu, pracochlonnosc.1. Taksonomia celów (hierarchiczna klasyfikacja) Wyzsze kategorie celów mieszcza w sobie nizsze, a wiec osiagniecie celu wyzszego mówi, ze nizszy takze zostal osiagniety.Taksonomia celów poznawczych Taksonomia celów motywacyjnych-wychowawczychPoziom Kategoria Poziom KategoriaWiadomosci 1. Zapamietanie wiadomosci Dzialanie 1. Uczestnictwo w dzialaniu2. Zrozumienie wiadomosci 2. Podejmowanie dzialaniaUmiejetnosci 3. Stosowanie wiadomosci w sytuacjach typowych Postawy 3. Nastawienie na dzialanie4. Stosowanie wiadomosci w sytuacjach problemowych 4. System dzialanTaksonomia celów poznawczych - ten sposób taksonomii jest w Polsce najpopularniejszy. \"Taksonomia ABC\" jest ponadprzedmiotowa, jej terminologia jest neutralna, nie zwiazana z zadna dziedzina przedmiotowa, co pozwala na jej szerokie stosowanie, lecz nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikowania celów poszczególnych przedmiotów nauczania. Z tego wzgledu pojawily sie taksonomie przedmiotowe.a.d. taksonomia celów poznawczych.1. ...oznacza gotowosc ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii, oraz zasad dzialania. Wiaze sie to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomosci. 2. ...oznacza, ze uczen potrafi je przedstawic w innej formie niz je zapamietal, oraz uporzadkowac i strescic, czy uczynic podstawa prostego wnioskowania. 3. ...oznacza opanowanie przez ucznia umiejetnosci praktycznego poslugiwania sie wiadomosciami wg podanych uprzednio wzorów. 4. ...oznacza opanowanie przez ucznia umiejetnosci formulowania problemów, dokonania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, oraz formulowania planu dzialania, tworzenia nowych przedmiotów i wartosciowania wg zalozonych kryteriów.2. Operacjonalizacja celów. Jest to zamiana celu ogólnego na równowazny zbiór celów operacyjnych. Aby realizacja celów ogólnych nie “zawisla w prózni” trzeba je sprecyzowac, uszczególowic, skonkretyzowac. Operacjonalizacji powinni dokonywac nauczyciele choc jest to trudne poniewaz wymaga dobrej znajomosci zewnetrznych i wewnetrznych warunków ksztalcenia. Potrzebna do tego jest takze precyzja jezykowa i wyobraznia. Ponadto brak nauczycielom przygotowania do takich dzialan.Przykladowa procedura operacjonalizacji celówEtapy Techniki pomocnicze1. Zapisywanie celów w postaci ogólnej 2. Intuicyjny obraz ucznia osiagajacego cel a) wyobrazenie populacji wzorcowejb) burza mózgów3. Luzne zapisy celów organizacyjnych c) próba inscenizacjid) wykorzystanie taksonomii celów4. Selekcja luznych zapisów 5. Klasyfikacja luznych zapisów 6. Sformulowanie celów operacyjnych e) próba komunikacjif) egzamin pomyslany (jak odróznie ucznia osiagajacego cel od tego, który go nie osiaga)7. Sprawdzenie celów operacyjnych 8. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7 . ...jest myslowym odwolaniem sie do wlasnych doswiadczen z ludzmi, którzy dany cel ogólny osiagneli (zbieramy te osoby w wyobrazni w grupe spoleczna, i zastanawiamy sie co jest wsród nich wspólnego, czym sie róznia od pozostalych itp. a. ...polega na rozwiazywaniu problemów przez nieskrepowana dyskusje w grupach liczacych od kilku do kilkunastu osób. Uczestnicy konferencji “glosno mysla” o danym zagadnieniu, wytwarzajac pomysly jego rozwiazania. Ocena tych pomyslów odbywa sie w terminie odroczonym. b. ...jest wykonaniem czynnosci stanowiacej osiagniecie celu operacyjnego. Czesto wystarcza czynnosc uproszczona, a nawet objasnienie. Jezeli inscenizacja jest kontrowersyjna lub wyraznie nietrafiona to zapis celu powinien byc zmieniony c. ...jest klasyfikowaniem luznych zapisów celów operacyjnych. Kilka, lub kilkanascie osób dokonuje klasyfikacji niezaleznie, a dyskusja nad rozbieznosciami zmierza do dokladniejszego okreslenia natury kazdego celu d. ...polega na ulozeniu luznych zapisów celów operacyjnych w logiczne ciagi i odczytaniu ich komus z zewnatrz. Chodzi o odpowiedz na pytania: czy mamy poczucie jasnego opisu osiagniec? Czy nasz sluchacz zrozumial nasz opis? e. ... jest wyobrazeniem grupy uczniów, których dzielimy w mysli na tych co osiagneli cel i tych, którzy go nie osiagneli.4. Tresci ksztalcenia. 0. Pojecie tresci - dla realizacji celów dydaktyczno wychowawczych konieczna jest odpowiednia tresc ksztalcenia, sklada sie na nia caloksztalt podstawowych wiadomosci i umiejetnosci z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, oraz praktyki spolecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole. 1. Cele ksztalcenia ogólnego, zawodowego i politechnicznego - aby móc scisle sprecyzowac zadania dydaktyczne i wychowawcze szkoly a tym samym ulatwic dobór tresci ksztalcenia nalezy skonkretyzowac cele wychowania i nadac im operatywny charakter. Próbe takiej konkretyzacji podjal m.in. J. Szczepanski i podzielil caloksztalt zycia spoleczenstwa na nastepujace zakresy: . dzialalnosc polityczna - uczniowie powinni zdobyc podstawy wiedzy, która: ? przygotuje do udzialu w rzadzeniu panstwem ? umozliwi im jako robotnikom, rolnikom, inteligentom pracujacym, itp. skuteczne wykonywanie okreslonych zadana. polityka ludnosciowa ? przygotowanie do zycia w rodzinie ? planowanie rodziny ? wychowywanie dzieci ? wspólpraca z placówkami opiekunczo-wychowawczymi b. dzialalnosc gospodarcza ? zapewnic wyksztalcenie zawodowe ? zapewnic wysoki poziom kultury technicznej ? uksztaltowac postawy racjonalizatorskie ? wyrobic poczucie odpowiedzialnosci za efekty wykonywanej pracyc. dzialalnosc kulturalna? tworzenie warunków umozliwiajacych poznawanie dóbr kulturyW kazdej z wyzej wymienionych dziedzin uczniowie poza opanowaniem odpowiednich tresci rozwijaja swoje cechy osobowosciowe: silna wola, odpowiedzialnosc, wrazliwosc. Ponadto wychowankowie rozwijaja swoje aspiracje i wdrazaja sie do samoksztalcenia. Jak stad wynika cele i tresci ksztalcenia w duzym stopniu zaleza od potrzeb spolecznych.2. Czynniki wplywajace na dobór tresci do programów szkolnych. . szybki przyrost informacji (w zwiazku z tym istnieje niebezpieczenstwo starzenia sie programów, aby temu zapobiec trzeba weryfikowac programy co umozliwia zastapienie tresci nieaktualnych aktualnymi) a. czynnik psychologiczny (mówiac najogólniej chodzi o dostosowanie tresci do mozliwosci uczniów do ich poziomu rozwoju psychofizycznego) b. czynnik dydaktyczny - wynikajacy z koniecznosci przestrzegania postulatów systematycznosci i korelacji ? systematycznym nazywamy uklad tresci wykazujacy zgodnosc z logika wewnetrzna danej galezi wiedzy ? korelacja - polega na eksponowaniu zwiazków zachodzacych miedzy poszczególnymi przedmiotami szkolnymi.c. czynnik naukowy (dostosowanie tresci do kryteriów nauki)3. Teoria doboru tresci ksztalcenia. . materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - tw. F. W. Doerpfeld. Zwolennicy tej teorii uwazali, ze trzeba uczniom przekazac jak najwieksza ilosc materialu z mozliwie róznych dziedzin nauki. Encyklopedysci sadza, ze proporcjonalnie do opanowanego materialu ksztaltowac sie bedzie stopien zrozumienia okreslonego fragmentu rzeczywistosci odzwierciedlonej za pomoca tego materialu. Wady: Brak korelacji miedzy programami nauczania, programy obejmuja obszerny material, wykazuja przeladowanie wiadomosciami, realizacja takiego programu zmusza do pospiechu, praca uczniów jest malo efektywna. a. Materializm funkcjonalny - tw. W. Okon. Prócz wiedzy kladzie sie tu nacisk na umiejetnosc poslugiwania sie nia w procesie przeksztalcania rzeczywistosci. U podnóza tej teorii lezy zalozenie o integralnym zwiazku poznania z dzialaniem. Zgodnie z tym zalozeniem podstawowym kryterium doboru i ukladu tresci programu powinny byc wzgledy swiatopogladowe a w materiale nauczania nalezy eksponowac ich idee przewodnia, nalezy takze umozliwic wykorzystanie zdobytej wiedzy do przeksztalcania poszczególnych wycinków rzeczywistosci. b. Formalizm dydaktyczny - tw. E. Schmid oraz A. A. H. Niemeyer. Trecci ksztalcenia sa srodkiem sluzacym do rozwijania zdolnosci i zainteresowan poznawczych uczniów. Celem pracy szkoly jest zas poglebianie, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolnosci i zainteresowan. Glównym kryterium doboru tresci powinna byc wartosc ksztalcaca danego przedmiotu, jego przydatnosc do ksztalcenia i rozwijania sil poznawczych uczniów. Teoretyczna podstawe tego kierunku stanowilo przeswiadczenie o tzw. transferze dodatnim, czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia sie na inny. Zalety: zwrócenie uwagi na potrzebe rozwijania uwagi i zainteresowan. Wady: w programach nauczania zbytnio faworyzuje sie przedmioty instrumentalne. c. Utylitaryzm dydaktyczny - tw. J. Dewey, G. Kerschensteiner. Ksztalcenie jest tu pojmowane jako ciagla rekonstrukcja doswiadczenia, a proces ksztalcenia tozsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji okreslonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i spoleczna aktywnosc ucznia. W skutek tego jedynym sposobem uswiadomienia dzieciom i mlodziezy spolecznego dziedzictwa jest danie im mozliwosci wykonania tych samych, fundamentalnych typów zajec, które uczynily cywilizacje tym czym ona jest (np. droga od pierwszych maszyn wlókienniczych do wspólczesnych technologii wlókiennictwa). Przy doborze tresci nalezy sie wiec koncentrowac na zajeciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynnosci te powinny umozliwic uczniowi uczenie sie zgodne z idealnym programem, w którym nie ma zadnej kolejnosci i nastepstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja spolecznych doswiadczen ludzkosci jest podstawowym kryterium doboru tresci ksztalcenia. Zasady budowy programów wg tej teorii: ? zasada problemowego podejscia do tresci ksztalcenia eksponujaca potrzebe grupowania tych tresci w uklady interdyscyplinarne a zarazem takie, których realizacja wymaga wysilku zespolowego ? zasada ksztaltowania umiejetnosci praktycznych w toku rozwiazywania okreslonych problemów ? zasada laczenia pracy z zabawa wtedy, gdy sa one funkcjonalnie zwiazane z zalozonymi do osiagniecia celami ? zasada aktywizowania uczniów podkreslajaca nieodzownosc zdobywania wiadomosci i umiejetnosci ? zasada wlaczenia w nurt zycia srodowiska lokalnego (np. wycieczki do muzeów, zakladów pracy, obserwacja itp.)Zgodnie z zalozeniami utylitaryzmu zapewniono uczniom maksymalna swobode w doborze przedmiotów nauczania i dostosowano prace dydaktyczna i wychowawcza do indywidualnych potrzeb ucznia i nadano jak najbardziej naturalny charakter nauczania. d. strukturalizm - K. Sosnicki. Poniewaz programy przeladowane sa wiadomosciami i nie mozna ich redukowac pomijajac niektóre wiadomosci gdyz jest to sprzeczne z rozwojem naukowym , nalezy wlaczyc do programu trwaly dorobek kazdej z nauk nawiazujacy do jej historycznych zródel i do osiagniec najnowszych. Nalezy zarazem budowac programy odzwierciedlajace system wiedzy tak poszczególnych nauk jak i ich caloksztaltu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniac równiez poznanie realnej rzeczywistosci. Zasady: strukturalnosci, nowoczesnosci, zyciowosci, kultury logicznej, laczenie teorii z praktyka (najwazniejsza). Tresc kazdego przedmiotu dzielic na elementy podstawowe o trwalej wartosci naukowej i ksztalcacej oraz na elementy wtórne e. egzemplaryzm - tw. M. Wagenschein, H. Scheuerl. Zwolennicy tej teorii uwazaja, ze konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknac zubozenia obrazu swiata odzwierciedlanego w swiadomosci uczniów opracowano nastepujace sposoby nauczania: ? pragmatyczne (gr. Pradeigma - wzór) - uczen powinien poznac tyle ile jest bezwzglednie konieczne aby mógl wytworzyc sobie poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego istote. Nie przestrzega sie to rygorystycznie chronologicznego porzadku, a nauczyciel ma swobode wyboru okreslonych tematów z posród innych zawartych w programie ? egzemplaryczny uklad tresci - zamiast przekazywac wiedze w sposób ciagly nalezy operowac jej egzemplarzami tematycznymi, przy czym kazdy egzemplarz powinien byc reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomosci na temat jednego egzemplarza umozliwi scharakteryzowanie calego pojecia, tematu itp.. Wada: egzemplaryzm koliduje z zasada systematycznosci co w przedmiotach o liniowym charakterze nauczania jest nie do przyjeciaf. teoria problemowo kompleksowa - tw. Suchodolski. Wyksztalcenie ogólne stanowi konieczny skladnik wyksztalcenia zawodowego, ale jego tresc nie moze byc wyznaczana wylacznie przez potrzeby przyszlej pracy zawodowej lub studiów poniewaz stanowi ona podstawe pozazawodowego zycia ludzi. Szkola ogólnoksztalcaca nie powinna zatem przygotowywac specjalistów lecz ulatwiac poznawanie rzeczywistosci. Tresci powinny dotyczyc problemów wspólczesnego swiata (technika, socjologia, sztuka, itp.) uklad tresci w programach szkól podstawowych powinien byc jednolity, natomiast zróznicowanie nalezy wprowadzac na poziomach ponadpodstawowych. Mozna zatem nauczac kompleksowo.4. Program nauczania - pojecie, budowa, uklady tresci ksztalcenia. . pojecie: Plan nauczania obejmuje pelny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozklad na poszczególne lata nauki, a takze liczbe godzin nauczania przeznaczona dla kazdego przedmiotu w pelnym cyklu pracy szkoly jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawe opracowania programu nauczania.Program nauczania ustala jakie wiadomosci, umiejetnosci i nawyki o trwalych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejnosci uczniowie maja sobie przyswoic.a. budowa: Na program nauczania skladaja sie:? uwagi wstepne (okresla sie tu cele nauczania danego przedmiotu) ? material nauczania (czyli podstawowe informacje, pojecia, prawa i wazniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguly postepowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadajacej danemu przedmiotowi) ? uwagi o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i srodków umozliwiajacych skuteczna realizacje materialu.Programy sa wiec determinowane nie tylko przez tresc lecz takze przez cele, metody i organizacje pracy dyd.-wych., które to czynniki wiaza sie z ksztaltowaniem osobowosci uczniów i z warunkami nauczania uczenia sie. Programy nie moga byc zatem miniaturami dyscyplin naukowych. Przedmioty objete programem nauczania dzieli sie na: ? obowiazkowe - wspólny dla uczniów kanon wyksztalcenia ? fakultatywne - dotycza zagadnien bardziej szczególowych i wiaza sie z dazeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowan uczniówb. uklady tresci ksztalcenia: ? uklad liniowy - poszczególne partie nauczania tworza nieprzerwany ciag powiazanych i warunkujacych sie wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciagu okresu nauki ? uklad koncentryczny - kiedy tresci jw. Powtarza sie co pewien czas rozszerzajac stopniowo ich zakres ? uklad spiralny jego cecha jest to, ze uczniowie nie traca z pola widzenia problemu wyjsciowego stopniowo wzbogacaja zakres dotyczacych go informacji. W ukladzie tym czesto powraca sie do danego zagadnienia i nie poprzestaje sie na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów.5. Podreczniki: . wlasciwe: ? uniwersalne - zawieraja systematyczne teksty prezentujace za pomoca slów i sposobów graficznych dana dziedzine rzeczywistosci a obok tego problemy do rozwiazania, cwiczenia, pomysly badawcze, zadania praktyczne. ? systematyczne - obejmujace uporzadkowana wiedze w zasadzie odpowiadajaca rocznemu programowi danego przedmiotu ? do cwiczen i zajec praktycznych - mogace miec charakter podrecznika zwartego (np. cwiczenia gramatyczne czy zbiory zadan z matematyki) ? programowane - mogace obejmowac czesc rocznego kursu danego przedmiotu lub jego calosca. uzupelniajace ksiazki do czytania - (wspierajace uczenie sie danego przedmiotu) b. ksiazki podreczne - (slowniki, encyklopedie, atlasy, itp.)Funkcje podreczników: ? informacyjna - podrecznik zawiera informacje z tych dziedzin rzeczywistosci, które sa reprezentowane przez dany przedmiot ? badawcza - problemowy uklad tresci ? transformacyjna - podrecznik przygotowuje do przetwarzania rzeczywistosci ? samoksztalceniowa - przez dobór tresci podrecznik powinien zaciekawiac, pobudzac do podejmowania okreslonej aktywnosci ? autokontrolna - sprawdzanie ilosci i jakosci wiedzy? samooceniajaca - pozwala na samodzielna ocene wyników w zakresie ilosci i jakosci wiedzy ? autokorektywna - likwidowanie luk w wiadomosciach5. Proces nauczania. Pojecie proces nauczania zbiega sie z pojeciem nauczanie. Nauczanie szkolne jest dzialalnoscia spoleczna, w której nauczyciel kierujac grupa uczniów umozliwia im osiagniecie okreslonych celów dydaktyczno wychowawczych, tj. opanowanie systemu wiedzy, umiejetnosci poslugiwania sie nia w zyciu, zdobycie podstaw naukowego pogladu na swiat, rozwiniecie zdolnosci i zainteresowan poznawczych oraz checi do dalszej pracy nad soba.0. Podstawy teorio poznawcze i psychologiczne procesu nauczania. . materializm dialektyczny - w procesie nauczania biora udzial trzy czynniki naszego poznania: zmysly, umysl, praktyka. Wszystko to ma sluzyc mozliwie dokladnemu odbiciu rzeczywistosci w naszym umysle. a. teoria odbicia - opiera sie na zalozeniu, ze zródlem naszych wrazen i spostrzezen jest swiat zewnetrzny. Ten swiat to nic innego jak zespól rzeczy, zjawisk i procesów oddzialujacych na nasze zmysly, a celem tych zjawisk itd. poznajemy za pomoca analizatorów (wzrok, sluch, smak, wech, dotyk). Gdy w ich zasiegu znajdzie sie jakis przedmiot lub dokonuje sie zmiana wówczas nasz uklad nerwowy rejestruje ich obecnosc, umozliwia to organizmowi ustosunkowanie sie do przedmiotu i zjawisk zachodzacych w otoczeniu. Sygnaly te moga pochodzic zarówno z zewnatrz jak i z wnetrza organizmu. Caloksztalt tych oddzialywan jest zródlem dzialalnosci mózgu. Rzeczywistosc odbija sie w naszej psychice, istnieje zatem niezaleznie od naszej swiadomosci b. podstawy psychologiczne - punktem wyjsciowym jest tu poznanie zmyslowe. Na analizatory oddzialuje swiat zewnetrzny który poznajemy za pomoca analizatorów. Wrazenie jest to elementarny proces psychiczny powstajacy w naszym mózgu pod wplywem dzialania bodzców materialnych i polegajacy na odzwierciedleniu pojedynczej cechy bodzca. Spostrzezenie to proces psychiczny polegajacy na odbiciu w naszej swiadomosci przedmiotu w calosci. Jezeli bodzce materialne sa konkretnymi rzeczami lub zjawiskami mamy do czynienia z pierwszym ukladem sygnalowym. Wyobrazenia odbicie przedmiotów lub zjawisk powstajace w naszej swiadomosci bez ich oddzialywania na nasze zmysly. Opieraja sie one na naszym doswiadczeniu i spostrzezeniach. Wyobrazenia sa kojarzone z odpowiednimi slowami. Operujac tymi slowami pobudzamy do dzialania te lub inne procesy wyobrazeniowe. Myslenie umozliwia uporzadkowanie nagromadzonych spostrzezen, ich uogólniania a nastepnie przechodzenie od nich do pojec i sadów wyjasniajacych wewnetrzne zwiazki i zaleznosci miedzy nimi. Podstawa fizjologiczna procesów myslenia jest drugi uklad sygnalowy wlasciwy tylko ludziom i opierajacy sie na slowie. Myslenie stanowi drugi stopien poznania lecz nie daje odpowiedzi co do prawdziwosci naszego poznania. Aby znalezc te odpowiedz trzeba owe myslenie sprawdzic w praktyce bo ma ona duze znaczenie jako zródlo poznania. Praktyka laczy w sobie bezposredni kontakt z rzeczywistoscia tj. spostrzeganie i uogólnianie wewnetrznych zwiazków oraz zaleznosci rzeczy i procesów. W nauczaniu istnieje koniecznosc uwzglednienia spostrzegania, myslenia i praktyki. W procesie nauczania powinno takze wystepowac poznanie bezposrednie i posrednie, poniewaz wiedza ma dwojakie pochodzenie (od posredniego i bezposredniego poznania).1. Elementy procesu nauczania. . nauczyciel jako kierownik pracy dydaktyczno wychowawczej - kierownicza rola nauczyciela wyplywa z dwóch czynników: odpowiednie przygotowanie do pracy pedagogicznej, odpowiedzialnosc nauczyciela za wyniki pracy dydaktycznej. Aby dobrze kierowac procesem nauczania nauczyciel musi gruntownie poznac prawidlowosci tego procesu i stale sie troszczyc o to by uczniowie poprawnie pokonywali wystepujace trudnosci a. klasa szkolna - wystepujaca jako niezorganizowane skupisko uczniów badz pod wplywem nauczyciela przeksztalcajace sie w dobrze dzialajacy zespól wspólpracujacy z nim w osiaganiu celów dydaktyczno wychowawczych. Wszelkie przemiany w procesie nauczania dotycza przewaznie uczniów gdyz to oni pod wplywem nauczyciela maja zdobyc wiedze i umiejetnosci wzbogacajac swoja osobowosc b. material nauczania - to jest srodowisko wychowawcze, programy nauczania okreslajace cele dydaktyczno wychowawcze oraz zasób wiedzy i dzialan, które uczniowie maja opanowac, podreczniki oraz pomoce szkolne2. Ogniwa procesu nauczania. . uswiadomienie uczniom celów i zasad nauczania - tylko wówczas mozna uczniów odpowiednio zachecic do dbalosci o dobre wyniki nauczania, a jednoczesnie stworzyc dobrze wspólpracujacy ze soba zespól. Bez nastawienia i checi uczacego sie rezultaty naszej pracy beda niewielkie. To co uwazamy za malo istotne szybciej zapominamy, zatem motywacja odgrywa tu kluczowa role. Uswiadamiamy uczniom jedynie cele poznawcze, a nie wychowawcze (np. zaproponowanie uczniom poszanowania demokracji wywola jego opór psychiczny. Uczen musi sie wewnetrznie utozsamic z takim celem.). a. Zaznajomienie uczniów z nowym materialem - nowe rzeczy, zjawiska, procesy uczen poznaje prawidlowo wówczas gdy: proces uczenia sie oparty jest na poznaniu zmyslowym; proces uczenia sie przygotowuje uczniów do procesu uogólniania (stwarza odpowiedni grunt do przyswajania pojec i sadów ogólnych; wymaga aktywnosci i samodzielnosci uczniów). Podanie materialu moze opierac sie na: ? bezposrednim zetknieciu sie z danymi zjawiskami, rzeczami itp. ? poznanie moze przebiegac za pomoca mniej lub wiecej zblizonych do rzeczywistosci srodków zastepczych (np. modele) ? poznanie przebiega za pomoca slowa mówionego lub pisanego Dobór odpowiedniego sposobu podania materialu zalezy od tego czy sposób ten jest konieczny z punktu widzenia rozwoju ucznia, od wlasciwosci materialu, od wymagan teorii poznania. Duze znaczenie ma tu takze poprawne przeprowadzona obserwacjab. kierowanie procesem uogólniania nowego materialu - stanowi druga czesc procesu nauczania. Jest to niezmiernie wazny moment procesu nauczania, gdyz dopiero on warunkuje zdobycie wiedzy. Nasza wiedza opiera sie na pojeciach, które odbijaja sobie ogólne i najistotniejsze cechy rzeczy i zjawisk. Proces przyswajania pojec polega na wytezonej pracy ucznia kierowanej przez nauczyciela. W naszej wiedzy odzwierciedlenie znajduja równiez sady odbijajace podobnie jak pojecia rzeczywistosc przy czym charakterystyczne dla nich jest to, ze zbudowane sa z pojec. Do sadów uczniowie dochodza takze na podstawie uogólnienia Ksztaltowanie pojec (metodyczne):? zestawienie przedmiotu z innymi w celu wylonienia go z nich ? wyszukiwanie cech podobnych ? wyszukiwanie cech rózniacych ? okreslenie przez uczniów danego pojecia na podstawie istotnych cech danego przedmiotu czy zjawiska ? zastosowanie pojecia w nowych sytuacjachc. utrwalanie przyswojonego materialu - trwalosc naszych wiadomosci zalezy od sily procesów pobudzania i hamowania w korze mózgowej, a sila ta jest rózna u róznych uczniów w zaleznosci od ich dotychczasowego doswiadczenia oraz od aktywnosci na lekcji i czynników wrodzonych. Jest faktem, ze kazdy zwiazek czasowy (a wiadomosci uczniów oparte sa na takich zwiazkach) jesli nie jest powtarzany i wzmacniany po pewnym czasie wygasa. Wygasanie to szczególnie latwo i szybko nastepuje gdy nowe zwiazki nie sa dostatecznie silne juz w chwili wytwarzania oraz gdy wytwarza sie ich zbyt wiele naraz. Metody dotyczace ogniwa :? powtarzanie? lancuchowe - uczymy sie pewnych fragmentów na pamiec a potem laczymy je ze soba na zasadzie zwiazków miedzy nimi ? wyrywkowe - uczenie sie najistotniejszych rzeczy i pomijanie nieistotnych ? syntetyczne - koncentrujemy informacje wokól jakiegos problemu ? strukturalne - powtarzamy informacje wazne tworzace strukture wiedzy a nastepnie na ich podstawie wnioskujemy o informacjach mniej waznych ? uczenie sie na pamiec poparte zrozumieniem i logika ? cwiczenia ? klasyfikowanie i systematyzowanie ? samodzielne prace uczniówd. ksztaltowanie umiejetnosci i nawyków - umiejetnosc - sprawnosc w poslugiwaniu sie wlasciwymi regulami przy wykonywaniu odpowiednich zadan. Nawyk - doskonale wycwiczona umiejetnosc. Etapy ksztaltowania umiejetnosci i nawyków:? uswiadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejetnosci - nazwa to zazwyczaj dluzsze okreslenie. Poznajac nazwe uczen wdraza sie do praktycznego stosowania nowych pojec ? sformulowanie na podstawie przypomnianych wiadomosci jednej lub kilku regul dzialania - ustalenie naukowych podstaw, umiejetnosci lub nawyków ? pokazanie przez nauczyciela wzoru danej czynnosci ? pierwsze czynnosci uczniów wykonywane pod nadzorem nauczyciela ? systematyczne i samodzielne cwiczenie umiejetnoscie. wiazanie teorii z praktyka - funkcje ogniwa: ? praktyka jest najlepszym sprawdzianem wartosci wiedzy ? dzieki praktyce wiadomosci uczniów moga stac sie glebsze i pelniejsze ? praktyka jest zródlem nowej wiedzy ? praktyka pobudza ucznia do aktywnosci myslowej i sprzyja rozwojowi samodzielnosci - wykonywanie dzialan praktycznych powinno opierac sie na znajomosci podstaw teoretycznych.Praktyka spelnia trzy funkcje dydaktyczne:? praktyka jest zródlem poznania - wystepuje tu najczesciej w roli eksperymentu ? sprawdza wartosc teorii - praktyka jest celem ostatecznym naszego poznania, dzieki teorii przestaje byc bezcelowa. Znajac podstawy teoretyczne czlowiek wie jak przedstawiac rzeczywistosc, potwierdza teorie gdy jest ona prawdziwa lub odrzuca gdy jest falszywa ? przeksztalca rzeczywistosc - glównym celem nie jest tu dostarczenie nowych wiadomosci lub ich sprawdzenie lecz zastosowanie ich do wprowadzania zmian w otaczajacej nas rzeczywistoscif. kontrola i ocena wyników nauczania - proces nauczania tak jak wszelka dzialalnosc ludzka wymaga sprawdzenia osiagnietych wyników oraz usuniecia braków stwierdzonych w toku kontroli. Kontrola i ocena powinna wystepowac na wszystkich etapach procesu nauczania jako staly skladnik tego procesu, gdyz tylko tak nauczyciel moze zapobiec w pore wszelkim niedociagnieciom w pracy uczniów.3. Zwiazek ogniw z typami lekcji. Ogniwa odnosza sie glównie do organizacji procesów nauczania. Maja one charakter dyrektyw postepowania dydaktycznego przeznaczonych dla nauczycieli niezaleznie od przyjetego przez nich toku pracy dyd.-wych. na lekcji czy to podajacego opartego na poznaniu posrednim, czy poszukujacego (poznanie bezposrednie). Choc we wspólczesnej szkole oba te toki wystepuja lacznie nawet w czasie jednej lekcji to jednak kazdy z nich wymaga innych czynnosci uczniów i nauczyciela: . ogniwa w toku podajacym: ? przygotowanie do pracy - sprowadza sie ono do wytworzenia u uczniów pozytywnej motywacji sprzyjajacej uczeniu sie, a niekiedy wrecz warunkujacej efekty koncowe. Nauczyciel zaznajamia uczniów z zadaniami lekcji, jej zamierzonym efektem koncowym oraz planem ? podanie nowego materialu - realizacji ogniwa sluzy badz slowo mówione badz pisane ? synteza - jej zadaniem jest wyeksponowanie zawartych w podanym materiale idei przewodnich, tez, podstawowych faktów w celu ich uporzadkowania i utrwalenia. Stanowi to bowiem konstrukcje nosna, która latwiej potem wypelnic informacjami szczególowymikontrola stopnia opanowania wiadomosci - glównym zadaniem nauczyciela jest tu wykrycie braków i luk w wiadomosciach i umiejetnosciach, a takze ocena trwalosci i operatywnosci opanowanej wiedzyTok podajacyWg 5.3. 1. 2. 3. 4. 5.A +! + + + +B + + - - -C + + - - -D + + +! + +E + - - +! -F + +? +? +! -G + + + + +!? Wg 5.3. - ogniwa wg punktu 5.3. ? 1. - lekcja kombinowana wprowadzajaca ? 2. - lekcja sluzaca opracowaniu nowego materialu ? 3. - lekcja utrwalajaca ? 4. - lekcja cwiczeniowa ? 5. - lekcja kontroli i oceny ? + - wystepuje (! - koniecznie, ? - moze) ? - - nie wystepujea. ogniwa w toku poszukujacym:? uswiadomienie sobie okreslonej trudnosci o charakterze teoretycznym lub praktycznym - ogniwo to ma istotne znaczenie dla uksztaltowania pozytywnych motywów uczenia sie i dla wyznaczenia dalszych kierunków dzialalnosci poznawczej uczniów ? slowne okreslenie trudnosci - sformulowanie problemu, zebranie danych i niewiadomych oraz ich uporzadkowanie. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela gromadza tu odpowiednie materialy ? formulowanie hipotez - na podstawie dotychczasowej wiedzy ? weryfikacja empiryczna hipotez - z odwolywaniem sie do odpowiednich pomocy jak encyklopedia czy wzór matematyczny ? wlaczenie danych do systemu wiedzy uczniów ? zastosowanie wiadomosci czy umiejetnosci w dzialalnosci praktycznej czy teoretycznej6. Zasady nauczania. 0. Pojecie - sa to normy postepowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomic uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijac ich zainteresowania, zdolnosci poznawcze, wpajac im okreslone poglady i przekonania, oraz wdrazac do samoksztalcenia. 1. Rózne typologie zasad nauczania. . Szkola wspólczesna. ? zasada pogladowosci. Opiera sie ona na tym aby cala nauka szkolna opierala sie na poznawaniu rzeczywistosci (konkretnych rzeczy i zjawisk), by stosowac w nauczaniu pomoce naukowe. Zasada ta pelni w nauczaniu nastepujace funkcje: reprezentatywna (pozwalajaca na uzupelnienie znajomosci konkretnej rzeczywistosci reprezentujac jej fragmenty poprzez srodki pogladowe tj. okazy, modele, obrazy itp. ; symbolizujaca (ulatwia zrozumienie i zapamietanie uogólnien, praw poprzez graficzne lub symboliczne przedstawienie abstrakcji.) pogladowosc moze byc ilustratywna (wspomagajaca kojarzenie rzeczy i slów oraz polegajaca na pokazywaniu uczniom rzeczy.); operatywna (wspomaga kojarzenie poznania z dzialaniem, opiera sie na dzialaniu samych uczniów)W mysl tej zasady poznawana rzecz powinna byc udostepniana uczniom w srodowisku naturalnym, ewentualnie w srodowisku sztucznym (np. jako preparat), lub tez za pomoca zastepnika (np. model). Bezposrednie poznanie powinno byc punktem wyjscia pracy dydaktycznej w tym wiekszym stopniu im uczniowie maja nizszy zasób spostrzezen i wyobrazen. ? Zasada przystepnosci w nauczaniu. Wymaga metodycznego uszeregowania problemów: - od spraw bliskich do dalszych; -od latwych do trudnych; - od znanych do nieznanych. Ponadto przewiduje sie tu dostosowanie metod i srodków do mozliwosci poznawczych ucznia oraz uwzglednienie róznic w tempie pracy i zaawansowaniu w nauce poszczególnych uczniów. W nauczaniu trzeba zwracac uwage na zróznicowanie w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów. ? Zasada swiadomego i aktywnego udzialu uczniów w procesie nauczania - uczenia sie. Przejawia sie to w swiadomym stosunku uczniów do celów uczenia sie, swiadomym i aktywnym udziale uczniów w nabywaniu wiadomosci i umiejetnosci, w swiadomej i aktywnej samokontroli i samoocenie wyników czy wreszcie daznosci do samodzielnego rozwiazywania problemów. W procesie nauczania uczniowie powinni byc aktywni we wszelkich mozliwych sferach: poznawczej, emocjonalnej, ruchowej, praktycznej, spolecznej. W procesie nauczania - uczenia sie nalezy uwzglednic indywidualne zainteresowania uczniów, stawiac ich w sytuacjach, w których mogliby dostrzegac niezgodnosci miedzy wiedza posiadana, a nowymi faktami, wdrazac uczniów do pracy zespolowej i planowania pracy. ? Zasada systematycznosci. Odnosi sie do zachowania okreslonej kolejnosci w poznawaniu i wymaga: - przechodzenia od faktów do uogólnien; - logicznego toku rozumowania; - stosowania korelacji; - systematycznego nawiazywania do juz posiadanej wiedzy; - systematycznej kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczanie powinno wiec odbywac sie w sposób rytmiczny (równomierne rozlozenie wysilku w czasie), ciagly (kazda wczesniejsza porcja materialu powinna byc powiazana z nastepna i byc jednoczesnie podstawa do opanowania nastepnej) i z przestrzeganiem ustalonej kolejnosci nastepowania po sobie tresci. Miedzy przedmiotami powinna wystepowac korelacja. ? Zasada trwalosci i operatywnosci wiedzy uczniów. Wymaga sie tu stosowania takich metod pracy, aby wiadomosci i umiejetnosci uczniów byly trwale i uzyteczne. Wymaga sie egzekwowania wiadomosci, oceniania ich, podsumowania oraz utrwalania poprzez powtarzanie i cwiczenia. Konieczne jest takze samodzielne rozwiazywanie problemów przez uczniów i stosowanie wiedzy w praktyce. Material nauczania powinien byc utrwalany po uprzednim sprawdzeniu czy jest zrozumialy. Uczenie sie powinno opierac sie na pozytywnej motywacji uczniów oraz na ich aktywnym uczestnictwie w zdobywaniu wiadomosci zgodnie z krzywa zapomnienia. ? Zasada wiazania teorii z praktyka. Wymaga sie tu, aby dzialania uczniów byly poprzedzone przekazywaniem im okreslonych wiadomosci, wiazania dzialania z efektywnym przeksztalcaniem rzeczywistosci oraz przechodzenia od teorii do praktyki i od praktyki do teorii. Teoretyczne podstawy ulatwiaja planowanie czynnosci praktycznych, praktyka zas stanowi zródlo nowej wiedzy oraz srodek jej weryfikowania. W procesie nauczania wspólistniec powinno poznanie zmyslowe, rozumowe i poznanie poprzez dzialanie.a. szkola aktywna ? Zasada calosciowosci. ? Zasada aktualnosci. ? Zasada wolnosci. ? Zasada aktywnosci i samodzielnosci.b. USA ? Zasada organizacji pracy grupowej. ? Zasada stosowania srodków dydaktycznych. ? Zasada indywidualnosci. ? Zasada motywacji. ? Zasada doboru tresci. ? Zasada dzialalnosci nauczyciela.c. W krajach socjalistycznych. ? Zasada naukowosci. ? Zasada spoleczno - polityczna. ? Zasada dydaktyczno - psychologiczna. ? Zasada wychowania. ? Zasada doboru tresci. ? Zasada odznaczania dzieci robotniczo - chlopskich. ? Zasada socjalistycznego wychowania. ? Zasada pracy grupowej. 2. Znaczenie zasad nauczania dla prawidlowej organizacji procesu nauczania. Zasady nauczania wynikaja z analizy procesu nauczania - uczenia sie gdyz w wyniku tej analizy wykrywa sie prawidlowosci dotyczace okreslonych zjawisk dydaktycznych oraz ukazuje wzajemne, a zarazem obiektywne zaleznosci miedzy skladnikami w\\w procesu (te skladniki to uczen, nauczyciel, material nauczania). Wg. Okonia po dokonaniu analizy procesu nauczania - uczenia sie mozna by zaniechac formulowania zasad nauczania. Rozumujac w ten sposób mozna powiedziec ze ci pedagogowie, którzy zdaja sobie sprawe, iz wyniki uzyskiwane przez ucznia sa zalezne od stopnia jego aktywnosci umyslowej, zdaja sobie sprawe z tego ze przestrzeganie zasad nauczania jest konieczne dla poprawienia efektywnosci procesu nauczania - uczenia sie. Na w\\w aktywnosc umyslowa ucznia ma wplyw zasada swiadomego i aktywnego udzialu uczniów w procesie nauczania - uczenia sie. Ci zas którzy obserwowali efekty systematycznej i planowej pracy z pewnoscia docenia wage zasady systematycznosci. Z kolei uswiadomienie sobie faktu, iz utrwalanie reakcji wywolanej przez dany bodziec zalezy m.in. od czestotliwosci skojarzen laczacych ja z tym bodzcem, stanowi wazki argument na rzecz zasady trwalosci zdobywanej wiedzy. Oczywista jest koniecznosc wdrozenia uczniów do dostrzegania, formulowania i rozwiazywania róznorakich problemów teoretycznych i praktycznych, które niekiedy nawet znacznie wykraczaja poza zakres realizowanego w szkole materialu, wiaze sie z przestrzeganiem w pracy dydaktycznej zasady operatywnosci posiadanej wiedzy oraz zasady wiazania teorii z praktyka.7. Metody nauczania. 0. Pojecie Methodos gr. droga, sposób postepowania. Metoda nauczania to sposób pracy nauczyciela z uczniami umozliwiajacy osiaganie celów ksztalcenia, inaczej mówiac, wypróbowany uklad czynnosci nauczycieli i uczniów realizowanych swiadomie w celu spowodowania zalozonych zmian w osobowosci uczniów.1. Kryteria doboru metod nauczania. We wspólczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zalezy od celów, tresci i zadan dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, ze poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody, nalezace do tych grup, trzeba wiazac rygorystycznie np. z okreslonymi fazami rozwoju psychofizycznego uczniów. Wynika stad, ze kryteria doboru metod nauczania maja nie tyle charakter wykluczajacy, co raczej ukierunkowujacy , ze wskazuja tendencje glówne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego tez jednostronnosc w polugiwaniu sie metodami ogladowymi, slownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. 2. Rózne klasyfikacje metod nauczania . . ze wzgledu na zródlo wiedzy: # slowne:? Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów z okreslonymi rzeczami i wydarzeniami w formie slownego opisu. Skutecznosc tej metody zalezy od tego, czy nauczyciel operuje slowami zrozumialymi dla uczniów, a takze od racjonalnego wiazania pokazu z objasnieniami slownymi oraz - w klasach wyzszych - z dyskusja. Opowiadanie zastepuje obserwacje naturalnych rzeczy i zjawisk oraz wdraza uczniów do sluchania ze zrozumieniem i zapamietywania najwazniejszych faktów. Opowiadanie odnosi sie do przedstawienia za pomoca slów przebiegu zdarzen, a wiec tego co dzieje sie w czasie, sluzy ono glównie uwydatnieniu dynamiki akcji. ? Opis dotyczy na ogól charakterystyki cech, budowy, struktury itp. Okreslonych rzeczy tzn. tego, co jest wzglednie stale. Opis sluzy do przedstawienia ukladów statycznych. ? Wyklad sluzy przekazywaniu uczniom okreslonych informacji z zakresu nauk, ma on pobudzac myslenie i aktywizowac je. Struktura wykladu jest systematyczna, a jego tok w wiekszym stopniu podporzadkowany rygorom logiki. Przedmiotem wykladu jest przewaznie opis zlozonych ukladów rzeczy i procesów zachodzacych miedzy tymi procesami i rzeczami o charakterze przewaznie przyczynowo - skutkowym ? Pogadanka rózni sie tym glównie od poprzednich metod ze wymaga od uczniów nie tylko myslenia “za nauczycielem”, lecz zmusza takze do samodzielnej pracy myslowej. Jej istota polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osoba kierujaca: zmierzajac do osiagniecia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielaja odpowiedzi. W ten sposób krok po kroku, uczniowie zdobywaja wiedze. ? Dyskusja polega na wymianie pogladów na okreslony temat. Aby skutecznie poslugiwac sie ta metoda nalezy uczniów przygotowac do wymiany mysli zarówno w sensie merytorycznym, jak i formalnym. ? Praca z tekstem jest jednym z wazniejszych sposobów poznawania, jak i utrwalania nowych wiadomosci. Jest to takze skuteczny sposób kontroli i oceny wyników samoksztalcenia. # Ogladowe:? Pokaz jest to zespól czynnosci dydaktycznych nauczyciela polegajacy na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a takze okreslonych zjawisk, wydarzen lub procesów i stosownym objasnieniu ich istotnych cech. ? Pomiar pozwala okreslic ilosciowa strone badanej rzeczywistosci. Sa to czynnosci wykonywane przez nauczyciela w postaci pokazu, badz bezposrednio przez uczniów pracujacych pod jego kierunkiem. ? Obserwacja jest ukierunkowanym spostrzeganiem.# Praktyczne:? Metoda zajec praktycznych obejmuje dosc szeroki zakres dzialalnosci uczniów. Celem jest tu zastosowanie wiedzy do rozwiazywania zadan natury praktycznej. Na plan pierwszy wysuwa sie tu rozwijanie umiejetnosci stosowania teorii w praktyce. Metoda ta jest takze zródlem poglebiania i zdobywania wiedzy. ? Metoda laboratoryjna polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów, tzn. tworzeniu sztucznych warunków dla wywolania jakiegos zjawiska po to, aby mozna bylo zbadac przyczyny, przebieg i skutki jego wystepowania. Istnieja dwie odmiany tej metody: - tradycyjna polegajaca na tym, ze nauczyciel gromadzac niezbedne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowujac lekcje, umozliwia uczniom wykonanie okreslonych eksperymentów; - problemowa polegajaca na wdrazaniu uczniów do dostrzegania, formulowania i rozwiazywania okreslonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajec lekcyjnych i pozalekcyjnych. Dzieki temu uczniowie wykorzystujac zdobyte wczesniej wiadomosci i dzieki samodzielnej aktywnosci, przyswajaja sobie nowe wiadomosci i umiejetnosci.a. Ze wzgledu na funkcje: # Metody zaznajamiania z nowa wiedza:? opowiadanie ? opis ? wyklad ? pogadanka ? dyskusja ? praca z tekstem# Metody utrwalania:? Powtarzanie lancuchowe polega na uczeniu sie na pamiec pewnych fragmentów, a nastepnie laczeniu ich ze soba na zasadzie wystepujacych miedzy nimi zwiazków i zaleznosci. ? Powtarzanie wyrywkowe polega na uczeniu sie najistotniejszych rzeczy i pomijaniu nieistotnych.- Powtarzanie strukturalne polegajace na powtarzaniu informacji waznych, tworzacych “szkielet” wiedzy. Na tej podstawie mozemy wnioskowac o pozostalych informacjach. - Powtarzanie syntetyczne - koncentrujemy informacje wokól interesujacego nas problemu. ? Uczenie sie na pamiec. ? Cwiczenia. Celowe powtarzanie okreslonych czynnosci aby doprowadzic do ich ugruntowania, nabrania wprawy w poslugiwaniu sie nimi czy ich zapamietania. # Metody kontroli i oceny:? konwencjonalne:? obserwacja ucznia ? kontrola praktyczna (polegajaca na zrobieniu czegos) ? kontrola ustna ? kontrola pisemna? niekonwencjonalne:? testy: ? ...otwarte (zadanie, rozprawka itp.) ? ...krótkiej odpowiedzi (zadania z luka itp.) ? ...zamkniete (wielokrotnego wyboru, prawda falsz, dobieranie itp.)Funkcje kontroli i oceny:? dydaktyczna, intensyfikujaca proces uczenia sie. ? Wychowawcza, dzialajaca motywacyjnie. ? Spoleczna, dzialajaca selekcyjnie (jak mozemy rangowac ludzi) ? Ksztalcaca ? Metodyczna # Metody wielofunkcyjne:? symulacja (wykorzystujaca formy inscenizacji). Jej zadaniem jest wdrazanie uczniów do wszechstronnej analizy problemów, które kiedys byly dla kogos problemami rzeczywistymi, przy czym wyniki uczniowskich rozwazan porównuje sie tu z rozwiazaniami faktycznymi, symulowanymi w toku zajec. ? Metoda sytuacyjna równiez sluzy wyrabianiu u uczniów umiejetnosci analizowania sytuacji trudnych, a takze podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji i wskazywania przewidywanych nastepstw. Od symulacji rózni sie tym ze odnosi sie do sytuacji fikcyjnych, choc prawdopodobnych. ? Metoda biograficzna polega na szukaniu pomyslów rozwiazan okreslonych problemów w biografii ludzi którzy mieli lub maja do czynienia z podobnymi problemami. ? Burza mózgów. ? Inscenizacja.b. ze wzgledu na charakter metod: # informacyjno podajace.# problemowo poszukujace.# ekspresyjne.# praktyczne.8. Nauczanie problemowe. 0. Pojecie problemu. Problem polega na tym ze jednostka bedac motywowana do osiagniecia jakiegos celu nie moze go zrealizowac za pomoca znanych jej lub dostepnych w danej chwili sposobów i wiadomosci.Motywy pobudzajace do czynnosci myslowych i rozwiazywania problemów moga byc rózne, czy to o charakterze potrzeb biologicznych, czy nabyte spolecznie. Myslenie jest czynnoscia, a zatem posiada dwie cechy: jest ukierunkowane i zorganizowane. Ukierunkowany charakter myslenia przejawia sie tym ze podejmujemy starania aby osiagnac cel lub rozwiazac problem za pomoca operacji myslowych dokonywanych ze wzgledu na wynik koncowy jaki chcemy uzyskac. Czynnosci myslowe maja swoja organizacje (rozwiazywanie problemów jest w scislym zwiazku z mysleniem - opiera sie na nim):Wg Deweya:? odczucie trudnosci (poczatkuje proces myslenia) ? okreslenie natury problemu (moze sie zlewac z faza pierwsza) ? nasuwanie sie pomyslów mozliwego rozwiazania (hipotezy) ? wyprowadzanie wniosków (polegajace na ustaleniu mozliwych konsekwencji wynikajacych z wysunietych hipotez poprzez myslenie) ? doswiadczalne potwierdzenie wysunietych hipotez (ustalamy czy hipoteza sie sprawdza) wg. J Kozielskiego:- dostrzeganie problemu? analiza sytuacji problemowej ? wytwarzanie pomyslów rozwiazania ? weryfikacja tych pomyslów ? powrót do faz poprzednichwg. J. S. Gray:? zrozumienie problemu ? gromadzenie informacji i danych ? formulowanie mozliwych rozwiazan lub hipotez ? ocena mozliwych rozwiazan ? wypróbowanie przewidywanej wartosci mozliwych rozwiazan ? formulowanie wniosków1. Struktura lekcji problemowej wg. Deweya: ? doprowadzenie do odczucia trudnosci ? sformulowanie problemu ? wysuniecie hipotez ? weryfikacja logiczna lub\\ i empiryczna hipotez ? dzialanie zgodne z obrana hipoteza2. Podzial problemów Dokonanie pelnej systematyzacji problemów nie jest mozliwe ze wzgledu na ich ogrom (S. L. Rubinsztein 1962: “Istnienie problemów i sytuacji problemowych obiektywnie uwarunkowane nieskonczonoscia bytu i wiezia wzajemna wszystkich zjawisk na swiecie”). Podjeto jednak próby systematyzacji problemów:P. Oleron? Problemy praktyczne (ich istota jest to ze podmiot ma do czynienia jedynie z urzadzeniami i przedmiotami w sensie fizycznym konkretnymi. Moga one byc postawione bez uzycia mowy. Zwiazane sa z motywacja naturalna). ? Odnoszaca sie do materialu symbolicznego (np. znaki jezykowe, symbole arytmetyczne itp. Problemy te przypominaja zadania arytmetyczne, fizyczne itp. Sa spotykane równiez w praktyce szkolnej np. lamiglówki).J. KozieleckiZa punkt wyjscia przyjal cel do którego zmierzaja czynnosci ludzkie:? Problemy orientacyjne - poznawcze. (moga wystepowac gdy podejmujemy czynnosci zmierzajace do uzyskania wiedzy o rzeczywistosci. Informacje takie potrzebne sa do skutecznego i sensownego dzialania). ? Problemy decyzyjne (moga powstawac przy podejmowaniu postanowien o dzialaniach przy wyborze mozliwego sposobu dzialania):- ...decyzyjne w sytuacjach pewnych wystepuja wówczas gdy czlowiek wie jakie dzialania moze podjac i wie do jakiego wyniku doprowadza. Ostateczny wybór zalezy od subiektywnej wartosci jaka ma dla jednostki wynik dzialania.- ...decyzyjne w sytuacjach niepewnych. Struktura sytuacji niepewnej jest zlozona gdyz danych jest tu kilka mozliwych dzialan i wszystkie maja wiecej niz jedno rozwiazanie. Problem wynika stad ze mamy zbyt mala wiedze o prawdopodobienstwie wyników lub ich konsekwencjach.? Problemy wykonawcze powstaja w zwiazku z trudnosciami w realizowaniu podejmowanych uprzednio decyzji. W istocie problemy te mozna ujac w powiazaniu z w/w rodzajami problemów gdyz rozwiazanie problemu wykonawczego wymaga uprzedniego podjecia decyzji dotyczacych jego rozwiazania oraz rozpoznania przyczyn trudnosci.9. Formy organizacji pracy uczniów. 0. Lekcja jako podstawowa forma pracy dydaktyczno - wychowawczej. Glównym elementem klasowo - lekcyjnego systemu pracy dydaktycznej jest lekcja. Jako podstawowa jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania - uczenia sie, okresla ona nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest material programowy, lecz wplywa równiez na tok ksztalcenia, tzn. na rozklad w czasie poszczególnych dzialów programu oraz zwiazanych z nimi zadan dydaktycznych.1. Rózne typy lekcji i ich struktura. Obecnie panuje poglad ze o strukturze lekcji nie powinny decydowac czynniki formalne, lecz cele, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i srodki nauczania. Lekcji nie traktuje sie obecnie jako zamknietej, izolowanej calosci lecz uwaza ja za skladnik bogatego zbioru scisle powiazanego i zazebiajacego sie zarówno z lekcjami poprzednimi jak i tymi które maja nastapic. Struktura lekcji uzalezniona jest od realizowanych celów, tresci, metod, ksztalcenia itd. Jest zarazem pochodna wobec róznych typów lekcji, okreslanych z kolei stosownie do ich glównych funkcji dydaktycznych takich jak: ? zaznajomienie uczniów z nowym materialem ? utrwalanie opanowanej przez uczniów wiedzy, czemu towarzyszy na ogól wiazanie teorii z praktyka ? sprawdzanie umiejetnosci, wiadomosci i nawyków, polaczone przewaznie z ocena pracy uczniówOdpowiednio do tych funkcji mozna wyróznic nastepujace typy lekcji:? sluzace zaznajamianiu uczniów z nowym materialem ? powtórzeniowo - systematyzujace ? kontroli i oceny (porównaj z tabela z paragrafu 5.3)Typy te rzadko wystepuja w praktyce szkolnej w postaci czystej. Na pojedynczych bowiem lekcjach poszczególne funkcje krzyzuja sie ze soba, przy czym jako dominujaca wystepuje tylko jedna z nich. Niezaleznie od typu, kazda lekcja przebiega wedlug okreslonego planu:? czynnosci przygotowawcze (np. sprawdzenie pracy domowej, kontrola wyników pracy niektórych uczniów itp.) ? czynnosci podstawowe (zdeterminowane przez dominujaca funkcje dydaktyczna) czynnosci koncowe (utrwalenie nowego materialu, zadanie pracy domowej itp.)2. Zasady organizacji pracy uczniów na lekcji. K. Lech:? ...Humanizacji - dotyczy personalizacji pracy ucznia na lekcji. Uczen jest tu podmiotem wszelkiego dzialania. ? ...Kooperacji i harmonii w pracy wynikajaca z potrzeby organizowania dzialan ucznia. Uczen powinien sie nauczyc rezygnowac ze swoich racji na rzecz racji calego zespolu. ? ...Ekonomii organizacja dzialania powinna przebiegac pod wzgledem jego efektywnosci, optymalnego wykorzystania czasu oraz celowosci tego dzialania. ? ...karnosci ladu i porzadku na lekcji. Chodzi tu o sprawdzenie zgodnosci zaplanowanych dzialan z tym co zostalo wykonane (czy cele dydaktyczne i wychowawcze zostaly osiagniete), przestrzeganie dyscypliny itp. ? Zasada racjonalizacji.3. Cztery drogi uczenia sie wg Okonia. Strategia A -asocjacyjna, uczenie sie przez przyswajanie(podajacy tok pracy dydaktycznej)Czynnosci nauczyciela Czynnosci ucznia1. Przygotowanie uczniów do pracy poprzez zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji 1. Powstanie u uczniów pozytywnej motywacji2. Podanie uczniom nowego materialu 2. Zaznajamianie i przyswajanie nowych wiadomosci3. Synteza przekazywanych uczniom wiadomosci w celu ich zebrania i utrwalenia 3. Kojarzenie nowych wiadomosci z juz posiadanymi, usystematyzowanie i utrwalenie4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomosci w celu wykrycia luk i oceny trwalosci i operatywnosci wiedzy 4. Samokontrola i samoocena, likwidowanie luk i braków w wiadomosciach i umiejetnosciach5. Zastosowanie, wyznaczenie cwiczen i zadan 5. Poslugiwanie sie nowa wiedza w celu zdobycia umiejetnosciStrategia P - problemowa, uczenie sie przez odkrywanie(Poszukujacy tok pracy dydaktycznej)1. Organizowanie sytuacji problemowej 1. Uswiadomienie sobie okreslonej trudnosci o charakterze praktycznym lub teoretycznym2. Formulowanie problemu, zwlaszcza wtedy, gdy uczniowie sami nie sa w stanie tego uczynic 2. Formulowanie problemu, bedacego zadaniem badawczym oraz gromadzenie niezbednych wiadomosci o przedmiocie badan3. Udzielanie niezbednej pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania 3. Formulowanie i uzasadnianie hipotez jako przypuszczenia stanowiacego podstawe przewidywan projektu rozwiazan4. Kierowanie mysleniem i dzialaniem uczniów w fazie sprawdzania rozwiazan 4. Sprawdzanie (weryfikacja) slusznosci przewidywan na drodze eksperymentów, dzialan praktycznych i analiz porównawczych5. Kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania wiedzy zdobytej przez uczniów w toku rozwiazywania problemów 5. Formulowanie rozwiazan i wniosków koncowych oraz uporzadkowanie i utrwalenie wiadomosci6. Organizowanie prac sluzacych zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy 6. Stosowanie wiedzy w rozwiazaniu nowych problemówStrategia E - emocjonalna, uczenie sie przez przezywanie(eksponowanie i przezywanie wartosci)1. Nawiazanie i ukierunkowanie kontaktu z dzielem 1. Zetkniecie z dzielem, wartoscia2. Eksponowanie dziela 2. Emocjonalne przezywanie okreslonych wartosci i ich przyswajanie3. Kierowanie mysleniem uczniów 3. Analiza problemowa dziela4. Kierowanie dyskusja 4. Dyskusja na temat podstawowych wartosci dziela5. Kierowanie uogólnianiem 5. Formulowanie wniosków praktycznych dotyczacych postaw wlasnychStrategia O - operacyjna, uczenie sie przez dzialanie(nauczanie praktyczne)1. Uswiadomienie celu i znaczenia dzialania 1. Poznanie celu dzialania, powstanie pozytywnej motywacji2. Ustalenie regul, zasad dzialania 2. Przypomnienie lub przyswojenie regul, zasad dzialania3. Pokaz dzialania wzorowo wykonanego z objasnieniem sposobu dzialania 3. Obserwacja wzoru dzialania, ksztaltowanie sie w swiadomosci modelu dzialania4. Kontrola i korekta 4. Pierwsze próby dzialajacego kontrolowane i korygowane5. Kontrola i ocena 5. Cwiczenia w samodzielnym wykonywaniu dzialan4. Organizacja pracy domowej. . Znaczenie pracy domowej: ? jej zadaniem jest utrwalenie opracowanego w szkole materialu nauczania (opracowanie tresci czytanki, nauczenie sie na pamiec wiersza, rozwiazanie zadan problemowych, przepisanie tekstu) ? uzupelnia, poszerza i poglebia wiadomosci (literatura pomocnicza) ? jest traktowana jako sprawdzian, czy uczen zrozumial podane na lekcji wiadomosci i czy umie je praktycznie zastosowac (wykonanie prac technicznych, wypracowan, prowadzenie doswiadczen, obserwacji) ? stwarza sytuacje dla samodzielnego nabywania nowych wiadomosci bedacych podstawa dla nowych lekcji ? wdraza do stosowania racjonalnych i ekonomicznych metod zdobywania wiadomosci, umiejetnosci i nawyków przez samoksztalcenie (przygotowanie do samoksztalcenia) ? daje mozliwosc rozwoju indywidualnych uzdolnien i zainteresowan ? stwarza warunki rozwoju cech woli i charakteru ucznia takich jak: wytrwalosc w dazeniu do celu, wiara we wlasne sily, odwaga, pilnosc, obowiazkowosc, systematycznosc, dokladnosc ? stwarza mozliwosc rozwoju inicjatywy, pomyslowosci i uzdolnien twórczych ucznia (zostawia swobode dzialania) ? wzbogaca zycie emocjonalne (radosc z wykonanego dziela) ? jest srodkiem ksztalcenia swiadomej dyscypliny ? wdraza do samokontroli i samoocenya. Rodzaje prac domowych w zaleznosci od tego, jakie zadania beda w nich dominowac (wg Okonia) ? prace domowe których celem jest opanowanie nowego materialu ? utrwalenie przyswojonego materialu ? ksztaltowanie umiejetnosci i nawyków ? rozwijanie samodzielnosci w mysleniu i dzialaniub. Rodzaje prac domowych w zaleznosci od przedmiotu i sposobu wykonania prac. (Wg Zborowskiego) ? praca ucznia z ksiazka ? prace pisemne ? obserwacje i wywiady ? doswiadczenia ? prace techniczne ? gromadzenie zbiorówc. cechy prawidlowego zadawania pracy domowej ? zadawanie powinno byc celowe i dokladne ? powinno wiazac szkolna i domowa nauke ucznia w jednolity proces nauczania ? powinno stanowic dokladnie zaplanowana czesc lekcji ? powinno przygotowywac uczniów do samodzielnego wykonania pracy ? powinno uwzgledniac zasade dostosowania wymagan do sil i mozliwosci uczniad. przebieg zadawania pracy domowej ? wyjasnienie tematu i celu pracy domowej oraz ustalenie zwiazku z opracowanym na lekcji materialem ? podanie instrukcji wykonawczej (m.in. wskazanie na materialy z jakich nalezy skorzystac) ? wyznaczenie uczniom pracy ? odpowiedzi na pytania uczniów i dodatkowe wyjasnieniae. kontrola pracy domowej Kontrola pracy domowej (ilosciowa i jakosciowa) powinna byc przeprowadzana systematycznie. Tylko wtedy bedzie wyrabiac u uczniów obowiazkowosc i odpowiedzialnosc za jakosc wykonanej pracy, motywowac uczniów, wskazywac na ewentualne braki i sposoby ich usuniecia, a takze bedzie wskazówka dla nauczyciela (co do jakosci jego pracy i ewentualnych kierunków zmian). Poprawna kontrola powinna:? byc ekonomiczna ? wskazywac na ilosc i jakosc wykonanej pracy ? informowac uczniów co umieja, czego sie jeszcze musza nauczyc ? byc systematyczna ? byc urozmaicona ? prowadzic do obiektywnej oceny5. Organizacja pracy pozalekcyjnej Nazwa “zajecia pozalekcyjne” jest umowna i moze dotyczyc zajec pozaszkolnych. Zajecia te sa druga istotna forma organizacyjna procesu nauczania-uczenia sie i uzupelniaja dzialalnosc dydaktyczno-wychowawcza prowadzona na lekcji. Mozna tu wymienic:? prace domowa ? kola zainteresowan (prowadzone w szkole lub poza nia i skupiajace uczniów, którzy w wolnym czasie studiuja wybrana dziedzine wiedzy, lub zmierzaja do ponadprzecietnego opanowania okreslonej umiejetnosci praktycznej. W pracy tej pomagaja uczniom nauczyciele lub instruktorzy. Kola zainteresowan dzieli sie zazwyczaj na: - naukowe; - artystyczne; - techniczne; - sportowe i krajoznawcze; a takze obozy wakacyjne róznego typu; - wycieczki, których funkcja polega na bezposrednim zaznajomieniu uczniów z okreslonymi rzeczami, czesto w ich naturalnym srodowisku, ze zjawiskami i procesami przyrodniczymi, technicznymi, spolecznymi i kulturowymi pod katem wczesniej ustalonych celów pedagogicznych. Wycieczka, podobnie jak inne formy zajec pozalekcyjnych, stanowi integralny skladnik procesu nauczania-uczenia sie.Omówione formy organizacyjne nauczania sa scisle powiazane ze soba jak i z metodami i srodkami dydaktycznymi. Dlatego decydujac o wyborze którejs z nich trzeba brac pod uwage zamierzony do osiagniecia cel dydaktyczny, charakterystyczne wlasciwosci nauczanego przedmiotu, wiek uczniów, oraz zasoby posiadanych pomocy naukowych.