JĘZYKONZNAWSTWO OGÓLNE
1. Językoznawstwo jako nauka. Związek językoznawstwa z innymi naukami. Działy językoznawstwa.
Językoznawstwo - lingwistyka (łac. lingwa - język), wydzieliło się z nauk filologicznych jako samodzielna nauka na przełomie XVIII i XIX w. Wydzielono wówczas metody badań naukowych.
Językoznawstwo szczegółowe (opisowe) - odnosi się do opisu jednego języka lub dialektu ze stanowiska współczesnego ( opis synchroniczny) lub z pozycji historycznej (diachronicznej). Warunkiem opisu jest ! faza jego rozwoju, opis w danym momencie jego rozwoju. Opisy można ze sobą zestawiać, porównywać wszystkie możliwe elementy tego opisu. Zestawienie to prowadzi do:
Językoznawstwa porównawczego - jedna z dziedzin opisujących język szczegółowy, w jego obrębie można porównywać struktury języka ze względu na pochodzenie:
- językoznawstwo typologiczne (w obrębie całej grupy) - dzielenie ze względu na strukturę a nie pochodzenie,
- językoznawstwo genetyczne (historyczne) - porównuje strukturę języków z punktu widzenia pochodzenia jakie są rodziny języków, stosunki, powiązania między nimi.
Dyscypliny mogą się odnosić do struktury języka jako rzeczywistości opisującej język. Dyscypliny opisujące system języka: fonetyka, leksykologia, słowotwórstwo, składnia, leksykologia, frazeologia, fleksja, onomastyka, semantyka.
Dyscyplina opisująca języka, ale z punktu widzenia innej dyscypliny: stylistyka, dialektologia, geografia lingwistyczna, gramatyka historyczna, etymologia, leksykografia.
2. Definicja języka. Pojęcie znaku językowego. Cechy wyróżniające znaki językowe. Znakami zajmuje się semiotyka.
znak - pojęcie abstrakcyjne, odsyła nas do konkretnego przedmiotu. znak ma dwoistą strukturę. Zjawisko oznaczającego, zjawisko które jest oznaczane. wszystkie znaki układają się w strukturę i tworzą system znaków językowych. Istotą znaku jest warunkowe istnienie drugiego. Podstawą w/w kategorii jest funkcja.....
ZNAK
SYMPTOMY SYGNAŁY
(wysyłanie nieświadome- (dwukierunkowe, wysyłane
jednokierunkowe, celowo, żeby
znaki nielogiczne) nadawca je odebrał)
APELE SYGNAŁY SEMANTYCZNE
(asemantyczne, mają ( odwołują się do rzeczywistości pozajęzykowej)
wpłynąć na nic, nie pokazują nic
w znaczeniu semantycznym)
OBRAZ SYGNAŁY NIEUMOTYWOWANE
(sygnały umotywowane, mają tyle cech, (umowne, konwencjonalne, społeczne, nie odzw.
że odzwierciedlają rzeczywistość, w taki rzeczywistości, są reproduktywne, przekazują
sposób, że nie jesteśmy w stanie tego różne kody)
powtórzyć)
JEDNOKLASOWE DWUKLASOWE
(liczba tych znaków jest (charakter produktywny, są otwarte, jest ich tak
ustalona, zamknięta) dużo, że mogą pokazywać różne informacje)
BEZFONEMOWE FONEMOWE
(nie słyszymy, np. taniec pszczół) (słyszymy...)
Pojęcie znaku językowego wprowadzili strukturaliści.
1916 - data umowna, Ferdynand de Sousseur, wydaje "Kurs językoznawstwa ogólnego".
Znak językowe - pojęcie rozumiane...
15 cech znaku językowego
1. Aribtralność, konwencjonalość znaku językowego, nieumotywowane, tzn. że między formą oznaczeniową, a oznaczaną nie ma związku, jest tylko znak umowny, tzn. związek ten jest nierozerwalny, forma oznaczająca jest taka sama, inna niż forma oznaczana.
2. Semantyczność - znaki językowe odsyłają nas do rzeczywistości pozajęzykowej, odwołują się do kategorii wyrazu (np. kot),
3. Dwuklasowość (dwoistość, dwustopniowość, podwójne rozczłonkowanie języka), język jest zbudowany na 2 poziomach, 1 z nich to element, który nie ma żadnego znaczeni, czyli fonemy. W 2 płaszczyźnie są elementy niosące znaczenie, układ hierarchiczny.
4. Autonomiczność znaku językowego - otwartość znaków językowych, można mówić za pomocą z.j. o rzeczach odległych w czasie i przestrzeni.
5. Kreacyjność - można mówić o wszystkim co było, będzie, np. literatura s-f.
Definicja języka
- element społeczny (de S.) - langue, twór abstrakcyjny, który dany jest wszystkim,
- moment mówienia - parole, to element indywidualny.
3. Funkcje języka. Funkcja języka a funkcja wypowiedzi.
Sześć funkcji wg Jakobsona
1. Nadawca - f. emotywna.
2. Odbiorca - f. konatywna.
3. Kontekst - f. poznawcza.
4. Komunikat - f. poetycka.
5. Kontakt - f. fatyczna.
6. Kod - f. metajęzykowa.
Języka jest narzędziem do społecznego komunikowania się. Niepełny układ komunikacyjny jest wtedy gdy nie ma odbiorcy, gdy nadawca nie bierze pod uwagę odbiorcy.
F. ekspresywna - buduje nadawca tekstu, żeby pokazać swój stosunek do wypowiedzianych treści. Przy pełnym układzie komunikacyjnym mogą być funkcje językowe związane z samym komunikatem albo nie implikowanym aktem, ale nadawcą.
Rozważania aktów mowy wg Austina
Lokucja, perlokucja, ilokucja.
Nie można mieszać f. języka z f. wypowiedzi. Gregorczykowa zaproponowała rodzielenie tych funkcji.
F. symboliczna, przedstawieniowa, reprezentatywna referencyjna, a denotatywna. W takiej wypowiedzi dominuje treść komunikatu. Najważniejsza jest treść komunikatu, do którego kom. się odnosi. Odwołuje się do rzeczywistości pozajęzykowej. Poprzez wypowiedzenie symboliczne tego co się dzieje.
F. ekspresywna, emotywna. Rozpatrywanie wypowiedzi z pozycji w której nadawca przekazuj swój stosunek o rzeczywistości pozajęzykowej.
F. impresywna, konotatywna. Gdy nadawca budując wypowiedź koncentruje się na odbiorcy tylko i wyłącznie.
F. fatyczna - jest tylko po to, żeby między nadawcą a odbiorcą sens jakiegoś pojęcia to odwołuje się do...
F. poetycka, estetyczna - wypowiedź jest budowana, żeby zająć się nią samą, np. gra językowa, reklama.
F. poznawcza - znaki językowe są dowodem i narzędziem poznawania rzeczywistości.
F. emocjonalna - buduje się wypowiedź po to, żeby wywoływać jakieś uczucie. Mało jest wypowiedzi bez ładunku emocjonalnego.
F. komunikatywna - dla teorii językoznawstwa funkcjonalnego jest najbardziej oczywistą f. języka. Język służy każdemu człowiekowi do porozumiewania się. Występuje bez względu na okoliczności, układ nadawczy.
Wewnętrzne zróżnicowanie języka.
Mamy odmianę ogólną, ponadregionalną.
- czynnik terytorialny, rozróżnia się tu gwary i dialekty,
- wpływ na rozwój języka ma środowisko grupujące się wokół zwodów, zamyka się to w zróżnicowaniu w obrębie słownictwa, leksyki, kt. mogą być akceptowane, lub możemy się posługiwać kodyfikacyjnie lub profesjonalnie,
- czynnik indywidualny, nasz stosunek do języka, normy językowej,
Zadaniem państwa i szkolnictwa jest propagowanie ponadregionalnej odmian języka.
Zróżnicowanie języka pod kątem zróżnicowania regionalnego: zachowanie się w środowiskach wiejskich, małych miasteczkach. Zatarcie wymowy regionalnej wiąże się z ruchami migracyjnymi. Odmiany regionalne tylko u starszych ludzi, młode pokolenie psługuje się jednocześnie ponadreg. i reg.
Odmiana regionalna, oprócz Kaszub, tylko w odmianie mówionej.
Wyróżni się 5 dialektów: małopolski, wielkopolski, śląski, mazowiecki, kaszubski. Dialekty różni się od j. ponadregionalnego w warstwie leksykalnej, fonetycznej.
Zróżnicowanie na gwarę miejską (Poznań, Zamość, Warszawa, Lublin, Kraków, Łodź). Gwary miejskie są efektem łączenia się gwary miejskiej i wiejskiej.
Elementy dialektalne i gwarowe przechodzą w postać regionalizmów charakterystycznych dla danego terytorium. Nie są piętnowane, są dopuszczalne w ujęciu normy wariatywnej.
JEśli do języka wchodzą dialektyzmy to są piętnowane w ujęciu normy ponadregionalnej.
Odmiana środowiskowa i zawodowa.
Socjolekt - warunkiem jego powstania jest spełnienie czynników pozajęzykowych. Np. silnie związana ze sobą grupa, stabilna, nie zmieniająca się, kt. ma poczucie odrębności. Istotą jest używanie swego rodzaju słownictwa i frazeologii. Jest 6 grup socjolektów:
- nieformalna, o mniej lub bardziej tajnym charakterze, np. środowisko przestępcze lub gwara partyzancka, ich celem jest utajenie informacji poprzez słownictwo niezrozumiałe, wysoka specjalizacja,
- odmiany środowiskowe związane np. z klubami (brydż, myśliwi, żeglarze), wspólną cechą jest leksyka,
- język grup jest mniej lub bardziej zinstytucjonalizowany, np. żołnierze, studenci, uczniowie. Leksyka jest naładowana emocjonalnie,
- odmiana zawodowa, 2 obszary: występuje tu terminologia i profesjonalizmy, ma charakter oficjalny,
- biolekty - ze względu na płeć, kobiety - więcej emocji, zdrobnień itd., mężczyźni - wulgaryzmy...
- idiolekty - odnoszą się do zróżnicowania pojedynczego człowieka, np. są opisy idiolektu polityków, ludzi mediów itp.
Odmiana funkcjonalna języka. Wiąże się z doborem określonych tekstów językowych uzależnionych od rodzaju tekstu. Każda wypowiedź ma swoją specyfikę. Na pewno mówimy o odmianie mówionej i pisanej., np. język artystyczny - trudno go jednoznacznie zdefiniować, wyszukane słownictwo, składnia...
Cechą charakterystyczną jest element wyróżniający, coś co nie pojawia się w innych odmianach. Bezdyskusyjna jest odmiana naukowa - rzetelność, obiektywizm. Potoczna lub literacka również.
Dyskusyjne: urzędowy, publicystyczny, swoisty język mediów...
Odmiany standardowe, ponadregionalne języka - niezróżnicowany stylistycznie, środowiskowo. Zasób słów jest zrozumiały dla wszystkich w obręb wchodzi słownictwo nieopatrzone żadnym kwalifikatorem.
5. Genologiczne zróżnicowanie języka
Genologia lingwistyczna łączy się z pojęciem genologii literackiej, kt. była pierwsza.
G.l. - opis gatunków komunikatywnych. Pojęcie komunikatu jest bardzo szerokie (podanie, życzenia, list...)
Komunikat jest skonwencjonalizowany pod względem treści formy itd. Próba definicji komunikatu można połączyć z wyznacznikami gatunkowymi. Powołane są do spełnienia określonych funkcji, tworzą całość treściową i formalną. Komunikat jest nieprzerwanie podawany przez nadawcę. K. to mniej lub bardziej rozwinięta wypowiedź., ma funkcje, tworzy całość formalnie i treściowo. Podział wszystkich komunikatów często dokonuje się pod względem odmian języka. Najwięcej kłopotów sprawia opis odmiany potocznej, ponieważ jest bardzo duża różnorodność gatunków, zamyka się w niej wiele wyznaczników. Rodzaje kom. ze względu na zewnętrzne czynniki decydujące o powstaniu określonego komunikatu.
Potencjał ilokucyjny - co spowoduje, że zbuduję dany komunikat.
Struktura danego komunikatu, np. opisujemy tytuł, segmenty tekstu, jego elementy. Komunikat odręczny przygotowawczy - konspekt, struktura.
Przy wew. opisie kom. opisuje się także określoną tematykę, treść, świat przedstawiony, opisuje się rejestry stylistyczne.
Każda wypowiedź podlega uwarunkowaniom genologicznym.
Socjolingwistyka bada w jaki sposób budujemy swoje wypowiedzi. Przekaz ---> komunikat.
Przekaz obejmuje wszystkie kody i sposoby przekazywania informacji, rzadko przekaz jest jednorodny. Są 4 sposoby porozumiewania się:
- kod językowy, werbalny,
- kinezyczny -ruch głowy, rąk, części ciała - w różnych kulturach ruchy mogą oznaczać co innego,
- proksemiczny - wykorzystanie przestrzeni w kontaktach z drugą osobą,
- prozodyczny - siła głosu, wysokość, akcent, gesty foniczne,.
Współdziałanie tych kodów jest skonwencjonalizowane.
Typy kontaktów językowych:
- kontakt twarzą w twarz - jednoczesny, jednorazowy, bezpośredni (nad.-odb.),
- możemy się kontaktować przez pismo, kt. jest bardziej wiarygodne,
- przez masmedia, przepływ jednokierunkowy,
- telefon, internet...
Głównym przedmiotem badań strukturalnych jest język.
Jakobson chciał stworzyć poetykę gramatyczną lub gramatykę poezji. Poetyka w świetle językoznawstwa - poetyka powinna być działem lingwistyki. O powstawaniu komunikatu mówi sam komunikatu mówi sam komunikat. Ważne jest to jak jest on przekazany. Strukturaliści zakwestionowali sztuczny podział na treść i formę. Brzmienie, końcówki fleksyjnym układ fonemów, uchwycić znaczenie form gramatycznych. Jakobson nawiązuje do symbolizmu, zastanawia się nad kolorytem głosek (o ciemne, e jasne...). Komunikat cechuhepewne podobieństwo znaczeniowe. Dźwięki powodują przybliżanie semantyczne słów (rymy). Forma niesie treść. Jakobson powiedział, że geniusz poetycki ukryty jest też w twórczości ludowej, popularnej, folklorze. Mają informację poetycką.
Jan Mukarowsky - twierdził, że struktura nie jest praktyką, teorią, moteodą, ale poglądem, postawą poetycką, czyli rozmową.
retos -(grec. dający poznać się rozmowo, umysłowo) - taką trzeźwą postawą powinni kierować się badacze, poeci. Język poetycki jest historycznie zmienny., jest czymś dynamicznym.
Estetyka była ważna dla Mukarowskiego, który mówił o funkcjach estetycznych. Wiązał je z dynamiką procesu historyczno - literackiego. Ze względu na skuteczność estetycznego wypowiedzenia poezja zmienia się w czasie.
Zasługą M. jest to, że powiązał literaturę i językoznawstwo z innymi dziedzinami naukowymi, np. z filozfoią, socjologią, historią. Uprawiał socjologię literatury. Zajmował się też filmem, grą aktorów, wysnuł dzięki temu jak ważny jest dźwięk. Dzieło jest strukturą, w której ważne są powiązania pomiędzy poszczególnymi elementami, funkcje tych elemntów całości. Zastanawiał się nad hierarchia tych elementów.
Nie miały one tych samych wartości. Stawiał pytanie o rolę dominanty. W dziele poetyckim dominantą może być dźwięk, w prozie np. świat przedstawiony, bohater. M. na nowo sformułował definicję pojęcia w dziele literackim, czym jest podmiot.
Pojęcie - energetyczne narzędzie stale ponawianego opanowywania rzeczywistości, zdolne do wewnętrznych przekształceń i adaptacji. Pojęcie nie jest czymś statycznym.
Podmiot - punkt, w którym skupia się cała konstrukcja artystyczna dzieła, nie tożsamy z aktorem, czy jednostką psychofizyczną. to projekcja osobowości. M. zrywa z podziałem na formę i treść. Zastępuje podziałem na materiał i zabieg artystyczny.
- odziedziczenie immanentnego nastawienia formalizmu badania egocentryczne),
- zainteresowania językową materią literatury,
-podkreślanie specyfiki poezji w stosunku do niepoezji,
- każdy element językowy w utworze jest obarczony funkcją, każdy jest nośnikiem poetyckości,
- odwrót od badań genetycznych,
- nie tylko arcydzieła, ale też inne teksty kultury, np. folklor, literatura popularna, brane są pod uwagę,
- zarzucono strukturalistom, że badają literaturę niskiego lotu,
- wyeliminowanie z pola obserwacji autora,
- rozwój analizy, interpretacji,
- rozwój semiotyki i teorii komunikacji.
Lata 60. - II etap strukturalizmu.
Paryż, Tartou
Szkoła paryska - 4 twórców bada narratologii: Barthes, Greimas, Todorov, Bremond.
Szkoła tartuska - Łotman, Mine, Toporow, /uspienskij, Piatigorski.
Szkoła paryska pod przemożnym wpływem strukturalizmu antropologicznego - Claude Levi - Strauss - strukturalizm rozumiał jako obiektywną realność, jako model. Odkrył, że struktura obrzędów, wypowiedzi, sygnałów jest stała niezależnie od badanej grupy etnicznej. Jest powtarzalna. Fundamentem tych struktur jest język, który pozwala odkryć prawa rządzące ludzkim umysłem. Na jego wzorze tworzyły się inne struktury.
Rola funkcji fatycznej słowa. Głównym obiektem jego zainteresowań były mity. Zauważył, że się powtarzają co oznacza, że zawierają jakąś prawdę. Jego główna teza: mit mówi prawdę.
Mit - najmniejsza jednostka struktury.
Wladimir Propp - bajki magiczne, "Morfologia bajki" - Moskwa 1928.
Roland Barthes - tendencje dekonstrukcyjne pojawiły się w 1 etapie jego działalności. Mówił, że struktura to cięcie i składania tekstu poetyckiego. Cięcie jest odpowiednikiem analizy. Składanie jest w pewnym sensie interpretacją. Krytykował burżuazyjną kulturę, pewnych stereotypów, przyzwyczajeń dotyczących również języka.
"Mitologia" - rozprawia się z mitem myślenia społeczeństwa burżuazyjnego. Wprowadza rozróżnienie między konotacją a denotacją.
Denotacja - relacja między treścią znaku i jego zakresem w języku naturalnym, a konkretnym sposobem użycia znaku.
Konotacja - następuje kiedy znak staje się nowym znaczącym. Konotacja dla B. jest procesem mitologizacji, czyli zniekształcenia obrazu.
"Mit dzisiaj" - oddzielał mit od literatury, mitologię od mistyfikacji,
"Znak i mit"
" System mody"
"Kryyka mody" - mówił o krytyce, odbiorze, lekturze, która jest miłością i pragnieniem wobec dzieła.
"S/L" - pokazał jak można twórczo dokonać cięcia i składania. Dokonał analizy i interpretacji opowiadana Balzaka. Wyróżnił tu kody: hermeneutyczny - przedstawienie zagadki, kod semantyczny (semiczny) dotyczący pewnych charakterystyk, atmosfery, k. działań narratora, a więc historia, kod symboliczny - logika snu, kod kulturowy - całość historycznych, społecznych odniesień. Najbardziej wiarygodne działania autora są wynikiem sztucznych zabiegów, a nie naśladowaniem rzeczywistości. Wpędzają czytelnika w świat iluzji. pokazywał w ten sposób, że czytanie twórcze polega na rozszyfrowywaniu tych zabiegów, na dekodowaniu pewnych zamysłów autora. Jednocześnie stwierdził, że literatura to system semiotyczny, który dysponuje.
Tzvetan Todorov - uczeń Barthes'a, pod kierunkiem którego pisał doktorat o niebezpiecznych związkach, w których badał procedury wykorzystywane w realizacji narracji. Spojrzenie z dystansem na literaturę. Dzieło literackie wg Todorova to historia opowiedziana. Każda wypowiedź to opowieść o samym sobie, o swoim powstawaniu. "Gramatyka Dekameron" - wyróżnił 3 apekty opowiadania: semantyczny, syntaktyczny i werbalny.
Algierd Greimas - założyłciel poetyki generatywnej, który próbował wprowadzić coś nowego Stwierdził, że w języku istnieją semy i klassemy (dzielą się na akanty i predykaty). Twórca teorii akantowej.
Semy - człony podstawowych struktur znaczeniowych, ale niw występują w planie podstawowym. Konstruują się one na zasadzie opozycji, np. obecność - brak, zło - dobro.
Klassemy - kombinacje semów, ich aktualizacje występują w planie wyrażania. Są bardziej skomplikowane. To pewne role jakie przydaje się zjawisko, postaciom.
Akanty - układają się na zasadzie nadawca, pomocnik, przeciwnik, odbiorca. Akanty to pewne role przypisywane bohaterom, zjawiskom.
Predykat - jednostki integrujące jak funkcje i klasyfikacje budują całą strukturę.
Strukturalizm dalej obowiązuje w praktyce akademickiej.
Formalizm amerykański.
Poezja:
- zła - dekonstrukcja uczuć,
- dobra - wygaszanie uczuć, śmierć autora.
Błędy interpretacji, jakie przeszkody w docieraniu do prawdy.
Obecnie jest ok. 3,5 tys języków na świecie - ta liczba maleje.
1. Najwcześniej wyodrębniły się anatolijskie języki. Plemię na obszarze dzisiejszej Turcji, do dziś nie zachowało się nic z ych języków. Najabardziej znany był celtycki (ok. 2000 pne).
2. Tocharskie, zachowały się teksty z XVII w. - najpóźniej odkryte, dziś nikt się nie posługuje.
3. J. Grecki - istniejące do dziś.
4. Plemię italo - celtyckie, z którego wydzieliły się 2 grupy: okolice Renu i Dunaju, celtycki - szkocki, walijski, bretoński.
Italskie - włoski, francuski, hiszpański, portugalski, rumuński, mołdawski, kataloński, łacina. Retroromański (???) - współcześnie istniejący.
5. J. germańskie - niemiecki, angielski, holenderski, szwedzki, duński, flamandzki, jidisz, gocki,
6. J. indoirańskie (odkryto między XVII/XVIII w.),
7. J. bałtyckie - litweski, łotweski.
8. J. ormiańskie
9. J. słowiańskie.
Do starożytności ekspansja indoeuropejskich była ogromna. Rodzina chińsko - tybetańska 1/4 ludności na świecie, dominuje chiński (wietnamski, tajski, syjamski, tybetański).
Lapoński, estoński, fiński, węgierski, baskijski - nie pochodzą z rodziny indoeuropejskiej.
Japoński i koreański - nie pochodzą z grupy chińsko - tybetańskiej.
J. autajskie - środkowa Azja, od Bałkanów, obecna Turcja, Mongolia, Tatarzy, Uzbekistan, Mandżuria.
Grupa semito - hamicka, mieszkańcy Płw. Arabskiego wraz z ekspansją islamu języki te rozprzestrzeniły się. Arabski - 150 mln, hebrajski - (nowohebrajski powstał teraz). Jest kilkanaście rodzin języków i kilkadziesiąt grup etnicznych.
Afryka środkowa - języki bantu (ok. 1000 języków),
Afryka pd. - buszmeńskie,
Ameryka - anglo- amerykański,
języki Indian (kilkaset)
Australia - angielski, aborygeński,
Dużą grupą są języki papuaskie (Nowa Gwinea), wyspy Oceanu Indyjskiego, austronezyjskie, grupa języków drawidyjskich, austroazjatyckie - Indochiny.
40 j. kaukaskich.
2 hipotezy - nostratyczna, poligeneza.
T. nostartyczna mówi o tym, że języki są ze sobą powiązane. Są między nimi podobieństwa.
Poligeneza - istnieje wiele źródeł języków używanych przez człowieka.
Klasyfikacja typologiczna zakłada tożsamość języków jeśli chodzi o sposób przekazywania informacji gramatycznej. Na tej podstawie można dzielić języki wg różnych kryteriów.
Wg kryteriów morfologicznych wyróżnia się języki fleksyjne: polski, romański, łacinę.
j. aglutynacyjne - inf. przekazywane przez morfem gramatyczne, ale tylko 1 inf.,
j. alternacyjne - f. gramatyczna przekazuje oboczność,
j. analityczne - (chiński, bułgarski), słowo posiłkowe przekazuje inf. gramatyczną,
j. polisyntetyczne - głownie j. Indian amerykańskich i kaukaskich, w obrębie jednej jednostki zamknięto pełną informację.
Kryterium fonologiczne mówi o stosunku spółgłosek do samogłosek. Jeśli w języku jest więcej niż 70 % spółgłosek .......
Kryteria prozodyczne - jaką f. spełnia akcent, intonacja, pauza. Czeski, rosyjski, łacina - j. prozodyczne. Nieprozodyczne mają stały akcent.
Języków jest coraz mniej. Ich egzystencja jest uwarunkowana 3 zależnymi od siebie elementami: język - naród - państwo. Najlepiej jeśli można między nimi postawić znak równości., np. Polska. Są państwa gdzie jest podział na j. urzędowy, narodowy itd. Bywa tak, że jeden język obsługuje wiele państw (niemiecki, angielski). Są państwa wielonarodowe, w kt. posługuje się wieloma językami, ale jest 1 narodowy. Języki nigdy nie pozostają w izolacji, zawsze dochodzi do kontaktów międzyjęzykowych.
Afryka - większość państw była kolonizowana, język narodowy nie mógł odzyskać niepodległości podczas gdy dane państwa wyzwalały się spod kolonizacji. Np. w Senegalu gdzie językiem panstwowym i narodowym został j. kolonizatora. Za j. narodowy uznaje się np. w Tanzanii j. etniczny a za państwowy j. europejski. Gwinea: j. europejski utrymał się tlko na szczeblu urzędowym, j. narodowym jest j. rodzimy. Niemożliwe jest wyeliminowanie j. narzuconego przez kolonizatora, kt. doprowadził do rozwarstwienia społeczeństwa.
Funkcjonowanie obok siebie różnych języków doprowadziło do interferencji języków, która wiąże się z interferencją systemów, tzn. że system fonologiczny jednego języka wpływa na system f. innego. Największy wymiar interfer. dostrzegany jest w obrębie słownictwa. Int. to jedno zjawisko. Bilingwizm językowy - dwujęzyczność, posługiwanie się dwom językami, to zjawisko charakterystyczne dla krajów mieszanym składzie etnicznym.
Bywa tak, że dwa języki funkcjonują tak samo. Kanada: angielski, francuski. Belgia: flamandzki, francuski etc. Bilingwizm ma źródło w państwach mieszanych, jeśli istnieją blisko siebie mogą doprowadzić do zmian strukturalnych języka. Są dwie odmiany b.:
- dyglosja - skrajny przypadek dysproporcji współistnienia z języków, co może mieć charakter skrajnie stały. W zależności od sytuacji można używać jednego lub drugiego języka.
- egzglosja - na trwałe weszła zmiana prowadząca do tego, że małe narody nie wytwarzają języka artystycznego, językowego.
Interferencja jest zjawiskiem powszechnym. Liga języka wynika z dużego natężena interferencji językowej. Liga j. bałkańskich. Czasem do interferencji dochodzi celowo, powstają języki mieszane. Pidrzyny i języki kreolskie.
Pidrzyny - skrzyżowanie j. angielskiego i chińskiego, handel.
j. kreolskie - mowa ojczysta, na Haiti było to poł. fr./etniczny. Jamajka- j. angielski/etniczny, to zjawisko dobrowolnej interferencji.
Podstawowe teorie językoznawcze.
V - XIX w.
Do XIX nie mówiono o języku jako o nauce. Najstarsze badania językowe są w tekstach, które z punktu widzenia religii i kultury były istotne dla użytkowników języka. Pierwszym etapem świadomości językowej jest Biblia, w której zastanawiano się nad językiem. Refleksja o pochodzeniu języka.
V - VI pne - w Idniach postanowiono zbadać święte księgi Wedy i badani e z pozycji gramatycznej. Opis materii językowej poprzez opis normatywno - gramatyczny.
VI pne - Grecja, pojawia się filozofia myśli i pytania skąd wzięły się znaki językowe, czy były zdeterminowane przez naturę czy konwencję. Podział na naturalistów (determinowanie nazwami z natury) i konwencjonalistów (nazwy powstały na mocy konwencji).
Starano się obalić .........???? badając budowę pochodzenie wyrazów. W związku z tym pierwsze badania językowe były badaniami etymologicznymi.
Badania doprowadziły do tego, że badacze zauważyli analogię językową. Z tamtych czasów pochodzi pojęcie paradygmatów rozumianych jako wzory odmian. Jeśli wyrazy mają takie same właściwości to analogia mówi, że na tej podstawie ustalono wzorce odmiany. Szukano momentów, które nie potwierdzą tej analogii w języku. Analogia i anomalia funkcjonują współcześnie. Grecy dążyli do odnalezienia wszystkich paradygmatów. Współcześnie analizowanie nie odnosi się do tego, że ma wzorce, ale określa się do tego, że ma stosunek proporcjonalny.....
Anomalia - osobliwość, wyjątek, który trzeba znać. Arytoteles dostarczył teoretycznych narzędzi do opisu gramatycznego poprzez logikę. Opisał budowę zdania z punktu widzenia logiki, wzorując się na paradygmacie. Wyróżnił 4 wyrażenia: nazwy ( rzeczy i imiona), predykaty ( czas. kt. określił jako słowa), oraz to co łączy czyli spójniki - funktory.
Dzięki temu można było wyznaczyć wzorzec odmiany rzeczownikowej (deklinacji) i czasownikowej (koniugacji). Najpierw powstała gramatyka grecka, na niej wzorowała się łacińska. Nie wyjaśniały te badania wymiany językowej. Dawały tylko podstawę do poprawnego mówienia czy pisania. Średniowiecze i renesans - kontynuacja tradycji starożytnej.
Oświecenie - dezintegracja nauk.
Wyodrębniło się językoznawstwo z filologii, ale charakteru naukowego nabrałow XIX wieku.
XX - uogólnienia i rozpatrywanie języka z punktu synchronicznego.
Lingwistyka XIX w. - l. porównawcza, historyczna rozwinęła się na gruncie językoznawstwa niemieckiego. Na tej bazie materiałowej porównywano języki.
1816 - 1820 - pojawiły się 4 ważne prace,
1816 - F. Bopp, "O koniugacji indoeuropejskiej", zauważył, że obrębie tej koniugacji powstają wyrazy które można określić jako gniazda. Wprowadził pojęcie rodziny wyrazów. Kolejne prace poszły w tym kierunku. Porównywano ze sobą język.
1818 - R. Rasmus Rask(????) - a podstawie słownictwa pokazał związek między północnogermańskimi językami a łaciną,
1819 - Jacob Grimm - "O gramatyce historycznej języka niemieckiego" - badania historyczno - porównawcze,
1820 - Humbalt (???) - wyznaczył metodę opisu porównawczego języka. Na zasadzie uwzględ. rozwoju tego języka na zasadzie .....
Od tego czasu określa się językoznawstwo jako naukę. głównym nurtem jest patrzenie na język pod względem historycznym. Wydzieliły się 4 obszary badań językowych:
- język w tradycyjnym ujęciu opisowe,
- w ujęciu historycznym,
- historyczno - porównawcze,
- opisowo - porównawcze.
Badania te pozwoliły ustalić metody badawcze, które mają charakter trwały. Badania językoznawcze mieszają się w tych nurtach.
XIX - wieczne językoznawstwo można podzielić na 2 fazy:
I - wyznaczona przez Boppa, nurt badań historycznych,
II - 60., 70 - fascynacja teorią Darwina,
Schleicher (????czy Schleiermeicher????? eh) - "Teoria Darwina a językoznawstwo", udowadnia, że tak jak przyroda język jest nauką ścisłą. Metody badań językoznawczych można przeprowadzić wg b. przyrodniczych.
Językoznawcy niemieccy w Lipsku 0 młodogramatycy, Herm, Paul, Burgman(????? nazwiska z kosmosu;-)
Szkoła ta skupiała się wokół budowy o historii języka. Początek teorii prajęzyka. Zadecydowano o tym, że język ulegał zmiano o zastanawiano się jak z jednego język powstawały kolejne. Odkryli przez to rodzinę j. indoeuropejskich. Młodogramatycy sformułowali szereg prawd dotyczących rozwoju języka. Te zasady nazwali prawami dotyczącymi rozwoju języka. Te zasady nazwali prawami językowymi i te prawa mają wymiar głównie w obszarze faktycznym. (????????).
Teoria bezwyjątkowości praw głosowych.
Pytano jak głoski się rozwijają. W poszczególnych językach określone głoski rozwijały się tak samo, ale tylko wtedy kiedy były zachowane identyczne warunki fonetyczne. (tutaj przykład z wyrazem "sen").
Dawniej Słowianie posługiwali się jerami, ale jeśli jer był w pozycji słabej ginął. Jeśli w mocnej to przekształcał się w tzw. pełne samogłoski. Mają one pełen cechy artykulacyjne. Prawa głosowe funkcjonują inaczej niż prawa przyrody, choć duża była jedność. Prawa przyrody działają powszechnie. Pr. Językowe działają przestrzennie i mają charakter historyczny. Zasady te stały się podstawą metody badań historyczno - porównawczych. Nieocenione korzyści tych badań. Wg młodogramatyków rozwija.... Naukowe podejście z pozycji historycznej. Język jest tworem indywidualnym, czyli rodzi się w psychice człowieka. Historia zmienia człowieka. W psychice rodzą się zmiany historyczne. Młodogr. cechowali się drobiazgowością. odchodzili do językoznawstwa w sposób niesystemowy - zarzut.
Ograniczało ich subiektywne podejście do języka. Pod koniec ery ich badań pojawiły się inne teorie językoznawcze.
Jan Ignacy Nieścisło - B. de Courteney, prof. S bleble, Szkoła ligwistyczna. Zapoczątkował badania gramatyki historycznej języka polskiego. Sprzeciwił się w pewnym sensie teorii modogramatyków. Język jest wg niego tworem społecznym. Wprowadza do myśli o języku aspekt społeczny. Język należy badać z pozycji historycznej. Jest też 2 aspekt języka - statyczny tzn że stos między elementami języka ..... (????) Wprowadził pojęcie synchronii. Courteney zastanawiał się nda dźwiękową stroną języka, wydzielił 2 warstwy:
- antropofonika, kt. utożsamia się ze współczesną foniką, można badać język z pozycji dźwięków,
- psychofonika (fonologia), badanie z pozycji....
Zamiana fonetyczna wyrazu doprowadziła do zmiany wyrazu znaczenia. Ewolucja.
Pytał o to czym jest język. Jaki jest jego stosunek do całości mowy.
Szkoła kazańska - przeciwstawna do młodogramatycznej. Zajmowano się współczesnym językiem i jego dźwiękową stroną. Rozróżniono głoskę i inwariant. Głoskę utożsamiano z dźwiękiem. Inwariant - z abstrakcyjnym obrazem głoski.
W obrębie szkoły kazańskiej skupiano się na wariantywności uzależnionej od przynależności do klasy gramatycznej. Courteney - prekursor strukturalizmu.
1916 - Genewa, " Kurs językoznawstwa ogólnego" wiadomo kogo;-)
"Jdynym prawdziwym przedmiotem językoznawstwa jest język sam w sobie i ze względu na samego siebie".
Badania historyczne są krytykowane, niemodne. Badali tylko j. współczesny. F.d.S. pokazał systemowość języka. Między znakami, które są w języku są relacje systemowe. Tzn. że istota jednego znaku warunkuje istnienie 2 znaku. Jeśli dźwięk to i bezdźwięk. Znaki w tym systemie układają się na zasadzie opozycji. Relacje między znakami rozpatruje się w płaszczyźnie paradygmatu ....
Język można badać w 2 płaszczyznach, synchronicznej i diachronicznej.
F.S. - dla zbiorowości mówiącej jedyną i prawdziwą rzeczywistością jest język współczesny. Znaki są powołane do tego, żeby spełniać określone funkcje. Pogląd S. były realizowane w kontekście szkół strukturalnych. 2 szkoły: praska i kopenhaska oraz funkcjonalizm.
Sz. praska - Trubiecki, Jakobson. Synteza poglądów dotychczasowych, głównie za F.S. - sz. strukturalna.
Funkcjonalizm (sz. praska) - j. składa się z systemu znaków językowych, ale z takich, kóre pełnią określone funkcje. Podkreślają opozycyjność znaku. Rozróżniano tu podsystemy języka:
- morfologiczny (wymiana głoskowa w obrębie fonemów),
-fonologiczny,
- morficzny,
- podsystem składniowy.
Funkcje znaków łatwiej badać jeśli bada się je w obrębie jednego systemu. Dokładnie opisano system fonologiczny (postać taka jak dziś), dano podstawę systemowi morfologicznemu. Punktem wyjścia do badań fonologicznych stała się opozycja. Trubiecki wyróżnił cechy dystynktywne i delimitacyjne. Istnienie jednej cechy jest możliwe dzięki istnieniu drugiej.
Fonem - abstrakcyjny obraz głoski jako podstawy jednostki systemu fonologicznego. Badania doprowadziły do powstania pojęcia wariantu.
Praska szkoła rozwinęła teorię podsystemu fonologicznego języka. Rozwinęły się też badania stylistyczne. Styl to jakość struktury tekstu. Nadawca tworząc tekst celowo dobiera jego elementy, ma jakiś cel.
W tym samym czasie działał K. Buhler - twórca aktu komunikacji językowej. Pokazał zjawisko mowy, kt. służy nam do porozumiewania się.
Sz. kopenhaska - drugie centrum strukturalizmu. Glossemantycy - byli najbliżsi F.S. Zdaniem języoznaw. jest badanie struktury. języka. Rozpatrywali pojęcia: treść i wyrażania w języku. To są dwie płaszczyzny w strukturalizmie. Obie płaszczyzny dzieli się na 2 sfery: substancję i formę. Substancja - rzeczywista i obiektywna. Forma - subiektywny obraz rzeczywistości. Zadaniem językoznawstwa jest ustalenie jaka jest relacja między formą a treścią.
Językoznawstwo funkcjonalne - kontynuacja sz. praskiej. Język to narzędzie do porozumienia się. Wiele miejsca poświęca się symbolice.
Marthe (?????????) - nie można badać języka szatkując badania na synchroniczne i diachroniczne, kt. przecież się przecinają. To decyduje o tym, że językoznawstwo pełni określoną funkcję. Opisując język możemy brać 2 etapy. Musimy dzielić na morfemy, leksemy, fonemy...
3 sposoby wyrażania funkcji: morfologiczny, szyk i ......
Strukturalizm ukazał opisany obraz języka. Omija się kryteria zewnątrzjęzykowe. Opisuje się język wedle podsystemów języka.
Str. amerykański - dystrybucjonizm lub deskryptywizm lub j. opisowe. (40. 50.l).
Teoria behawioryzmu. Przedmiotem badań był korpus tekstowy. L. Bloogfield. J. jest częścią zachowana człowieka. Opisuję język i nie odnoszę się tylko do intuicji. Chodziło o uściślenie i usystematyzowanie wszystkich języków. Dystrybucjonizm to zbiór kontekstów. Jeśli dana jednostka językowa występuje w tych samych kontekstach to mówiono, że do dystrybucja identyczna. Dystrybucj. czyli wydzielanie jednostek z określonego zbioru może prowadzić do absurdu. Nie można badać języka tylko z pozycji dystrybutywnej. Każdy z poziomów języka traktuje się osobno.
Różnica między dyst. a strukturalizmem wynikała z podejścia do znaczenia.