„Postawy i wartości” Bogdan Wojciszke

POSTAWA = gotowe i trwałe ustosunkowanie do konkretnych osób i obiektów, albo ich rodzajów

WARTOŚCI = abstrakcyjne cele i zasady rządzące ludzkim życiem [np. uczciwość, sprawiedliwość społeczna, życie zgodne z naturą..]

STRUKTURA POSTAW I WARTOŚCI

STRUKTURA WARTOŚCI

• wartości = pojęcia lub przekonania o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach, które wykraczają poza specyficzne sytuacje, kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń oraz są uporządkowane według względnej ważności.

• pomiar ważności wartości - rangowanie od najbardziej do najmniej ważnego lub odrębnym szacowaniu każdej wartości

• wszystkie sąsiadujące ze sobą [skalowanie wielowymiarowe] typy wartości są ze sobą dodatnio skorelowane

• ludzie i społeczeństwa ceniące wartości prospołeczne mają tendencję do niskiej oceny wartości egoistycznych i odwrotnie - wartości są celami, te zaś służą zawsze czyimś interesom, a interesy ludzi często są w sprzeczności

STRUKTURA POSTAW

• postawa wobec obiektu (osoby, przedmiotu, zdarzenia, idei) = względnie trwała tendencja do pozytywnego lub negatywnego wartościowania tego obiektu przez tego człowieka

• umiejscowienie na dwubiegunowym kontinuum stosunku

• emocje

• chłodna ocena

• własności:

• znak

• natężenie

• ważność

• wewnętrzna zgodność

• stopień powiązania z innymi postawami

Mądrzycki, Nowak

• trójskładnikowa definicja postawy:

• uczuciowo-oceniający

• poznawczy [przekonania]

• behawioralny [tendencja do pozytywnych lub negatywnych zachowań]

• postawa jest wyznaczana dotychczasowymi emocjami przeżywanymi w związku z obiektem, przekonaniami na jego temat i naszym zachowaniem

• wartość = szczególny rodzaj postawy jej obiektem jest abstrakcyjny cel życiowy, a ustosunkowanie bierze się z przekonania, że ten cel jest ważny (lub nie) i powinien być realizowan

FUNKCJE POSTAW

1. orientacyjna - stosunek do obiektu pozwala zorientować się jaki on jest (pomimo nadmiaru lub niedoboru informacji), a także jakie są inne, powiązane z nim obiekty tylko ta jest pełniona przez prawdopodobnie wszystkie postawy; inne f. tylko przez niektóre.

2. instrumentalna - nabieramy stosunku do obiektu ponieważ pomaga lub przeszkadza w realizacji pewnych dążeń.

3. ekspresji wartości - utrzymywanie i ujawnianie pewnych postaw sprawia nam satysfakcję, ponieważ możemy wyrazić wiarę w cenione przez nas wartości, a więc wyrażać, kim jesteśmy

4. społeczno-adaptacyjna - żywimy określoną postawę, ponieważ pomaga to zaprezentować się innym ludziom w pozytywnym świetle i podtrzymać pożądane przez nas więzi społeczne.

5. obrony ego - postawa pomaga podmiotowi w utrzymaniu dobrego mniemania o sobie lub rozwiązaniu wewnętrznych konfliktów.

• aktywizacja różnych treści powoduje wydobywanie z umysłu różnych wersji hierarchii wartości:

• w hierarchii formułowanej dla ja [jaki powinienem być] - dominują wartości egoistyczne, wyrażające koncentrację na własnym interesie

• w wersji formułowanej dla innych - dominują wartości prospołeczne, wyrażające wyjście poza własny interes

GENEZA POSTAW

• emocje przeżywane w przeszłości w stosunku do obiektu postawy

• przekonania człowieka o własnościach obiektu

• własne zachowania w stosunku do obiektu

POSTAWA JAKO REZULTAT PRZEKONAŃ

• założenie o postpoznawczości postaw nasz stosunek emocjonalny do obiektu wynika ze świadomych przekonań o jego zaletach i wadach

• MODEL POSTAWY DOSKONALE RACJONALNEJ = przekonanie oznacza przypisanie obiektowi postawy dowolnej własności w wyniku obserwacji, wnioskowania, bądź stosownej informacji od jakiegoś nadawcy

• przekonanie może być słabe, lub silne, implikuje też pewną cząstkową ocenę obiektu postawy, w zależności od wartościowości cechy obiektu o którą idzie.

• Równanie Fishbeina

P_x = ∑ p_i o_i

postawa wobec obiektu jest sumą iloczynów siły przekonań i ocen cząstkowych implikowanych przez owe przekonania

P - postawa wobec obiektu x

p_i - i-te przekonanie podmiotu na temat obiektu x, czyli subiektywne prawdopodobieństwo, że obiekt x ma cechę i.

o_i - ocena cząstkowa cechy

n - liczba istotnych przekonań o obiekcie x

POSTAWA JAKO REZULTAT EMOCJI

• postawy mogą się pojawiać bez pośrednictwa przekonań istotą postawy jest skojarzenie jej obiektu z określoną reakcją uczuciową.

• siła skojarzenia = siła postawy [wskaźnikiem - czas jeśli człowiek szybko decyduje czy dany obiekt posiada jakąś silni wartościowaną cechę, tzn. że postawa jest silna (i łatwo dostępna pamięciowo)]

• powtarzanie związku „ocena-obiekt” prowadzi do wzmocnienia postawy

• postawy ukształtowane w wyniku bezpośredniego kontaktu z ich przedmiotami cechują się większą siłą od tych wykształconych na bazie informacji z drugiej ręki

• mechanizmy wykształcania skojarzeń:

• podstawowy - WARUNKOWANIE KLASYCZNE = pojawianie się obiektu przed lub w towarzystwie dowolnej nagrody prowadzi do pozytywnej postawy wobec tego obiektu, podczas gdy pojawianie się tego samego obiektu przed lub w towarzystwie jakiegoś zdarzenia karzącego prowadzi do wykształcenia się postawy negatywne obiekty pierwotnie obojętne nabierają dodatniego lub ujemnego znaczenia dzięki ich skojarzeniu ze zdarzeniami lub obiektami, które takie znaczenie już posiadają.

• jest mechanizmem kształtowania i zmieniania postaw, niezależnym od nabywania nowych przekonań o właściwościach obiektu postawy

• polega na BEZPOŚREDNIM kształtowaniu stosunku emocjonalnego do obiektu, czemu zresztą może towarzyszyć następcza zmiana przekonań o obiekcie.

• kiedy postawie wobec obiektu towarzyszy duża ilość wiedzy - ulega ona słabszej zmianie pod wpływem warunkowania klasycznego niż w przypadku obiektów, o których mało wiemy.

• WARUNKOWANIE SPRAWCZE - uczenie się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po niej i zwykle z jej powodu pojawiają się negatywne lub pozytywne dla jednostki zdarzenia

• w celu kształtowania postaw - wymaga ono obserwacji zachowania danej jednostki i stosownego zmieniania działań dysponenta nagród lub kar konieczna indywidualizacja kontaktu między dysponentem wzmocnień a osobą poddaną oddziaływaniom

• zjawisko samej ekspozycji - im częściej obiekt jest eksponowany, tym bardziej jest lubiany, sama ekspozycja obiektu wystarcza więc do jego polubienia
  zastrzeżenia:

• obiekt musi być na wstępnie neutralny, lub przynajmniej nieawersyjny

• nie może być eksponowany bez przerwy, bo to prowadzi do znudzenia

• obiekty złożone bardziej zyskują na powtarzaniu niż proste - szybsze znudzenie

• efekt ekspozycji jest najsilniejszy w odniesieniu do słabo znanych obiektów, a więc kiedy nie dysponuje innymi, ważniejszymi przesłankami postawy

• powtarzanie sloganów reklamowych prowadzi do wzrostu przekonania o ich prawdziwości

POSTAWA JAKO REZULTAT ZACHOWANIA

• zachowanie człowieka może wywierać silniejszy wpływ na jego postawy w obecności małych niż dużych nagród i kar.

• wzmocnienia duże [kary lub nagrody] wywierają słabszy wpływ na postawy poddanych im osób niż wzmocnienia małe:

• redukcja dysonansu - podecyzyjnie

• teoria autopercepcji postaw - ludzie wnioskują o przyczynach swojego postępowania na podstawie obserwacji własnego zachowania i sytuacji, w jakiej do niego dochodzi - gdy brak uzasadnień zewnętrznych, szukamy ich w sobie.

• w sytuacji nagradzania czynności zgodnej z własnymi postawami i upodobaniami [naduzasadnianie zachowania] - brak dysonansu - człowiek często przestaje lubić daną czynność, ponieważ zaczyna widzieć własne działania jako powodowane chęcią uzyskania nagrody, nie zaś chęcią wykonywania samej czynności.

• znaczenia wzmocnień dla podmiotu:

• aspekt kontroli - nagroda prowokuje do wysiłku i działania mającego na celu jej uzyskanie [jeśli uwypuklony im większa nagroda tym bardziej ujemny jej wpływ na lubienie danej czynności i dalszą ochotę do wykonywania] np. pieniądze

• aspekt kompetencji - nagroda jest informacją o przejawionym poziomie sprawności, umiejętności czy jakości wyniku [jeśli uwypuklony im większa nagroda tym bardziej dodatni jej wpływ na lubienie danej czynności i dalszą ochotę na jej wykonywanie] np. pochwała, aprobata

• własne zachowanie jednostki wywołuj zgodne z nim postawy, jeżeli jest ono postrzegane jako niewymuszone silnymi czynnikami zewnętrznymi [np. działanie na rzecz kogoś wzmaga naszą do niego sympatię, jeśli nie jest na rozkaz]

WPŁYW POSTAW I WARTOŚCI NA PRZETWARZANIE INFORMACJI

• wartości i postawy wpływają na przetwarzanie informacji o obiektach, których dotyczą:

• ułatwianie przetwarzania informacji

• deformowanie przetwarzania informacji

SELEKTYWNOŚĆ POSZUKIWANIA INFORMACJI

• HIPOTEZA SELEKTYWNEJ EKSPOZYCJI - w celu potwierdzenia słuszności własnych poglądów aktywnie poszukujemy informacji zgodnych z postawami, zaś aby uniknąć dysonansu unikamy informacji z postawami tymi sprzecznych. Ograniczenia:

• zanika w warunkach wymuszających bezstronność [publiczne zachowania, konieczność wyjaśnienia ich innym]

• gdy sprawa jest dla nas mało ważna

• gdy przekonani jesteśmy że łatwo sobie poradzimy z kontrargumentami

• gdy przygotowujemy się do zmiany własnego poglądu

TENDENCYJNOŚĆ SPOSTRZEŻEŃ I WNIOSKÓW

• pojawienie się obiektu powoduje aktywizację reakcji uczuciowej, która wpływa na przetwarzanie nowych inf. o tym obiekcie, a nawet o innych, współwystępujących z nim zdarzeniach

• wpływ reakcji uczuciowej aktywizowanej przez pojawienie się obiektu postawy jest:

• automatyczny [bezwiedny]

• niespecyficzny [pojawienie się obiektu obdarzanego silnie pozytywnymi uczuciami - przyspieszenie dokonywania pozytywnych, opóźnienie dokonywania negatywnych sądów na tematy niezwiązane z obiektami]

• argumenty zgodne z własną postawą są przetwarzane krócej i w sposób bardziej automatyczny

• argumenty sprzeczne z postawą są poddawane dłuższej analizie i krytyce przez celowe wydobywanie z pamięci informacji podtrzymujących początkową postawę:

• intensywność obrony postawy i zwalczania sprzecznych argumentów rośnie wraz ze stopniem zaangażowania emocjonalnego posiadacza postawy

• poglądy stanowią przesłankę do podziału świata społecznego na swoich i obcych.

SELEKTYWNOŚĆ PAMIĘCI

• selektywność pamięci jest większa dla postaw mocno związanych z wyznawanymi wartościami [są one silniej bronione] a mniejsza dla postaw mocno związanych z bieżącymi celami jednostki [gdyż ich realizacja wymaga obiektywizmu w ocenie informacji] postawy wywołują wzrost pamięci związanych z nimi informacji: materiał zarówno zgodny, jak i sprzeczny z postawami jest lepiej zapamiętywany od neutralnego.

• rzadkie są doniesienia o selektywnym wpływie wartości na przetwarzanie inf. choć wpływ taki powinien często występować [z powodu centralnego charakteru wartości] może wartości to truizmy kulturowe są tak bardzo rozpowszechnione i niekwestionowane, że nie mają za sobą poparcia w postaci powiązanych z nimi poglądów.

• spostrzegana różnica wpływu mediów na własne i cudze poglądy:

• rośnie, gdy intencja nadawcy jest uważana za negatywną, lub nadawca jest uważany za niewiarygodnego

• rośnie, gdy przekaz jest uważany za szkodliwy społecznie

• spada do zmiany znaku włącznie, kiedy wpływ mediów jest uznawany za dobroczynny

• rośnie wraz ze wzrostem poczucia własnych kompetencji w sprawie, której dotyczy przekaz

WPŁYW POSTAW NA ZACHOWANIE

strategie poszukiwania dodatkowych czynników decydujących, czy postawy wpływają czy nie wpływają na zachowania:

• metodologiczna [dopasowanie metod pomiaru postaw i zachowań]

• strategii poszukiwania moderatorów zgodności [dodatkowych czynników, od których występowanie zgodności zależy]

• strategii poszukiwania mediatorów [procesów psychicznych, za pośrednictwem których postawy wpływają na zachowanie]

DOPASOWANIE POSTAW I ZACHOWAŃ

• STRTEGIA METODOLOGICZNA - zgodność postaw z zachowaniem jest w rzeczywistości duża, ale wiele badań nie jest jej w stanie wykazać ponieważ:

• posługują się pojedynczymi aktami behawioralnymi jako wskaźnikami zachowania [lekiem agregacja danych o zachowaniu]

• porównują szczegółowe zachowania z ogólnymi postawami [ konkretyzacja mierzonej postawy]

• wskaźnikiem zachowania mogą być:

• zagregowane dane o licznych aktach

• pojedynczy akt zachowania

• może być nierzetelny - czasem się zdarza czegoś wyjątkowo nie zrobić; nie z własnej winy np.

• może być nietrafny - pojedyncza reakcja może zależeć od innych niż postawa wyznaczników i nie być reprezentatywna dla całego zbioru zachowań wyrażających postawę

MODERATORY ZGODNOŚCI

• moderatory mogą się wiązać z:

• cechami sytuacji w której dochodzi do danego zachowania

• cechami samego zachowania

• cechami postawy

Abelson

• sytuacje:

• indywiduujące - warunki umożliwiające zachowanie się zgodne z naszymi preferencjami, nakłaniające do myślenia o sobie lub o własnych poglądach i zachęcające do wykorzystywania płynących stąd wniosków w działaniu - w warunkach autokoncentracji wzrost zgodności zachowania z własnymi poglądami

• dezindywiduujące - warunki, w których następuje czasowe nasilenie identyfikacji jednostki z jakąś grupą, jej symbolami i wartościami w takim stopniu, że osobiste wartości i opinie jednostki przestają regulować jej zachowanie [demonstracja, strajk] = wyrażanie symbolicznych wartości grupy

• skryptowe - warunki, które mniej lub bardziej automatycznie inicjują gotowy już ciąg działań, czyli skrypt; dobrze utrwalony i mniej więcej jednakowy dla wszystkich osób posiadających ten skrypt [pogrzeb]

• własnością zachowania warunkującą jego zgodność z postawami jest przede wszystkim znaczenie tego zachowania dla działającego człowieka

• cechy postawy decydujące o zgodności postawa-zachowanie:

• ważność - czy mają bezpośredni wpływ na nasze losy

• bezpośredniość genezy postawy - czy wywodzą się z osobistych doświadczeń [jeśli tak, postawy generują zachowania bardziej z nimi zgodne]

• stopień wewnętrznej jednorodności - postawa jednorodna ewaluatywnie = pozbawiona ambiwalencji im bardziej są zbliżone poszczególne oceny cząstkowe, wynikające ze szczegółowych przekonań dot. tego obiektu, tym większa zgodność

• moderatory zgodności [od czego zależy zgodność]:

• jaka postawa

• jakie zachowanie

• jakie warunki zachowania

MEDIATORY ZGODNOŚCI

• jak postawy mogą wpływać na zachowanie:

• kształtując sposób spostrzegania ich obiektu [interpretacja jego zachowań, selektywność zapamiętywania danych o obiekcie kluczowe pojęcie: aktywizacja postawy]

• kształtując świadome intencje zachowania się w ten, a nie inny sposób wobec danego obiektu

Fazio

• tendencyjne spostrzeganie obiektu postawy [nie ma motywacji/możliwości do rozważania własnej postawy]:

• aktywizacja postawy

• tendencyjność spostrzegania

• treść spostrzeżeń dotyczących obiektu postawy

• [normy definicja sytuacji]

• definicja zachowania obserwowanego zdarzenia

Ajzen

• teoria działań przemyślanych:

1. przekonanie, że dane zachowanie prowadzi do danych efektów

2. ocena tych efektów

↓↓↓↓↓↓

postawa wobec zachowania

↓↓↓↓↓↓

świadoma intencja → zachowanie

↑↑↑↑↑↑

subiektywna norma

↑↑↑↑↑↑

1. przekonanie, że inni uważają , iż powinienem się zachować w dany sposób

2. motywacja do ulegania innym

• zgodność rzeczywistego zachowania z postawą jest tym większa, im słabiej intencja jest uzależniona od norm obowiązujących [zdaniem podmiotu] w danej sytuacji [zwłaszcza, gdy duży nacisk - nagrody lub kary]

• modyfikacje teorii działań przemyślanych:

• intencje zależą nie tylko od postawy wobec zachowania i subiektywnej normy, ale od trzeciego czynnika: SPOSTRZEGANA PRZEZ CZŁOWIEKA KONTROLA ZACHOWANIA, czyli oczekiwanie, że jest w stanie zachowanie to wykonać [teoria + ta modyfikacja = TEORIA ZACHOWAŃ PLANOWYCH]

• postawa nie zawsze wpływa na zachowanie za pośrednictwem świadomych intencję [głównie wpływa przy rzadko wykonywanych]

• swoboda wyboru nasila postępowanie w zgodzie z wyznawanymi wartościami - prawdopodobnie dlatego, że wybór oznacza konieczność przemyślenia własnych preferencji, co włącza kontrolowane przetwarzanie informacji.

TEORIA AUTOPERCEPCJI

1. człowiek uczy się rozpoznawać własne stany i cechy [np. postawy] w podobny sposób do tego, w jaki uczy się rozpoznawać stany innych ludzi - na podstawie obserwacji własnego zachowania i warunków w jakich ma ono miejsce

2. im słabsze, mniej wyraźne i jednoznaczne są wskaźniki wewnętrzne, tym większą rolę we wnioskowaniu o sobie odgrywają wskaźniki zewnętrzne, tkwiące w zachowaniu i sytuacyjnych warunkach kontrolujących to zachowanie

3. jeżeli jakieś własne zachowanie jest przez człowieka spostrzegane jako uzależnione od sytuacji, która je w widoczny sposób wywołuje iw wyjaśnia, to zachowanie to nie staje się podstawą do wnioskowania przez jednostkę o jej własnych cechach [postawach], a jego przyczyna jest upatrywana w sytuacji.

4. [rola własnych zachowań maleje, gdy wewnętrzne wskaźniki ustosunkowania (początkowa postawa) są silne. Wnioskowanie o postawie z treści własnych zachowań słabnie, gdy zachowania te widziane są przez człowieka jako wymuszone jakimś zewnętrznym czynnikiem]

5. [ludzie wnioskują o własnych postawach na podstawie swoich niedawnych zachowań, jednak aby się tak stało muszą być spełnione warunki:

1. początkowa postawa musi być słaba lub mało skrystalizowana

2. zachowanie musi być postrzegane jako niewymuszone zewnętrznymi naciskami]

- 1 -

---