„O godzeniu wody z ogniem” M. Jarymowicz
„ku sobie” - ksobność, egocentryzm, egoizm
„ku innym” - prospołeczność
[Greenwald] „ku innym”:
ja publiczne - psychologiczna zależność, zgeneralizowane pragnienie aprobaty otoczenia, nastawienie na spełnianie jego oczekiwań i automatyczne dostosowywanie do nich własnych zachowań
ja kolektywne - bardziej dojrzałe - uwewnętrznianie norm grupy odniesienia i identyfikowanie się z jej celami, co łączy się ze świadomym podzielaniem standardów wartościowania i współdziałaniem
[Yamamguchi] Skala Kolektywizmu do pomiaru allocentryzmu jako tendencji do dawania priorytetu celom grupowym nad osobistymi, gdy są one w konflikcie
przejawy allocentryzmu mogą wynikać z celów pozakolektywnych:
czynności instrumentalne wobec celów indywidualnych [czynności pseudoprospoleczne]
realizacja celów makiawelicznych
[Marcus, Kitayama]
ja niezależne
ja współzależne - specyficzne dla kultur dalekowschodnich - troska o innych i dopasowanie się do innych oraz znaczenie harmonijnego współżycia z ludźmi; nie przejawiają większej potrzeby afiliacji, ale wyższy poziom tych motywów, które są odbiciem potrzeby przystosowania się i zajmowania właściwego miejsca w relacjach z innymi
reprezentacji kultur kolektywistycznych odznaczają się:
stosunkowo największym rozeznaniem co do tego, co może być przedmiotem wymiany, pod jakimi warunkami, kiedy i gdzie
skupieniem się na potrzebach innych i na zasadzie równości
porównywaniem korzyści i dążeniem do wspólnych korzyści
przywiązywania wagi do współprzeżywania emocji [jako stanów przeciwstawnych odczuwaniu niezależności]
[Triandis]
ja prywatne - rezultat sądów samego podmiotu na temat własnej osoby
ja publiczne - pochodne od domniemanych osądów ze strony „zgeneralizowanego innego”
ja kolektywne - oceny ze strony konkretnej grupy odniesienia {[Tajfel] ta część pojęcia Ja jednostki, która bierze się z wiedzy o własnej przynależności do grupy czy grup, wraz z wartością i emocjonalnym znaczeniem przypisywanym tej przynależności}
osoby o dominującym ja kolektywnym - zwane kolektywistami - albo nie różnicują celów własnych i grupy, albo podporządkowują cele własne grupowym; skupiają uwagę na tym, jakie będą skutki ich działań dla grupy, mają tendencję do dzielenia się dobrami, czują współzależność i zaangażowanie w życie innych członków grupy
kolektywiści spostrzegają normy grupy jako uniwersalne - czasem forma etnocentryzmu
wzbudzenie tożsamości społecznej pociąga za sobą obniżenie progów spostrzeganego podobieństwa z innymi ludźmi i wyzwala tendencję do zgadzania się raczej niż niezgadzania ze społecznymi opiniami
wykazano, że zaimki MY i NAS niosą pozytywne emocjonalne znaczenie - w sposób automatyczny i nieświadomy
Badania Brewer i Gardner
trzy poziomy tożsamości:
personalną
interpersonalną [wiążącą diady, ekipy, zespoły]
kolektywną - podzielanie tożsamości z innymi, z którymi nie jest się związanym bezpośrednimi [face-to-face] interakcjami; łączy tylko symboliczna reprezentacja społecznej kategorii
[Jarymowicz]
tożsamość społeczna:
MY-grupowe [tożsamość interpersonalna]
MY-kategorialne [tożsamość kolektywna]
MY-atrybutywne [nie jest odzwierciedleniem umiejscowienia własnej osoby w grupach czy kategoriach realnego świata społecznego; nie uzależnia też uznawania ludzi za swoich lub obcych od wspólnej przynależności do tych samych grup czy kategorii; bierze się z kategoryzacji dokonywanych przez sam umysł - zdolny do abstrahowania i tworzenia kategoryzacji „w poprzek” grup - np. ludzie uczciwi, opowiadający się za poszanowaniem tradycji]
poczucie wspólnoty - pochodna podobieństwa:
statusu społecznego:
pochodzenie i przynależność - rodzinna, narodowa, społeczna
własności biologiczne - płeć, temperament, zdrowie
etap życia i role społeczne
status materialny
cechy zachowań [aktywność, sprawność, zaradność]
cech psychicznych:
wiedza, kategorie poznawcze, sposób widzenia świata
język, nazywanie, sposoby artykułowania
wartości, standardy ewaluacji i oceny określonych zjawisk
normy, preferencje, wybory, interesy
cele konkretnych działań i cele strategiczne
poczucie odpowiedzialności i zakres odpowiedzialności
wspólnoty:
materialna, konkretna i namacalna
wspólnota duchowa - wyrażająca się mentalnym podobieństwem, podzielaniem z innymi stanów ducha
dane, zastane - rodzina, naród
pochodne od losów i doświadczeń, w tym niezamierzonych
różne stopnie powiązania
różne zakresy włączania jednostki w zbiorowość [od klany po formy wspólnoty duchowej]
grupy pierwotne - ścisłe zespolenie jednostek poprzez stosunki osobiste - łączą ludzi ze względu na tylko niektóre atrybuty
grupy odniesienia - do których jednostka nie należy lecz aspiruje - duchowe powiązania z określonymi zbiorowościami, choć bez współdziałania, czynów, faktów, gotowość.
indywidualizm a orientacje wspólnotowe
formy zamknięte na innych a otwarte
mechanizmy i formy wspólnoty:
symbioza pierwotna
realna zależność od innych i konformizm
zależność psychologiczna
syntonia z kolektywem
źródła regulacji charakter motywacji
realna zależność - potrzeba bezpieczeństwa i afiliatywne popędy . hedonistyczne
zależność emocjonalna - instrumentalne podporządkowanie, konformizm wobec . oczekiwań otoczenia
zinternalizowane normy - świadome respektowanie norm wewnątrzgrupowych
system wartości i ideałów - niezależne od nacisków grupowych poszanowanie
(aksjologiczno-transgresyjny) wartości nadrzędnych, własne standardy i wybory . . prospołeczne, satysfakcje wspólnotowe
typy wewnętrznych mechanizmów angażowania się, oparte na dwóch kategoriach umysłowych standardów stanowiących przesłanki altruizmu:
mechanizm endocentryczny - wymaga rozwoju „standardów JA” tj. standardów skłaniających do działań wspierających innych ludzi, skojarzonych z własnymi powinnościami; gdy ten warunek jest spełniony, dochodzi do zachowań zgodnych z własnym pojmowaniem tego, co dla innych dobre.
mechanizm egzocentryczny - wymaga rozwoju standardów „poza JA”, tj. standardów dobra ujmowanego z perspektywy innej niż własna; ich ukształtowanie umożliwia zrozumienie stanów innych ludzi, niepodobnych do stanów własnych, a ich zrozumienie bywa źródłem silnej motywacji do działań na rzecz celów cudzych: cele cudze stają się osobistymi
jeśli mechanizm ten wymaga mentalnego wykraczania „poza Ja”, to takie umysłowe operacje nie są możliwe:
bez rozwoju formalnych zdolności umysłu, bo to intelekt umożliwia przekroczenie pierwotnego, naturalnego egocentryzmu oraz samo dostrzeżenie istnienia innych punktów widzenia i rzeczywistości
bez wykorzystania tych zdolności w procesie percepcji społecznej i formowania się względnie niezależnych schematów JA i schematów nie-JA
proces poznawczego wyodrębnienia JA [proces poznawczej indywiduacji] został uznany za warunek konieczny do rozwoju podmiotowych standardów, leżących u podstaw własnych wyborów i sprawstwa, umożliwiających uznawania celów cudzych za wlasne.
dwoistość JA:
JA jako schemat wiedzy o samym sobie
JA jako przeżywający podmiot
potrzeby podstawowe:
biologiczne
emocjonalne
bezpieczeństwa
przynależności
aprobaty
przejście od konformizmu do nonkonformizmu:
utrzymujące się poczucie dyskomfortu i motywacja do uwolnienia się od wpływów otoczenia; przejawia się raczej negowaniem grupowego niż formowaniem własnego punktu widzenia; obejmuje nie tylko normy i formy zachowania, ale i własną tożsamość
indywiduacja = proces kształtowania się cech indywidualnych [osobniczych] jednostki lub zbiorowości: wyodrębnianie się, indywidualizowanie się, usamodzielnianie się.
indywidualizm = syndrom przejawów, których podstawę stanowią osiągane w toku rozwoju zdolności i umiejętności, a jedną z podstaw jest zdolność wglądu w samego siebie; jest on osiągalny stopniowo, a wstępnym warunkiem tego procesu jest elementarne choćby zróżnicowanie JA - nie-JA i wyodrębnienie się JA-przedmiotowego, które następnie może stać się obiektem samopoznania
orientacja indywidualistyczna tendencja do osiągnięcia samoświadomości i samowystarczalności; przejawiać się ona może skłonnością do samoobserwacji i samopoznania, poszukiwaniem wglądu w samego siebie i możliwości dookreślenia własnej tożsamości, dookreślenia własnych standardów i celów, osiągnięcia niezależności w ich realizacji
[Waterman] składowe indywidualizmu normatywnego [etycznego]:
eudajmonizm - dążenie do szczęśliwości, życia w zgodzie z „prawdziwym JA” [które zawiera i pierwiastki wspólne wszystkim ludziom i unikalne]
wolność wyboru
odpowiedzialność
uniwersalizm
nadrzędne znaczenie powiązania między celami osobistymi i społecznymi
„poznawcza indywiduacja” = odrębność schematowi?
„generalizacja standardów wartościowania JA”?
w przypadku szczególnie wysokiego stopnia odrębności wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, wyznaczających zależność i więź z innymi ludźmi maleje, a przychylność wyznaczają w większej mierze standardy podmiotowe, wewnętrzne, operujące wybiórczo - stąd kategoria - anonimowi inni nie musi wzbudzać szczególnego zaangażowania i przychylności osób z grup o najwyższym poziomie poznawczej indywiduacji
d
d
- 1 -