PSYCHOANALIZA

Założenie: prawdziwą ludzką rzeczywistością jest podświadomość.

To, co jest świadome, jest bardziej powierzchowne.

Między świadomością a nieświadomością znajduje się przedświadomość.

Psychoanalitycy różnią się między sobą ustaleniem granicy między świadomością a podświadomością.

KLASYCZNA PSYCHOANALIZA FREUDA

Zygmunt FREUD (1856-1939), psychiatra wiedeński

Spojrzenie techniczno-energetyczne na człowieka.

Mówił o aparacie psychicznym, a nie o osobowości.

Struktury funkcjonalne, kształtowane w toku rozwoju ontogenetycznego i wspólnie regulujące zachowanie człowieka:

• id (es),

• ego (ich)

• superego (über-ich).

Id

źródło energii, biorącej się z procesów metabolicznych, które objawiają się w postaci nieświadomych, ślepych popędów, pchających jednostkę do ich zaspokojenia (gratyfikacji) według zasady przyjemności.

Superego

- powstaje w procesie socjalizacji

- podstruktury: ja idealne i sumienie

Superego powstaje na zasadzie dezaprobaty (karania) lub aprobaty (nagradzania) społecznej

Ego

- dyspozytora działań dowolnych mających na celu przystosowanie.

- poszukuje przyjemności, ale jednocześnie pod naporem superego wprowadza pewne ograniczenia w zachowaniu.

Instynkt - wrodzona psychologiczna reprezentacja wewnętrznego somatycznego źródła pobudzenia. Psychologiczna reprezentacja nazywana jest życzeniem; cielesna natomiast, od której pochodzi on, nazywana jest potrzebą.

Instynkty napędzają zachowanie i determinują kierunek tego zachowania. Osoba głodna jest bardziej wrażliwa na bodziec pokarmowy.

Instynkt posiada:

• źródło, którym jest kondycja cielesna albo potrzeba;

• cel, którym jest usunięcie cielesnego podniecenia-napięcia;

• przedmiot, który może zaspokoić pobudzenie;

• impuls instynktu, czyli siła, która jest zdeterminowana przez intensywność potrzeby.

Freud wyróżnił dwie grupy instynktów: instynkt życia i instynkt śmierci.

- Instynkt życia służy jednostkowemu przeżyciu i zachowaniu gatunku. W tej kategorii mieści się głód i seks. Ogromną rolę w tym odgrywa tzw. libido - przyjemność o charakterze seksualnym.

- Instynkt śmierci inaczej zwany instynktem destrukcyjnym, działa skrycie i dąży do rozbicia harmonii w człowieku. Freud mówi: Celem każdego życia jest śmierć.

Człowiek ma nieświadome życzenie, żeby umrzeć.

Życie jesz jakby kompromisem pomiędzy instynktem życia i śmierci.

Wtedy kiedy człowiekowi jest rzeczywiście źle, wtedy instynkt śmierci jakby był uspokojony.

Zagrożenie życia wywołuje chęć życia.Pochodną do instynktu śmierci jest agresja.

Agresywność jest autodestruktywnością skierowaną na zewnątrz przeciwko zastępczym przedmiotom.

Instynkt życia i śmierci mogą się zlać ze sobą albo przejść jeden w drugi. Przykładem zlania jest jedzenie.

Instynkt życia przechodzi w instynkt śmierci, miłość przechodzi w nienawiść.

Za agresję człowiek jest karany przez super-ego. W ten sposób instynkt śmierci, który najpierw przejawia się na zewnątrz, zostaje skierowany do siebie.

Uczenie opanowania agresji, hamowanie - zdaniem Freuda - jest niebezpieczne. Kultura, która uczy człowieka opanowania agresji, działa przeciw człowiekowi.

Agresja zahamowana na zewnątrz powoduje: gryzienie palców, rzucanie przedmiotami, zaciskanie pięści.

Agresja jest dopuszczalna w niektórych gabinetach psychologów.

Czasem wyładowujemy agresję na przyjaciołach.

Rozwój dokonuje się poprzez:

• procesy dojrzewania fizjologicznego;

• frustracje, które powstają w wyniku niemożności zaspokojenia potrzeb;

• konflikty, np. ego z super-ego lub id, albo z otaczającym światem;

• zagrożenie, wywołujące ból psychiczny; organizm chcąc dokonać rozwoju musi się pogodzić z bólem psychicznym, który towarzyszy frustracji i konfliktom.

Jeżeli pomiędzy id, superego i ego jest funkcjonalna równowaga, człowiek osiąga dojrzałość.

W wyniku zbyt silnego id i superego zostają uruchomione tzw. mechanizmy obronne ego, które są zafałszowaniem prawdy o sobie i wyborem tzw. substytutów, czyli osób czy przedmiotów, które jak gdyby zaspakajały żądania wywodzące się z id czy superego.

Człowiek nie uświadamia sobie tego, że stosuje mechanizmy obronne, ale odczuwa konsekwencje w postaci nieprzyjemnych stanów emocjonalnych, lęków. Podstawowymi mechanizmami obronnymi są: identyfikacja, wyparcie i tłumienie.

Identyfikacja - jednostka przejmuje cechy innej osoby, tak że stają się one częścią jej osobowości. Uczy się redukować napięcia przez modelowanie swojego zachowania na sposób tej osoby.

Dziecko identyfikuje się z zakazami rodziców, ażeby uniknąć kary. Ten rodzaj identyfikacji jest podstawą dla formowania się super-ego.

Kiedy jest starsze, znajduje innych ludzi.

Wyparcie (represja) oznacza przeniesienie treści ze świadomości do nieświadomości.

Silna represja pojawia się wówczas, kiedy naturalny wybór obiektu instynktu jest uniemożliwiony (niedostępny) przez bariery zewnętrzne lub wewnętrzne. Następuje przeniesienia uczucia z jednego obiektu na drugi.

Gdyby proces wyparcia był zupełnie skuteczny, człowiek doznałby spokoju. Jednak treści wyparte raz po raz w rozmaity sposób dają znać o sobie.

Aby utrzymać je na wodzy, trzeba wykonywać różne czynności, np. napinać mięśnie, natrętnie myśleć o sprawach obiektywnie błahych. Projekcja

- rzutowanie - przypisywanie innym ludziom tych cech i właściwości;

To nie jest kłamstwo, bo mówiący w ten sposób wierzy w to, co mu się wydaje.

Projekcja łączy się z represją - z wypieranymi przeżyciami. Uniemożliwia obiektywny sąd o świecie, o ludziach. Objawia się przez niepokój.

Czasami projekcja przybiera postać nadmiernego usprawiedliwiania się.

Reakcja upozorowana - mechanizm obronny polegający na wytwarzaniu postawy przeciwnej w stosunku do rzeczywistych uczuć jednostki względem jednostki, np. człowiek jest przesadnie uprzejmy wobec osoby, której nienawidzi.

Fiksacja i regresja

- bardzo prymitywne mechanizmy obronne.

Fiksacja - utrwalenie się pewnych form zachowania, motywacji, postaw charakterystycznych dla wcześniejszej fazy rozwoju.

Regresja - powrót do form zachowania się charakterystycznych dla wcześniejszych faz rozwojowych.

Człowiek dorosły zachowuje się jak dziecko, np. głośno płacze, tupie nogami, trzaska drzwiami. Ktoś, kto ma trudności w pracy, szuka pocieszenia w piciu.

Sublimacja

W wyniku integracyjnej funkcji ego następuje proces sublimacji popędu, czyli skierowanie instynktu życia z pierwotnych, biologicznych i aspołecznych celów na zachowania społecznie akceptowane, np. na działalność artystyczną, naukową, sportową itp.

Sublimacja nie redukuje całego napięcia, zawsze jakieś napięcie pozostaje.

Freud uważa, że może ono nawet doprowadzić do różnych zaburzeń na tle nerwowym albo do bezsenności.

Tłumienie (Unterdrückung, suppression)

- proces pozostający pod kontrolą świadomości; polega na wyrzeczeniu się zaspokojenia potrzeby, a nie jest jej zanegowaniem.

Psychoterapia psychoanalityczna

Zadaniem terapeuty jest wykrycie istoty konfliktów pacjenta i doprowadzenie go do osiągnięcia wglądu w nieuświadomioną dotychczas motywację.

Dokonuje się to poprzez technikę swobodnych skojarzeń.

Pacjentowi poleca się, żeby pozwolił myślom biec swobodnie i mówił głośno o wszystkim, co mu przyjdzie na myśl, żeby nie starał się układać myśli w logiczny tok, nie tłumił ewentualnych uczuć, które mogą towarzyszyć słowom.

Wspomnienia przebiegają zwykle w pewnej kolejności, wspomnienia świeższych wydarzeń przychodzą wcześniej, a po nich dalsze, które dotyczą przeżyć dawniejszych.

Terapeuta jest najpierw zupełnie bierny, w pewnej fazie terapii zaczyna jednak aktywnie włączać się, dokonując interpretacji.

Uzupełnia brakujące powiązania, które dotyczą wypartych do podświadomości treści i stanowią o etiologii zaburzenia. Stara się wprowadzić je do świadomości pacjenta.

O tym, czy interpretacja jest właściwa, decyduje w końcu nie terapeuta, lecz pacjent: on sam decyduje o tym, czy ją przyjąć, czy nie.

W trakcie psychoterapii między pacjentem a terapeutą powstaje pewien związek, w którym istnieją jednocześnie zaufanie i wątpliwości, pragnienia i obawy.

Przeniesienie

Pod wpływem pozytywnego przeniesienia pacjent chętnie poddaje się leczeniu, jego wypowiedzi są obszerne, co dzień uzyskuje się nowy materiał wyjaśniający patogenezę zaburzeń.

Z chwilą uświadomienia sobie tych uczuć, pacjent może zareagować nowym oporem, tzw. oporem przeniesionym.

Analiza przeniesienia wskazuje, że terapeuta nie jest niczym innym, jak tylko reprezentantem, obrazem dawniejszego obiektu miłości.

Przeciwprzeniesienie

• terapeuta przenosi na pacjenta swoje własne problemy i utajone pragnienia.

27

---