PODSTAWY

 

Językiem japońskim (日本語-nihon-go) posługuje się na świecie około 130 milionów japończyków oraz nie japończycy mieszkający w Japonii, a także uczący się tego języka poza jej granicami.

 

Kanji

W pisanym języku japońskim występują 48 902 znaki wywodzące się z pisma chińskiego. Ideogramy te, zwane Kanji 漢字 nie są jednak, ze względu na swą ilość, w pełni używane przez japończyków. Japończyk z dobrym wykształceniem zna około 5-6 tysięcy znaków, ale do czytania gazet i prostych tekstów wystarczy znajomość 3-4 tysięcy znaków.

Pierwsze ślady zapisów kanji na ziemiach japońskich pochodzą z V-VI wieku okresu Kofun. Natomiast pierwszym znanym nam utworem literackim jest Kojiki 古事記 - Księgi dawnych wydarzeń, który powstał w 712 roku, w okresie Nara. W tamtych czasach wszystkie utwory pisano zmodyfikowaną, w celach transkrypcji kanji, czyli tak zwaną manyōgana 万葉仮名, która z kolei przekształciła się w hiragana i katakana. W czasach tych zapożyczono ogromną liczbę wyrazów pochodzenia chińskiego oraz sylaby nie istniejące wcześniej w języku japońskim. Zjaponizowane, chińskie czytanie kanji to onyomi 音読み, a odpowiadające tym samym znakom czytanie japońskie to kunyomi 訓読み. Forma chińskiego czytania jest zależna od tego, w jakim czasie i z jakiego regionu Chin znak ten przywędrował do Japonii. Starsza fala, napływu znaków, pochodziła z chińskiego księstwa U (japońskie Go - 呉). Druga fala przybyła o wiele później i szła z księstwa Han (japońskie Kan - 漢). W ten sposób wiele kanji ma dwa (czasami więcej), czytań onyomi - go-on 呉音 i kan-on 漢音.

Oprócz znaków powstałych w Chinach japończycy stworzyli własne warianty kanji, które mają jedynie japoński sposób odczytywania.

Większość znaków ma nie tylko po kilka sposobów czytań, ale również po kilka odmiennych znaczeń. I odwrotnie wiele znaków o różnym znaczeniu ma ten sam sposób czytania, zarówno w sposobie chińskim jak i japońskim. Jeśli chodzi o chińskie czytanie to wynika to z charakteru języka chińskiego, w którym wyrazy odróżnia się od siebie nie tylko według zawartych w nich zgłoskach, ale również według akcentu tonicznego. Natomiast identycznie brzmiące wyrazy japońskie, mające różne znaczenia i różne kanji, najczęściej pochodzą od tego samego wyrazu w pradawnym języku japońskim, kumulującego w swym prymitywnym znaczeniu więcej znaczeń bogatszego języka chińskiego. Istnieją też kanji mające odmienne znaczenia w czytaniu chińskim i inne w japońskim. Spowodowane jest to nie istnieniem odpowiednika chińskiego znaczenia w języku japońskim, (np. chińskich miar długości).

Większość wyrazów w zdaniu zawierającym kanji składa się najczęściej z dwóch znaków. Powstają wówczas możliwości powstania naturalnego i nie naturalnego czytania połączenia. Naturalne czytanie wynika z połączenia znaków o jednakowym czytaniu - on albo kun oraz z naturalnego wynikania znaczenia wyrazu z dwóch składowych jego części. Na przykład, gdy: pierwszy określa drugi; stoją względem siebie według reguł gramatyki japońskiej - dopełnienie - czasownik i chińskiej - czasownik - dopełnienie; są najzwyklejszym wyliczeniem; wyrażają przeciwstawne pojęcia. Natomiast nienaturalne połączenie wynika z uzyskiwania czytania bądź znaczenia odmiennego od czytania bądź znaczenia poszczególnych elementów wyrazu.

Czasami podczas połączenia wielu znaków zachodzą zmiany w fonetyce jednego, drugiego lub obu członów. Przy czym mogą zachodzić tu:

1. a)      udźwięcznienie spółgłosek na początku drugiego słowa;

2. b)      pojawienie się długich spółgłosek gdy pierwszy wyraz kończy się na tsu lub chi a drugi zaczyna na k, s, t, ts, chi, f, h (przy czym f i h zmieniają się w p) i gdy pierwszy kończy na ku i ki a drugi zaczyna na k;

3. c)      zamiana e albo o w a, w pierwszym wyrazie;

4. d)      opuszczanie bądź dodawanie n;

5. e)      inne opuszczenia bądź zmiany.

Zachodzą również często skrócenia podczas połączeń. Stosuje się to często przy połączeniach nazw własnych składających się z wielu znaków.

Sporo znaków zmieniło poprzez wieki swój wygląd, co sprawia że starsze teksty mogą czasem sprawiać problem przy odczytywaniu.

Aby dowiedzieć się więcej o kanji zapraszam do zapoznania się z zawierającym 1945 znaków „Słownikiem znaków japońskich” Bogusława Nowaka - Wiedza Powszechna - Warszawa 1995 r.

 

Hiragana

Sylabiriusz ten powstał na początku okresu Heian (794-1192) i znany był jako 女手 onna-de „kobieca ręka” lub 女文字 onna-moji „znaki kobiece”. Nazwa ta pochodziła od tego, iż wykorzystywały go przede wszystkim kobiety. Znaki hiragana 平仮名 wywodzą się z kursywy znaków kanji, a nazwa ta oznacza „równe znaki sylabiczne”.

a - あ	ka - か ga - が	sa - さ za - ざ	ta - た da - だ	na - な	ha - は ba - ば pa - ぱ	ma - ま	ya - や	ra - ら	wa - わ
i - い	ki - き ge - ぎ	shi - し ji - じ	chi - ち ji - ぢ	ni - に	hi - ひ bi - び pi - ぴ	mi - み	[yi]i -い	ri - り	[wi]i -ゐ
u - う	ku - く gu - ぐ	su - す zu - ず	tsu - つ zu - づ	nu - ぬ	fu - ふ bu - ぶ pu - ぷ	mu - む	yu - ゆ	ru - る	[wu]u-う
e - え	ke - け ge - げ	se - せ ze - ぜ	te - て de - で	ne - ね	he - へ be - べ pe - ぺ	me - め	[ye]e -え	re - れ	[we]e-ゑ
o - お	ko - こ go - ご	so - そ zo - ぞ	to - と do - ど	no - の	ho - ほ bo - ぼ po - ぽ	mo - も	yo - よ	ro - ろ	(w)o -を
n - ん

 

Sylaby wi i wu nie są obecnie używane i zanikły pod koniec okresu Taishō (do 1926 roku). We wcześniejszym okresie nastąpiło zagubienie nagłosowego w, oprócz sylaby wa. Aby stworzyć tak zwane spółgłoski podwójne należy dodać przed spółgłoską sylabę tsu, zapisaną małym znakiem っ (ッ dla katakana). Można również tworzyć sylaby kombinowane przez dodanie za sylabą małych znaków ゃya, ゅyu i ょyo (ャュョ w katakana). Aby stworzyć długą samogłoskę należy dodać na końcu sylaby znak うu, który oznacza jej wydłużenie.

Historyczne wyprowadzenie hiragana od znaków kanji:

 

安 -あ	加 -か	左 -さ	太 -た	奈 -な	波 -は	末 -ま	也 -や	良 -ら	和 -わ
以 -い	幾 -き	之 -し	知 -ち	仁 -に	比 -ひ	美 -み		利 -り
宇 -う	久 -く	寸 -す	川 -つ	奴 -ぬ	不 -ふ	武 -む	由 -ゆ	留 -る
衣 -え	計 -け	世 -せ	天 -て	祢 -ね	部 -へ	女 -め		礼 -れ
於 -お	己 -こ	曽 -そ	止 -と	乃 -の	保 -ほ	毛 -も	与 -よ	呂 -ろ	遠 -を

 

Hiragana jest obecnie stosowana do zapisu prostych słów, wymiennych końcówek odmiennych części mowy oraz do wyrażenia reakcji gramatycznych między wyrazami w zdaniu.

 

Katakana

Ten sylabiriusz powstał w tym samym okresie, co poprzedni, ale został wyprowadzony z kwadratowego stylu zapisu kanji (kaisho). Zapis ten został stworzony przez mnichów buddyjskich do szybkiego zapisywania trudnych znaków kanji i komentarzy. Katakana 片仮名 oznacza „pocięte znaki sylabiczne”. Właśnie od buddyjskiego zestawienia 50 znaków katakana w tabelę (zgłoskowe n dodano w późniejszym okresie), sylabiriusze japońskie wzięły nazwę 五十音図 gojūonzu. Mnisi wzorowali się tu oczywiście na podobnych zestawieniach znaków w sanskrycie.

a - ア	ka - カ ga - ガ	sa - サ za - ザ	ta - タ da - ダ	na - ナ	ha - ハ ba - バ pa - パ	ma -マ	ya - ヤ	ra - ラ	wa - ワ
i - イ	ki - キ ge - ギ	shi - シ ji - ジ	chi - チ ji - ヂ	ni - ニ	hi - ヒ bi - ビ pi - ピ	mi - ミ	[yi]i -イ	ri - リ	[wi]i -ヰ
u - ウ	ku - ク gu - グ	su - ス zu - ズ	tsu - ツ zu - ヅ	nu - ヌ	fu - フ bu - ブ pu - プ	mu - ム	yu - ユ	ru - ル	[wu]u-ウ
e - エ	ke - ケ ge - ゲ	se - セ ze - ゼ	te - テ de - デ	ne - ネ	he - ヘ be - ベ pe - ペ	me - メ	[ye]e -エ	re - レ	[we]e-ヱ
o - オ	ko - コ go - ゴ	so - ソ zo - ゾ	to - ト do - ド	no - ノ	ho - ホ bo - ボ po - ポ	mo - モ	yo - ヨ	ro - ロ	(w)o -ヲ
n - ン

 

Jedyną różnicą w zapisie katakana jest taka, iż zamiast u - służącego do przedłużania samogłosek używa się tu obecnie znaku ー.

Historyczne wyprowadzenie katakana od znaków kanji:

 

阿 -ア	加 -カ	散 -サ	多 -タ	奈 -ナ	八 -ハ	末 -マ	也 -ヤ	良 -ラ	和 -ワ
伊 -イ	幾 -キ	之 -シ	千 -チ	二 -ニ	比 -ヒ	三 -ミ		利 -リ
宇 -ウ	久 -ク	須 -ス	川 -ツ	奴 -ヌ	不 -フ	牟 -ム	由 -ユ	流 -ル
江 -エ	介 -ケ	世 -セ	天 -テ	祢 -ネ	部 -ヘ	女 -メ		礼 -レ
於 -オ	己 -コ	曽 -ソ	止 -ト	乃 -ノ	保 -ホ	毛 -モ	与 -ヨ	呂 -ロ	呼 -ヲ

 

Obecnie kanji stosowane jest do zapisu wyrazów obcego pochodzenia, do podkreślenia ironii, zapisu nazw zwierząt i roślin w tekstach naukowych, a także do zapisu onomatopei, czyli ogólnie tak zwanego gairaigo 外来語. Pewną odmianą gairaigo są słowa powstałe w Japonii na podstawie zwrotów angielskich, zwane waseieigo 和製英語. Powstają one poprzez połączenie wyrazów obcych, albo wyrazów obcych oraz japońskich w jedną całość, często z pominięciem niektórych ich części.

Niektóre kanji, zwłaszcza te mniej znane i rzadziej stosowane, wspomagane są poprzez tak zwany zapis furigana 振仮名, czyli obecnie znaki hiragana, a dawniej też katakana, zapisane mała czcionką nad lub obok kanji, w zależności od sposobu zapisu (w pionie lub w poziomie).

 

Podstawowe pojęcia

 

Język japoński należy do grupy języków, w których następuje przyłączenie odpowiednich najmniejszych i niepodzielnych cząstek wyrazowych, oznaczających znaczenie albo stosunki gramatyczne określanego wyrazu, zwanych morfemami. Sposób podłączania morfemów jest ściśle określony przez gramatykę tego języka.

W języku japońskim części mowy - 品詞（ひんし）dzielimy nieco odmiennie niż w języku polskim, na części:

- samodzielne - 自立語（じりつご）, czyli takie, które mogą występować w zdaniu samodzielnie bez dodatkowych części mowy, oraz

- niesamodzielne - 付属語（ふぞくご）, zależne od innych części mowy, które aby zaistnieć w zdaniu muszą być do nich przyłączane.

Zarówno samodzielne jak i niesamodzielne części mowy można podzielić, na odmienne - 活用語（かつようご）oraz nieodmienne - 無活用語（むかつようご）. Samodzielnymi, odmiennymi częściami mowy są tak zwane Yōgen 用言, do których należą: czasowniki 動詞 (Dōshi), przymiotniki 形容詞 (Keiyōshi) oraz przymiotniki imienne 形容動詞 (Keiyōdōshi). Samodzielne, nieodmienne części mowy to: przysłówki 副詞 (Fukushi), przydawki 連体詞 (Rentaishi), spójniki 接続詞 (Setsuzokushi), wyrazy oznaczające stany emocjonalne 感動詞 (Kandōshi) oraz tak zwane Taigen 体言, do których należą: rzeczowniki 名詞 (Meishi), zaimki 代名詞 (Daimeishi) i liczebniki 数詞 (Sūshi). Niesamodzielne, odmienne części mowy to Jodōshi 助動詞, a nieodmienne Joshi 助詞.

Japoński nie wyróżnia liczby ani pojedynczej, ani mnogiej. Te same słowa używane są, zatem w obu liczbach. W związku z tym odmiana części mowy jest mniej skomplikowana niż w języku polskim.

---