Symbole i obrazy 31

alegoryczne"⁶¹. Malarze renesansowi przedstawiali rzeczywistych ludzi w przebraniu mitologicznym, a nawet religijnym: udzielali bowiem twarzy osób naprawdę żyjących postaciom przedstawianym z atrybutami i cecha­mi charakteryzującymi ich mityczny, święty lub alegoryczny status. Póź­niej zachowywał się nieraz już tylko układ kompozycyjny; już tylko spo­sób formalnego ujęcia niósł z sobą zadawnioną godność, niejako ślad od­ciśnięty przez wieki, tak właśnie dawniej wyobrażanego tematu. W XVIII wieku angielscy portreciści wyobrażając współczesnych sobie arystokratów wciąż jeszcze modelowali ich wizerunki na wzór Sybill Michała Anioła czy alegorycznych wyobrażeń Caritas ⁶². W jednym z rozdziałów niniejszej książki omawiam portret króla Stanisława Leszczyńskiego, w którym Jean Baptiste Oudry przedstawił skazanego na życie poza ojczyzną monarchę z — zaczerpniętymi z Ikonologii Ripy — artybutami alegorii wygnania, identyfikując go w ten sposób z personifikacją tej jego jakości, którą chciał nade wszystko podkreślić ⁶³.

Malarstwo holenderskie dokonało w XVII wieku największej zapewne do tego czasu rewolucji ikonograficznej. Repertuar tematyczny uległ cał­kowitemu przekształceniu: świat obrazów poszerzył swe granice. Choć nadal wielu artystów przedstawiało sceny historyczne, religijne i alego­ryczne, do malarstwa na wielką skalę wtargnął widok natury i człowieka: pejzaże nizin i morza, sceny oświetlone księżycem, migawkowe ujęcia ludzi na ślizgawce, widoki kramów targowych, wnętrza kościołów i po­dwórka domów mieszczańskich, rybacy i ich łodzie, stare kobiety przy­gotowujące posiłki, eleganckie dania zastawione na stołach, kupcy i rze­mieślnicy, wytworni panowie składający wizyty i ludowi balwierze do­konujący ulicznych operacji wśród ciżby ciekawych. Wszystko to stało się godne przedstawiania, znalazło się w granicach świata obrazów — ho­lenderskiej „ikonosfery" — i odtąd aż do końca wieku XIX było już tam powszechnie uważane za interesujące i warte uwagi artysty i widza.

Początkowo taka ikonografia stanowiła specjalność malarzy niderlandz­kich, również tych spośród nich, którzy pracowali we Włoszech, jak tzw. Bamboccianti ^u, pojawiała się u francuskich peintres de la realiti XVII

⁶¹ Por. R. Wishnevsky, Studien zum «portrait historie» in den Niederlanden (Phil. Diss., Miinchen), Miinchen 1967.

⁶² E. Wind, Humanitdtsidee und heroisiertes Portrdt in der englischen Kultur
des 18. Jahrhunderts, „Vortrage der Bibliothek Warburg", 1930 -1931 (publ. 1932),
s. 156-229; — tenże, Studies in Allegorical Portraiture, I, „Journal of the Warburg
Institute", I, 1937 - 1938, s. 138 - 162.

⁶³ Patrz w niniejszej książce, s. 149 - 155.

⁶⁴ J. Michałkowa, Bamboccianti — krytyka i teoria sztuki wobec «kornicznego»
malarstwa rodzajowego, w: Myśl o sztuce i sztuka XVII i XVIII w. (w serii Idee
i Sztuka pod red. J. Białostockiego), Warszawa 1970, s. 121 - 166.

---