16 Część I. Pojęcia i problemy

Do swych badań religioznawczych Eliade po części przynajmniej za­stosował wyniki psychoanalitycznych studiów, które — w pracach Junga i jego kontynuatorów — sprowadzały fakt ustawicznego powracania pew­nych przedstawień i symboli w sztuce różnych epok, ludów i kręgów kul­turowych do niezmiennej struktury ludzkiej psychiki". I znów historyk sztuki nie musi podzielać poglądów Junga na wiele spraw — a przede wszystkim przekonania, że obrazy zwane przezeń archetypicznymi sta­nowią wynik działania niepoznawalnego skądinąd elementu psychiki zwa­nego przezeń archetypem ¹² — aby rezultaty pod wpływem Junga prowa­dzonych analiz badaczy kultury, a zwłaszcza literatury, uznać za warte zastanowienia i nieraz za owocne także dla pracy w dziedzinie dziejów sztuk plastycznych.

Wydana po raz pierwszy przed 45 laty książka Maiud Bodkin o arche-typieznych modelach w poezji^1S reprezentuje kierunek oparty wprawdzie na nauce Junga, lecz zorientowany raczej historycznie. Badaczka angiel­ska traktuje swój zakres studiów jako „ogólną naukę o człowieku" bądź jako „psychologię społeczną". Zakłada ona, „że w poezji — a tu w szczegól­ności w poezji tragicznej — możemy ustalić tematy posiadające szczególną formę lub układ, które z wieku na wiek trwają poprzez wszystkie odmiany i które odpowiadają układowi lub zestawowi skłonności uczuciowych w psychice tych, których temat ten wzrusza"^u. Bodkin stara się uniknąć niebezpieczeństwa, kryjącego się w propozycji wyjaśniania takich obser­wacji przez zakładanie istnienia struktur wrodzonych w ludzkiej „zbioro­wej nieświadomości". Dlatego jej rozumowanie jest raczej ostrożne:

„W sformułowaniu hipotezy Junga i w bardziej hipotetycznym, meta­forycznym stwierdzeniu [znakomitego brytyjskiego filologa klasycznego] Gilberta Murraya¹⁵ mówi się, że te układy «są odciśnięte na organizmie*,

¹¹ C. G. Jung, The Archetypes and the Collective Unconscious (Bollingen Series,
XX, 9/1), New York 1959.'—Także praca zbiorowa Man and His Symbols, ed.
C. G. Jung i M. L. von Franz, London 1964, wyd. kieszonkowe: London 1978. — Por.
też J. Jacobi, Komplex, Archetypus, Symbol in der Psychologie C. G. Jungs, Ziirich
1957.

¹² J. Białostocki, Temat ramowy i obraz archetypiczny: psychologia i ikonogra­
fia, w książce tegoż, Teoria i twórczość. O tradycji i inwencji w teorii sztuki i ikono­
grafii, Poznań 1961, s. 160 - 168. Por. też H. Frankfort, The Archetype in Analytical
Psychology and the History of Religion, „Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes", XXI, 1958, s. 166 - 178.

¹³ M. Bodkin, Archetypal Patterns in Poetry. Psychological Studies of Imagina-
tion, London 1963 (I wyd. 1934); po polsku fragment: taże, Wzorce archetypowe w
poezji tragicznej, przeł. P. Mroczkowski, „Pamiętnik Literacki", LX, 1969, nr 2.

¹⁴ Ibidem, s. 4.

¹⁵ Bodkin powołuje się na rozmowę G. Murraya, Hamlet and Orestes, w tegoż,
The Classical Tradition in Poetry, Oxford 1927.

---