DYMITRIADY to interwencje zbrojne szlachty i magnatów polskich w wenętrzne sprawy Rosji w celu osadzenia na tronie Dymitra w latach 1604-1610.Wojny Rzeczypospolitej z Rosją rozpoczęły się w roku 1609, kiedy to Zygmunt III Waza zainterweniował w Rosji. Przeprowadzono dwie dymitriady: I. (1604-1606) II. (1608-1613). FAKCJE - magnackie stronnictwa w XVII- wiecznej Rzeczypospolitej. KOZACY - ludzie zamieszkujący stepy graniczące ze wschodnimi ziemiami Rzeczypospolitej. W miarę upływu czasu stworzyli oni społeczność stosującą system demokracji wojennej. Głównie zaliczali się do nich uciekinierzy z Litwy, Rusi Moskiewskiej, Wołoszczyzny oraz Korony, którzy w XV w. zasiedlili słabo zamieszkane do tej pory ziemie zwane Dzikimi Polami. KSENOFOBIA - fobiczny lęk, niechęć, wrogość w stosunku do obcych lub innych. Dawniej ksenofobia była niechęcią do tradycji czy kultury innych narodów. LIBERUM VETO (łac. "wolne nie pozwalam"), zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów na Sejm do zerwania obrad i unieważnienia podjętych uchwał. PACTA CONVENTA - dokument stanowiący uzupełnienie artykułów henrykowskich, podpisywany przez każdego króla wybranego w drodze wolnej elekcji przed wstąpieniem na tron. W przeciwieństwie do artykułów, które były niezmienne, pacta conventa układano dla każdego władcy od nowa. Zawierały one swoisty program gospodarczo- polityczny, który król ma wypełnić podczas swego panowania.
ROKOSZ LUBOMIRSKIEGO to zbrojne wystąpienie wszczęte w roku 1665 przeciw Janowi II Kazimierzowi przez Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Dwór Jana Kazimierz wytoczył Jerzemu Lubomirskiemu proces oskarżająć go między innymi o związki z obcymi państwami i podżeganie wojska do buntu. W grudniu 1664 roku sejm skazał Lubomirskiego za zdradę stanu na utratę urzędów, banicję i infamię. 1648 - powstanie Kozackie Bogdana Chmielnickiego (zawarcie przymierza kozaków z tatarami), bitwy pod Korsuniem, Żółtymi wodami i Piławcami. 1652 - Bitwa z Tatarami i Kozakami pod Batohem. 1654 - oddanie Ukrainy pod protekcję Rosji. 1654-1667 - wojna polsko- rosyjska. 1658 - unia w Hadziaczu między RP, a Kozaczyzną (zakończona niepowodzeniem). 1655 - najazd Szwedzki, ucieczka Jana Kazimierza na Śląsk. 31.XII.1655 - zawiązanie antyszwedzkiej konfederacji w Tyszowcach (na jej czele stanęli hetmani koronni: Stanisław Rewera Potocki i Stanisław Lanckoroński). XII.1656 - traktat w Radno na temat rozbioru Polski (Szwecja, Brandenburgia, Księstwo Siedmiogrodu, B. Chmielnicki). 1657 - traktat welawsko- bydgoski, przyznanie przez Polskę suwerennej władzy elektorowi brandenburskiemu w Prusach. 1660 - odparcie najazdu szwedzkiego i pokój w Oliwii. 1665-1666 - rokosz Lubomirskiego. 1668 - pierwsza abdykacja w historii polski dokonana przez Jana Kazimierza. 1672 - najazd turecki, utrata Podola. 1673 - pokonanie Turków pod Chocimiem przez hetmana Jana Sobieskiego. 1683 - kampania wiedeńska. 1700-1721 - wojna północna.
PROBLEMY RP PRZED POWSTANIEM KOZACKIM: 1. Trudności finansowe. 2. Wzrost roli magnaterii. 3. Wzrost antagonizmów religijnych. 4. Zadrażnienia na Ukrainie. PRZYCZYNY POWSTANIA KOZACKIEGO: 1. Narastające napięcie. 2. Różnice językowo - etniczne pomiędzy polakami, a ukraińskimi chłopami. 3. Podziały religijne (katolicy- prawosławni). 4. Podział społeczny (szlachta- chłopi). 5. Wieczna nienawiść narodu rosyjskiego do polski. 6. Rozsiedlenie się polaków na ziemiach ukraińskich i ich życie w dostatku. 7. Zajmowanie przez polaków rosyjskich urzędów. 8. Różne rodzaje świadczeń i podatków na rzecz polski. 9. Odwołanie przygotowań do wojny z Turcją. PRZYCZYNY UPADKU RP PODCZAS NAJAZDU SZWEDZKIEGO: 1. Trudna sytuacja RP po walkach z kozakami. 2. Klęski militarne wojsk polskich. 3. Masowe przechodzenie szlachty i magnatów na stronę Szwedów. 4. Opuszczenie kraju przez Jana Kazimierza. 5. poddanie Litwy władzy króla szwedzkiego. SKUTKI WOJNY ZE SZWECJĄ: 1. Utrata lenna pruskiego. 2. Poważne załamanie społeczne i gospodarcze. 3. Załamanie pozycji RP. ROLA SEJMIKÓW W POŁOWIE XVIIw. 1. Decydowały o sposobie zbierania podatków. 2. Dokonywały rozliczeń z żołnierzami. 3. egzekwowały zaległości podatkowe i ustalały sposób ściągania nierzetelnych płatników. 4. Zapewniały bezpieczeństwo wewnętrzne w województwie (zaciąganie żołnierzy powiatowych). 5. Organizowały przeglądy pospolitego ruszenia. 6. Wybierały urzędników sądowych.
NASTĘPSTWA WOJEN: 1. Ogromne spustoszenie kraju. 2. Masowe migracje wewnątrz kraju. 3. Spadek liczby ludności. 4. Długotrwały kryzys gospodarki rolnej. 5. Zmniejszenie obszarów uprawy, załamanie eksportu zboża. 6. Kryzys rzemiosła i handlu. 7. Kryzys skarbowy. RODZAJE SEJMÓW W DOBIE KRÓLÓW ELEKCYJNYCH: 1. Sejm konwokacyjny (ustanawiał porządek w procesie elekcyjnym). 2. Elekcyjny. 3. Koronacyjny. 4. Zwyczajne (co 2 lata). 5. Nadzwyczajne. ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE ZAWIERAŁY DECYZJE DOTYCZĄCE KRÓLA I PAŃSTWA: 1. Sejm zwoływano co 2 lata na 6 tygodni. 2. Każdy król akceptował dotychczasowe przywileje stanowe. 3. Formacja dominująca w państwie- pospolite ruszenie. 4. Można wypowiedzieć posłuszeństwo królowi poprzez zawiązanie rokoszu. 5. Wolna elekcja jako podstawa sprawowania władzy. 6. Tolerancja religijna. ZAPAMIĘTAJ: Rzeczpospolita w drugiej połowie XVIIw. Przeżywała poważne trudności społeczno-polityczne (powstanie Chmielnickiego, wojny, postępujący rozkład demokracji szlacheckiej, kryzys mechanizmów sprawowania władzy) oraz gospodarcze. Równoczesne występowanie tych zjawisk stało się źródłem głębokiego kryzysu państwa i społeczeństwa. Rzeczpospolita, która jeszcze za rządów Władysława IV należała do państw silnych, bezpowrotnie utraciła swe znaczenie międzynarodowe i z trudem broniła swego terytorium przed ekspansją Szwecji (która zdobyła Inflanty), Turcji (Podole) i Rosji (lewobrzeżna Ukraina). Straciła też zwierzchnictwo lenne nad Prusami Książęcymi (1657r.).