TECHNIKI DRAMOWE

NA LEKCJACH JĘZYKA POLSKIEGO W GIMNAZJUM

I. Podział technik dramowych według Anny Dziedzic

Anna Dziedzic, współautorka książki Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej, opisuje ponad dwadzieścia technik dramowych, które można wykorzystać na lekcjach w szkole. Techniki te można ogólnie podzielić na cztery kategorie:

1. typowe role (rozmowy w rolach, wywiady, improwizacje);

2. konwencje rzeźby, obrazu i rzeźby;

3. techniki plastyczno-manualne (rysunki, plany, makiety, przedmioty, modele, kostiumy, muzeum);

4. ćwiczenia głosowe i pisemne.

Oprócz wymienionych technik zgrupowanych w cztery kategorie A. Dziedzic podaje przykłady ćwiczeń i zabaw służących jako rozgrzewka do działań dramowych. Są to ćwiczenia wokalno-rytmiczne i ruchowe uczące skupienia i gotowości oraz ćwiczenia wykorzystujące zmysły, służące rozwijaniu wyobraźni, wprowadzane w celu wyciszenia wewnętrznego i skupienia grupy. Takie zabawy wykorzystuje się na zajęciach dramowych we wszystkich grupach wiekowych, szczególnie ważne jest zastosowanie ich, gdy uczniowie są zmęczeni, znudzeni, rozkojarzeni, niespokojni oraz nieśmiali i zamknięci w sobie.

II. Stop-klatka i inne strategie

Stop-klatka jest bardzo prostą i popularną techniką dramową, natomiast najczęstszym sposobem omawiania tego ćwiczenia jest rozmowa o tym, co się dzieje w obrazie, jakie zdarzenie zostało uchwycone i jaką czynność każda z postaci wykonuje. Dla lepszego wglądu w sytuację problemową, przedstawioną w stop-klatce, stosuje się strategię „pięciu poziomów świadomości”, której autorką jest Dorothy Heathcote. Polega ona na postawieniu uczestnikom dramy pytań, które mają zadanie ukazać poziom zrozumienia świadomości ich działań zatrzymanych w stop-klatce.

NISKA ŚWIADOMOŚĆ

1.	Poziom - CZYNNOŚĆ Co teraz robisz? Teraz ......
2.	Poziom MOTYWACJA Dlaczego to robisz? Ponieważ ...
3.	Poziom - ZAANGAŻOWANIE Co chcesz osiągnąć przez wykonanie określonej czynności? Mam nadzieję (zamierzam, oczekuję, wierzę), że ...
4.	Poziom -MODELE (WZORY) Skąd wiesz, że takie zachowanie jest odpowiednie w danej sytuacji? Naśladuję... Kazano mi ... Przeczytałem, że ...
5.	Poziom -FILOZOFIA ŻYCIOWA (SĄDY, PRZEKONANIA, KREDO ŻYCIOWE) Jakie są twoje zasady? Jestem przekonany, że ... Wierzę, że ...

WYSOKA ŚWIADOMOŚĆ

Podczas zajęć dramowych nauczyciel może zaproponować uczniom, aby zastanowili się nie tylko nad tym, co robią i dlaczego to robią, ale również co chcą osiągnąć przez daną czynność. Potem, jeśli grupa jest inteligentna i bardziej zaawansowana w działaniach dramowych, następuje omówienie kolejnych stopni świadomości. Uczniowie mogą również indywidualnie popracować nad przygotowaniem odpowiedzi na pięć pytań, a następnie zaprezentować je podczas przedstawienia stop-klatki.

Strategia „pięciu poziomów świadomości” jest dobrym ćwiczeniem polonistycznym, gdyż pomaga w zrozumieniu motywacji postępowania bohaterów literackich i w opracowaniu charakterystyki postaci. Jest również znakomitą okazją do refleksji i dyskusji na temat postaw i wartości.

Istnieje wiele strategii, dzięki którym specjalista dramy osiąga cel zajęć, a oprócz wymienionej wyżej, najczęściej stosowanymi są:

Antycypacja i retrospekcja

Strategia ta inaczej zwana strategią wyprzedzania i spojrzenia wstecz polega na głębszym analizowaniu problemowej sytuacji dramowej.

W płaszczu eksperta

Strategia ta wiąże się z wejściem w role, wymaga od uczestników akceptowania fikcji, polega na umownej wierze uczniów, że są oni organizacją specjalistów, członkami Instytutu lub grupą ekspertów.

Teatr Forum

Strategia przyczynia się do zrozumienia trudnych uniwersalnych pojęć, rozwija język pojęć, wzbogaca słownictwo.

Telefon zaufania

Strategia polega na analizie postaci w trudnych sytuacjach i odnajdywaniu rozwiązań.

Nauczyciel w roli

Strategia ma duże znaczenie w momencie przechodzenia z rzeczywistości do „stanu fikcyjnego” oraz podczas wychodzenia z niego. Nauczyciel może podejmować rozmaite role, nawet rolę ucznia. Zastosowanie tej strategii stwarza nowe możliwości w relacjach nauczyciel uczeń.

III. Rola i improwizacja w roli

Choć drama używa wiele technik, gdyż rzadko zdarza się, aby podczas zajęć dramowych wykorzystywana była jedna forma pracy, to jednak, jak już wielokrotnie podkreślano, jej podstawą jest rola. Wszystkie opisane formy pracy są jej podporządkowane, są bądź to rolami „naturalnymi” (pełnymi, z dialogiem lub monologiem), bądź jej odmianami (role nieme, zatrzymane w stop-klatce itp.). Odgrywane fakty podczas wchodzenia w role posiadają trzy płaszczyzny znaczeniowe, na których podstawie określa się cele poznawcze i wychowawcze dramy:

• płaszczyzna uniwersalna, symboliczna, ukazująca pewne ogólne sytuacje i problemy (np. wytrwałość, odwaga, szlachetność, poczucie obowiązku, więzi z rodziną);

• płaszczyzna wynikająca z kontekstu, z konkretnej roli sytuacja fikcyjna, wymyślona lub wyjęta z tekstu literackiego (np. wejście w rolę Antygony);

• płaszczyzna osobista odwołanie się do doświadczeń, osobistych odczuć uczestnika (np. „ja” postawione przed moralnym wyborem).

Dzięki zastosowaniu improwizacji w dramie, nauczyciel i uczeń, „wchodząc w rolę”, tworzą wymyślone sytuacje, zawierające problem, konflikt, i starają się stopniowo go rozwiązywać. Podczas improwizacji można dostrzec złe i dobre strony danej sytuacji, wypróbować skutki niewłaściwego wyboru bez żadnych konsekwencji. Działania dramowe można zatrzymać w dowolnym czasie i rozwinąć ten sam problem inaczej.

Drama realizuje się poprzez umiejętności człowieka do bycia kimś lub czymś więcej niż sobą. Poprzez spontaniczną improwizację uruchamia się intuicję, inwencję, wyobraźnię i dzięki charakterystycznej dla człowieka zdolności życia fikcją - odkrywa on rzeczywistość, jakby doświadczał jej realnie.

IV. Pozostałe ćwiczenia dramowe

W związku z tym, że pierwszym etapem dramy jest wykorzystanie zmysłów, lekcja dramy powinna zaczynać się ćwiczeniami rozluźniającymi. Są to gry, zabawy i tzw. „rozgrzewki”. Tego typu ćwiczenia mają na celu uelastycznienie psychofizyczne uczestników, uwolnienie ich od napięć, wykorzystanie nagromadzonej energii.

Gry i ćwiczenia dramowe można pogrupować w następujące kategorie:

1. Gry wprowadzające - dobre przy rozpoczynaniu pracy z nową grupą, budują wzajemne zaufanie, komunikację, bawią, służą odprężeniu.

2. Gry integracyjne - ułatwiają kontakt z innymi osobami, sprzyjają integracji grupy; charakteryzują się intensywnością ruchu - bieganie, skoki, mocowanie się; można je wykorzystać, kiedy uczniowie są zmęczeni, znudzeni i wykazują brak energii.

3. Gry doskonalące kojarzenie - polepszają koncentrację i refleks, wyrabiają spostrzegawczość i szybkość kojarzenia, zwiększają zasób słów.

4. Gry rozwijające myślenie twórcze - zwiększają potencjalne możliwości wykonywania różnych zadań przez grupę poprzez łamanie schematów myślowych oraz prowokowanie do niekonwencjonalnych zachowań, wypowiedzi i twórczości.

5. Gry usprawniające komunikację - pomagają w uświadomieniu barier komunikacyjnych, w ustaleniu reguł komunikacji werbalnej, bez których nie ma miejsca na efektywną pracę w grupie.

6. Gry budujące poczucie bezpieczeństwa w grupie -podwyższają poziom bezpieczeństwa w grupie, dzięki czemu widoczniejsza jest tendencja członków grupy do zachowań spontanicznych.

7. Gry uwrażliwiające i doskonalące komunikację niewerbalną - wyczulają na sygnały niewerbalne i uczą mówienia o nich.

---