Prawa i wolności, nauka - szkola, hasło integracja, rok I

Prawo do wolności religijnej doczekało się prawnej ochrony jako jedno z pierwszych praw, które określamy dziś mianem praw człowieka. Wolność religijna stała się instytucją prawną najpierw w porządku krajowym, a następnie uzyskała ochronę międzynarodową.

Pierwsze akty ochrony wolności sumienia i religii w państwie pochodzą z czasów cesarstwa rzymskiego, do czego przyczyniło się chrześcijaństwo. Ideę poszanowania wolności wiary i zaniechanie prześladowań głosili pisarze chrześcijańscy. Widzieli oni konieczność pozytywnej postawy ze strony państwa w celu zagwarantowania tej wartości.

Pojęcie wolności sumienia trafnie zdefiniował K.Kosior, zgodnie z którą sumienie „ to świadomość moralna, zdolność wydawania ocen dotyczących wartości moralnej czynów człowieka, a w szczególności samego podmiotu...”. Z tak pojmowanej definicji wynika, że wolność sumienia jest prawem do posiadania i głoszenia wybranych zasad i życia zgodnie z nami. Nakazy sumienia są odczuwalne jako bezwarunkowa powinność i w ten sposób odróżniają się od zwykłych poglądów na temat słusznego lub poprawnego zachowania. Postępowanie zgodne z własnym sumieniem stanowi podstawę rozwoju osobowego człowieka. Gwarantowane wolności wyborów zgodnie z tym, co człowiek uznał za słuszne, jest zabezpieczeniem warunków pozwalających człowiekowi realizować się jako istota moralna

Pod względem naukowym nie ma dokładnie określonej definicji religii, choć religia jest nieodłącznym faktem ludzkiego życia. Wszędzie, gdzie pojawił się człowiek, rozwijała się religia. Można powiedzieć, że nie było takiej kultury, gdzie nie było religii. Religia towarzyszy człowiekowi jako droga wyboru lub element własnego życia. Termin religia obejmuje, zjawiska kulturowe, koncepcje religii, aspekty i wierzenia. Prawo do wolności religijnej należy do praw tradycyjnych, prawo to sformułowane jest w formie indywidualnego uprawnienia bądź poprzez wskazanie granic wolności przysługującej jednostce. Prawo to zalicza się do tzw. Praw wolnościowych, które mają na celu zapewnienie swobodnego rozwoju osobowości.

Treść prawa do równości religijnej oznacza przede wszystkim równość wszystkich praw dla osób wierzących i niewierzących w życiu politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym, oraz zakaz wszelkiej dyskryminacji z powodów religijnych.

Uznanie tych zasad i praw zgodnych z postanowieniami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka ma głębokie znaczenie ustrojowe dla państwa. Gwarantując konstytucyjnie wolność sumienia państwo uznaje autonomię wolnego wyboru, pozostającego wewnętrzną sprawą jednostki, wykraczającą poza zakres kompetencji państwa i prawa. Wolność sumienia wyraża się w swobodnym kształtowaniu i wyrażaniu myśli przez człowieka i ich urzeczywistnianiu w formie działania bądź postawy.

Wolność sumienia i religii w Polsce chroniona jest zarówno poprzez akty prawa krajowego jak i umowy międzynarodowe ratyfikowane przez RP, będące zgodnie z art. 87 Konstytucji źródłem powszechnie obowiązującego prawa.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. proklamowała w art. 53 wolność sumienia i religii. Treść prawa do wolności sumienia i religii dotyczy: wyznawania bądź nie wyznawania żadnej religii, wyboru i zmiany przyjętej religii lub światopoglądu, uzewnętrzniania i kultywowania swego wyznania lub przekonań, korzystania ze źródeł informacji na tematy religijne i światopoglądowe, organizowania się według kryteriów wyznaniowych i tworzenia kościołów i innych związków wyznaniowych jako osób prawnych, wychowywania dzieci zgodnie z przekonaniami rodziców, zakazu wywierania jakiegokolwiek przymusu w zakresie przyznanych wolności. Należy zauważyć, iż w zakresie omawianych praw człowieka mieści się prawo do głoszenia wyznawanej doktryny religijnej lub światopoglądowej. Działalność ta - o ile nie narusza ogólnie obowiązujących przepisów - nie podlega żadnym sankcjom ze strony państwa; jest więc legalna. Demokratyczne państwo zapewnia równe prawa zarówno dla osób fizycznych jak i prawnych odnośnie wolności głoszenia tych poglądów.

Prawo do wolności religijnej zostało zagwarantowane w art. 18 Deklaracji Praw Człowieka: „Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii; prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub przekonań, jak również wolność manifestowania swej religii lub przekonań, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, poprzez nauczanie, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów”. Korzystanie z prawa do wolności sumienia i religii podobnie jak i z innych praw i wolności gwarantowanych w Deklaracji może podlegać pewnym ograniczeniom. Granice tych ograniczeń określa art. 29 ust. 2. Wolność religii może zostać ograniczona w przypadkach wskazanych przez artykuł. Prawo do wolności religijnej łączy się prawem do nauczania i wychowania. Prawa w Deklaracji zostały potwierdzone w Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r.
Prawo do wolności sumienia i religii znajduje się w Konwencji Europejskiej obok i na równi z innymi prawami z innymi prawami człowieka. Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności uzupełnia protokół nr 1 z 20 marca 1952 r. w którym państwa zobowiązały się do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z przekonaniami. W art. 2 zostało powiedziane: " Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie nauczania i wychowania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi”. Również Konwencja gwarantuje, że korzystanie z praw i wolności zostały zapewnione każdej osobie oraz będą realizowane bez jakichkolwiek dyskryminacji, wynikających z takich powodów, jak płeć, kolor skóry, język, przekonania polityczne, religijne i inne.
Ważnym dokumentem międzynarodowym, w którym zagwarantowana została wolność sumienia i religii, jest Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Zakres gwarantowanej przez Pakt wolności zasadniczo pokrywa się z tym, co zostało zapisane w Powszechnej Deklaracji i Europejskiej Konwencji.
Kolejnym dokumentem stworzonym w ramach problematyce wolności sumienia i religii jest Deklaracja uchwalona 21 listopada 1989r. w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii i przekonaniach.
Zagwarantowanie wolności sumienia i religii pojawiło się w projekcie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Pierwsza wzmianka o wolności sumienia i religii pojawiła się już w pierwszym dokumencie stworzonym w ramach tego systemu. Państwa zobowiązały się do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności włączając w to wolność myśli, sumienia, religii i przekonań dla wszystkich ludzi. Najszerzej kwestia wolności sumienia i religii została poruszona w Dokumencie Końcowym Spotkania Wiedeńskiego KBWE z 1986r.
Ochronie wolności sumienia i religii służą także liczne przepisy antydyskryminacyjne, znajdujące się w wielu międzynarodowych aktach prawnych, które zakazują dyskryminacji m.in. ze względu na religię, wyznanie czy poglądy.

Podsumowując moje rozważania można stwierdzić, iż działania zmierzające do ochrony praw człowieka, a w tym wolności sumienia i religii zostały podjęte za pośrednictwem konwencji i umów międzynarodowych dopiero podczas II wojny światowej. Pod przewodnictwem ONZ została uchwalona Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 10 grudnia 1948r. w Paryżu. W Deklaracji znalazło się prawo do wolności myśli, sumienia i religii, które w ten sposób sprecyzowane, stało się jednolitym wzorem dla całej społeczności i kolejnych dokumentów międzynarodowych. Deklaracja stała się wzorem również dla Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisana 4 listopada 1950r. Europejska Konwencja, podobnie jak Powszechna Deklaracja wywodzi prawo wolności sumienia i religii z prawnonaturalnej koncepcji, prawo to należy do praw klasycznych- tradycyjnych, wolnościowych, osobistych, podstawowych, elementarnych oraz intelektualnych. Dzięki temu prawo wolności sumienia i religii znajduje się w gruncie praw stanowiących, sformułowanych jako prawnoczłowiecze, fundamentalne i nazwane są „jądrem” praw człowieka.

Bibliografia:

Dz.U 1995, Nr 36,
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dn.2 kwietnia 1997r.,
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,
„Leksykon PWN”, PWN, Warszawa 2004,
„Mała encyklopedia filozofii, pojęcia problemy, kierunki, szkoły”, red. J.Dębowski, L.Gawor, S.Jedynak, K.Kosior, J.Zdybel, L.Zdybel, Bydgoszcz 1996,
Mikulska A., „Wolność sumienia i wyznania. Raport z monitoringu”. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2002,
Piechowiak M., „Wolność religijna- aspekty filozoficznoprawne”, TRPCiP 1995,
Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe,

Mała encyklopedia filozofii, pojęcia problemy, kierunki, szkoły, red. J.Dębowski, L.Gawor, S.Jedynak, K.Kosior, J.Zdybel, L.Zdybel, Bydgoszcz 1996, str. 448-449.

M. Piechowiak , Wolność religijna- aspekty filozoficznoprawne, TRPCiP 1995, str. 16.

Leksykon PWN, PWN, Warszawa 2004,str. 920

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dn.2 kwietnia 1997r.,art.53.

Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe, str.22.

Agata Mikulska, Wolność sumienia i wyznania. Raport z monitoringu. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2002, str.17.

Dz.U 1995, Nr 36, poz. 175

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 14

Agata Mikulska, Wolność sumienia i wyznania. Raport z monitoringu. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2002, str.19

Agata Mikulska, Wolność sumienia i wyznania. Raport z monitoringu. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2002, str.22