ZACHOWANIE CZŁOWIEKA JAKO PRZEDMIOT PSYCHOLOGII

Przedmiotem psychologii jest CZŁOWIEK I JEGO ZACHOWANIE

• ZACHOWANIE - czynność za pomocą której organizm reguluje swoje stosunki z otoczeniem. zachowanie jest wyrazem przystosowania się organizmów do środowiska.

• REGULACJA - polega na takim kierowaniu funkcjami danego mechanizmu, aby działał on w sposób prowadzący do uzyskania pewnego pożądanego efektu

• MECHANIZMY REGULUJĄCE FUNKCJONOWANIEM ORGANIZMU:

MECHANIZMY SOMATYCZNE - Zarządzane przez autonomiczny układ nerwowy. Kierują pracą narządów wewnętrznych (np. utrzymują w normie temperaturę, tętno, ciśnienie krwi, poziom hormonów, skład chemiczny, goją rany, walczą z bakteriami).

MECHANIZMY OŚRODKOWE - Zarządzane przez ośrodkowy układ nerwowy, kierują zachowaniem człowieka w otoczeniu. Dzięki nim człowiek zachowuje się w sposób celowy - zdobywa pokarm, walczy o partnera, unika niebezpieczeństwa itp.

MECHANIZMY SPOŁECZNE - regulacja następuje przez otoczenie społeczne (np. tradycja, wiedza, religia, obyczaje itp.).

• CZYNNIKI WYZNACZAJĄCE ZACHOWANIE CZŁOWIEKA

ZACHOWANIE

OSOBOWOŚĆ SYTUACJA

W psychologii ostatniego półwiecza przyjął się nowy model opisywania zachowania jednostki, który można ująć w schemat:

R= f(S,O)

Oznacza to, że ZACHOWANIE CZŁOWIEKA JEST FUNKCJĄ SYTUACJI I OSOBOWOŚCI

SYTUACJA JAKO WARUNEK ZACHOWANIA

Zarówno sam człowiek, jak i środowisko, w którym przebywa podlega nieustannym zmianom, np. zmienia się temperatura otoczenia, człowiek ulega zmęczeniu, zmienia się jego stan emocjonalny itp.

W otoczeniu człowieka mogą pojawiać się także nowe elementy lub ubywać już istniejące.

Pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem zachodzi wzajemna interakcja, obydwa te układy wzajemnie na siebie oddziałują. Stąd zmiana nawet jednego elementu w środowisku człowieka powoduje zmiany w nim samym, zaś człowiek sam oddziałuje także na środowisko powodując w nim zmiany.

Dla podkreślenia zmienności tego układu używa się pojęcia SYTUACJA.

SYTUACJĄ CZŁOWIEKA NAZYWA SIĘ UKŁAD WZAJEMNYCH STOSUNKÓW Z INNYMI ELEMENTAMI JEGO ŚRODOWISKA W OKREŚLONYM MOMENCIE CZASU.

Pojęcie sytuacji jest złożone. Każda sytuacja określona jest przede wszystkim przez:

• jej elementy składowe,

• ich cechy,

• stan poszczególnych elementów w danym momencie czasu,

• wzajemne stosunki jakie zachodzą w danym czasie pomiędzy elementami.

Jednym z elementów sytuacji (elementów wyróżniających się ) jest człowiek. Człowiek ze względu na którego rozpatrujemy cały układ jest PODMIOTEM SYTUACJI. Inaczej mówiąc sytuacja jest zawsze czyjaś i nie da się określić bez podania jej podmiotu.

Jeżeli w danym układzie uczestniczy więcej niż jeden człowiek, to układ może być rozpatrywany ze względu na każdą z tych osób, ale w każdym z tych przypadków sytuacja może być inna.

I wreszcie o sytuacji mówimy wtedy, kiedy jakiś układ rozpatrujemy ze względu na określoną aktywność podmiotu. Aktywność ze względu na którą rozpatrujemy sytuację podmiotu, nazywa się aktywnością dla danej sytuacji podstawową, np. dla nauczyciela - proces nauczania, studenta - proces uczenia się, kierowcy - prowadzenie pojazdu itp.

Sytuacje można klasyfikować ze względu na:

• podmiot (np. sytuacja ucznia, nauczyciela, matki...),

• aktywność podstawową (np. drogowa, awaryjna, nauczania...).

Z psychologicznego punktu widzenia największe znaczenie ma rozpatrywanie sytuacji z punktu widzenia aktywności podstawowej. z tego też punktu widzenia można klasyfikować różne rodzaje sytuacji (jako podstawę takiej klasyfikacji przyjęto dwie podstawowe formy ludzkiej aktywności: życie i działanie):

• sytuacje egzystencjalne (życiowe, bytowe),

• sytuacje behawioralne (czynnościowe).

W pierwszym przypadku mamy na myśli procesy o istotnym znaczeniu dla życia człowieka (odżywianie się, oddychanie, rozmnażanie, czyli biologiczne), a także w nieco węższym znaczeniu procesy ważne dla utrzymania życia na określonym poziomie, a więc mieszkanie, ubieranie się, spędzanie wolnego czasu...). Czyli z sytuacjami tego rodzaju mamy do czynienia, gdy mówimy o sytuacji: zdrowotnej, finansowej, mieszkaniowej, zawodowej, rodzinnej, towarzyskiej itp.

W drugim wypadku chodzi o różne formy działalności człowieka, za pomocą których reguluje on swoje stosunki z otoczeniem, przekształcając otoczenie lub samego siebie. Do sytuacji tego rodzaju zaliczamy sytuacje: wychowawcze, terapeutyczne, problemowe, zadaniowe, trudne, powodzenia, niepowodzenia itp.

Od dawna zwracano uwagę na ogromny wpływ sytuacji życiowych na rozwój człowieka i kształtowanie jego osobowości, zwłaszcza we wczesnych okresach życia np. sytuacji rodzinnych.

Sytuacje normalne, optymalne i trudne

Jeżeli w określonej sytuacji człowiek staje wobec zadań, które są dla niego możliwe do wykonania za pomocą określonych czynności, mamy wówczas do czynienia z SYTUACJĄ SPRZYJAJĄCĄ (normalną), zaś w przeciwnym razie z NIESPRZYJAJĄCĄ.

Sytuację normalną należy odróżnić od optymalnej. W sytuacji OPTYMALNEJ zarówno przebieg czynności jak również jej wyniki znajdują się na poziomie najlepszym z możliwych ( dlatego, że stan taki jest rzadko osiągalny sytuacja ta jest w zasadzie konstruktem teoretycznym).

Jeżeli wewnętrzna równowaga sytuacji normalnej zostanie zakłócona, tak, że normalny przebieg aktywności podstawowej zostanie zakłócony i prawdopodobieństwo realizacji zadania na poziomie normalnym stanie się mniejsze, mówimy o sytuacjach TRUDNYCH. Zależnie od rodzaju zakłóceń sytuacji normalnej wyróżnia się pięć głównych rodzajów sytuacji trudnych.

• deprywacji - dochodzi do niej, gdy człowiek pozbawiony jest czegoś, co jest mu potrzebne do normalnego życia i funkcjonowania lub gdy nie są zaspokojone jakieś podstawowe jego potrzebym np. fizjologiczne, psychiczne lub społeczne;

• przeciążenia - powstaje, gdy trudność zadania przekracza potencjalne możliwości człowieka, znajduje się na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej;

• frustracyjna - występuje, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona na skutek pojawienia się elementów zbędnych (przeszkody) lub nieobecności elementów potrzebnych (braki);

• konfliktowa - powstaje, gdy człowiek znajduje się w polu działania przeciwstawnych sił (fizycznych, moralnych lub też sprzecznych nacisków społecznych),

• zagrożenia - dochodzi do niej wówczas, gdy na skutek zmian w otoczeniu istnieje zwiększone prawdopodobieństwo naruszenia bądź utraty cenionej przez człowieka wartości np. zdrowia jego samego i bliskich, życia, pozycji społecznej, dobrego samopoczucia lub samooceny, własności itp.

Opisane sytuacje nie wykluczają się wzajemnie, bowiem w każdej z nich mogą występować równocześnie trudności różnego typu.

---