PODMIOTOWOŚĆ
brak normy międzynarodowej, która by o tym mówiła;
jest to zagadnienie rozpatrywane przez doktrynę.
Podmiot prawa międzynarodowego:
musi legitymować się zdolnością prawną (zdolność do posiadania praw i obowiązków);
musi posiadać zdolność do czynności prawnych (czyli zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych), utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, uczestnictwo w organizacjach między, zawieranie umów.
Podmiotowość współcześnie mają nie tylko państwa, lecz również niesuwerenni uczestnicy stosunków międzynarodowych np. organizacje międzynarodowe i Stolica Apostolska.
Suwerenność nie warunkuje podmiotowości, ale odgrywa istotną rolę w kwestii jej nabycia i zakresie.
Podmioty suwerenne - państwa - maja pierwotny charakter, zakres ich zdolności do czynności prawnych jest pełny.
Podmioty niesuwerenne - ich podmiotowość ma charakter pochodny i ograniczony. Ich podmiotowość jest rezultatem nadania lub uznania.
O ile podmiotowość państwa powstaje w konsekwencji jego utworzenia, jest następstwem suwerenności, jest niezależna od czyjejkolwiek woli. Jest to podmiotowość pierwotna.
Natomiast podmiotowość np. organizacji międzynarodowych ma charakter wtórny, jest naddana, stworzona przez państwa, które przyznają jej określoną zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, przez co nadają jej podmiotowość. Jest to podmiotowość wtórna, uzależniona od tego, w jakim zakresie zostanie nadana.
Podmiotami prawa międzynarodowego są:
1/państwa
2/organizacje międzynarodowe
3/Stolica Apostolska
4/Zakon Maltański
Uczestnicy międzynarodowi , ale nie podmioty prawa międzynarodowego są:
5/kościoły
6/partie
7/organizacje pozarządowe
8/korporacje wielonarodowe
9/osoby fizyczne
PAŃSTWO jako PODMIOT PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Do atrybutów państwa koniecznych do jego powstania wlicza się trzy elementy:
terytorium
ludność
władza najwyższa
W 1933 roku konwencja o prawach i obowiązkach państw przyjęta w Montevideo, która określa prawnomiędzynarodowe pojęcie państwa wylicza czarty atrybut , a mianowicie
-zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.
Zasadniczą cechą , która wyróżnia państwo spośród innych podmiotów jest jego terytorium.
Inni uczestnicy stosunków międzynarodowych nie mają terytorium.
Czym jest terytorium?
Terytorium państwa - to wydzielona część kuli ziemskiej podlegająca zwierzchnictwu danego państwa. Obejmuje obszary lądowe (kontynentalne i wyspy), wody śródlądowe (rzeki, jeziora), wody morskie (wewn., i terytorialne), wnętrze ziemi z dostępem determinowanym możliwościami technicznymi oraz przestrzeń powietrzna nad lądami i wodami.
Większość państw ma terytorium morskie. Istnieje jednak 30 państw pozbawionych dostępu do morza.
Terytorium państwa często jest traktowane jako element potęgi, siły państwa. Im większe państwo tym większa jego potęga. Było to istotne zwłaszcza w przeszłości. Im większe terytorium tym większa rola mocarstwa. Stanowi ono pole bezpieczeństwa państwa, z jednej strony długa granica może utrudniać obronę i sugerować znaczne rozproszenie się sił. Z drugiej strony im większa przestrzeń tym bezpieczniejsza stolica oraz możliwość ewentualnego przegrupowania sił mimo zajęcia przez przeciwnika jego części. Terytorium to także zaplecze surowcowe: Ilość zasobów naturalnych niejednokrotnie wpływa na wielkość produkcji, a ta stanowi o sile gospodarczej państwa.
Współcześnie wielkość terytorium ma mniejsze znaczenie.
W średniowieczu państwa powstawały i znikały w wyniku zawojowania, podziałów pomiędzy członków panującej rodziny, łączenia bądź dzielenia królestw i księstw przez małżeństwa i dziedziczenie. W okresie od 1492, od momentu wielkich odkryć geograficznych, odkrycia Ameryki przez Kolumba, terytoria były powiększane przez tzw. zawłaszczenie. Państwa europejskie zawłaszczały terytoria nowo odkryte. Dzisiaj nie ma wolnych terytoriów do zawłaszczenia, nie ma białych plam.
Współcześnie powiększenie terytorium może nastąpić :
-droga pokojową
-droga wojenną
Przyrost terytorialny - jest to sposób zdobycia terytorium w wyniku procesów geologicznych i geograficznych, które prowadzą do powstania nowych obszarów.
Na przykład w przypadku wielkich delt rzecznych, naniesiony przez rzekę piasek może tworzyć nowe wyspy, dobudować nowe terytoria. Nowe obszary powstają często w wyniku ruchów tektonicznych, wybuchów wulkanów.
Przykłady:
w 1960 na wodach Ekwadoru powstała niewielka wyspa , co powiększyło obszar tego państwa, nowa linia brzegowa (większa);
Polska - w 1995 próba regulacji na Bałtyku doprowadziła do powstania wyspy - 15 h, która powiększyła terytorium państwa;
w 2002 nad Dunajcem - wyspa o pow. 42 km kw, która w wyniku umowy Polski ze Słowacja powiększyła teren Polski;
Holandia - latami wydziera morzu ziemie, osuszanie terenu, wydzieranie ziemi powiększa obszar9jest to ryzykowne, tereny te są bowiem często zalewane);
Daleki Wschód - na brzeg przywozi się kamienie i piasek i w ten sposób powiększa terytorium.
Ponadto dzięki postępowi technicznemu, postępowi w dziedzinie inżynierii i budownictwa wiele państw zaczęło realizować projekty, których celem jest budowa nowych terytoriów.
Malediwy - państwo wyspiarskie, któremu w wyniku ocieplenia klimatu i podnoszenia poziomu wód grozi likwidacja, zniknięcie z map. Dlatego postanowiono wybudować wyspę, która zapewni krajowi przetrwanie.
Rosja na Morzu Czarnym buduje sztuczna wyspę w kształcie Federacji Rosyjskiej z okazji Igrzysk Olimpijskich w Soczi.
Dubaj - na wodzie buduje się dwie wyspy, jedna przypomina palmę, a druga korale. Obie to przyszłe centra turystyczne, z których chce czerpać zyski.
Inne sposoby nabycia terytorium to sposób klasyczny, tzw. pochodne nabycie terytorium:
Cesja - polega na przekazaniu przez cedenta pewnego obszaru cesjonariuszowi. Cedent rezygnuje w ten sposób z części swoich praw suwerennych. Cesja ma postać umowy międzynarodowej zawartej między dwoma krajami. Jest to pokojowe przekazanie danego obszaru. Istotny problem stanowi kwestia ludności. Kiedyś ludność dzieliła los terytorium, obecnie ma możliwość wyboru obywatelstwa. Może zrzec się obywatelstwa na rzec nowego kraju i pozostać na terytorium lub pozostać przy obywatelstwie i opuścić terytorium.
Zamiana terytorium - polega na przekazaniu przez jedno państwo drugiemu pewnego terenu w zamian za inny obszar tego drugiego, zamiana dokonuje się z różnych powodów np. ze względów ekonomicznych, geograficznych, rzadko się zdarza.
Przykład:
Polska przekazała ZSRR 480 km kw, za co otrzymała takie samo terytorium. Zamiany dokonano pod pozorem regulacji granic. Okazało się później, że Polska straciła, bo na przekazanych terenach był gaz.
Szwajcaria przekazała 371 km kw Niemcom, a te 530 km kw Szajcarii.
Transakcja kupna i sprzedaży
Powiększenie terytorium następuje legalnie na podstawie umowy międzynarodowej o charakterze handlowym kupna i sprzedaży. Jedno państwo przekazuje drugiemu terytorium , w zamian otrzymuje pewną sumę pieniędzy.
Przykład: USA- które powiększały w ten sposób swoje terytorium, bo wierzono , ze wielkie terytorium to silne państwo. W 1803 od Napoleona kupiły Luizjanę, w 1819 od Hiszpanii Florydę i Oregon, od Meksyku kolejne tereny, w 1967 od Rosji Alaskę, Od Danii Wyspy Dziewicze.
Wszystkie wymienione sposoby powiększenia terytorium oznaczają, że jedno państwo traci część swego terytorium, drugie natomiast powiększa. Są to sposoby pokojowego powiększania terytorium, ale to nie jedyne sposoby> Podbój i użycie siły są w dzisiejszych czasach w prawie międzynarodowym zabronione, niedopuszczalne, ale państwa nadal jest stosują, aczkolwiek państwa dbające o swój wizerunek starają się tego uniknąć poprzez wyrzeczenie się tego typu działań.
Jednym z przykładów, gdzie wbrew prawu międzynarodowemu doszło do zajęcia terytorium przez użycie siły był atak Iraku na Kuwejt w 1990 roku. Kuwejt był ofiara napaści, agresji. Irak dokonał nielegalnej aneksji suwerennego państwa. Rada Bezpieczeństwa ONZ potępiła ten atak. Ostatecznie koalicja 37 państw wyzwoliła Kuwejt.
W przeszłości o sile państwa decydowała wielkość terytorium. Obecnie cecha ta straciła na
znaczeniu. Istnieją nadal państwa giganty, ale i te mniejsze odgrywają znaczącą rolę. Są państwa , które mimo dużego terytorium nie mają aspiracji mocarstwowych np. Australia -duzy obszar, słabe zaludnienie, Kanada - mimo dużego terytorium także nie chce być mocarstwem, Sudan -wielkie terytorium w Afryce, mnóstwo konfliktów, gdyby nie te konflikty nikt by nie wiedział o jego istnieniu.
Współcześnie państwa pod względem terytorialnym są zróżnicowane. Obok wielkich państw mamy miniaturowe, karłowate np. Monako, San Marino, Tuvalu.
Są też państwa, które mają ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych:
państwa zależne (którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenie polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu:
a/ protektoraty:
-międzynarodowe (dotyczące państw)
opiera się na umowie międzynarodowej, zawartej między dwoma suwerennymi podmiotami, gdzie jeden z nich zwane protegowanym zrzeka się w całości lub części swej zdolności do działania w płaszczyźnie zewnętrznej i przekazuje je protektorowi. Protektoraty francuskie w przeszłości: Tunezja, Maroko, brytyjskimi : Katar, Bahrajn, Kuwejt, Oman. Współcześnie przykładem protektoratu jest Bhutan (Indie).
-kolonialne (dotyczące terytoriów i obszarów nie mających statusu państw)
b/ państwa wasalne - pojęcie ukształtowało się w okresie feudalizmu. Stosunek wasalny charakteryzuje się istnieniem państwa wasalnego (lennego) i państwa suwerennego. Państwo wasalne składa daniny. Państwami wasalnymi w przeszłości Turcji były: Rumunia, Serbia, Czarnogóra, Bułgaria. Współcześnie Andora względem Francji.
2. minipaństwa Lichenstein (Szwajcaria), Monako (Francja), San Marino (Włochy) - można by je uznać za protektoraty międzynarodowe. W odróżnieniu od innych jest ich szczególna sytuacja , a mianowicie niewielkie terytorium i niewielka liczba ludności uniemożliwia im niejako fizyczne występowanie w stosunkach międzynarodowych i dlatego przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.