OSOBY - opieka i kuratela

TUTELA

Dotyczyła 2 kategorii osób:

• impuberes czyli niedojrzałych sui iuris (tutela impuberum) -ze względu na słabość wieku

• kobiet sui iuris (tutela mulierum)- ze względu na słabość płci i nieznajomość spraw publicznych

2 aspekty opieki

• osobowy: stanowiła surogat patria potestas, ale nie obejmowała prawa życia i śmierci, prawa sprzedania, zastawienia czy oddania do adopcji

• majątkowy: opiekun traktowany loco domini, nie musiał jednak zajmować się majątkiem pupila, mógł to robić kurator; jeżeli opiekun sprawował również pieczę nad majątkiem składał przy obejmowaniu opieki cautio w formie stypulacji, iż zachowa majątek pupila w stanie niepogorszonym (cautio rem pupilli salvam fore)

Źródła opieki

1. Tutela testamentaria

2. Tutela legitima (ustawowa)-z mocy prawa opiekunem stawał się najbliższy krewny agnacyjny, nie mógł on odrzucić tej funkcji, ale mógł ją scedować na inną osobę

3. Tutela dativa-pretora wyznaczał urzędnik (pretor lub namiestnik prowincji, później praetor tutelarius)

Tutela impuberum

• do 7 roku życia dziecko nie miało zdolności do czynności prawnych, od 7 mogło dokonywać czynności przysparzających, na czynności rozporządzające i zobowiązujące (też przyjęcie spadku) musiała być zgoda tutora tzw. auctoritas (interpositio) tutoris

• czynność o podwójnym skutku (przysparzająco-zobowiązującym) np. kontrakt kupna sprzedaży dokonana bez zgody tutora była ważna w aspekcie przysparzającym dla pupila, nieważna w aspekcie zobowiązującym

• zgoda mogła być udzielona albo przed dokonaniem czynności, w trakcie albo po jej dokonaniu w formie zatwierdzenia (ratihabitio); zatwierdzić mógł także sam pupil po dojściu do dojrzałości

Środki ochrony interesów pupila

1. Accusatio suspecti tutoris: skarga z Ustawy XII Tablic o odsunięcie tutora od sprawowanej opieki, mógł ją wytoczyć każdy (actio popularis), miała charakter karny

2. Actio rationibus distrahendis: wytaczał pupil po dojściu do dojrzałości, jeżeli tutor sprzeniewierzył jego majątek, zasądzenie in duplum

3. Actio tutelae: o odzyskanie tego, co nabył tutor działając jako zastępca pośredni pupila, skarga dobrej wiary; powództwu pupila tutor mógł przeciwstawić actio tutelae contraria

4. Cautio rem pupilli salvam fore: składana przy obejmowaniu opieki, jeżeli tutor miałby zajmować się również majątkiem podopiecznego

5. Tutor Atilianus (wyznaczony przez urzędnika) zawsze mógł być odwołany z jego funkcji

6. Wygórowany stopień należytej staranności wymaganej od tutora (diligens pater familias)

Tutela mulierum

• była reliktem okresu archaicznego, kiedy to kobiety nie mogły uczestniczyć w procesie ani dokonywać czynności formalnych, z czasem stała się przeżytkiem, już w czasach Gaiusa dojrzała kobieta sui iuris sama zarządzała majątkiem, jedynie na czynności typu sporządzenie testamentu, wyzwolenie niewolnika, mancipatio potrzebowała zgody tutora

Etapy zanikania opieki

• II w.p.n.e. - tutoris optio w testamencie: prawo do jedno- lub wielokrotnej zmiany tutora

• Przywilej ius trium liberorum wprowadzony przez Augusta

• Zniesienie ustawowej opieki nad kobietami i rozszerzenie zakresu ius trium liberorum za panowania Klaudiusza

• Coemptio fiduciae causa

Tutor mulierum nie mógł być pozwany z żadną skargą, bowiem nie miał dużego wpływu na postępowanie kobiety, mógł być odwołany przez kobietę lub zmuszony przez pretora do wyrażenia zgody.

KURATELA

Znana już w ustawie XII Tablic (cura furiosi i cura prodigi)

Opieka nad majątkiem osoby a nie osobą, nie było zamkniętego katalogu przypadków, w których powoływano kuratora, teoretycznie zawsze ilekroć właściciel nie mógł zarządzać swoim majątkiem

Kurateli podlegał np. majątek:

1. Chorych umysłowo (furiosi)

2. Marnotrawców (prodigi)

3. Puberes minores viginti quinque annis (osoby, które nie ukończyły 25 roku życia jako niedojrzałe mogły na mocy lex (P)Laetoria (II w.p.n.e.), prosić pretora o szczególne środki ochrony (exceptio, restitutio in integrum) w sytuacji, gdy jakaś czynność prawna zawarta z osobą trzecią miałaby dla nich niekorzystne skutki. Jeżeli kurator zatwierdził czynność, to pretor nie mógł już interweniować. Początkowo kuratorów powoływano do konkretnych czynności, potem praktyką stała się stała obecność kuratora. Rozliczał się z minorem na podstawie prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio)

4. Osoby nieobecnej z powodów państwowych

5. Spadek nieobjęty

6. Nasciturusa

7. Osoby chorej lub ułomnej

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zależała od:

1. Wieku

• do 7 roku życia infantes nie mieli zdolności do czynności prawnych

• od 7 do 14 roku życia ograniczona zdolność do czynności prawnych, impuberes mogli dokonywać czynności przysparzających, na rozporządzające i zobowiązujące musieli mieć zgodę tutora

• od 14 roku życia mężczyźni mieli pełną zdolność do czynności prawnych, do 25 roku mogli mieć kuratora; kobiety do II w.n.e. podlegały tuteli mulierum

2. Płci - instytucja tuteli mulierum dla kobiet

3. Stanu umysłowego - chory umysłowo nie mógł dokonać żadnej czynności prawnej, chyba że miał lucidum intervallum

4. Marnotawstwa- marnotrawca początkowo traktowany jak chory umysłowo, potem miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych (mógł dokonywać czynności przysparzających)

Infamia-utrata czci obywatelskiej

• zakaz brania udziału w uroczystych czynnościach prawnych, zakaz bycia procuratorem lub cognitorem i ustanawiania zastępców procesowych

• była skutkiem dezercji, skazania w procesie karnym i zasądzenia z niektórych powództw cywilnych

---