Publiczne prawo gospodarcze - wykład z dn. 20.02.2010r.
Prawo gospodarcze - w ogólnym ujęciu prawo gospodarcze jest systemem zasad i norm prawnych o istotnym znaczeniu dla działalności gospodarczej, a w szczególności regulujących oddziaływanie państwa na gospodarkę.
Pojęcie prawa gospodarczego jako gałęzi prawa zostało wprowadzone do terminologii naukowej w latach 20. I 30. Ubiegłego stulecia. Było to wynikiem wielkiego kryzysu gospodarczego, wówczas to powstały koncepcje gospodarki łączącej prywatną autonomię i wolność gospodarczą z odpowiedzialnością państwa za gospodarkę i sprawiedliwość społeczną. Prawo gospodarcze obejmuje obszar regulacji należący do klasycznej dziedziny prawa prywatnego i publicznego. Cechą stosunków publiczno- prawnych jest element nadrzędności co oznacza, iż jedną stroną jest podmiot władzy publicznej spełniający funkcję podmiotu nadrzędnego. W prawie prywatnym strony mają pozycję równorzędną. Pod pojęciem prawa gospodarczego publicznego rozumiemy całokształt norm prawnych regulujących oddziaływanie państwa i organów wspólnoty europejskiej na gospodarkę z udziałem organów administracji publicznej oraz podmiotów prawa publicznego, a także prywatnego. Celem tego prawa jest ochrona podstawowych wartości gospodarki rynkowej oraz wyznaczenie dopuszczalnych granic ich ograniczenia w interesie publicznym. Prawo to także reguluje bezpośrednią lub pośrednią działalność gospodarczą prowadzoną przez państwo i samorządy terytorialne określaną jako “regulacja własnościowa”.
Prawo gospodarcze publiczne obejmuje takie dziedziny jak:
- konstytucyjne prawo gospodarcze
- administracyjne prawo gospodarcze, a to z kolei obejmuje prawo ustrojowe materialne i proceduralne.
Konstytucyjne prawo gospodarcze- to całokształt norm konstytucyjnych o istotnym znaczeniu dla gospodarki. Z kolei administracyjne prawo gospodarcze ma za przedmiot zadania i kompetencje organów administracji publicznej wykonujących zadania interwencji państwa w gospodarkę, za pomocą określonych prawem środków i form prawnych działania administracji gospodarczej. Z kolei ustrojowe prawo administracyjne reguluje organizację i funkcjonowanie administracji gospodarczej. Do organów takich zaliczamy, np.. organy antymonopolowe i regulacyjne, które wyróżnia ograniczony do spraw gospodarki zakres zadań i kompetencji. I wreszcie materialne prawo administracyjno gospodarcze stanowi część prawa administracji wyodrębnioną za pomocą kryterium struktury norm prawnych określającą treść podjętych na ich podstawie działań wobec przedsiębiorców. Prawo to w sposób pośredni czy bezpośredni kształtuje sytuację prawną głównie przedsiębiorców.
Proceduralne prawo administracyjno- gospodarcze obejmuje normy tworzące reguły stosowania prawa materialnego, administracyjnego, gospodarczego określającego prawa i obowiązki przedsiębiorców i ustrojowego prawa administracyjnego określającego organizację i funkcjonowanie organów administracji gospodarczej. Podstawy proceduralne postępowań administracyjnych prowadzonych z udziałem przedsiębiorców tworzą przepisy proceduralne spoza kodeksu postępowania administracyjnego. Najczęściej przepisy te występują w aktach ustawowych obok przepisów materialnych ujęte w osobny rozdział.
Europejskie prawo gospodarcze
Systematyka prawa gospodarczego publicznego obejmuje także europejskie prawo gospodarcze, którym jest prawo pochodzące od organów wspólnoty europejskiej regulujące procesy gospodarcze w ramach wspólnoty, w tym także oddziaływanie organu wspólnoty na gospodarki państw członkowskich. Zadaniem wspólnoty jest bowiem ustanawianie wspólnego rynku Unii gospodarczej i walutowej, popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, wysokiego poziomu zatrudnienia, itd..
Państwa członkowskie są zobowiązane do jednolitego skutecznego stosowania i egzekucji europejskiego prawa gospodarczego. W konsekwencji europejskie prawo gospodarcze obowiązuje w państwach członkowskich obok wewnętrznego prawa gospodarczego. Stąd też można mówić o europeizacji gospodarczego prawa publicznego. Polega to na przekształcaniu praw wewnętrznych przez europejską myśl prawną, sądownictwo w szczególności europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Zasady prawa gospodarczo-publicznego
Zasady prawa są normami prawnymi nadrzędnymi aksjologicznie ze względu na wagę zawartych w nich treści oraz doniosłość dla całego systemu prawnego lub jego dostatecznie wyodrębnionej treści. Konstytucja RP nie zawiera wyraźnego katalogu zasad prawa gospodarczo- publicznego, konieczne jest odwoływanie się do praktyki konstytucyjnej i doktryny. Zasady wyznaczają więc podstawowe cechy ustrojowe oraz konstytucyjne gwarancje wolności i praw istotnych dla działalności gospodarczej.
Gdy chodzi o zasady to podstawowe znaczenie mają postanowienia Konstytucji dotyczące ustroju gospodarczego, a w szczególności wyprowadzona z całokształtu postanowień ustawy zasadniczej Konstytucja gospodarcza. To ostatnie pojęcie w sensie formalnym oznacza całokształt przepisów konstytucyjnych organizujących gospodarkę. Normami tymi są związane organy ustawodawcze, wykonawcze i inni uczestnicy życia gospodarczego.
Zasada demokratycznego państwa prawnego
Zasada ta należy do podstawowych zasad ustrojowych, gdyż stanowi zasadę wyznaczającą granicę oddziaływania państwa na gospodarkę. Zasada złożona jest z wielu zasad traktowanych autonomicznie w postaci reguł szczegółowych skierowanych do prawodawcy. Reguły i wartości składające się na treść tej zasady nie zapisane w konstytucji są samoistnymi kryteriami oceny państwa i stanowionego prawa. Będąca zasada prawa gospodarczego publicznego ma ona szczególne znaczenie, gdy chodzi o związanie państwa prawem w jego relacjach z obywatelami. Wyraża to art.. 7 Konstytucji RP, który stanowi, iż organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Określenie “na podstawie prawa” oznacza, iż organy państwowe mogą działać wyłącznie na podstawie upoważnienia zawartego w prawie. Brak takiego formalnego upoważnienia oznacza zakaz takiego działania. Z omawianą zasadą łączy się także wyrażony w art.. 22 Konstytucji RP wymóg ustawowej drogi ograniczenia wolności gospodarczej. Zasada państwa prawnego zawiera w sobie cały szereg gwarancji ochrony wolności i praw podstawowych jednostek.
Zasada państwa sprawiedliwości społecznej
Zgodnie z art.. 2 Konstytucji RP, Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Wyrażona w tym artykule norma zawiera konstytucyjną zasadę państwa sprawiedliwości społecznej, która jest zasadą prawa gospodarczego publicznego. Zasada ta odwołuje się do wartości poza systemowych nakazując prawodawcy i organom władzy publicznej dążenie do realizacji tej zasady. Sprawiedliwość społeczna uznana więc została za cel państwa tak, że więc gospodarka podlega postulatowi sprawiedliwości społecznej przez co została ona poddana niejako służbie sprawiedliwości społecznej. Zasada ta stanowi kryterium oceny konstytucyjności podjętych interwencyjnych działań państwa oraz innych organów władzy publicznej wobec gospodarki przesądzających o ich prawnej dopuszczalności. Pomimo niedookreślonego charakteru zasada państwa sprawiedliwości społecznej nie jest dyrektywą programową, lecz wiążącą konstytucyjnie normą adresowaną zasadniczo do ustawodawcy w celu jej konkretyzacji. Z zasady tej wynika pozytywny obowiązek państwa, tworzenie sprawiedliwego porządku społecznego w takim zakresie jak to jest faktycznie i prawnie możliwe. Adresatami zasady są organy ustawodawcze, organy administracji publicznej i sądy. Z zasady tej nie wynika jednak obowiązek wydania konkretnej ustawy ani przekształcenia systemu społecznego i gospodarczego. Może być ta zasada wykorzystywana przez organy administracji publicznej i orzecznictwo w procesie stosowania prawa gospodarczego publicznego a w szczególności w przypadkach tzw. Uznania administracyjnego. Zasada ta zawiera ogólny nakaz oddziaływania państwa na procesy gospodarcze, które nie mogą być kształtowane wyłącznie przez samoregulujące mechanizmy rynkowe. W konsekwencji państwo jest obowiązane do prowadzenia aktywnej polityki koniunkturalnej, strukturalnej i konkurencji w celu osiągnięcia m.in.. Warunków stabilnego rozwoju gospodarczego i równowagi budżetowej.