Układ rozrodczy żeński

W skład układu rozrodczego żeńskiego wchodzą narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne. Narządy wewnętrzne znajdują się w miednicy małej. Są to: jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz ich aparaty więzadłowe. Narządy płciowe zewnętrzne to: wzgórek łonowy, przedsionek pochwy, wargi sromowe mniejsze i większe, łechtaczka oraz gruczoły przedsionkowe większe.

Jajnik jest narządem parzystym położonym wewnątrz jamy brzusznej. W okresie rozrodczym (od 15. do 45. roku życia) osiąga rozmiary średnio 4 x 3 x 1 cm, a swoim kształtem przypomina migdał. U dziewczynek przed okresem pokwitania oraz u kobiet po menopauzie jest mniejszy, nawet zanikowy. Jajnik umocowany jest w jamie otrzewnej za pomocą kilku więzadeł. Podstawową funkcją jajników jest wytwarzanie komórek jajowych, z których po zapłodnieniu powstaje zygota rozwijająca się w zarodek, a następnie płód. W jajnikach produkowanych jest ponadto wiele hormonów, z których najważniejsze to estrogeny i progesteron.

Z jajnikami poprzez wypustki zw. strzępkami łączą się jajowody. Jajowody są cylindrycznymi przewodami długości około 15-20 cm kończącymi się w macicy. Od wewnątrz wyściela je nabłonek pokryty rzęskami, których ruch zapewnia przemieszczanie komórki jajowej, a następnie zarodka do jamy macicy. W części bliższej jajnikowi znajduje się poszerzenie jajowodu, zw. bańką. To tutaj zazwyczaj dochodzi do zapłodnienia.

Macica jest narządem zbudowanym z włókien mięśniowych. Swoim kształtem i wielkością przypomina odwróconą i pochyloną do przodu gruszkę. Jej górną część stanowi trzon, poniżej którego znajduje się szyjka. Szyjka łączy macicę z pochwą. W szczytach macicy po jej bokach (w rogach) znajdują się ujścia maciczne jajowodów. Górna ściana trzonu macicy zwana jest dnem. Macica zamocowana jest w miednicy za pomocą kilku par więzadeł.

Zasadniczą rolą macicy jest zapewnienie miejsca, w którym przez 9 miesięcy może rozwijać się zarodek, a następnie płód, do czasu osiągnięcia dojrzałości umożliwiającej mu samodzielne przeżycie w świecie zewnętrznym. W wyścielającej ją błonie śluzowej co 4 tygodnie zachodzą zmiany przygotowujące macicę na przyjęcie zarodka. Masa nieciężarnej macicy wynosi około 50 g, w ciąży sięga nawet 1000 g.

Kolejnym narządem wchodzącym w skład narządów płciowych wewnętrznych jest pochwa. Stanowi ją mięśniowo-błoniasty przewód długości 6-8 cm, bardzo rozciągliwy i sprężysty. Prowadzi z macicy do przedsionka pochwy. Pochwa jest narządem kopulacyjnym. Do niej podczas aktu płciowego wprowadzany jest męski członek, a w jej sklepieniu (zagłębienie za szyjką macicy) składane jest nasienie (sperma). W czasie porodu stanowi ona odcinek kanału rodnego, przez który płód wydostaje się na świat.

Narządy płciowe zewnętrzne objęte są wspólną nazwą sromu. Tworzą wyniosłość położoną pomiędzy udami, poniżej brzucha. Najbardziej z przodu znajduje się wzgórek łonowy, który od okresu dojrzewania pokrywa owłosienie. Ku tyłowi przechodzi on w wargi sromowe większe, zamykające podłużną szparę sromu. Po ich rozchyleniu widoczny staje się przedsionek pochwy ograniczony wargami sromowymi mniejszymi. Do przedsionka uchodzi pochwa, cewka moczowa oraz niewidoczne z zewnątrz gruczoły przedsionkowe większe. U dziewic wejście do pochwy częściowo zamknięte jest przez błonę dziewiczą, która zostaje rozerwana podczas pierwszego stosunku. Do przodu od warg sromowych mniejszych znajduje się łechtaczka, narząd odpowiadający męskiemu prąciu. Łechtaczka, bardzo wrażliwa na dotyk, odgrywa istotną rolę w odbieraniu bodźców w czasie aktu płciowego.

Cykl miesięczny

W organizmie kobiety od okresu pokwitania do menopauzy zachodzą cykliczne procesy, których zasadniczym celem jest umożliwienie jej zajścia w ciążę i wydania na świat potomstwa. Procesami tymi sterują zmiany w poziomie wydzielania hormonów przez przysadkę, które z kolei wywołują charakterystyczne przemiany w jajnikach (cykl jajnikowy), a za ich pośrednictwem i w macicy (cykl maciczny — miesiączkowy).

Pod wpływem rosnącego wydzielania przez przysadkę hormonu zw. folikulitropiną (FSH), dochodzi do wzrostu kilku pęcherzyków jajnikowych (z puli kilkuset tysięcy pęcherzyków pierwotnych), z których jeden przejmuje rolę pęcherzyka dominującego. Przesuwa się on ku brzegowi jajnika, uwypuklając jego powierzchnię. Wytwarza hormony, zw. estrogenami, pod których wpływem w macicy dochodzi do przyrostu kolejnych warstw wyścielającej ją błony śluzowej.

Po około 8-9 dniach (średnio 14. dnia cyklu licząc od 1. dnia miesiączki) zwiększone wydzielanie drugiego hormonu przysadkowego — lutropiny (LH) — doprowadza do uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka dominującego. Jest to owulacja, czyli jajeczkowanie. Komórka ta, przechwycona przez strzępki jajowodów, dostaje się do światła jajowodów, skąd wędruje w kierunku macicy. Jeśli na swej drodze napotka plemniki, dochodzi do zapłodnienia, w przeciwnym razie przez macicę i pochwę, wraz z krwią miesiączkową, wydostaje się na zewnątrz. Opróżniony pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, które produkuje kolejny hormon cyklu miesięcznego — progesteron. Po zapłodnieniu ciałko to odgrywa zasadniczą rolę w podtrzymaniu ciąży przez najbliższe kilka miesięcy. Jeśli do zapłodnienia nie dojdzie, ulega ono przemianie w ciałko krwotoczne, następnie białe, by wreszcie zaniknąć. Jednocześnie (14 dni po owulacji) błona śluzowa pochwy ulega złuszczeniu, aby móc przygotować się do kolejnego cyklu. Fakt ten objawia się krwawieniem z dróg rodnych, zw. miesiączką lub menstruacją. Po 4-5 dniach miesiączki cały cykl zaczyna się na nowo.

Zapłodnienie, ciąża, poród

Jeśli wędrująca przez jajowód komórka jajowa napotka na swej drodze plemniki, może dojść do zapłodnienia, czyli wniknięcia plemnika do wnętrza komórki jajowej. Tylko 1 plemnik może zapłodnić 1 komórkę jajową. Ma to miejsce najczęściej w bańce jajowodu. Powstająca wówczas zygota ulega kolejnym podziałom komórkowym i wędruje w kierunku macicy. Jamę macicy osiąga około 5. dnia. Wtedy wszczepia się do odpowiednio przygotowanej błony śluzowej macicy. Proces ten nazywa się implantacją i zachodzi 7.-8. dnia po zapłodnieniu. Zarodek podlegając kolejnym podziałom komórkowym stale rośnie. Ulegają wykształceniu kolejne narządy. Po ukończeniu 3. miesiąca zarodek nazywa się płodem 
. W 4. miesiącu zostaje zakończone tworzenie się łożyska — płyty przylegającej do ściany macicy połączonej z płodem pępowiną. Od tej pory jest to podstawowy narząd zapewniający wymianę substancji odżywczych, tlenu i dwutlenku węgla z organizmem matki. Średnio 266 dni po zapłodnieniu następuje poród. Rozpoczynają go skurcze macicy, które następnie powodują rozszerzenie szyjki macicy tak, by mógł się przez nią przecisnąć płód. One też doprowadzają do przyjścia dziecka na świat.

---