Średnia dorosłość
35-40 do 55-60
Uwagi wstępne:
-okres słabo zbadany „czarna skrzynka” -> rola mitów i uproszczeń
-rozwój ma charakter społeczny i bardzo indywidualny-> „potencjalny”
Zmiany fizyczne i fizjologiczne
Charakterystyczne jest powolne niezauważalne pogarszanie się zdolności funkcjonowania: świadomość zmian przychodzi więc zwykle bardzo późno.
-obniża się ostrość widzenia/ zdolności akomodacyjne oka, zmniejsza się też tolerancja na słabe światło; często pojawia się dalekowzroczność- krótkowzroczność nie nasila się.
-pogarsza się zdolność słyszenia tonów o wysokiej częstotliwości -> podejrzewamy bardziej cywilizację o psucie nam słuchu niż starzenie się organizmu.
-wrażliwość smakowa obniża się ok. 50 r.ż. (zmniejsza się ilość kubków smakowych)
-koordynacja ruchowa i siła mięsni obniżają się już w 30 r. ż. O ok. 10% a później jeszcze bardziej jednak jest to bez znaczenia dla funkcjonowania organizmu: w zawodach, w których wymagana jest sprawność fizyczna, pracownicy muszą dbać o kondycję, dzięki czemu udaje się opóźnić procesy zmian. W innych przypadkach ludzie wykazują cudowną zdolność kompensacji braków- na podstawie doświadczenia budują własne strategie pracy, dzięki którym uzyskują takie same wyniki jak młodsi pracownicy, pomimo ewidentnych gorszych wyników sprawności podstawowej(przykład z maszynistkami)- >Salthouse 1984.
-ogólny stan zdrowia najczęściej jest dobry, aczkolwiek w tym okresie ujawniają się specyficzne problemy, np. nadumieralność mężczyzn w tym okresie życia (choroby układu krążenia, nadciśnienie)-> wskazane są częsta kontrola ciśnienia i poziomu cholesterolu.
-różnice w podejściu do zdrowia ze względu na płeć: czynniki kulturowe, świadomość, hospitalizacje.
Przekwitanie (menopauza)- utrata funkcji prokreacyjnych ok. 50 r.ż, poprzedzone jest okresem 2-5 letniej fazy klimakterium.
Typowe zmiany w okresie klimakterium- niespodziewane fale gorąca przebiegające prze całe ciało, dysfunkcje układu moczowego (problem nietrzymania moczu), zmniejszone wydzielanie śluzu w pochwie, zmniejszone wydzielanie estrogenu co zwiększa prawdopodobieństwo osteoporozy- kości stają się cieńsze i słabsze i w efekcie bardziej podatne na urazy.
„męskie klimakterium”- mniej więcej w tym samym czasie co u kobiet pojawiają się specyficzne zmiany w samopoczuciu u mężczyzn- zmniejszona aktywność seksualna, wzrasta prawdopodobieństwo impotencji, uczucie nieustannego zmęczenia, czasami depresja.
Nie potwierdzono naukowo zależności bezpośredniej między depresją 50 r.ż. a zmianami biologicznymi u ludzi. Wydaje się, ze jest to efekt presji czynników kulturowych i poczucia nieuchronnie zbliżającej się starości. W kulturach, gdzie starość jest ceniona- depresje w tym okresie życia pojawiają się o wiele rzadziej. Wzory kulturowe w kulturze zachodniej są mniej łaskawe dla starzejących się kobiet niż dla starzejących się mężczyzn, w związku z czym ci ostatni mniej się przejmują „utratą młodości”.
Rozwój społeczny
zaangażowanie w pracę
-najczęściej pozycja zawodowa jest optymalna: jeżeli wybór zawodu i typu kariery był właściwy to człowiek osiąga odpowiedni status materialny, prestiż, autorytet i satysfakcję. Z reguły jest to czas największych osiągnięć zawodowych. Gdy wybór zawodu był nie trafny to w tym okresie dochodzi do przewartościowań i zmiany całkowitej planu życiowego lub...... do syndromu wypalenia zawodowego: wyczerpanie fizyczne, dolegliwości psychosomatyczne, uczucie nieustannego zmęczenia, brak satysfakcji z wykonywanej pracy, utrata zaangażowania, utrata radości życia.
Etapy wypalenia zawodowego: 1. faza wyczerpania emocjonalnego, 2. faza depersonalizacji 3. faza braku poczucia własnych osiągnięć
Inne przyczyny: długotrwały stres, wysokie zaangażowanie skorelowane z niską skutecznością.
-bezrobocie- reakcje zróżnicowane ze względu na płeć, rola wsparcia społecznego i umiejętności redefinicji własnej sytuacji.
-zmiana pracy- w przypadku niebieskich kołnierzyków- motywacja negatywna, w przypadku białych kołnierzyków- motywacja pozytywna.
-dążenie do mistrzostwa: ekspertów jest mało (droga nie jest dla każdego), o mistrzostwie nie decyduje poziom ogólnej sprawności umysłowej, lecz szczególne cechy przydatne na szczególnym stanowisku w określonych warunkach (przykład zapamiętywania układu figur na planszy przez szachistów): *w ciągu 5 sek. Prezentowano różne pozycje szachowe- nowicjusze zapamiętywali układ najwyżej 5 figur, eksperci nawet do 25, gdy jednak figury były ustawione przypadkowo- jedni i drudzy zapamiętywali tyle samo, wniosek-> ekspertom pomagała w zapamiętywaniu wcześniejsza wiedza- znajomość układów szachowych)
-Wiedza ekspercka- podstawową cechą myślenia eksperta jest automatyzacja. Mają dużą wiedzę i doświadczenie bazowe, wiec bardzo szybko odrzucają nierealne możliwości rozwiązania problemu- koncentrują się tylko na najważniejszych możliwościach i poddają je pogłębionej analizie. Potrafią również przełożyć swoje doświadczenie na dziedziny pokrewne. „Głębokość” analizy polega na ujmowaniu problemu i możliwych rozwiązań w szerszym kontekście i z wielu możliwych perspektyw.
b.role rodzinne
-konflikt z usamodzielniającymi się dziećmi połączony często z kryzysem wieku średniego- rodzice obserwując usamodzielnianie się swoich dzieci paradoksalnie wracają do problemów z okresu dorastania, często towarzyszy temu poczucie straconego czasu, uciekającego czasu, próba przewartościowań i redefinicji celów życiowych
-syndrom opuszczonego gniazda- poczucie pustki i żalu po usamodzielnieniu się dzieci
-zmiana stosunku do własnych rodziców- potrzeba opieki nad starzejącymi się rodzicami często jest źródłem konfliktów ze współmałżonkiem lub własnymi dziećmi
-asymetria więzi w okresie dojrzewania- wnuczęta- rodzice- dziadkowie
Rozwój poznawczy
-mit obniżania się możliwości poznawczych: myślenia, zapamiętywania, uczenia się
-> jak do tej pory brak odpowiednich narzędzi- problem możliwości badania myślenia postformalnego
-starzeniu po 30 r.ż ulega inteligencja płynna (w znaczący sposób dopiero w późnej dorosłości) natomiast skrystalizowana osiąga swoje maksimum w w. 20-30 lat i pozostaje niezmiennie wysoka
-Względne starzenie się inteligencji (K.W. Schaie) o poziomie inteligencji nie decyduje wiek, lecz zmiana pokoleniowa: przeciętny poziom inteligencji dla określonej generacji jest niezmienny, jednak każde pokolenie następne miało nieco wyższy (1983). Okazało się, ze inteligencja zależy od wielu różnych czynników: zdrowie, osobowość, tryb życia- inteligencja i rozwój mają charakter bardzo indywidualny (indywidualizacja inteligencji)
-koncepcja „pomyślnego starzenia się” (Baltes)- pragmatyczne struktury inteligencji mają większe znacznie niż formalne- ludzie w oparciu o doświadczenie nabywają zdolności do właściwego (pragmatycznego) wyboru celów życiowych i rozwiązywania życiowych zadań. Często stosują mechanizm kompensacji- angażują te sfery aktywności umysłowej, które są sprawdzone i w których mają osiągnięcia. (zdrowy rozsądek)
Konsekwencje dla edukacji dorosłych
-mechanizmy kompensacyjne powodują, że zinstytucjonalizowane nauczanie jest możliwe również w przypadku ludzi dorosłych
-funkcja kompensacyjna edukacji dorosłych- średnia dorosłość jest dobrym czasem na niwelowanie różnic między generacjami
-nauczanie powinno mieć charakter zindywidualizowany i koncentrować się na doświadczeniu oraz reorganizowaniu wiedzy
Kryzys środka życia
C.G. Jung- w okresie średniej dorosłości następuje koniec procesu indywidualizacji (ujawnienie i zintegrowanie wszystkich elementów psychiki: męski/ żeński, świadomy/ nieświadomy duchowy cielesny), i wejście w fazę transcendencji. Kobiety stają się bardziej męskie a mężczyźni bardziej kobiecy. Transcendencja polega na rezygnacji z dążeń młodości, zdobycie wglądu w istotę człowieczeństwa, osiągnięcie poczucia jedności ze światem i z prawami natury.
E. Erikson- człowiek staje wobec kryzysu generatywność- stagnacja: zadanie przekazania własnego dorobku w postaci wiedzy, koncepcji następnym pokoleniom
E. Jaques- kryzys wieku średniego polega na uświadomieniu sobie realności własnej śmierci. Następują zmiany w postrzeganiu czasu- „przeżyłem większość i mało już mi zostało”, często towarzyszy temu negatywna ocena swoich dokonań, permanentne poczucie niezadowolenia i chęć zmiany za wszelką cenę (American Beauty)
kryzys wieku średniego może być również łagodny lub nie objawiać się wcale!
Perspektywa biograficzna (A. Niemczyński)- proces konstrukcji przez człowieka kryteriów oceny sytuacji i zadań ze względu na ich znaczenie dla indywidualnego rozwoju
poziom personalizacji- definiowanie własnego miejsca w świecie społecznym, zbudowanie własnych podstaw motywacji, z tego co serwuje społeczeństwo
poziom dopełnienia osobowościowej konstrukcji- orientacja na wartości społeczne
poziom eksternalizacji i finalnej integracji osobowości- osobowość w pełni ujawnia się w wyznaczonych ramach społecznych
Kluczowym pojęciem jest autonomia, rozumiana jako krystalizowanie się osobowości w starciu z normami społecznymi. To tak jakby nasza osobowość miała dwie strony: indywidualną i społeczną i z wiekiem następowałaby coraz większa integracja tych dwu aspektów (związek z teorią H. Bee). Dialektycznie obydwa elementy się przenikają i stapiają w jedno
Sytuacje, wydarzenia i dylematy życiowe są odmienne postrzegane ze względu na to w którym punkcie jesteśmy- istnieje odmienna perspektywa i odmienne podejście.
Pytania egzaminacyjne:
Określ charakter zmian fizycznych człowieka w okresie średniej dorosłości i wskaż następstwa tych zmian dla edukacji
Określ specyfikę rozwoju uspołecznienia w okresie średniej dorosłości
Opisz rozwój poznawczy w okresie średniej dorosłości
Kryzys środka życia, syndrom opuszczonego gniazda i koncepcja „pomyślnego starzenia się”
Na czym polega kształtowanie się perspektywy biograficznej
3