Maciej Sobiecki
Referat: na temat: „Rada Praw Człowieka”
Wstęp:
Organizacja Narodów Zjednoczonych uważa popieranie i ochronę praw człowieka za przedmiot swojego szczególnego zainteresowania, uznając ścisły związek między naruszaniem praw człowieka a pokojem wewnętrznym i międzynarodowym.
W momencie tworzenia Rady Praw Człowieka, organ ten był postrzegany jako jeden z podstawowych elementów reformy systemu ONZ, mogący mieć w przyszłości znaczny wpływ na stworzenie bardziej wszechstronnego i efektywnego systemu ochrony praw człowieka.
Utworzenie, Zadania i funkcje Rady Praw Człowieka ONZ
Rada Praw Człowieka powstała jako organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Jej siedziba znajduje się w Genewie. W dniu 15 marca 2006 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ, w głosowaniu, przyjęło rezolucję A/60/L.48, tworząc Radę Praw Człowieka. 170 państw członkowskich głosowało za przyjęciem rezolucji. Jednym z podstawowych instrumentów Rady Praw Człowieka jest Powszechny Przegląd Okresowy, którego celem jest przeprowadzanie regularnej kontroli i oceny
stanu przestrzegania praw człowieka we wszystkich państwach ONZ. Mechanizm
Powszechnego Przeglądu Okresowego jest nowym instrumentem, nie znanym Komisji Praw Człowieka. Został on wprowadzony rezolucją Rady Praw Człowieka z 18 czerwca 2007 r. (numer 5/1), która dokładnie określiła między innymi jego zasady, cele, zakres działania oraz sposób dokonywania kontroli i oceny.
Zgodnie z przepisami mechanizm ten powinien być oparty na obiektywnych i wiarygodnych informacjach o realizacji przez każde państwo swoich zobowiązań w dziedzinie praw człowieka.
Wcześniej istniejąca Komisja Praw Człowieka zakończyła działalność w dniu 16 czerwca 2006 r., natomiast 19 czerwca 2006 r. pierwszą sesję rozpoczęła już Rada Praw Człowieka. W dniu 9 maja 2006 roku. Główne zadanie Rady to „wspieranie powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności w równy i uczciwy sposób dla wszystkich ludzi, bez względu na jakiekolwiek kryteria.” Rada ma zajmować się przypadkami naruszania praw człowieka, „również tymi najpoważniejszymi i regularnie powtarzającymi się” i przedstawiać stosowne zalecenia na forum Zgromadzenia Ogólnego. Rada prowadzi również działania dla efektywnej koordynacji prac na rzecz praw człowieka, podejmowanych przez cały system ONZ.
Skład Rady Praw Człowieka
został zmniejszony w porównaniu z Komisją Praw Człowieka, liczącą 53 państwa i ustalony na 47 członków, którzy są wybierani na trzyletnią kadencję w drodze bezpośredniego, tajnego głosowania przez bezwzględną większość członków Zgromadzenia Ogólnego ONZ (96 głosów). Podczas wyborów 9 maja 2006 r. Polska została wybrana, wraz z 46 innymi państwami do Rady Praw Człowieka. Uzyskała 108 głosów Zgromadzenia Ogólnego przy wymaganym progu 96 głosów. Następnie dokonano losowania, decydującego o długości pierwszej kadencji w Radzie dla poszczególnych państw. Co roku ma się wymieniać 1/3 składu Rady, zaś państwo nie może starać się o reelekcję po dwóch kolejnych kadencjach. Miejsca w Radzie są rozdzielone w oparciu o dystrybucję geograficzną, według następującego klucza:
grupa Afryki - 13 miejsc, grupa Azji - 13 miejsc, grupa Ameryki Łacińskiej i Karaibów - 8 miejsc, grupa Europy Zachodniej i innych państw - 7 miejsc, grupa Europy Wschodniej - 6 miejsc. W ramach Rady powołano także do życia Komitet Doradców - grupę 18 ekspertów stanowiących jej swoiste zaplecze intelektualne, której celem jest badanie wybranych przez Radę zagadnień z zakresu praw człowieka i proponowanie odpowiednich rozwiązań. Swoją misję Komitet realizuje we współpracy z rządami państw, instytucjami krajowymi i organizacjami pozarządowymi.
Przepisy statutowe
wskazują na podniesienie rangi Rady Praw Człowieka w porównaniu z Komisją Praw Człowieka. Rada stała się organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego i podlega kontroli wszystkich 191 członków ONZ, zaś Komisja była ciałem doradczym Rady Gospodarczej i Społecznej, o węższym składzie. Zwiększenie skuteczności społeczności międzynarodowej i szybkiego reagowania na przypadki masowego łamania praw człowieka ma zapewnić zwiększenie częstotliwości spotkań Rady do co najmniej trzech w roku, trwających w sumie nie krócej niż 10 tygodni. Komisja zbierała się na jedną, sześciotygodniową sesję w ciągu roku, co uniemożliwiało szybką reakcję na przypadki łamania praw człowieka. Ułatwiono też możliwość zwoływania na wniosek członków Rady sesji specjalnych (od czerwca do końca października 2006 r. odbyły się dwie sesje specjalne nt. sytuacji praw człowieka na Bliskim Wschodzie). Innym istotnym rozwiązaniem jest wprowadzenie, nieobecnego w Komisji, zapisu o zawieszeniu przez 2/3 przedstawicieli Zgromadzenia Ogólnego przywilejów i praw członka Rady, który poważnie i regularnie narusza prawa człowieka.
Rezolucja z 15 marca 2006 r. wymienia wymagania stawiane członkom Rady, jednak nie ustala sztywnych kryteriów, co postulowały niektóre państwa oraz organizacje pozarządowe, zajmujące się prawami człowieka. W paragrafie 8. rezolucji mówi się jedynie o „osiągnięciach w dziedzinie promocji i ochrony praw człowieka, a także dobrowolnych przyrzeczeniach i zobowiązaniach.” Jako wymagania stawiane członkom Rady, paragraf 9. rezolucji podaje: „utrzymanie najwyższych standardów.
Rada Praw Człowieka nie odcięła się od wszystkich osiągnięć Komisji Praw Człowieka , przenosząc część dotychczasowych rozwiązań do nowego organu bez większych zmian lub z drobnymi poprawkami. Mowa tu przede wszystkim o tych elementach, które sprawdziły się w pracy Komisji. Na podobnych zasadach, na jakich współpracowali z Komisją, w pracach Rady będą nadal uczestniczyć obserwatorzy, włączając w to organizacje pozarządowe i międzyrządowe, narodowe instytucje zajmujące się prawami człowieka oraz agendy wyspecjalizowane. Rada przejęłą też wszystkie zadania i obowiązki Komisji w taki sposób, by zapewnić ciągłość ochrony prawnej w okresie przejściowym. Chodzi tu m. in. o specjalne mechanizmy Komisji Praw Człowieka - niezależnych ekspertów, specjalnych sprawozdawców, międzyrządowe grupy robocze.
Ocena działalności Rady została dokonana w ciągu roku od jej pierwszej sesji w raporcie przedstawionym Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Miała na celu wskazanie sposobów usprawnienia i wzmocnienia specjalnych procedur i mechanizmów Komisji.
Kandydaci
W skład Rady wchodzą wszystkie państwa członkowskie ONZ. Kraje, które zamierzają kandydować do Rady i poinformują o tym fakcie Sekretariat, zostaną umieszczone na ogólnodostępnej liście kandydatów.
W czasie głosowania na członków Rady, będą brane pod uwagę dotychczasowe działania państw kandydujących w zakresie promocji i ochrony praw człowieka, jak również wywiązywania się z dobrowolnych zobowiązań do ochrony praw człowieka.
Głosowanie
Kraje członkowskie są wybierane przez Zgromadzenie Ogólne w drodze tajnego, indywidualnego i bezpośredniego głosowania przez bezwzględną większość (96 głosów). Głosowanie trwa do momentu przydzielenia wszystkich miejsc w Radzie.
Jeśli więcej niż 47 państw uzyska wymaganą ilość głosów, w skład Rady wejdą państwa z największą liczbą głosów.
Członkostwo
Członkostwo w Radzie jest otwarte dla wszystkich państw członków ONZ. Państwa członkowskie wybierane są na trzyletnie kadencje. Kraj zasiadający w Radzie przez dwie kolejne kadencje, nie może być wybrany na kolejną trzecią.
Zgromadzenie Ogólne zdecydowało, że o długości pierwszej kadencji w Radzie Praw Człowieka zadecyduje losowanie przeprowadzone natychmiast po wyborach. Wszystkie kraje mogą być ponownie wybrane na pełną kadencję.
Jak mówi paragraf 4. rezolucji A/RES/60/251: „Rada Praw Człowieka będzie kierowała się zasadami powszechności, bezstronności, obiektywności, konstruktywnego międzynarodowego dialogu i współpracy, z myślą o wzmocnieniu przestrzegania i ochrony wszystkich praw człowieka - praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych, włączając w to prawo do rozwoju.” Szczegółowe zadania Rady precyzuje paragraf 5. rezolucji. Jest tam mowa o:
- promocji edukacji w zakresie praw człowieka, wspieraniu budowania systemu doradztwa i odpowiednich struktur, udzielaniu pomocy technicznej w porozumieniu z zainteresowanymi państwami członkowskimi;
- służeniu jako "forum dla dialogu";
- przedstawianiu zaleceń Zgromadzeniu Ogólnemu, by zapewnić dalszy rozwój prawa międzynarodowego chroniącego prawa człowieka;
- wspieraniu realizacji zobowiązań podjętych przez państwa w kwestii przestrzegania praw człowieka, wdrażaniu celów i rekomendacji przedstawionych na konferencjach i szczytach ONZ;
- rozwijaniu dialogu i współpracy mającej na celu zapobieganie naruszaniu praw człowieka, a także szybkie reagowanie na nadzwyczajne sytuacje łamania praw człowieka;
- przejmowaniu roli i obowiązków Komisji Praw Człowieka;
- działaniu w bliskiej współpracy z rządami, organizacjami regionalnymi, krajowym instytucjami zajmującymi się prawami człowieka i społeczeństwem obywatelskim oraz
- składaniu corocznych raportów na forum Zgromadzenia Ogólnego z całokształtu działania Rady.
Z powołaniem do życia nowego organu mającego stać na straży praw człowieka na świecie wiąże się nie tylko niepokój, ale także wielkie nadzieje. Sprawność i skuteczność działań podejmowanych przez Radę Praw Człowieka jest sprawdzeniem dla samej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jeżeli okaże się, że zreformowany organ stanie się wydajną jednostką organizacyjną otworzy to drogę do długo oczekiwanych przemian w całej ONZ.
3